1. Wprowadzenie i koncepcja Master Planu Ochrony Środowiska Informacje ogólne

Gmina Bytom staje w obliczu wielu dotkliwych problemów środowiskowych wynikających z codziennego bytowania ludzi oraz z działalności przemysłu na przestrzeni ubiegłych lat. Mieszkańcy Bytomia narażeni są na nadmierne zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby. Zarząd i Rada Miejska Bytomia podjęły decyzję opracowania długoterminowego programu poprawy stanu środowiska opartego o systematyczne, strukturalne rozwiązania istniejących problemów. Master Plan Ochrony Środowiska opisuje zarówno długoterminową strategię, jak też krótkoterminowe działania zmierzające do poprawy stanu środowiska w Bytomiu.

Przemysł Bytomia, reprezentowany przez wybraną grupę składającą się z 18 największych firm, odegrał czynną i konstruktywną rolę w przygotowywaniu Master Planu. Poza tym również Urząd Wojewódzki w Katowicach i Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ) uczestniczyły w pracach nad Master Planem.

Koncepcja Master Planu Ochrony Środowiska

Master Plan zawiera strategię w odniesieniu do ochrony środowiska i zarządzania środowiskiem w okresie przyszłych 30.lat (1995-2025). Został on przygotowany głównie po to, aby doprowadzić stan środowiska w Bytomiu do akceptowalnego poziomu. Naczelną zasadą przyjętą w działaniach zmierzających do zdrowego środowiska jest zasada harmonijnego rozwoju. Harmonijny rozwój to taki rozwój, który zaspokaja potrzeby obecnego pokolenia, nie odbierając przyszłym pokoleniom możliwości zaspokojenia ich potrzeb. Harmonijny rozwój uwzględnia harmonijną politykę w trzech obszarach: polityka gospodarcza, polityka społeczna i polityka środowiskowa.

Te trzy obszary są wzajemnie zależne i nakładające się. Oznacza to, że rozwiązania dotyczące jednego z obszarów wpływają na pozostałe, a więc pozytywna zmiana w jednym obszarze może doprowadzić do poprawy pozostałych. Przeto intencją Master Planu było znalezienie rozwiązań wspólnych dla wszystkich trzech obszarów, chociaż dano priorytet polityce środowiskowej. W przyszłości plany strategiczne związane z gospodarczymi i społecznymi problemami będą musiały brać pod uwagę aspekty środowiskowe i ekologiczne ograniczenia oraz możliwości w tym zakresie. W ten sposób będzie realizowany system planowania, który będzie prowadził w okresie długoterminowym do harmonijnego rozwoju społeczeństwa.

Harmonijny rozwój może być realizowany tylko wtedy, gdy znany jest stan obecny i cele, które chcemy osiągnąć oraz zakres podejmowanych działań. Dlatego też została przeprowadzona inwentaryzacja problemów, z jakimi w Bytomiu mamy do czynienia, zarówno w sferze komunalnej jak i prze­mysłowej. Monitoring problemów przemysłowych przeprowadzono na podstawie wybranej grupy firm.

Obydwie grupy problemów byty punktem odniesienia dla sformułowania polityki środowiskowej w Bytomiu. Następnym krokiem było sformułowanie zasad polityki środowiskowej, które określają warunki i priorytety w okresie wdrażania Master Planu. Zasady te były również przewodni? linią dla określenia , w jaki sposób i w jakim zakresie Gmina będzie mogła zastoso­wać instrumenty polityki ekologicznej.

Na bazie zasad i instrumentów Gmina określiła zarządzanie w perspektywie długoterminowej gospodarką odpadami, ochrona powietrza i gospodarka wodno-ściekową poprzez podanie celów, strategii i głównych działań. Główne działania stanowiły podstawę dla gminnego Programu Działań Środowiskowych (PDŚ). W PDŚ gminy zostały opracowane główne działania na okres czterech lat, natomiast w gminnym Programie Roboczym (PR) zostały podane wszystkie szczegółowe czynności w okresie jednego roku. Strategia Master Planu Ochrony Środowiska (MPOŚ) i związek z Programem Działań Środowiskowych (PDŚ) i Programem Roboczym (PR) są podane w tabeli poniżej.

2. Stan środowiska w Bytomiu

Wstęp

Aktualny stan środowiska w Bytomiu jest znacznie lepszy niż w latach poprzednich w związku z ograniczeniem emisji przemysłowej. Ten fakt wpłynął pozytywnie na stan zdrowia mieszkańców Bytomia, w szczególności niemowląt i dzieci. W 1990 roku, wskaźnik umieralności niemowląt w Bytomiu był najwyższy w kraju, natomiast w 1994 roku obniżył się prawie dwukrotnie i osiągnął wartość średnią dla Polski.

Pomimo zauważalnej poprawy stanu środowiska w Bytomiu jest jeszcze wiele problemów, które powinny być rozwiązane. Jak już wcześniej wspomniano, problemy środowiskowe w Bytomiu są bardzo złożone, wielorakie i wzajemnie nakładające się.

