Na kolokwium(zagadnienia-ekologia), ^ Turystyka i Rekreacja GWSH Katowice, 3 semestr, ekologia


Antropopresja - ogół działań człowieka (zarówno planowych i przypadkowych) mających wpływ na środowisko przyrodnicze. Antropopresja może być scharakteryzowana poprzez różną skalę intensywności i zasięgu przestrzennego, co ma najczęściej aspekt negatywny, np.: hałas, zanieczyszczenie powietrza i wód, wyrąb lasów, wypas nadmiernej ilości zwierząt.

Atmosfera - gazowa powłoka otaczająca planetę. Atmosfera Ziemska jest niejednorodną powłoką złożoną z mieszaniny gazów zwanej powietrzem. Oprócz gazów takich jak: azot (78,09% objętości powietrza), tlen (20,95%), argon (0,93%), dwutlenek węgla (0,035-0,038%) oraz śladowych ilości gazów szlachetnych (hel, neon, krypton i ksenon), zawiera także metan, wodór, tlenek i podtlenek azotu, ozon i związki siarki oraz (w znacznie mniejszych ilościach) m.in. radon i jego izotopy, jod, amoniak, a także przedostające się do atmosfery tzw. aerozole atmosferyczne, tj. pyły gleb, mikroorganizmy oraz substancje powstające w wyniku działalności gospodarczej człowieka.

Autekologia - dział ekologii zajmujący się badaniem wzajemnych związków pomiędzy zwierzętami i roślinami, a otoczeniem w jakim się znajdują (środowisko, środowisko nieożywione, środowisko przyrodnicze). W tych związkach badany jest udział i reakcje pojedynczego organizmu, w przeciwieństwie do synekologii, gdzie biosystemem wchodzącym w interakcje ze środowiskiem nieożywionym są zbiorowości organizmów takie jak populacje, biocenozy (fito- lub zoocenozy), a nawet większe jednostki jak ekosystemy czy nawet całe biomy.

Biocenoza (gr. bios - życie i koinos - wspólny) to naturalny zespół populacji organizmów żywych danego środowiska (biotopu), należących do różnych gatunków, ale powiązanych ze sobą różnorodnymi czynnikami ekologicznymi, tworząc całość, która pozostaje w przyrodzie w stanie homeostazy (czyli dynamicznej równowagi). Biocenoza wraz ze środowiskiem fizycznym to ekosystem.
Biocenozy można podzielić na naturalne i stuczne. Do naturalnych można zaliczyć sawannę, las, jezioro, a do sztucznej park, ogród.

Biom - duży obszar o jednakowym klimacie, charakterystycznej szacie roślinnej i szczególnym świecie zwierzęcym . Typ roślinności biomu jest charakterystyczny, choć skład gatunkowy może być różny w zależności od położenia geograficznego. Podobnie rzecz się ma ze składem gatunkowym zwierząt. Większe biomy wyróżnia się na podstawie roślinności i dużych zwierząt, często ssaków.

Biosfera (zob. bio) - strefa kuli ziemskiej zamieszkana przez organizmy żywe.

Biotop - obszar zamieszkały przez organizmy żywe o tych samych lub bardzo zbliżonych wymaganiach życiowych. Pierwotnie dotyczący tylko abiotycznych elementów siedliska. Obecnie często rozumiany jako siedlisko nieożywione zmienione przez biocenozę (kompleks roślinny). Biotop razem z biocenozą tworzy ekosystem.

Degradacja ekosystemu, pogorszenie się (uproszczenie) stanu środowiska przyrodniczego głównie jako efekt działalności człowieka - różnych form antropopresji.Degradacja ekosystemu przejawia się zubożeniem składu gatunkowego ekosystemu, pogorszeniem jego poszczególnych elementów (np. powietrza, wody, gleby, rzeźby terenu, krajobrazu itp.), także zmniejszeniem naturalnej regulacji liczebności populacji i aktywności biologicznej ekosystemu. W jej wyniki w strukturze i funkcjonowaniu całego ekosystemu następują niekorzystne zmiany, czego skutkiem jest obniżenie odporności i homeostazy, a w efekcie produktywności ekosystemu. Całość tych zmian prowadzi z reguły do jego zniszczenia.

