Psychologia osobowości

Ćwiczenia- materiały autorskie

Anna Chryc- Gawrychowska

psychologia analityczna- carl gustav jung

Jung traktował magię i mit jako składnik wszystkich epok i kultur. Wierzył, że buduje uniwersalną, pozahistoryczną i pozaspołeczną teorię psychiki, zdolną wyjaśnić funkcjonowanie człowieka niezależnie od tego, w jakiej żyje on epoce lub kulturze. Jako pierwszy zwrócił uwagę na kategorię przyszłości i jednocześnie poszerzył kategorię przeszłości, obejmując nie tylko historię jednostki, lecz także historię pochodzenia człowieka jako przedstawiciela rasy ludzkiej. Zachowanie człowieka jest uwarunkowane dwojako:

1. przez cele i aspiracje jednostki;

2. przez jego własną historię osadzoną w doświadczeniu gatunku.

Wg Junga psyche to całość wszystkich procesów psychicznych- świadomych i nieświadomych.

self (jaźń)-jest jądrem osobowości, które w ostatecznym rachunku jest jedyną instancją zdolną kierować i koordynować funkcjonowanie pozostałych struktur osobowości w procesie osiągania jedności, równowagi i stabilności. Ja- ma udział w sferze świadomej i nieświadomej, które wzajemnie się uzupełniają i kompensują. Możliwe jest, że w niektórych sytuacjach większy jest udział świadomości lub nieświadomości, a i ja nie zawsze pełni centralną rolę.

Ja- otoczone i podtrzymywane przez świadomość, przedstawia tę stronę psyche, która gł. w zach. kulturze nastawiona jest

na przystosowanie się do rzeczywistości; to zespół wyobrażeń, który stanowi centrum pola świadomości i posiada wysoki

stopień ciągłości i tożsamości. Całe doświadczenie musi przejść przez ja, żeby było dostrzeżone.

Świadomość:

• pojawiła się najpóźniej i w całości psyche jej rola jest niewielka;

• reprezentuje stronę psyche nastawioną na przystosowywanie się do zewnętrznej rzeczywistości;

• jej rolą jest utrzymywanie związków treści psychicznej z ja;

• świadomość może pomieścić w sobie stosunkowo niewiele treści

• treść psychiczna może być ze świadomości wyparta- do sfery indywidualnej nieświadomości- zawiera treści wynikające z historii życia jednostki, to co człowiek wypiera, odsuwa, zapomina, podświadomie rejestruje itp.;

• może w każdej chwili ponownie przywoływać niektóre treści;

Funkcje świadomości.

Przez funkcje świadomości Jung rozumie działanie psychiczne zawsze takie same w różnych okolicznościach, niezależnie od treści. Chodzi o sposób chwytania i przerabiania danych psychicznych. W życiu nie występują w czystej postaci. Istnieją empirycznie potwierdzone cztery podstawowe funkcje psychologiczne: myślenie (ma charakter pojęciowy i intelektualny, ma pomóc człowiekowi w zrozumieniu siebie i świata) uczucie (funkcją wartościującą nadaje przedmiotom wartość pozytywną lub negatywną dla podmiotu, dostarcza subiektywnych odczuć przyjemności, bólu, złości, strachu, smutku, radości i miłości) percepcja (percepcja rzeczywistości, odbierane są konkretne fakty i tworzy się reprezentacja świata) intuicja (jest również percepcją, lecz za pośrednictwem procesów nieświadomych, obejmującą treści podprogowe -wykraczanie poza fakty, uczucia i pojęcia). Myślenie i uczucie określane są jako funkcje racjonalne, ponieważ posługują się rozumowaniem, ocenianiem, abstrahowaniem i generalizowaniem. Doznanie i intuicja uważane są za funkcje irracjonalne, albowiem opierają się na percepcji tego, co konkretne, jednostkowe i akcydentalne. Każdy człowiek wyposażony jest we wszystkie cztery funkcje, jednak nie są one rozwinięte w jednakowym stopniu. Zazwyczaj jedna z nich jest zróżnicowana w wyższym stopniu niż pozostałe i w świadomości odgrywa rolę dominującą (funkcja główna-wyższa). Jedna z trzech pozostałych funkcji działa zwykle jako funkcja pomocnicza wobec funkcji wyższej. Jeżeli funkcja wyższa nie może dojść do głosu, to jej miejsce automatycznie zajmuje funkcja pomocnicza. Najmniej rozwinięta funkcja jest określana mianem funkcji niższej. Jest ona stłumiona i nieświadoma, przejawia się w snach i fantazjach. Z funkcją niższą związana jest funkcja pomocnicza. Synteza (równouprawnienie -idealny-niemożliwy -rozwój osobowości) wszystkich funkcji może dojść do skutku, jeśli jaźń zostanie urzeczywistniona. Jung wyróżnia dwie zasadnicze postawy -postawę ekstrawersji (ukierunkowana aktywność jednostki na obiektywny świat zewnętrzny), postawę introwertywną (na subiektywny świat wewnętrzny). Osobowość każdej jednostki zawiera obie te sprzeczne postawy, jednakże zazwyczaj jedna z nich ma charakter dominujący i jest uświadamiana, podczas gdy druga jest stłumiona i nieświadoma. Jeśli ego w swych relacjach ze światem nastawione jest ekstrawertywnie, to nieświadomość osobowa będzie miała nastawienie introwertywne.

klasyfikacja ze względu na podstawowe funkcje psychiczne zaangażowane w odbiór świata:

• myślenie- ma charakter ideacyjny i intelektualny, jego funkcją jest rozumienie świata i siebie; myśli i poznanie (prawda- fałsz),

• uczucia- odzwierciedlają wartość, jaką rzeczy mają dla podmiotu, ich funkcja to dostarczanie jednostce subiektywnych przeżyć przyjemności, bólu, złości, strachu, smutku i radości; uczucia poprzez emocje (przyjemne- nieprzyjemne; przyjąć- odrzucić)

uczucie i myślenie wykluczają się wzajemnie jako determinanty zachowania w tym samym czasie;

• percepcja- rejestrowanie konkretnych faktów;

• intuicja- nieświadoma percepcja, wychodząca poza fakty i konstruująca modele rzeczywistości.