W Master Planie Ochrony Środowiska wybrano problemy najbardziej pilne do rozwiązania.

Do nich zaliczamy: gospodarkę odpadami; zanieczyszczenie powietrza zanieczyszczenie wód.

Gospodarka odpadami

W Bytomiu powstaje rocznie około 1,8 min ton odpadów, w tym ok. 1,6 min ton odpadów przemysłowych. Największa ilość odpadów przemysłowych powstaje w wyniku działalności kopalń (+-80%). Na terenie Bytomia nagromadzone jest około 70 min ton odpadów. Odpady przemysłowe pochodzą głównie z pięciu kategorii zakładów:

Kategorie	Ilość odpadów w t/r
Kopalnie	1.363.801
Huty	137.200
Elektrociepłownie	50.000
Przemysł spożywczy	2.075
Przemysł metalowy	16.888

Oprócz odpadów przemysłowych Bytom musi rozwiązać problem odpadów komunalnych, takich jak: odpady domowe, rozbiórkowe, wielogabarytowe, ogrodowe i inne. Sumaryczna ilość tych odpadów wynosi 183.000 t/r. Odpady są składowane na miejskim wysypisku komunalnym.

Najistotniejszym problemem gospodarki odpadami w Bytomiu jest zaniec­zyszczenie gleb, wód podziemnych, samozapalanie się hałd oraz coraz większa przestrzeń zajmowana przez składowiska. Możliwe jest do przyjęcia, że odpady przemysłowe używane do rekultywacji, w pracach inżynieryjnych i jako materiał budowlany ze względu na jakość mogą negatywnie oddzi­aływać na środowisko, jakkolwiek brak jest badań dokumentujących rzeczywisty wpływ odpadów na środowisko.

Ochrona powietrza

Powietrze w Bytomiu zanieczyszczone jest przez setki różnych związków chemicznych. Dopuszczalne, średnioroczne stężenia, dla przykładu dwutlenku siarki, tlenku węgla, tlenków azotu, pyłu zawieszonego, ołowiu i bezo-a-pirenu są wielokrotnie przekraczane i stanowią potencjalne zag­rożenie dla zdrowia człowieka.

Jedną z głównych przyczyn takiego stanu jest działalność przemysłu w Bytomiu. Poniżej przedstawiono wielkości emisji z 13 zakładów najbardziej zanieczyszczających środowisko. Emisja ta jest należytym wskaźnikiem problemów, z jakimi Bytom musi sobie poradzić.

Substancja	Emisja w t/r
502 (dwutlenek siarki)	4 950,00
N0x (tlenki azotu)	3 650,00
CO (tlenek węgla)	22 300,00
Związki chlorowcowe	0,42
Pył	4 550,00
Gazy organiczne	103,09
Metale nieżelazne	3,30
Pozostaje substancje	836,00

Sumaryczna emisja przemysłowa gazów w 1992 roku wynosiła 35 000 ton i dotyczyła głównie emisji SO^, N0„ i CO. Emisja gazów organicznych w porównaniu z sumaryczna była relatywnie mała. Niemniej jednak niektóre substancje organiczne, takie jak węglowodory (CxHy), są bardzo nie­bezpieczne nawet w małych ilościach. Głównym powodem zanieczyszczenia powietrza przez przemysł są. przestarzałe procesy technologiczne i niespraw­ne kotłownie. Należy zaznaczyć, że także emisja z sektora komunalnego znacznie wpływa na stan sanitarny powietrza w Bytomiu. Ocenia się. -'e emisja z sektora komunalnego wynosi ok.30% emisji sumarycznej. Oprócz sektora komunalnego następnym źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza jest transport.

Stężenia substancji szkodliwych w powietrzu sęi różne dla poszczególnych dzielnic Bytomia. Średnie stężenia roczne pyłu zawieszonego, dwutlenku siarki, tlenku węgla, ołowiu i benzo-a-pirenu przekraczają wartości norma­tywne. Poza tym w niektórych dzielnicach miasta przekroczone są również stężenia tlenków azotu i kadmu. Podobnie też w niektórych rejonach Bytomia przekroczona, jest wartość normatywna opadu pyłu, ołowiu i kadmu. Stwierdzono również istotne zależność stężeń niektórych substancji od pory roku. Najistotniejszym problemem w Bytomiu wynikającym z zanieczyszczenia powietrza jest zakwaszenie środowiska, smog oraz zaburzenia rożnych funkcji organizmu człowieka,

Zanieczyszczenie wód

W Bytomiu powstaje rocznie około 13 milionów m³ ścieków przemysłowych wymagających oczyszczania. Wody powierzchniowe są zanieczyszczane ściekami komunalnymi i przemysłowymi. Bytom jest miastem niemal w całości skanalizowanym. Ścieki pochodzące od 95,3% ludności odprowad­zane są siecią. Według danych RPWiK do wód powierzchniowych miasto odprowadza dziennie około 83,0 tyś. m³ ścieków komunalnych. Z tej ilości oczyszczane jest, w różnym stopniu, około 45,0 tyś. m³.