Ekologia człowieka zajmuje się wzajemnym oddziaływaniem środowiska i populacji ludzkich. Wiąże się ona między innymi z biologią człowieka , geografią , antropologią i socjologią. Naturalne środowisko odgrywało od zarania ludzkości podobną rolę w życiu człowieka jak i innych organizmów , decydowało o jego bytowaniu , a zachodzące w nim zmiany ( głównie klimatyczne) powodowały bądź migracje grup ludzkich , bądź ich wymieranie w przypadku braku adaptacji. Zmiany w środowisku naturalnym były zawsze przyczyną zmian kierunku ostrej selekcji naturalnej , a zatem i ewolucji. Postęp w ewolucji człowieka wyrażał się nie tylko w rozwoju biologicznym ale i w jego działalności kulturotwórczej. Działalność człowieka jest przyczyną przekształcania środowiska naturalnego , w wyniku czego powstały środowiska sztuczne , w których zanika selekcja naturalna. Ekologia człowieka dąży do wyjaśnienia wpływów i skutków działania różnych czynników na rozwój człowieka , bowiem każda integracja w środowisko nie tylko uruchamia zjawisko dopasowywania się otoczenia do zaistniałej sytuacji , ale także dopasowywania tej sytuacji do nowych możliwości przyrody.

Ekologia (gr. oíkos + lógos = dom + nauka) - nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się badaniem oddziaływań pomiędzy organizmami, a ich środowiskiem oraz wzajemnie między tymi organizmami.

Ekologia zajmuje się badaniem powiązań między wspólnotą biotyczną a środowiskiem abiotycznym (układy biologiczne istnieją w sieci powiązań między sobą i otaczającym je środowiskiem), opartych na różnego rodzaju interakcjach, komunikacjach i informacjach. Odkrywanie tych zjawisk dokonało się od starożytności do współczesności, ale ekologia jako samodzielna nauka rozwinęła się w zasadzie w XIX w. Ekologia nie jest nauką obojętną wobec egzystencji przyrody i człowieka, dlatego często w potocznych dyskusjach utożsamiana bywa z sozologią i filozofią. Ekologia najogólniej jest nauką o porządku i nieporządku w przyrodzie oraz konsekwencjach wynikających dla istnienia biosfery i człowieka.

Ekorozwój, rozwój nie zagrażający środowisku naturalnemu, polityka i działania społeczne o charakterze proekologicznym, dążenie do równowagi sfery społecznej, gospodarczej i środowiska naturalnego. W 1973 ONZ powołała wyspecjalizowaną organizację pod nazwą Program Środowiskowy Narodów Zjednoczonych (UNEP), która zajęła się upowszechnianiem nowoczesnych technologii ochrony środowiska, inicjowaniem regionalnych konferencji i organizowaniem międzynarodowego systemu informacji.

Biocenoza, zbiór populacji roślinnych (fitocenoza), zwierzęcych (zoocenoza) i drobnoustrojów glebowych żyjących w określonej przestrzeni czyli środowisku fizycznym (siedlisku, biotopie), tworzący układ samoregulujący się (homeostaza) i będący w stanie dynamicznej równowagi. Biocenoza charakteryzuje się biomasą, produktywnością i uporządkowaną strukturą: przestrzenną, gatunkową, troficzną (pokarmową, łańcuch pokarmowy)

Habitat (łc. `mieszka, przebywa' od habitare `mieszkać, przebywać') biol. część biotopu z optymalnymi dla danego gat. warunkami życia.

Homeostaza,1) tendencja układów biologicznych (np. ekosystemów) do opierania się zmianom środowiska i trwania w stanie równowagi,
2) zdolność organizmu do zachowania równowagi podstawowych parametrów biologicznych, dzięki sprawnej czynności układów regulacyjnych: ciepłotę ciała, ciśnienie krwi, osmolarność, pH i objętość płynów ustrojowych, stężenia różnych składników chemicznych np. utrzymanie stałego poziomu stężenia glukozy we krwi.
Mechanizmy regulacyjne opierają się na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego i są związane z układem nerwowym i wydzielania wewnętrznego.

Hydrosfera, powłoka wodna Ziemi, obejmująca wody podziemne, wody powierzchniowe z rzekami, jeziorami, lodowcami, oceany i morza oraz parę wodną w atmosferze. Ogólna ilość wody w hydrosferze szacowana jest na 1370 mln km3.