Jung zestawił te funkcje w dwie pary:

• racjonalną (myślenie, uczucia)- obie posługują się wartościowaniem,

• percepcyjną (wrażenia, intuicja)- obie posługują spostrzeżeniami bez oceny i interpretacji;

obie te funcie wzajemnie wykluczają swoje działanie w tym samym czasie

z nałożenia obu klasyfikacji skonstruował listę szesnastu podstawowych typów osobowości, sądząc że wyrażają one całość psychiki. Pomiędzy funkcjami przeciwstawnymi pojawia się stosunek kompensacyjny. Gdy jedna z funkcji jest zbyt silnie zaakcentowana, przeciwstawna jej będzie dążyć do wyrównania- np. poprzez marzenia senne.

Każdy z nas posiada wszystkie te funkcje, ale wg Junga każda jednostka ma jedną funkcję dominującą i nią posługuje się najczęściej orientując się w rzeczywistości. Ta funkcja najpełniej się rozwija i różnicuje, staje się funkcja przystosowawczą określając kierunek i jakość świadomej postawy człowieka, jest więc wg Junga funkcją wyższą:

• wywiera ona wpływ jakim typem psychologicznym jest dana osoba;

• to, w jaki sposób on się przejawia zależy od wielu różnych czynników np. od poziomu społecznego;

• należy całkowicie do sfery jasnej- świadomej.

Funkcja niższa- „nie człowiek ma ją w ręku, lecz ona człowieka”:

• przeciwstawna funkcji wyższej (czyli np. jeśli naszą funkcją wyższą jest percepcja, to niższą, podrzędną będzie uczucie);

• całkowicie pogrążona w nieświadomości;

• z reguły nie podlega woli człowieka;

• działa autonomicznie, wyłania się z nieświadomości niezależnie od woli człowieka;

• charakter infantylny. Archaiczny, prymitywny, instynktowny;

• przejawia się w impulsywnym, kapryśnym czy prymitywnym zachowaniu ludzi odbiegającym od zwykłego zachowania.

Funkcje pomocnicze- pozostałe dwie funkcje, częściowo osadzone w świadomości, częściowo w świadomości, względnie zróżnicowane i ukierunkowane.

Funkcje dominujące determinują poznawcze preferencje i standardy regulacji; funkcje podporządkowane informują o awersjach poznawczych; każdy z typów umysłu może wyznaczać styl umysłowej samoregulacji.

W sytuacji, gdy żadna z funkcji nie ulega zróżnicowaniu człowiek pozostaje z niewykształconym ja i pozostaje infantylny, chwiejny. W młodości najważniejszym zadaniem jest wg Junga znalezienie tej funkcji, która umożliwi jednostce jak najlepsze funkcjonowanie w świecie.

Wg Junga człowiek w wieku średnim- w połowie życia- powinien osiągnąć właściwy stopień kolejności, zróżnicowania i rozwinięcia wszystkich funkcji.

Myślenie (T)

Kompletność kategoryzacji Kompletność kategoryzacji

Brak metaforyzmu Brak metaforyzmu

Ostrożność Determinizm

Sztywność Sztywność

Zakres pamięci Zakres pamięci

Sekwencyjność uczenia się Płynność myślenia

Percepcja (S) Intuicja (N)

Kompletność kategoryzacji Brak kompletności kategoryzacji

Ryzykowność Metaforyzm

Impulsywność Brak płynności myślenia

Probabilizm Probabilizm

Giętkość myślenia Giętkość myślenia

Oryginalność Brak zakresu pamięci

Uczucia (F)

Kombinacje, typy idealne:

ST→ukierunkowany na gromadzenie faktów ścisły pomiar, dominuje analityczna obserwacja, podporządkowanie się logicznym kryteriom, nastawiony na zewnętrzną rzeczywistość tzw. twórczy obserwator (apersonalny)

NT→aktywność poznawcza zdeterminowana potrzebą struktury i porządku, dominuje myślenie logiczne, proces myślenia zwykle rozpoczyna się od szerszego, intuicyjnego wglądu, którego rezultaty oczyszczane są przez reguły logiczne; konstrukcje teoretyczne tzw. twórczy teoretyk

SF→myślenie ukierunkowane na konkretne manipulacje i konstrukcje, na aktywne eksperymentowanie, którego źródłem pierwotnym są własne doznania, tzw. twórczy konstruktor; konstrukcje realne

NF→ myślenie globalne, metaforyzowanie, tworzenie własnych symboli, ukierunkowany na wewnętrzną rzeczywistość, tzw. typ artysty

typy charakteru (rozróżnienie ze względu na stopień ekstrawersji introwersji):

wg Junga postawę człowieka, poza powyższymi funkcjami, określa sposób, w jaki reaguje on na zjawiska świata wewnętrznego i zewnętrznego- postawy determinują sposób postępowania, subiektywny odbiór doświadczeń, kompensacyjne działanie nieświadomości.