Ścieki z zakładów przemysłowych (socjalne oraz z procesów technolo­gicznych), wyłączając kopalniane wody dołowe, odprowadzane są do komunalnej sieci kanalizacyjnej(5 980 mYd ) lub bezpośrednio do odbiornika (4 100 iT^/d). Obecnie w całości woda pitna dostarczana jest do Bytomia z zewnątrz. Mieszkańcy Bytomia zużywają dziennie około 80 tyś. m³ wody, co daje wysokie zużycie jednostkowe - 331 I/M.d (dane za rok 1992). Wartość ta jest zdecydowanie wyższa od średniej dla miast województwa katowickie­go (248 I/M.d). Sumaryczne straty wody w Bytomiu można oszacować na ok.40%, co związane jest zarówno ze stratami w trakcie transportu wody, jak też z brakiem oszczędzania jej przez indywidualnych odbiorców. Wśród 18 najważniejszych zakładów przemysłowych 11 jest zaopatrywanych w wodę z sieci wodociągowej,a reszta posiada mieszany system zaopatrzenia. Pewna ilość wody wykorzystywana jest do procesów chłodzenia.

Jakość wody w rzece Szarlejce, biorąc pod uwagę niektóre parametry, jest bardzo zła. Biologiczne Zapotrzebowanie Tlenu (BZT^) będące wskaźnikiem możliwości zachowania funkcji życia w wodzie jest prawie 15-to krotnie przekroczone. Poziom azotu amonowego i fosforanów, odpowiedzialny za BZTg i eutrofikację jest bardzo wysoki. Krotność przekroczeń powyższych parametrów wskazuje na zanieczyszczenie rzeki głównie ściekami bytowo-gospodarczymi. W rzece Bytomce większość parametrów jest przekroczona dwukrotnie, natomiast poziom fenoli aż 50- krotnie, co świadczy o dopływie zanieczyszczeń przemysłowych.

3. Polityka w zakresie ochrony środowiska w Bytomiu, 1995-2025

Wstęp

W tym rozdziale przedstawiono ogólny zarys polityki środowiskowej w Bytomiu.

Poprzez opracowanie Master Planu Bytom ustanowił strukturalne podejście do rozwiązywania problemów z zakresu ochrony środowiska, z wykorzysta­niem zasad polityki ekologicznej i jej instrumentów.

Harmonijny rozwój

Harmonijny rozwój jest główną zasadą Master Planu Ochrony Środowiska dla Bytomia. Harmonijny rozwój to taki rozwój, który zaspokaja potrzeby obecnego pokolenia nie odbierając przyszłym pokoleniom możliwości zaspokojenia ich potrzeb. Oznacza to, że jeśli nie będziemy wystarczająco krytyczni wobec rozwoju przemysłu, infrastruktury, transportu i projektów komunalnych, przyszłe pokolenia będą musiały borykać się z problemami stworzonymi przez nasze pokolenie.

Podstawowe zasady polityki środowiskowej

Harmonijny rozwój jako przewodnia koncepcja Master Planu dostarcza zbyt mało przesłanek dla sformułowania polityki środowiskowej. Właśnie dlatego w tym paragrafie podano podstawowe zasady polityki w Bytomiu. Propozycja pracy z uwzględnieniem tych zasad rzeczywiście daje pewne ograniczenia.

Nie są to jednak ograniczenia absolutne, bowiem wynikają one z wprowadze­nia w życie poniżej opisanych zasad. Zasady są następujące:

- zapobieganie NIEPOTRZEBNEMU ZANIECZYSZCZENIU l STRATOM

- zasada "SPRAWCA ZANIECZYSZCZEŃ PŁACI"

- najlepsze ŚRODKI PRAKTYCZNE

- samoregulacja TAM, GDZIE JEST ONA MOŻUWA

- RÓWNOCZESNE ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW ŚRODOWISKOWYCH l PRO­BLEMÓW GOSPODARCZYCH.

Instrumenty polityki środowiskowej

Jak wynika z rozdziału drugiego stan środowiska w Bytomiu jest niezadawa-lajacy. Jednym z powodów jest ograniczone stosowanie instrumentów polityki środowiskowej i ich możliwości.

Instrumenty prawne

Rola Gminy w procesie wydawania pozwoleń jest niewystarczająca. Gmina podkreśla, że będzie dążyć do takiego stanu, aby każdy zakład prze­mysłowy zlokalizowany w obrębie miasta Bytomia miał ważne pozwolenia w odpowiedniej dziedzinie. Limity podane w tych decyzjach powinny być realne, a nie tylko uniemożliwiać przemysłowi przetrwanie. Jednakże, kiedy nastąpi naruszenie prawa w zakresie ochrony środowiska, kary musza być wysokie i konsekwentnie egzekwowane.