Imisje, oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza (zanieczyszczenie środowiska) na organizmy i siedlisko (środowisko). Imisje pochodzenia przemysłowego (gazy, pyły) przenoszone wraz z wiatrem, często na duże odległości, są przyczyną wielu niekorzystnych zjawisk, m.in. prowadzą do osłabienia żywotności drzew. Naturalne imisje nie stwarzają zagrożenia dla życia na ziemi.

Kształtowanie środowiska - świadome i planowe zmiany w środowisku przyrodniczym, zmierzające do gospodarczego wykorzystania ekosystemów (dla celów np. rolniczych, turystycznych itd.) lub przywracanie ekologicznej funkcji ekosystemów i krajobrazów (renaturyzacja, renaturalizacja). Kształtowanie środowiska może być także zdefionowane jako celowe i świadome oddziaływanie na środowisko przyrodnicze w celu nadania mu cech korzystnych z punktu widzenia człowieka oraz w celu zwiekszenia pojemności środowiska

Litosfera, najbardziej zewnętrzna powłoka kuli ziemskiej obejmująca skorupę ziemską oraz warstwę perydotytową. Grubość litosfery waha się od 60 km na obszarach zajętych przez oceany (litosfera oceaniczna) do 100-120 km na obszarach zajętych przez bloki kontynentalne (litosfera kontynentalna).
Zbudowana jest z różnorodnych skał występujących w stałym stanie skupienia, z wyjątkiem lokalnych ognisk magmowych i utworów wulkanicznych, co powoduje, że litosfera jest strukturą sztywną, o dużej wytrzymałości, pękającą pod wpływem nacisku (nie ulega odkształceniom plastycznym).

Ekologiczna nisza, całokształt czynników, o które dany gatunek konkuruje (konkurencja biologiczna) z innymi gatunkami w obrębie biocenozy tj. światło, miejsce, pokarm itp. Nisza ekologiczna określa pozycję danego gatunku w biocenozie.

Noosfera (gr. nóos `umysł, rozum' + sfera - łc. sphaera `kula' z gr.) sfera działalności ludzkiego rozumu; biosfera ze zmianami wprowadzonymi przez człowieka.

Ochrona przyrody, działania zmierzające do zapewnienia trwałości i odnawialności, a także właściwego użytkowania ożywionych i nieożywionych składników przyrody: populacji i biocenoz wraz z ich siedliskiem, jak również całych krajobrazów poprzez tworzenie parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu, pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych.

Ochrona środowiska, działania lub zaniechanie zmierzające do ochrony elementów przyrodniczych: wód, powietrza i gleby, a także krajobrazu, znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, jak i zmienionym przez człowieka, celem zachowania lub przywrócenia równowagi przyrodniczej niezbędnej dla egzystencji człowieka.

Ozonosfera, warstwa w atmosferze Ziemi na wysokości od 20 do 50 km o podwyższonej zawartości ozonu (górna stratosfera i dolna mezosfera). Absorpcja promieniowania w ozonosferze jest przyczyną wzrostu temperatury w stratosferze.

Pedosfera, powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej objęta wpływem biotycznych (biotyczne czynniki) i abiotycznych (abiotyczne czynniki) procesów glebotwórczych.

Pojemność środowiska, zdolność środowiska naturalnego do ponoszenia obciążeń związanych z działalnością człowieka.Najczęściej oznacza maksymalną ilość danego rodzaju zanieczyszczeń (np. ścieków), jaką można wprowadzić do ekosystemu (np. rzeki) bez zachwiania jego naturalnej równowagi (równowaga ekologiczna), czyli tyle, ile system zdoła usunąć w procesach samooczyszczania.
Ekosystemy przeciążone tracą stopniowo zdolność do regeneracji i ulegają degradacji.