Ekstrawersja- orientacja na świat zewnętrzny:

• pozytywny stosunek do przedmiotu;

• kierowanie się uznanymi społecznie normami;

• działanie w związku z przedmiotem.

introwersja- skupianie się na własnym, subiektywny świecie wewnętrznym:

• negatywne nastawienie wobec przedmiotu;

• złe przystosowanie do świata zewnętrznego;

• orientacja do wewnątrz.

Stopień introwersji- ekstrawersji jest zależny od przemieszczania libido z obiektu zewnętrznego na ego i z ego na obiekt zewnętrzny.

Między ekstrawersją a introwersją istnieje stosunek kompensacyjny. Jeśli świadomość jest ukierunkowywana przez jedną z postaw, druga nadaje kierunek nieświadomości:

• określona postawa świadomości działa tak długo, aż jednostronność przeszkadza jednostce w przystosowaniu się do rzeczywistości- wg Junga często dzieje się tak, gdy człowiek styka się blisko z osobą o przeciwstawnej postawie- staje wtedy przed zadaniem świadomego zaakceptowania i rozwijania dotychczas nierozwijalnej, nieświadomej postawy;

• wg Junga przeciwieństwo funkcji świadomej i nieświadomej przeradza się w konflikt dopiero w drugiej połowie życia;

• w związku z tym w drugiej połowie życia do głosu dochodzi dotychczas nieświadoma postaw stąd wniosek Junga, że w pierwszej połowie życia lepiej radzi sobie ekstrawertyk, a w drugiej introwertyk;

• niebezpieczeństwo polega na jednostronności- czyli zbyt skrajne wyrażanie jednej z postaw.

nieświadomość.

Otacza zewsząd świadomość. Wg Junga przewyższa świadomość. Obejmuje dwie sfery: indywidualną i zbiorową. Obydwie sfery dzielą się na dalsze sfery, która są często ze sobą połączone, w postaci mieszaniny.

Nieświadomość indywidualna: treści wyparte, zapomniane, wspomnienia, podświadomie dostrzeżone itd.

• dzieli się na sfery:

emocji i afektów, pierwotnych popędów- możemy je uporządkować i niekiedy kontrolować;

kolejne sfery zawierają już treści bezpośrednio z ciemnego i nieuświadomionego jądra, wiecznie niezrozumiale, nigdy całkowicie nieprzyswojone przez ja;

• jest nieustannie uzupełniana nowym materiałem.

Nieświadomość zbiorowa dziedziczone, wdrukowane doświadczenie całego rodzaju ludzkiego. Nieświadomość zbiorowa jest również podzielona jest na sfery.

• Treści ujęte w niej są zbiorową (wspólną całemu gatunkowi ludzkiemu) podstawą indywidualnych nieświadomości i świadomości. Są one całkowicie neutralne i są wartościowane i umiejscawiane dopiero po konfrontacji ze świadomością.

• Nieświadomość zbiorowa nie podlega kierownictwu świadomości i nie ulega jej wpływom;

• Jung uważa, że w jej obrębie mieści się glos pierwszej natury- obiektywna psychika;

• Jest bezosobowa;

• Można ją zaobserwować tylko na podstawie jej działania lub zjawisk pośrednich, symptomów, kompleksów, snów, symboli, obrazów, fantazji, wizji.

kompleksy: konstelacja silnie zabarwionych emocjonalnie idei, czy też obrazów na dany temat, nawarstwionych w na pojedynczą ideę stanowiącą rdzeń pozostałych:

• o sztywności kompleksu świadczy jego tendencja do asymilowania nowych doświadczeń,

• są oderwane od osobowości;

• funkcjonują samodzielnie i autonomicznie;

• kompleks składa się głównie z elementu jądrowego- niesie on znaczenie kompleksu, które jest najczęściej nieświadome i autonomiczne, więc nie podlega kontroli; im więcej w nim energii, tym więcej tworzy konstelacji, czyli łączy się z nim więcej skojarzeń, przeżyć itp.;

• prócz elementu jądrowego kompleks składa się z licznych związanych z nim odznaczających się tą samą tonacją emocjonalną skojarzeń- zależą one częściowo od wrodzonych dyspozycji, a częściowo od przeżyć związanych ze środowiskiem;

• pod wpływem działania kompleksu świadomość wygina się i wdziera się do niej nieświadomość; świadomość zostanie pozbawiona energii- przejawia się w postaci zakłóconej sytuacji psychicznej, która nie pasuje do zwykłego stanu świadomości i postawy;

• wszyscy ludzie mają kompleksy: Jung dzieli je na zdrowe i chore;

• źródłem kompleksu jest często trauma- wstrząs emocjonalny, w skutek czego część psyche jest odłączana;

• Jung badał kompleksy za pomocą testów asocjacji- list słów czytanych pacjentom co jakiś czas- wahanie i dłuższy czas reakcji wskazuje na obecność kompleksu.

symptom: zjawisko wskazujące na zahamowanie oraz zakłócenie przepływu energii, można je rozpoznać zarówno z punktu psychicznego, jak i somatycznego.

Składniki nieświadomości zbiorowej to:

archetypy- najbardziej pierwotne idee lub formy danych rzeczy, podobne u wszystkich ludzi, związane z uniwersalnymi tematami dobra i zła, płci, narodzin, śmierci. Są silnie wysycone emocjami, ujawniają się głównie jako obrazy w fantazjach, wolnych skojarzeniach, snach obok indywidualnych, osobistych doświadczeń osoby.