Kiedy konieczne jest wymuszenie przestrzegania prawa, Gmina winna preferować działania ukierunkowane na usunięcie źródła danego negatywne­go wpływu na środowisko. Dopiero po wyczerpaniu się wszystkich możliwości działalność, która powoduje łamanie prawa, powinna być zlikwidowana.

Dziedziny priorytetowe dotyczące zastosowania instrumentów prawnych:

- Współpraca z przemysłem w związku z dostarczaniem informacji

- Współpraca, gdzie jest to możliwe, z Urzędem Wojewódzkim w Katowi­cach związana z treścią pozwoleń i ich uzyskaniem (100% realizacja)

- Ścisła współpraca z Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w zakresie przestrzegania prawa ochrony środowiska.

Instrumenty finansowe

W obecnej sytuacji większość opłat środowiskowych jest naliczana przez Urząd Wojewódzki w Katowicach i jest w ścisłej relacji z limitami ustalonymi w pozwoleniach. Kary za przekroczenia ustalonych w decyzji wielkości emisji oraz przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu i wibracji nakładane są prze WIOŚ. Część środków uzyskanych z tytułu opłat i kar za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian jest dostępna dla Gminy z przeznaczeniem na działania zmierzające do poprawy stanu środowiska.

Głównym instrumentem finansowym gminy jest jej budżet uchwalany przez Radę Miejską. Najważniejszym dochodem w tym budżecie jest podatek od nieruchomości, który stanowi ok. 25% globalnego dochodu Bytomia. Maksymalny poziom podatku jest określony na szczeblu krajowym.

W chwili obecnej Bytom nie zawsze stosuje maksymalny poziom podatku, wykorzystując go jako narzędzie realizacji polityki środowiskowej. Gmina również rozważy możliwość wykorzystania podatku od środków transporto­wych dla poprawy środowiska w mieście. Samochody z katalizatorem, które spełnią warunki ustalone przez gminę, będą mogły otrzymać zniżkę. Dziedziny priorytetowe zastosowania instrumentów finansowych:

* Zbadanie możliwości optymalnego wykorzystania podatku od nierucho­mości dla celów środowiskowych

* Wykorzystanie podatku od środków transportowych w celu stymulacji użytkowania samochodów z katalizatorami

* Wykorzystanie opłat za odpady komunalne tylko i wyłącznie na polepsze­nie ich zagospodarowania

* Współpraca z Urzędem Wojewódzkim w Katowicach w celu poprawy efektywności wykorzystania instrumentów finansowych dla polityki środowiskowej.

Instrumenty społeczne

W ostatnich latach świadomość środowiskowa mieszkańców Bytomia wyraźnie wzrosła. Gmina bierze udział w tym procesie poprzez prowadzenie edukacji ekologicznej i popularyzację działań proekologicznych. Bytom zwraca uwagę na fakt, że zwiększenie świadomości swojej społeczności w dziedzinie czystego środowiska jest bardzo ważne. Dlatego właśnie zamierza zintensyfikować działania dotyczące edukacji ekologicznej i przekazywania informacji swoim mieszkańcom, zwłaszcza we współpracy z innymi instytucjami i Województwem.

Dziedziny priorytetowe zastosowania instrumentów społecznych:

* Zintensyfikownie procesu edukacji i informacji mieszkańców Bytomia w celu zwiększenia ich świadomości ekologicznej i poprawy jakości życia w Bytomiu

* Powołanie zespołu prewencyjnego dla przemysłu i społeczeństwa

* Wprowadzenie w życie porozumień z przemysłem.

Zewnętrzna integracja i organizacja polityki środowiskowej W czasie wdrażania Master Planu, za strategię zarządzania środowiskiem w mieście będzie odpowiedzialny Wydział Ekologii. Wydział ten będzie koordynował korektę Master Planu, a także będzie ponosił główną odpowied­zialność za gminny Program Działań Środowiskowych (PDŚ) i Program Roboczy (PR). Będzie także odpowiedzialny za coroczną ocenę zaawanso­wania programu. Korekta Master Planu i przygotowanie PDŚ i PR będzie przebiegało w bezpośredniej współpracy z innymi wydziałami oraz BPK. Ten zintegrowany system planowania musi być wykorzystany w trakcie przygoto­wywania innych planów Gminy. Jak już wspomniano, zasada harmonijnego rozwoju wymaga zintegrowanego planowania. Musi to zapobiec sytuacji, w której podjęte działania kładłyby nacisk tylko na jedno zagadnienie, np. plany zagospodarowania przestrzennego, planowanie dotyczące ochrony środowiska. Zewnętrzna integracja jest również efektywną metodą współpracy między poszczególnymi wydziałami. W trakcie wdrażania Master Planu będą brane pod uwagę projekty pilotażowe, w których zewnętrzna integracja będzie głównym działaniem.

Dziedziny priorytetowe dotyczące zastosowania zewnętrznej integracji i organizacji polityki środowiskowej:

* Wydział Ekologii będzie odpowiedzialny i będzie koordynował planowanie i ocenę Master Planu.