Renaturalizacja — jest to proces przywracania środowisku stanu naturalnego, możliwie bliskiego stanowi pierwotnemu sprzed wprowadzenia w nim zmian przez człowieka. Termin ten ma szersze znaczenie niż renaturyzacja bowiem nie ogranicza się do działań technicznych - może oznaczać proces spontaniczny możliwy dzięki np. ochronie biernej. W odróżnieniu do renaturyzacji ograniczającej się zwykle do zabiegów hydrotechnicznych, dotyczyć może wszelkich ekosystemów. W ekosystemach leśnych może polegać np. na umożliwieniu spontanicznego kształtowania składu i struktury drzewostanu poprzez eliminację zabiegów hodowlanych.

Rekultywacja, odtworzenie sprawności i wartości biologicznej zdegradowanych terenów (gleby, krajobrazu) w wyniku działań technicznych, np. zalesienia, nawożenia, itp.

Sozologia, dziedzina wiedzy opisująca zmiany w środowisku przyrodniczym (np. zanieczyszczenie wód, powietrza i gleby), zachodzące zwłaszcza pod wpływem czynników postępu technicznego (antropopresja) i sposoby zapewniające trwałość jego użytkowania, korzystająca z metod badań ochrony środowiska i nowocześnie ujmowanej geografii. Twórcą terminu (1962) jest W. Goetel.

Stratosfera, warstwa atmosfery ziemskiej położona powyżej troposfery i oddzielona od niej tropopauzą, rozciągająca się na wysokości 45-50 km.

Środowisko geograficzne, środowisko przyrodnicze, rozpatrywane ze względu na jego wpływ na życie i działalność człowieka.

Środowisko przyrodnicze, epigeosfera, ogólny termin oznaczający trójwymiarową powłokę kuli ziemskiej, stanowiącą miejsce przenikania się litosfery, atmosfery, hydrosfery i biosfery.
Środowisko przyrodnicze jest miejscem zachodzenia wszystkich procesów geograficznych. Składa się z komponentów: budowy geologicznej (geologia), rzeźby, klimatu, stosunków wodnych (hydrologia), gleb, szaty roślinnej i świata zwierzęcego (fauna). Według różnych poglądów miąższość środowiskoa przyrodniczego wznosi się od kilkudziesięciu metrów (grubość gleby + warstwa roślin) do ok. 30 km (górna warstwa litosfery, gleba, warstwa roślin i troposfera).
Środowisko przyrodnicze cechuje się silnym zróżnicowaniem, będącym efektem występowania odmiennych cech komponentów w różnych miejscach kuli ziemskiej. Stąd potocznie wyróżnia się środowiska przyrodnicze: leśne, polarne, pustynne, górskie, a także rolnicze, miejskie, itp.
Środowisko przyrodnicze jest miejscem życia i gospodarowania człowieka. Stanowi złożony efekt oddziaływania różnorodnych sił przyrody, podlega stale ewolucyjnym zmianom. Na skutek błędów w gospodarowaniu i rabunkowej eksploatacji zasobów przyrody środowisko przyrodnicze jest współcześnie w wielu miejscach zdegradowane lub silnie zagrożone degradacją. Niekiedy zawęża się pojęcie środowiska przyrodniczego do jego części naturalnej, rozpatrując ją z wyłączeniem oddziaływania człowieka.
Środowisko przyrodnicze jest podstawowym przedmiotem badań geografii, zarówno fizycznej, jak i społeczno-ekonomicznej.

Zasoby środowiska, czynniki środowiska, rekwizyty środowiska, elementy środowiska niezbędne do życia organizmów i warunkujące ich możliwości życiowe.

Wyróżnia się trzy możliwości użytkowania przestrzeni:

Użytkowanie biogeniczne -czyli użytkowanie rolnicze , leśne ,łowieckie - przekształcana tu jest w pierwszej kolejności szata roślinna i świat zwierzęcy.
Użytkowanie geogeniczne - kopalnictwo podziemne i odkrywkowe - przekształcana jest powierzchnia ziemi i stosunki wodne.
Użytkowanie technogeniczne - osadnictwo , przemysł , komunikacja - oddziałuje najsilniej na wszystkie składniki krajobrazu.