• Archetyp może występować w formie statycznej, np. w formie praobrazu, ale również w formie dynamicznego procesu- wg Junga na bazie archetypu przejawiają się wszystkie typowe przejawy życia, bez względu na to czy mają charakter biologiczny, psychologiczny czy duchowy.

• Archetyp jest odbiciem instynktownych- psychicznie koniecznych reakcji- na określone sytuacje. Doprowadza do postępowania zgodnego z koniecznością psychiczną, omijając świadomość. Podaje on wzorzec zachowania.

• W sferze świadomości symbole archetypów przykryte są innymi treściami lub ich związki z archetypem są przerwane; archetyp ma jednak wpływ na świadomość;

• Archetypy istnieją w nieświadomości zbiorowej, istnieją więc poza indywidualnością każdej osoby i są dane jej praktycznie jeszcze przed urodzeniem, są poza jej indywidualnym stawaniem się osobą;

• W obrazowym języku nieświadomości archetypy występują w formie uosobionej lub symbolicznej- treść wyraża się metaforycznie, archetyp nie jest nigdy do końca jasnym wyjaśniony, w pełni zrozumiały;

• Liczba archetypów jest ograniczona- odpowiada możliwej liczbie typowych dla gatunku podstawowych przeżyć i doświadczeń; suma archetypów to suma wszystkich ukrytych możliwości ludzkiej psyche;

• Motywy obrazów archetypowych są jednakowe we wszystkich kulturach- wg Junga odpowiadają tej części natury człowieka, która kształtuje się filogenetycznie, jest wspólna dla całego ludzkiego gatunku; zaś w każdej indywidualnej psyche mogą zbudować mitologię indywidualną;

• Archetyp zaktualizowany: dostrzegalny, taki, który wkroczył w sferę świadomości. Występuje jako archetypowy obraz, wyobrażenie, zdarzenie czy proces; dzięki temu sposób w jaki się przejawia jest zmienny.

• Zadaniem człowieka jest wyprowadzenie archetypów do świadomości- poprzez rozwiązanie jego projekcji; zaniedbanie tego prowadzi wg Junga do neurozy, psychoz;

• Istnieją również archetypowe sposoby działania, pojęcia, idee.

• fantazja czy marzenie senne ma dwa poziomy znaczeniowe: archetypowy (powszechny) i jednostkowy.

Niektóre archetypy są na tyle rozwinięte, że można je uważać za oddzielne systemy wewnątrz psychiki lub osobowości:

• Anima- kobieca strona psychiki mężczyzny i Animus- męski archetyp w psychice kobiecej: harmonijny rozwój osobowości wymaga obecności obydwu pierwiastków i równowagi między nimi. Anima i animus to inaczej dusza, która jest przeciwieństwem i dopełnieniem persony. Dusza- odgraniczony zespól funkcjonalny- Jung uważał, ze jest to rodzaj wewnętrznej osobowości, którą świadome ja traktuje tak samo jak obiekty zewnętrzne.

• Persona- pojęcie, które wskazuje na sposób adaptacji do modelu kulturowego, na kompromis między jednostką a społeczeństwem. Nie jest składnikiem autentycznej osobowości, lecz powierzchnią psychiki. Jej uformowanie jest czymś nieuniknionym, ale niekoniecznie fałszywym czy patologicznym. Pośredniczy między ego a światem zewnętrznym.

persona

Persona jest to ogólna postawa psychiczna wobec otaczającego świata. Persona jest częścią ja- otacza je i zwraca ku światu zewnętrznemu, jest kompromisem pomiędzy jednostką a światem zewnętrznym. Prawidłowo funkcjonująca persona musi brać pod uwagę:

• ideał ja- pożądany obraz samego siebie;

• ogólny obraz człowieka odpowiadający normom otoczenia;

• psychiczne i fizyczne warunki ograniczające dwa powyższe.

Jeżeli którykolwiek z tych czynników zostanie pominięty, to persona stanie się hamulcem ograniczającym rozwój jednostki.

Dobrze funkcjonująca świadomość może w mniejszym lub większym stopniu przystosowywać personę do wymagań okoliczności- zmieniać ją albo wymieniać na inną. Aby zmiany były Możliwe i adekwatne, jednostka musi dostatecznie dobrze uświadamiać sobie swoja personę. Niebezpieczeństwo polega na niewłaściwym wykształceniu persony, trwałym nieprzystosowaniu lub na utożsamianiu się z nią.

• Cień- archetyp popędów zwierzęcych, odpowiadający za pojawianie się w świadomości i zachowaniu społecznie nieakceptowanych negatywnych uczuć, myśli, działań. Każdy ma swój cień, będący ciemną stroną osobowości. Nie należy z nim walczyć, lecz trzeba zawrzeć ugodę, bo sfera popędowa człowieka może ujawnić cechy wartościowe.

• Jednym z zadań terapii jest doprowadzenie osoby do kontaktu z jej nieświadomością zbiorową.

libido

Struktura naszej psyche jest dynamiczna. Libido to energia psychiczna działająca nieustannie w obrębie systemu psychicznego łącząc ze sobą poszczególne jego części. Libido wg Junga to energia psychiczna w znaczeniu ogólnej witalnej siły- energii życiowej.