* Realizowanie zewnętrznej integracji poprzez współpracę między Wydz.E-kologii, Wydz. Komunalnym , Wydz. Architektury i BPK. W początkowym okresie integracja ta będzie wprowadzona w życie poprzez intensywną wymianę informacji.

* Zaangażowanie innych wydziałów w proces planowania.

4. Zarządzanie środowiskiem w Bytomiu

Wstęp

Polityka środowiskowa w/wym. zagadnień jest oparta o podstawowe zasady i instrumenty polityki ekologicznej oraz organizację ochrony środowiska, jak to opisano w rozdziale 2 i 3.

Gospodarka odpadami

Koordynacja i organizacja gospodarki odpadami, aby wcielić w życie właściwą gospodarkę odpadami, gospodarowanie odpadami i efektywną jej koordynację, zostanie powołana Grupa Doradcza Gospodarki Odpadami (GDGO). W skład GDGO wejdą przedstawiciele Gminy Bytom ( Wydz. Ekologii, Wydz. Komunalny, Bytomskie Przedsiębiorstwo Komunalne Sp z o.o.). GDGO będzie preferowała następującą kolejność rozwiązań problemu gospodarki odpadami:

- Prewencja / zapobieganie powstawaniu odpadów

- Recykling

- Spalanie (kiedy będą spełnione wszystkie konieczne warunki)

- Składowanie odpadów

W perspektywie długoterminowej preferowane będzie spalanie nad składowaniem odpadów. Natomiast w perspektywie krótkoterminowej preferowane jest składowanie w związku z wysokimi kosztami spalarni odpadów. Jeżeli będzie możliwe, Bytom, a w rzeczywistości GDGO, będą szukały ścisłej współpracy z innymi gminami regionu, aby móc zrealizować konieczne inwestycje.

Rejestracja strumieni odpadów i ich zagospodarowania Konieczna jest dokładna znajomość ilości odpadów i sposobów ich zagospo­darowania. W pierwszych latach wdrażania Master Planu zostanie wprowad­zony właściwy system rejestracji odpadów przemysłowych i komunalnych oraz sposobów ich zagospodarowania. Rejestracja będzie koordynowana przez DBGO i będzie prowadzona jako system informacji. Ponieważ możliwości Bytomia w tym zakresie są niewystarczające, Gmina będzie ściśle współpracowała z Województwem w tym zakresie. Na bazie systemu rejestracji będzie przygotowana prognoza na przyszłość co do ilości odpadów.

Prewencja odpadów

Gmina zachęci mieszkańców miasta do uczestniczenia w działaniach związanych z realizacja celu 10- procentowej prewencji i oczekuje od nich, że będą poszukiwali możliwości zmniejszenia ilości wytwarzanych odpadów. W działaniach tych Gmina będzie wspierała swych mieszkańców poprzez edukację i rozpoczęcie kampanii informacyjnej. Przemysł także musi wziąć udział w zapobieganiu powstawaniu odpadów, W niektórych przypadkach opcje prewencji będą bardzo jasne. W innych, szczególnie w przemyśle złożonym, możliwości te będą mniej jasne i dla ich realizacji będą konieczne instalacje techniczne.

Udoskonalenie segregacji odpadów i recyklingu Równocześnie z rozpoczęciem wdrażania Master Planu Bytom rozpocznie właściwe działania dotyczące segregacji odpadów. Aktualnie funkcjonujący system segregacji odpadów (szkła i papieru) będzie rozszerzony. Poza tym uczyniono pierwszy krok w kierunku segregacji odpadów organicznych i kompostowania ich. Szczególna uwaga będzie zwrócona na recykling kamienia dołowego. Bytom podkreśla, że najważniejsza sprawa jest przeróbka segregowanych odpadów oraz stworzenie rynku materiałów wtórnych.

Spalanie odpadów

Spalanie odpadów , gdy będą spełnione wszystkie konieczne warunki, będzie w perspektywie długoterminowej metoda priorytetowe jako metoda unieszkod­liwienia odpadów. Grupa Doradcza Gospodarki Odpadami rozpozna możliwości współpracy z innymi gminami regionu w tym zakresie. Spalanie odpadów będzie możliwe tylko wtedy, gdy spalarnia będzie spełniała wszystkie wymagania co do ochrony środowiska. Poza tym wartość kaloryczna odpadów musi być dostateczna. Ostatnim warunkiem, który musi być spełniony, jest konieczność dopasowania spalarni do całego systemu gospodarki odpadami w taki sposób, aby wszystkie urządzenia były eksploa­towane efektywnie i optymalnie.