Typy krajobrazów ze względu na stopień ich naturalności:
1. naturalny

- flora i fauna jest tutaj spontaniczna
- brak antropopresji na zasoby glebowe i roślinność
- np. niektóre partie w Alpach i Karpatach

2. subnaturalny (prawie naturalny)

- flora i fauna w dużym stopniu spontaniczne
- roślinność i gleby poddane słabej antropopresji
- np. chronione od dawna kompleksy leśne (Puszcza Białowieska)


3. seminaturalny (półnaturalny)

- silny nacisk antropogeniczny na roślinność i gleby
- flora i fauna w dużej części spontaniczna
- np. krajobrazy wrzosowisk, zarośli, obszarów leśnych
- np. odwadnianie, zabagnianie obszarów

4. rolniczy

- flora i fauna w znacznym stopniu zorganizowana i kontrolowana przez człowieka
- silna antropopresja (melioracje, nawożenie0
- np. lasy gospodarcze, uprawy rolne, łąki


5. zurbanizowany

- zubożała flora i fauna
- roślinność zaplanowana i pielęgnowana przez człowieka
- obszary miejskie i przemysłowe


Trzy podstawowe aspekty o równoważnym znaczeniu powiązania ze sobą tworzące spójną całość
- aspekt gospodarczy
- aspekt sanitarny
- aspekt zachowawczy
Każdy z aspektów znajduje wyraz w systemie prawnym
Aspekt gospodarczy oznacza kierunek polityki zmierzającej do zapewnienia racjonalnego gospodarowania zasobami przyrodniczymi przy wykorzystaniu instrumentów prawnych polega na ustaleniu i egzekwowaniu zasad reglamentacji korzystania z zasobów środowiska obejmuje między innymi regionalne korzystanie z zasobów świata roślinnego i zwierzęcego
- racjonalne gospodarowanie złożami kopalń i eksploatowaniu złóż w sposób gospodarczo uzasadniony
- racjonalne gospodarowanie wodami śródlądowymi powierzchniowymi i podziemnymi oraz zasobami środowiska morskiego
Aspekt sanitarny ochrony środowiska
- oznacza ochronę środowiska oznacza ochronę życia i zdrowia ludzkiego a w szczególnym ujęciu również ochronę środowiska roślinnego i zwierzęcego przed zagrożeniami jak :
- odpady
- zanieczyszczenia wody, powietrza, gleby
- hałas i wibracje
- promieniowanie jonizujące i elekromagnetyczne
- ochrona zasobów zdrowotnych środowiska przyrodniczego
- zieleń w miastach i wsiach
- miejsca rekreacyjne lub wypoczynkowe
- ochrona zasobów leczniczych środowiska
Aspekt zachowawczy
- oznacza ochronę elementów lub walorów środowiska przed zniszczeniem lub degradacji ze wzglądów ekologicznych m.in. utrzymywania procesów ekologicznych
- stabilności ekosystemu zachowania równowagi ekologicznej
- zapewnienia ciągłości gatunków
- spełnienia funkcji ekologicznych przez roślinność i zwierzęta
- historyczno pamiątkowych
- kulturalnych
- estetycznych
- naukowo-badawczych

1.organizacyjna polega na tworzeniu prawno-ustrojowych podstaw ochr. środ.; wszystkie są to akty powołujące do życia organy administracji publicznej i przyznające tym organom określone zadania i kompetencje. Są to akty powołujące organy kontroli środowiska (Inspekcja Ochr. Środ.) i organy samorządu terytorialnego.

2.reglamentacyjyno-ochronna polega na wprowadzaniu ograniczeń i zasad korzystania z zasad ochr. środ.; nadawanie poszczególnym elementom środ. lub nawet całym ekosystemom charakteru form prawnie chronionych. Ma on 3 podfunkcje:

- dystrybucyjną odnosi się do tych zasobów, które mogą być przedmiotem eksploatacji

- zachowawczą zachowanie niektórych zasobów w miarę niezmienionym stanie, np. powietrze

- proskryptywną zakazanie jakiejkolwiek eksploatacji zasobów środ. poddanych prawnej ochronie (np. Parki Narodowe)

3. funkcja ochrony praw podmiotowych zaspokajanie w granicach i formach przewidywanych w prawie cywilnym roszczeń o charakterze kompensacyjnym (naprawianie szkód w majątku innej osoby, które to spowodowaliśmy); zaspokajanie roszczeń zapobiegawczych.

4. funkcja stymulatora procesów gospodarczych odnosi się do stosowania środków o charakterze ekonomiczno-prawnym, które poprzez oddziaływanie motywacyjne na przedsiębiorców zachęcają do działań korzystnych dla środowiska, a z drugiej strony powstrzymują przed działaniami niekorzystnymi.