Ta energia, jeżeli jest zaktualizowana przejawia się w postaci specyficznych zjawisk psyche np.. popędu czy wykonania działania. Jeżeli jest w formie potencjału można ją obserwować w formie specyficznych nabytków np. możliwości albo postaw. Wg Junga libido określa stosunku między elementami psychicznym- oznacza to, że utrzymuje je w równowadze, a jeśli tak się nie dzieje rozpoczyna się proces chorobowy. Ilość energii jest stała- zmienia się jedynie jej dystrybucja.

Podstawowym założeniem teorii energetycznej Junga jest to, że psyche samoreguluje się na zasadzie istnienia przeciwieństw:

• prawo przeciwieństw przejawia się w zasadzie kompensacji i uzupełniania się;

• wg Junga prawo to działa w każdym obszarze psychiki, gdzie przeciwieństwa nieustannie się przeplatają- te wzajemne związki regulowane są poprzez zmiany położenia i przekształcenia libido- energii psychicznej;

• wszystkie przeciwstawne pary poza przeciwnymi treściami mają również różną intensywność energetyczną.

Skoro energia może się przemieszczać, np. jej ogólny ładunek nieświadomości jest tym większy, im bardziej świadomość ją traci. Ruch energii występuje wówczas, gdy istnieje różnica potencjałów- jej wyrazem są właśnie przeciwieństwa. Jung wyjaśnia, że zahamowania (przyczyna neurotycznych zaburzeń i kompleksów) powstają gdy energia skupia się w jednym z krańców przeciwieństwa i przez to ich para rozpada się. Tak samo jak jednostronne rozłożenie energii, również jej całkowicie równa dystrybucja jest -wg Junga- niebezpieczna, bo prowadzi do bezruchu. Świadomość jest w stanie odwrócić bieg czy kierunek energii.

progresja

Wynika z konieczności przystosowywanie się do świata zewnętrznego. Jest to ruch energetyczny, proces któremu kierunek nadaje świadomość. Ma na celu podtrzymywanie procesu adaptacji i wykształcanie zróżnicowanych postaw i typów funkcjonalnych (niezbędnych do adaptacji). Wg Junga, by progresja była udana, jednostka musi adekwatnie rozwiązywać konflikty oraz mieć zdolność do koordynowania przeciwieństw.

regresja

Wynika z konieczności przystosowywanie się jednostki do jej własnego wnętrza. Ruch ten następuje gdy brak jest nieświadomego przystosowania, czyli energia gromadzi się w nieświadomości do tego stopnia, że jej treści wypływają na powierzchnię. Jeżeli świadomość nie zareaguje, to dochodzi, w zależności od stopnia regresji, do:

• jednostka wraca do wcześniejszego okresu rozwoju- częściowa regresja i neuroza;

• całkowitego zalania świadomości przez nieświadomość- całkowita regresja i psychoza.

Wg Junga poza skrajnymi formami regresji i progresji, jednostka nieustannie doświadcza ich mniej wyrazistych form przez całe swoje życie. Progresja przybiera formy wysiłku psychicznego albo celowego kierowania uwagi, zaś regresja roztargnienia czy zmęczenia, a przede wszystkim snów. Żadna z nich nie jest pozytywna czy negatywne, obydwie są konieczne, dla prawidłowego przebiegu energii- obydwie mogą być objawem zakłócenia, ale mogą też rozszerzać psyche.

Kolejną cechą ruchu libido jest intensywność jego wartości. Chodzi o to, jakie miejsce w psychice zajmuje wykreowany przez nieświadomość obraz. Jung mówi o ładunku znaczeniowym, który możemy zmierzyć przy pomocy indywidualnej konstelacji, w jakiej się objawia- inaczej mówiąc chodzi mu o kontekst (to, co towarzyszy obrazowi, z czym i na jakim tle się pojawia) i ważność obrazu w tym kontekście.

Żeby było trudniej, kierunek energii (regresja i progresja) oraz intensywność korelują ze sobą.

Praktyka.

W przeciwieństwie do Freuda i wielu innych psychoanalityków, Jung twierdził, że nie da się wyróżnić jednego, podstawowego czynnika psychicznego, który prowadziłby do zaburzeń. Uznaje za Freudem rolę seksu, a także idąc za Adlerem rolę dążenia do mocy, nie są wg niego to czynniki wyczerpujące temat. W teorii Junga ważną rolę w kształtowaniu się człowieka odgrywają potrzeba duchowości i religijna, które uważa on za czynniki popędowe. Jest to specyficznie Jungowskie podejście: światu biologicznych popędów i naturze przeciwstawia specyficznie ludzki duchowy biegun. Wg niego to właśnie to przeciwieństwo nadaje energii psychicznej główny napęd.

Dialektyczność metody Junga polega na tym, że poza faktem rozmowy między psychoterapeutą a klientem dochodzi wg niego do konfrontacji treści świadomych z nieświadomymi, a więc do konfrontacji między Ego (stanowiącego głębszą warstwę i obejmuje osobiste doświadczenia jednostki) a non-ego. Wynikiem tej konfrontacji ma być wytworzenie nowej jakości- zamierzonej syntezy.

cztery metody badania nieświadomości:

1. Metoda skojarzeń- najprostsza, służy do wykrywania kompleksów, pokazujących się poprzez zakłócenia;

2. Analiza symptomów- relikt; podejmowano próby odtwarzania u pacjenta wspomnień wydarzeń, które doprowadziły do powstania zaburzenia;

3. Analiza anamnestyczna- staranna rekonstrukcja rozwoju zaburzenia; umożliwia pacjentowi wgląd w przyczyny zaburzenia a tym samym ułatwia zrozumienie i zmianę; niezbędne pytania i wskazówki; często jako wprowadzenie do 4 czyli:

4. Analiza nieświadomości- należy jej dokonywać dopiero, gdy wyczerpie się materiał ze świadomości; podstawowe znaczenie kontaktu osobistego; głównie poprzez analizę marzeń sennych.

marzenia senne.