Składowanie odpadów

Składowanie odpadów na istniejącym wysypisku komunalnym będzie wkrótce niemożliwe ze względu na wyczerpanie jego pojemności. Zatem po zakończeniu jego użytkowania bardzo ważna będzie rekultywacja tego terenu, ze względu na ochronę środowiska przed zanieczyszczeniami. W poszukiwaniu lokalizacji nowego wysypiska Gmina Bytom włączyła wszystkie wydziały zajmujące się gospodarką odpadami, ochroną środowiska i planowaniem przestrzennym. W ten sposób wybrano najbardziej optymalną lokalizację. Zostaną podjęte działania chroniące glebę, wody gruntowe i powietrze przed zanieczyszczeniami. Ilość składowanych odpadów musi ulec zmniejszeniu w okresie nadchodzących trzydziestu lat. Jeżeli będzie to możliwe, Gmina zoptymalizuje system opłat za składowanie odpadów. Składowanie odpadów przemysłowych na wewnątrzzakładowych składowiskach nie jest w większości przypadków zakazane. Składowanie jest najjczęściej tymczasowe, a dotyczy głównie hut. Bytom wspólnie z Urzędem Wojewódzkim postara się realizować powolną likwidację tych składowisk.

Ochrona powietrza

Koordynacja i organizacja ochrony powietrza Koordynacja zadań i zarządzanie będzie podstawową strategią w działaniach zmierzających do akceptowalnego stanu sanitarnego powietrza. Z tego powodu Grupa Ochrony Powietrza, ukonstytuowana z kilku jednostek zajmujących się tym zagadnieniem, będzie koordynowała politykę w tym zakresie. GOP będzie także konsultowała się regularnie z Urzędem Wojewódzkim i WIOŚ ustalając długoterminową politykę w odniesieniu do wydawania pozwoleń z zakresu ochrony środowiska i egzekwowania ich.

Reforma wykorzystania energii przez sektor komunalny Strategia odnośnie energii do celów komunalnych będzie podzielona na strategię krótko- terminową i długoterminową. Strategia krótkoterminowa jest ukierunkowana na eliminację najgroźniejszych i najbardziej uciążliwych problemów. Gmina będzie kontynuowała dofinansowywanie zmiany pieców węglowych na taki system ogrzewania, który charakteryzuje się mniejsza emisja zanieczyszczeń do powietrza. Zamiana źródła energii i zainteresowa­nie jej oszczędzaniem odbywa się, jak dotąd, na zasadzie dobrowolności. Ważnym czynnikiem w tej zamianie jest możliwość wykorzystania dla ogrzewania miasta nadwyżki pary cieplnej produkowanej przez elektrownie i inne zakłady. Gmina rozpocznie kampanię informacyjną dotyczącą różnych opcji oszczędzania energii. W perspektywie długoterminowej spróbuje znaleźć strukturalne rozwiązania dotyczące aktualnych strat energii i znacznej emisji zanieczyszczeń. System ten będzie, gdzie to możliwe, zmieniony w kierunku indywidualnej regulacji ilości zużywanej energii cieplnej, stosowania czystszych paliw i technik dla oszczędności energii i zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do powietrza.

Rejestracja i redukcja emisji przemysłowej

Została przygotowana lista preferencji w odniesieniu do podejmowanych

działań. Przemysł musi spełnić warunki określone w pozwoleniach.

Kiedy spełnienie tych warunków jest nieosiągalne, muszą być podjęte następujące kroki:

* uszczelnienie procesów produkcyjnych

* stosowanie mniej zanieczyszczonych surowców

* zastosowanie urządzeń oczyszczających

* wdrożenie nowych technologii

W perspektywie długoterminowej, wdrażanie nowych technologii będzie miało priorytet przed zastosowaniem urządzeń oczyszczających. Strategia na najbliższe lata jest ukierunkowana na stymulację modernizacji kotłowni. Wszędzie, gdzie to możliwe, będzie realizowana zmiana paliwa na bardziej ekologiczne. Szczególna uwaga będzie zwrócona na problem przekroczenia norm w odniesieniu do pyłu zawieszonego. Częściowo problem ten spowodo­wany jest wtórnym pyleniem z wewnątrz zakładowych składowisk oraz składowiska komunalnego. Będą podjęte działania zmierzające do zmniejszenia tej niezorganizowanej emisji.

Udzielanie pozwoleń i ich przestrzeganie

Gmina preferuje współpracę z Województwem, aby osiągnąć taki stan, że wszystkie bytomskie zakłady będą miały ważne decyzje o dopuszczalnej emisji. Decyzje te muszą zawierać możliwe do osiągnięcia nakazy, tak aby w wyniku dobrej współpracy z przemysłem emisja mogła być zmniejszona.

Polepszenie systemu transportu

W ostatnich latach władze Bytomia rozpoczęły realizację projektu budowy obwodnicy, aby uchronić miasto przed dużym ruchem tranzytowym biegnącym trasami przelotowymi przez miasto. Projekt będzie kontynuowany. Aby wzmóc politykę dotyczącą zmniejszenia zanieczyszczeń powietrza i stworzyć lepsze warunki do życia, Gmina bierze pod uwagę możliwośćć wyłączenia niektórych centralnych części miasta z ruchu i równoczesne stworzenie możliwości parkowania samochodów. Oczywiście, może to być zrealizowane tylko wtedy, gdy fakt ten nie wpłynie niekorzystnie na zakłady przemysłowe i usługowe zlokalizowane w centrum. Gmina rozpoczęła także opracowanie projektu ścieżek rowerowych w mieście i na jego obrzeżach. Projekt ten będzie kontynuowany. Bytom spróbuje stworzyć system, w którym mieszkańcy będą mogli używać rowerów nie tylko do przemieszczania się, ale również do celów rekreacyjnych.