5. funkcja wdrażania postępu technicznego pełnią ją normy i przepisy techniczne określające warunki korzystania ze środowiska; część odwołuje się do najnowszych odkryc w dziedzinie technologii.

6. funkcja regresyjna ustanawianie surowych sankcji za naruszenie norm ochrony środ.; spełniają ją przepisy, które mówią o odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia przeciw środowisku, a także kary pieniężne za naruszenie wymagań ochr. środ.

7. funkcja ochrony walorów lub zasobów o znaczeniu ponadpaństwowym spełniają ją akty prawa międzynarodowego zawierane między państwami, których przedmiotem jest wspólna ochrona zasobów środ.

Ekorozwój - rozwój gospodarczy i społeczny, w którym cele są zgodne z zasadami ochrony przyrody i środowiska, a przesłanki ekologiczne brane pod uwagę na wszystkich szczeblach podejmowania decyzji politycznych i ekonomicznych.

Ekorozwój, rozwój nie zagrażający środowisku naturalnemu, polityka i działania społeczne o charakterze proekologicznym, dążenie do równowagi sfery społecznej, gospodarczej i środowiska naturalnego. W 1973 ONZ powołała wyspecjalizowaną organizację pod nazwą Program Środowiskowy Narodów Zjednoczonych (UNEP), która zajęła się upowszechnianiem nowoczesnych technologii ochrony środowiska, inicjowaniem regionalnych konferencji i organizowaniem międzynarodowego systemu informacji.
W 1987 raport światowej Komisji do spraw Środowiska i Rozwoju przedstawił założenia “nowej polityki zrównoważonego harmonijnego wzrostu” (sustainable development), która polegać miała na uwzględnianiu interesów i sytuacji krajów zamożnych i biednych, tak by te drugie mogły również spełnić wymogi ekologicznego rozwoju.
Polityka ekologiczna Wspólnoty Europejskiej realizowana jest poprzez wdrażanie kolejnych programów, np. Piąty Program Działania z 1993 “O trwały i nieszkodliwy dla środowiska rozwój”. Skala tych przedsięwzięć jest jednak zbyt mała aby przeciwdziałać np. powstawaniu dziury ozonowej czy efektowi cieplarnianemu. Światowy system ochrony środowiska i wspierania polityki ekorozwoju opiera się na postanowieniach zawartych w dokumentach międzynarodowych - Deklaracji Szczytu w Rio de Janeiro, Agendzie 21, Deklaracji johannesburskiej w sprawie zrównoważonego rozwoju.
Dążenie do prowadzenia polityki ekorozwoju ujęte jest w dokumentach stanowiących podstawę polskiego systemu prawnego. Konstytucja z 1997 stwierdza, że Rzeczpospolita Polska ''zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju'' (art. 5), ustala także, że ochrona środowiska jest obowiązkiem m.in. władz publicznych, które poprzez swą politykę powinny zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom (art.74).

Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku ustanowiła następujące formy ochrony przyrody:

* parki narodowe- obszar powołany celem ochrony występującej tam przyrody ożywionej (rzadziej np. cech krajobrazu, także kulturowego), na którym prawnie ograniczona jest możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, osiedlania się itd. W ramach parku narodowego wyróżnia się zwykle 3 strefy: strefę ochrony ścisłej, strefę ochrony częściowej i otulinę parku narodowego.

* rezerwaty przyrody- obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym - ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Przedmiotem ochrony może być całość przyrody na terenie rezerwatu lub szczególne jej składniki:

* fauna

* flora

* twory przyrody nieożywionej

Cały rezerwat albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej.

* parki krajobrazowe- Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe, w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju.

* obszary chronionego krajobrazu- forma ochrony przyrody. Obszary takie zajmują różnej wielkości obszary, zwykle rozległe, obejmujące pełne jednostki środowiska naturalnego takie jak doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola wydmowe, torfowiska.