• Wg teorii Junga jest to najpewniejsza i najprostsza droga do poznania treści nieświadomych. Przejawami nieświadomości są również fantazje i wizje, pojawiające się w stanie zmniejszonej świadomości.

• W marzeniu sennym treści świadome i nieświadome przeplatają się. Poza źródłami świadomymi marzenia senne czerpią ze wszelkich nieświadomych procesów psychicznych.

• Język marzenia sennego jest archaiczny, symboliczny i obrazowy: tylko właściwa interpretacja może wydobyć jego prawdziwy sens.

• Wg Junga marzenia senne ujawniają regulacyjną rolę nieświadomości- przeciwstawny odpowiednik świadomości, jej kompensacyjny charakter. Treści marzeń sennych mogą też mieć rolę redukcyjną- przywołując jednostkę do jej uwarunkowań biologicznych lub prospektywną- ukierunkowując czy korygując świadomość.

• Treści nieświadome zawsze są wieloznaczne, ich znaczenie zależy od kontekstu, sytuacji i stanu psychicznego jednostki. Wszystkie mają jawny oraz ukryty charakter pochodzący z nieświadomości indywidualnej i zbiorowej. Rzadko spotyka się marzenia senne, których znaczenie jest zgodne ze świadomym oczekiwaniem śniącego je człowieka.

• O ostatecznej interpretacji marzenia sennego decyduje klient.

typy marzeń sennych:

1. Marzenie senne po konkretnej sytuacji świadomej- jest reakcją nieświadomości i mam charakter kompensacyjny czy dopełniający, bez zdarzeń w rzeczywistości zewnętrznej nie zdarzyłoby się i ono; świadomość jest silniejsza;

2. Spontaniczne działanie nieświadomości która produkuje sytuację konfliktową w stosunku do świadomości- sytuacja równowagi między nieświadomością a świadomością;

3. Znaczące marzenia senne mogące zmienić lub odwrócić całkowicie orientację świadomości- pozycja nieświadomości jest silniejsza ona kieruje strumieniem energii.

• najtrudniej interpretowalne sny,

• najważniejsze jeśli chodzi o treść, która niosą,

• zazwyczaj śniąca osoba ich nie rozumie,

• mają archetypowe znaczenie,

• ich częste pojawianie się wskazuje na to, że zbiorowa nieświadomość jest nadmiernie ruchliwa.

Pewność interpretacji marzeń sennych można uzyskać dopiero po analizie całego ich ciągu. Wg Junga układ marzeń sennych w takim ciągu jest promienisty. Marzenia skupiają się wokół jakiegoś punktu centralnego, który ujawniony w świadomości przestaje funkcjonować.

Wg Junga cywilizacja spowodowała, że treści nieświadomości zbiorowej są zbyt silnie wyparte, ludzie nie mają kontaktu ze swoimi źródłami, są oderwani od tego, co ich stworzyło a ma na nich nadal wpływ. Treści nieświadomości zbiorowej można poznać dopiero wtedy, gdy dopuści się do świadomości i zintegruje treści infantylne.

etapy interpretacji marzeń sennych:

• opis teraźniejszej sytuacji świadomości;

• opisy poprzednich zdarzeń;

• zbadanie kontekstów subiektywnych- w przypadku pojawienia się motywów archaicznych dokonanie porównania z odpowiednikami mitologicznymi;

• porównanie z danymi obiektywnymi uzyskanymi od osób trzecich- tylko w trudnych sytuacjach.

Wg Junga treści nieświadome przechodzą siedmiostopniową ścieżkę do świadomości:

1. obniżenie progu świadomości, dzięki czemu treści nieświadome mogą się pojawić w świadomości;

2. treści nieświadome przenikają do marzeń sennych, wizji i fantazji;

3. świadomość dostrzega powyższe i zatrzymuje;

4. badanie, interpretowanie i zrozumienie;

5. włączenie powyższego do psychiki;

6. przyswojenie i przepracowanie nowego znaczenia;

7. integracja znaczenia.

struktura marzeń sennych.

Wg Junga wszystkie marzenia senne mają podobną strukturę. Pojmował sny jako pewną całość, swego rodzaju scenki dramatyczne, które dają się ułożyć w schemat zawierający:

• miejsce, czas, osoby- początek czy rodzaj wprowadzenia w akcje;

• ekspozycja- postawienie problemu- treść snu, pytanie czy temat, którym zajmuje się nieświadomość;

• perypetie- oś marzenia, zawiązanie akcji, stopniowanie zdarzeń do punktu kumulacyjnego, do klimaksu albo do zmiany;

• lysis- rozwiązanie, wynik marzenia, wskazówka o znaczeniu kompensacyjnym; brak tego ostatniego jest wg Junga oznaką, że życie śniącego nie jest szczęśliwe.