Gospodarka wodno-ściekowa

Organizacja gospodarki wodno-ściekowej

Aby ulepszyć zarządzanie gospodarką wodno - ściekową i precyzyjnie określić podział zadań, Gmina Bytom będzie starała się powołać Grupę Koordynacyjną Gospodarki Wodnej (GKGW). GKGW będzie odpowiedzialna za długoterminowe planowanie w .odniesieniu do jakości i ilości wód (wśród innych tematów) w powiązaniu z oczyszczaniem ścieków i eksploatacją kanalizacji.

Grupa Koordynacyjna musi współpracować z Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej (RZGW) i WIOŚ. Wszędzie, gdzie to będzie możliwe, działania w zakresie gospodarki wodnej będą dokładnie dopasowane do polityki przyjętej przez RZGW w Katowicach. Poza tym potrzebna jest współpraca z instytucjami odpowiadającymi za gospodarkę odpadami i ochronę powietrza, aby uniknąć efektu wtórnego oddziaływania.

Zmniejszenie zużycia wody

Konieczna jest współpraca w realizacji długoterminowej polityki dotyczącej gospodarki wodno-ściekowej. Jednym z kierunków nakreślonych przez gminę jest zastosowanie systemu zróżnicowanych taryf. Bytom spodziewa się, że przemysł znajdzie bardziej właściwe źródła i efektywne sposoby zużycia wody w procesach produkcyjnych. Odnośnie zużycia wody na cele komunalne, Gmina podejmie wszystkie niezbędne działania, które zmniejsz? straty wody podczas dystrybucji. Centrum Edukacji Ekologicznej, które będzie powołane przez Gminę, może odegrać ważna rolę w uświadamianiu mieszkańcom braków źródeł dobrej wody do picia.

Lepsze oczyszczanie ścieków

W większości wypadków oczyszczalnie ścieków są przeciążone, a dopływające ścieki są nadmiernie zanieczyszczone. Stwarza to problemy z osiągnięciem właściwej jakości ścieków na wyjściu z oczyszczalni. Dlatego też cały proces oczyszczania będzie ulepszony. W czasie pierwszych lat wdrażania Master Planu wzrośnie efektywność podczyszczania ścieków przemysłowych . Aktualnie prawie połowa ścieków odprowadzana jest bezpośrednio do wód powierzchniowych, bez oczyszczania. Dlatego więc musi być zwiększona przepustowość oczyszczalń. W związku z przewag? kanalizacji ogólnospławnej występuj? problemy z oczyszczaniem nadmiernej ilości ścieków (na jednostkę czasu) w okresie ulewnych deszczy. Zatem konieczna jest budowa kanalizacji rozdzielczej.

Udzielanie pozwoleń wodno-prawnych i ich przestrzeganie przez przemysł

Kopalnie odpowiadają za odprowadzanie nadmiernie zasolonych wód. Gmina oczekuje, że kopalnie znajda sposób rozwiązania tego problemu. W czasie wdrażania Master Planu będę wprowadzane różnorodne prawne i finansowe działania. Wywrze to pewien nacisk na przemysł co do ilości odprowadzanych ścieków i ich oczyszczania. Powyższa strategia może być realizowana tylko we współpracy z Województwem. Gmina Bytom wesprze przemysł w poszukiwaniach możliwości racjonalnego odprowadzania ścieków oraz zamkniętych obiegów wodnych.

Ochrona przyrody

Stan sanitarny powietrza, jakość wód powierzchniowych oraz jakość gospodarki odpadami mogą. być postrzegane jako ważne wskaźniki stanu przyrody w Bytomiu. Z rozdziału 2 wynika, że wszystkie wymienione wyżej elementy wymagają poprawy, co wpłynie na stan przyrody. Rezerwat "Segiet" jest najważniejszym terenem przyrodniczym w Bytomiu.

W latach sześćdziesiątych teren ten (pow.około 24ha), położony w północno zachodniej części Bytomia, uzyskał status rezerwatu przyrody. Jest on cenny szczególnie z powodu dużej ilości 150- letnich buków oraz rzadko występującej górskiej roślinności. Rezerwat "Segiet" bezpośrednio sąsiaduje ze starym wyrobiskiem dolomitu zwanym " Blachówka". Teren ten jest specyficzny ze względu na występowanie prawnie chronionych roślin i zwierząt. Blachówka została objęta ochrona prawna. Obszar ten jest szczególnie interesujący z powodu dużej różnorodności gatunków nietoperzy (6 gatunków) i ich ilości, które występują w sztolniach i starych wyrobiskach górniczych.