* obszary Natura 2000- program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu (sieci) obszarów objętych ochroną przyrody. Podstawą dla tego programu są dwie unijne dyrektywy: Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Siedliskowa (Habitatowa). Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy. Wspólne działanie na rzecz zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy w oparciu o jednolite prawo ma na celu optymalizację kosztów i spotęgowanie korzystnych dla środowiska efektów

* pomniki przyrody- Do pomników przyrody ożywionej należą: pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew. Natomiast do pomników przyrody nieożywionej należą: największe głazy narzutowe, tzw. eratyki oraz interesujące formy powierzchni ziemi np. - źródła, wodospady, jary, skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp.

* stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej- Stanowiskami dokumentacyjnymi są niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych."kinie, odkrywki itp.

* użytki ekologiczne- "Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt, i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania."

* zespoły przyrodniczo-krajobrazowe- Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne."Zespół przyrodniczo-krajobrazowy wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego wartości przyrodniczych, kulturowych i estetycznych. Działalność na terenach objętych tą formą ochrony uwarunkowana jest opracowaniem dla nich planu zagospodarowania przestrzennego, który uwzględni postulaty przyrodników i historyków

* ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów- Ochrona gatunkowa jest w Polsce jedną z form ochrony przyrody. Zgodnie z brzmieniem Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku na celu ma zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących roślin, grzybów i zwierząt oraz ich siedlisk, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. Ochrona ta dotyczy gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych.

Przykłady .....................................

1. Ramsar - 02.02.1971 r Konwencja o obszarach wodno-błotnych, mające znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego z 1971 roku

( Konwencja Ramsarska)

-jeden z pierwszych międzynarodowych aktów prawnych

-celem jest ochrona i utrzymanie obszarów określanych jako „wodno-błotne” wraz z populacjami ptactwa wodnego zamieszkującego te obszary lub okresowo na nich przebywającego.

-obszary wodno-błotne to środowiska, gdzie dominującą rolę odgrywa woda. ( tereny bagien, błot, torfowisk lub zbiorniki wodne - zarówno naturalne jak i sztuczne, stałe i okresowe, o wodach stojących lub płynących, słodkich, słonawych lub słonych, wraz z wodami morskimi, których głębokość podczas odpływu nie przekracza sześciu metrów).

2. Berno - 19.09.1979 r Konwencja o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich siedlisk naturalnych - Konwencja Berneńska

Celem konwencji jest :

-ochrona gatunków dzikiej fauny i flory

-siedlisk naturalnych

-gatunków i siedlisk, których ochrona wymaga współdziałania kilku państw

-wspieranie współdziałania w tym zakresie

-gatunków wędrownych zagrożonych i ginących

-zachowanie populacji dzikiej fauny i flory

3. Genewa 13.11.1979 r Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości z 1979 roku ( Konwencja Genewska)

Protokół do konwencji Genewskiej w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości, dotyczący długofalowego finansowania wspólnego programu monitoringu oceny przenoszenia zanieczyszczeń na dalekie odległości w Europie 1984 r. ( EMEP)

4. Wiedeń - 22.03.1985 r Konwencja Wiedeńska w sprawie ochrony warstwy ozonowej z 1985 roku. Wspólnota wraz z kilkoma Państwami Członkowskimi podpisała dnia 22 marca 1985 r. Konwencję wiedeńską o ochronie warstwy ozonowej;

ustalono, że utrzymujące się emisje niektórych chlorofluorowęgli i halonów na obecnych poziomach może spowodować znaczną szkodę w warstwie ozonowej; istnieje międzynarodowy konsensus, co do konieczności zmniejszenia zarówno produkcji, jak i stosowania tych substancji

Celem konwencji jest :

-regularne prowadzenie pomiarów zawartości ozonu w atmosferze

-pomiarów promieniowania ultrafioletowego słońca - zakresu UV-B

-badania skutków osłabienia warstwy ozonowej w środowisku

-ochrona zdrowa ludzkiego i środowiska przed negatywnymi skutkami, wynikającymi ze zmian w warstwie ozonowej.