Kondycjonalizm- pojęcie wprowadzone przez Junga dla podkreślenia znaczenia indywidualnych uwarunkowań jednostki, zarówno jej właściwości jak i sytuacji, w której egzystuje. Osadzenie marzenia sennego w kontekście życia i osobowości jednostki, u której się ono pojawiło.

amplifikacja- rozszerzenie i wzbogacenie treści marzenia sennego o podobne i analogiczne obrazy,

• skojarzenia mogą pochodzić nie tylko od klienta lecz również od analityka;

• jest swoistą metodą skojarzeń;

• należy ją stosować do wszystkich elementów marzenia.

metoda redukcyjna: odpowiedź na pytanie „po co?”. Prowadzenie skojarzeń w tył, do punktu, z którego wyszły i który jest początkiem kompleksu.

Celem marzenia sennego jest zwrócenie uwagi świadomości śniącej osoby na fakt, którego nie dostrzega bądź nie chce przyjąć. Dynamizuje ono świadomość, co w myśl teorii Junga da się zaobserwować dopiero analizując cały ciąg marzeń. W związku z tym nawet jeżeli dojdzie do błędnej interpretacji, nieświadomość skoryguje ją w następnych snach.

Znaczenie zbiorowe i indywidualne.

Znaczenie indywidualne	Znaczenie zbiorowe
Subiektywna amplifikacja- osobiste znaczenie, jakie nadaje marzeniu jednostka	Obiektywna amplifikacja- wzbogacenie o ogólną symbolikę
Marzenia o dobrze sprecyzowanej treści, oddają zróżnicowanie świadomości na jawie,	Marzenia zawierające mało szczegółów, z prostymi obrazami
nieświadomość pojawia się w postaci wypartego przeciwieństwa	Wgląd w wielkie konteksty, prawdy natury, powszechne prawidłowości
	Kompensacja zbyt zróżnicowanej świadomości, oddzielonej od nieświadomości lub autonomicznej
	Można interpretować bez uwzględnienia kontekstu indywidualnego jednostki, ale bez wniosków na temat jej warunków życiowych

Interpretowanie marzeń sennych może odbywać się na dwoch poziomach: podmiotu i przedmiotu.

Szczebel podmiotu	Szczebel przedmiotu
Postacie i zdarzenia symbolicznie wyobrażają wewnętrzne sytuację psychiczną i jej czynniki.	Postacie należy interpretować w znaczeniu konkretnym.
Postacie to tendencje psychiczne śniącego lub jego funkcja psychiczna.	Stosunek śniącego do zjawisk/ osób zewnętrznych.
Sytuacja wyobrażona we śnie odpowiada postawie w stosunku do samego siebie i danej rzeczywistości psychicznej	Wskazanie na niedostrzeganą druga stronę zjawiska, lub niedostrzeganą w ogóle.
Sen wskazuje na dane wewnętrzne.	Postawa wobec zewnętrznych okoliczności czy osób.

projekcja

• Jest immanentną częścią działania nieświadomości.

• Jest poza świadomą wolą jednostki.

• Jej rozpoznanie jest możliwe dzięki interpretacji na poziomie podmiotowym i jest potrzebne do rozwiązania konfliktu- wg Junga problemy człowieka ze światem są odzwierciedleniem jego wewnętrznych procesów psychicznych oraz konfliktów i kompleksów.

• Energia wycofana z projekcji może być zużyta dla rozwoju ja.

symbole. Wyobrażenia, które wyrażają libido i przeobrażają je w nowe formy.

• Najczęściej w postaci obrazów, które są przejawem działania energii psychicznej.

• Mają charakter impresyjny i ekspresyjny. Impresyjność oznacza zwrotne działanie na energię psychiczną, ekspresyjność odnosi się bezpośrednio do wyrażania w obrazowy sposób działania tej energii. W związku z tym Jung nazywa je transformatorami energii i procesu psychicznego.

• Obrazy warunkują się wzajemnie i na siebie wpływają.

• Im bardziej posuwa się analiza, tym silniej widoczny jest wpływ archetypów, a coraz mniej obecne jest znaczenie indywidualne.

• Treści symbolu nie da się wyrazić do końca racjonalnie.

sytuacja analityczna.

1. Klient opisuje sytuację, która spostrzega świadomie.

2. Marzenia senne czy fantazje ukazują nieświadomość klienta.

3. Obecność terapeuty i jego kontakt z klientem obiektywizują 1 oraz 2.

4. Odbywa się praca nad 1, 2 i 3.

Kluczem do sukcesu w terapii jest uświadomienie sobie konfliktów oraz utrwalenie ich w świadomości.

Konflikty są efektem nieprawidłowego współdziałania czynników w psyche. Jung bada większość konfliktów na podstawie ich bezpośredniego znaczenia. Każdy konflikt może mieć inne znaczenie i pełnić zupełnie inną rolę w zależności od tego, kogo on dotyczy.

neuroza

Jung rozróżnia neurozy na takie, które są wynikiem traumy (klasyczne leczenie) oraz takie, które dotyczą aktualnej sytuacji. Wg Junga poza oczywistymi negatywnym stronami, neuroza (zwłaszcza typu drugiego) ma również rozwojowy wpływ na osobowość. Wg niego zmusza ona człowieka do uświadomienia sobie swej postawy, typu funkcjonalnego czy do sięgnięcia w nieświadomość. Neuroza jest więc swoistym ostrzeżeniem, przywołaniem do konfrontowania się ze swoją nieświadomością i ożywienia archetypów.

rozwój osobowości

integracja- równoważenie się przeciwieństw, które można dostrzec we wszystkich aspektach życia. Pełnię osobowości jednostka ma szansę osiągnąć, gdy główne pary przeciwieństw są zróżnicowane.