Innym zadziwiającym obfitością przyrody terenem w Bytomiu są stare zbiorniki wodne powstałe poprzez osiadanie terenu w wyniku działalności przemysłu górniczego. Tereny te znane są pod nazwą "Żabie Doły". Występuje tutaj około 60 gatunków ptaków lęgowych, w tym 17 rzadkich na Górnym Śląsku. Poza tym na obszarze tym stwierdzono inne specyficzne gatunki flory i fauny.

Aktualnie została opracowana polityka dla rezerwatu Segiet. Zostanie opracowany zakres elementów edukacyjnych, podobnie jak ścieżka dydaktyczna z dołączonym przewodnikiem. Gmina zintensyfikuje swoje wysiłki w kierunku wyeliminowania nielegalnego składowania odpadów. Dla obszaru "Blachówki" rozpoczęto starania o uzyskanie statusu obszaru chronionego, a specjaliści zadecydują o jego formie. Bytom spodziewa się,że działając wspólnie z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody, status ten "Blachówka" uzyska w niedalekiej przyszłości. Niemniej jednak taki status nie uchroni terenu przed szkodami spowodowanymi przez mieszkańców Bytomia. Z tego powodu Gmina bierze pod uwagę koncepcję całkowitego zamknięcia części odsłoniętych terenów i ich zabezpieczenia. Bytom wspólnie z Gminą Chorzów i Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody rozpoczął starania o objęcie terenu "Żabie Doły" ochroną przez Wojewodę. Bytom wzmoży kontrolę tego terenu w celu niedopuszczenia do nielegalnego składowania odpadów. W dalszej perspektywie Gmina udostępni ten teren dla celów edukacyjnych.

5. Koszty wdrożenia Master Planu

Wstęp

Wraz z Master Planem Ochrony Środowiska Bytom wprowadza nowy system planowania. Temu systemowi towarzyszy również nowy system finansowania.

Koszty wdrożenia programu ochrony środowiska

Koszty ochrony środowiska mogą być podzielone na koszty ponoszone przez gminę Bytom i koszty ponoszone przez przemysł Bytomia. Częściowo koszty wdrożenia Master Planu ujmują również koszty aktualnie realizowanej polityki. Strategia sformułowana w tym programie wymaga rozszerzenia działań zmierzających do poprawy stanu środowiska. Prowadzi to do wzrostu kosztów ochrony środowiska ponoszonych przez Gminę, jak i przemysł. Oceniono, że sumaryczne koszty wdrożenia Master Planu Ochrony Środowiska w okresie 30 lat wyniosą ok.195 min US $ ('6,5 min US $ /rok). Koszty te ujmują działania dotyczące sfery komunalnej (ok.90 min US $) i przemysłowej (ok.105 min US $) z wyłączeniem kosztów związanych z tzw. opłatami środowiskowymi ponoszonymi przez przemysł. Tak wysokie potrzeby finansowe nie mogą być pokryte tylko przez Gminę i przemysł Bytomia. Wymagane jest zewnętrzne finansowanie.

Koszty ponoszone przez Gminę

Bazując na informacjach odnośnie aktualnych kosztów zarządzania środowiskiem i szacunkach co do kosztów w przyszłości, przedstawiono obraz nowych kosztów zarządzania środowiskiem w Bytomiu.

Średnie koszty podane w tabeli 5.2.1. dotyczą pierwszych 6 lat wdrażania Master Planu (ok.5,3 min US $/r). Jak widać są one wyższe niż średnie z okresu trzydziestu lat (3 min US $/r). Wynika to z faktu znacznych zaległości inwestycyjnych (gospodarka odpadami, gospodarka wodno-ściekowa), które, po pierwsze muszę być zrealizowane w najbliższym czasie, a po drugie, gmina rozpoczęła już ich realizację bądź przygotowania projektowe. Należy jednak zaznaczyć, że koszty wdrażania programu w pierwszych 2-3 latach będą niższe, niż to podano w tabeli, bowiem konieczy jest czas na poszukiwanie finansowania zewnętrznego. Gmina podkreśla raz jeszcze, jak ważne jest zewnętrzne finansowanie, aby Master Plan mógł być wdrożony.

Koszty ponoszone przez przemysł

Aktualnie wydatki zakładów przemysłowych związane z działalnością dotycząca ochrony środowiska są relatywnie małe. Oczekuje się, że będą one wzrastały w czasie wdrażania Master Planu w związku z koniecznością zainstalowania i obsługi urządzeń chroniących środowisko (woda, powietrze) przed zanieczyszczeniami oraz odpowiednich obiektów gospodarki odpadami.

Wybrana grupa 18 zakładów przygotowała własne PDŚ. W programach tych zostały zaplanowane wszystkie inwestycje związane z ochroną środowiska. Bazując na przygotowanym P-PDŚ podano przybliżone roczne koszty wdrażania Master Planu w okresie pierwszych lat. Koszty te wynoszą ok. 5,6 min US $ rocznie w okresie pierwszych dziesięciu lat, przy średniej 3,5 min US $ dla okresu trzydziestu lat.

1

---