5. Bonn - 23.06.1979 r

6. Rio de Janeiro 05.06.1992 r

Konwencje międzynarodowe mające znaczenie dla ochrony przyrody:

1. Ramsar - 02.02.1971 r Konwencja o obszarach wodno-błotnych, mających znaczenie międzynarodowe zwłaszcza, jako środowisko życiowe ptactwa wodnego - Konwencja Ramsarska z dnia 2 lutego 1971 roku. Dla Polski weszła w życie 22.03.1978 roku;
2. Waszyngton 3.03.1979 Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi roślinami i zwierzętami gatunków zagrożonych wyginięciem

- Konwencja Waszyngtońska z 3 marca 1979, ratyfikowana 12.12.1989;
3 Berno - 19.09.1979 r Konwencja o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej oraz jej siedlisk naturalnych

- Konwencja Berneńska z 19.09.1979 roku. Podpisana 24.03.1995 roku, weszła w życie dla Polski 01.01.1996 roku;

4. Bonn - 23.06.1979 rKonwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt ? Konwencja Bońska z 23.06.1979 roku, weszła w życie 01.05.1996 roku.
5. Rio de Janeiro 05.06.1992 r Konwencja o różnorodności biologicznej ? CBD z 22.05.1992 roku, podpisana w Rio de Janeiro 05.06.1992 roku, ratyfikowana w 1996 roku;

Zanieczyszczenia powietrza są głównymi przyczynami globalnych zagrożeń środowiska. Najczęściej i najbardziej zanieczyszczają atmosferę: dwutlenek węgla, dwutlenek siarki, tlenki azotu oraz pyły.

Źródła zanieczyszczeń powietrza powietrze zanieczyszczają wszystkie substancje gazowe, stałe lub ciekłe, znajdujące się w powietrzu w ilościach większych niż ich średnia zawartość. Ogólnie zanieczyszczenia powietrza dzieli się na pyłowe i gazowe. Światowa Organizacja Zdrowia definiuje powietrze zanieczyszczone jako takie, którego skład chemiczny może ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, roślin i zwierząt, a także na inne elementy środowiska (wodę, glebę). Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpieczne ze wszystkich zanieczyszczeń, gdyż są mobilne i mogą skazić na dużych obszarach praktycznie wszystkie komponenty środowiska.

Głównymi źródłami zanieczyszczeń są:

Rosnące zapotrzebowanie na energie uczyniło ze spalania główne źródło zanieczyszczeń atmosferycznych pochodzenia antropogenicznego. Najważniejsze z nich to:

źródłami zanieczyszczeń powietrza są m.in.:

Naturalne źródła zanieczyszczeń powietrza to:

Wyróżnia się trzy główne źródła emisji zanieczyszczeń do atmosfery:

Skutki zanieczyszczeń powietrza

NAJWAŻNIEJSZE PROBLEMY EKOLOGICZNE

globalne ocieplenie

zanik różnorodności biologicznej

niszczenie ozonosfery

degradacja (zagrożenie jakościowe i ilościowe) zasobów wód słodkich

pustynnienie i degradacja gleb

wycinanie lasów, głównie tropikalnych

degradację środowiska morskiego i jego zasobów

zanieczyszczenie środowiska trwałymi substancjami organicznymi

Katastrofa ekologiczna, drastyczne zmiany środowiska abiotycznego (abiotyczna sfera) i związanych z nim biocenoz na dużym obszarze, wywołane czynnikami naturalnymi - klęski żywiołowe (np. pożary, powodzie, susze, huragany, cyklony, wybuchy wulkanów, ale też lokalny masowy rozwój pasożytów, szkodników itp.) lub pod wpływem działalności człowieka - katastrofy antropogeniczne (antropopresja).

Kryzys ekologiczny taki stan powiązań i zależności między człowiekiem (cywilizacją ludzką) a przyrodą, który powoduje zmiany w środowisku mogące prowadzić do zahamowania rozwoju społeczno-gospodarczego i niezaspokojenia niektórych ważnych potrzeb ludzkich

Wszystkie niebezpieczeństwa i zagrożenia wynikające z istniejącego stanu powiązań między człowiekiem a środowiskiem:

•globalny charakter

•totalny, kompleksowy charakter

•współwystępowanie, kumulacja szczególnie ostrych deficytów dóbr i usług środowiska (barier ekologicznych)

•współzależność globalnego kryzysu ekologicznego z kwestią wojny i pokoju

•zmiana statusu suwerenności państwowej i bezpieczeństwa międzynarodowego

•splot światowych problemów ekologicznych ze światową gospodarką


Wyszukiwarka