Osią psychologii Junga jest teza, że jedność, równowaga i stabilność, czyli harmonijne funkcjonowanie osobowości, to stan w większym stopniu pożądany niż możliwy, bardziej idealny niż realny. Realizuje się przez całe życie w procesie indywiduacji- stawania się oddzielną i niepodzielną psychologiczną całością (jednością) w procesie godzenia lub równoważenia przeciwieństw.

Głównym motorem indywiduacji jest dążenie do samorealizacji, czyli wykorzystania przez jednostkę ukrytego potencjału przez uświadomienie sobie tego, co nieświadome,

Proces indywiduacji obfituje w kryzysy- rytuały, religie, mity, symbole tworzone są przez ludzi po to, by złagodzić napięcia związane z trudnym procesem osiągania pełni osobowości.

Rozwój, indywiduacja, samourzeczywistnianie trwają całe życie. Pierwsza połowa życia związana jest z ustalaniem swego miejsca w świecie, z wyborem partnera, zawodu, zainteresowań, wartości. Druga połowa- kontemplacyjna- najsilniej angażuje jaźń i wiąże się z przygotowaniem do śmierci.

Indywidualne oznacza też odległe od archetypu- im coś jest bardziej zindywidualizowane, tym silniej jest nietypowe, czyli jest niepowtarzalną kombinacją cech typowych.

INDYWIDUACJA jest procesem autonomicznym, który odbywa się samoistnie.

Indywiduacja przebiega w etapach; na każdym z nich jednostka musi się skonfrontować z jednym z elementów swej psyche:

1. Cień.

• symbolizuje ciemną stronę osoby; jest postacią archetypową;

• sięga do głębi nieświadomości

• wg Junga konfrontacja z cieniem często zdarza się przy okazji uświadomienia sobie przez człowieka własnego typu funkcjonalnego i typu swej postawy;

• swój cień można spotkać w postaci symbolicznej- wewnętrznej: wśród danych nieświadomości lub konkretnej- zewnętrznej: jako osobę będącą obiektem projekcji;

• w zależności od tego, czy cień należy do sfery nieświadomości zbiorowej, indywidualnej czy też do ja, przybiera on różną formę;

• cieniem może być też reprezentowany przez postać pozytywną, dzieje się tak, ponieważ wg Junga uosabia on te rzeczy, które jednostka odrzuciła, wyparła;

• cień jest idealnym odzwierciedleniem świadomego ja jednostki; rośnie i kształtuje się wraz z nim;

• konfrontacja z cieniem oznacza przyjęcie postawy krytycznej wobec swojej natury.

2. animus i anima.

• archetypowa postać komplementarna uosabiająca odmienną płeć w psyche;

• odzwierciedla stosunek jednostki do przeciwnej płci oraz ogólnoludzkie doświadczenie związane z przeciwieństwem płci;

• wg Junga przeżywamy ten archetyp poprzez projekcję- wybieramy na partnera taką osobę, która reprezentuje nasze cechy Animus(a)/ Animy;

• spotykamy formy wewnętrzne, (odnoszące się do obecnych u konkretnej jednostki cech przeciwnych płci) w formie marzeń sennych i fantazji oraz formy zewnętrzne w postaci projekcji na osoby płci przeciwnej;

• nasza kultura, bez względu na płeć jednostki, promuje Animus(a);

• Zarówno Animus i Anima mają swoje ciemne i jasne strony- Animus kieruje się głównie zasadą poznania i zrozumienia, jest reprezentowany przez liczbę mnogą- Anima: na odwrót.

3. archetypy duchowego i materialnego pierwiastka.

• Jeżeli człowiek przeszedł pomyślnie konfrontację z 1 i 2, pojawiają się kolejne archetypowe postacie. Jednostka powinna uświadomić sobie i zintegrować w świadomości kolejne problemy.

• Pojawiają się osobowości maniczne (od mana czyli skuteczne działanie):

• Archetyp Starego Mędrca: uosobienie duchowości- męski; zmaterializowanie ducha;

• Magna Mater- Wielka Matka- żeński odpowiednik Mędrca; wszechobejmujący świat, rozdarcie przeciwieństwami; zimna i rzeczowa natura- uduchowienie materii;

• Obydwa archetypy występują w wielu formach,

4. jaźń.

• Połączenie się nieświadomości i świadomości- poprzez wspólny punkt JAŹŃ właśnie;

• Jung nazywa osiągnięcie tego etapu nadświadomością- jest to rozwiązanie stosunku do rzeczywistości wewnętrznej i zewnętrznej;

• To stan raczej subiektywny;

• Treść jaźni dostępna człowiekowi to jego Ja;

Jung twierdzi, że najważniejsze problemy, z którymi boryka się psyche są w gruncie rzeczy nierozwiązywalne i jedynym sposobem ich pokonania jest ich przekroczenie. Dzieje się tak poprzez wzniesienie się na wyższy poziom świadomości i osiągnięcie symbolu jednoczącego.

Jest to archetypowy obraz przekroczenia samego siebie. Za przykład służy mandala:

• Zasadniczy kształt to koło lub wielokąt; symbole całości,

• Zaakcentowane centrum;

• Celem jest połączenie rozmaitych elementów w spójną całość;

• Uosabia porządek i go wprowadza;

• Wg Junga w cywilizacji zachodniej najlepiej oddaje ją sformułowanie „ruch dookoła siebie”; z udziałem wszystkich elementów osobowości.

12

nieświadomość

ja

świadomość

---