Zasadę wolnej elekcji wprowadzono w Rzeczypospolitej w 1537 r. Pole elekcyjne wyznaczone pod Warszawą, ogrodzone było parkanem, a w środku wznosił się namiot (tzw. szopa senatorska). Obradował tam senat pod przewodnictwem interrexa (prymasa Polski). Zgromadzona szlachta wysłuchiwała wysłanników, kandydatów ubiegających się o tron, po czym decydowała o wyborze panującego. Wolna elekcja virtim oznaczała wolny wybór monarchy (mógł nim zostać każdy szlachetnie urodzony) przez całą szlachtę (łac. viritum - mąż w męża).

Po śmierci Zygmunta Augusta w 1572 r. Henryk Walezy został wybrany pierwszym elekcyjnym królem Rzeczypospolitej, dzięki poparciu Anny Jagiellonki (siostry zmarłego króla Zygmunta Augusta) i prymasa Jakuba Urbańskiego. Niebagatelny wpływ na udzielone Walezemu poparcie miały zabiegi posła francuskiego Montluca. Brano też pod uwagę sławę żołnierską Henryka zdobytą w wojnach religijnych na terenie Francji. Henryk Walezy, a właściwie de valaise, urodził się jako syn Królas francuskiego Henryka II de Valaise i Katarzyny Medycejskiej. W Polsce przybywał niespełna pół roku. W ciągu tego krótkiego panowania niczym nie zaznaczył swojej indywidualności politycznej oprócz może poparcia dla magnackiej rodziny Zborowskich. Od imienia władcy wzięły nazwę artykuły henrykowskie, czyli warunki, które odtąd musiał zaprzysiąc każdy nowo obrany monarcha. Zabraniały one królowi używać tytułu władcy dziedzicznego, decydowała o sprawach państwa bez zgody sejmu oraz zobowiązały się do przestrzegania przepisów szlacheckich. Sprawowanie rządów utrudniała Walezemu nieznajomość języka polskiego oraz niechęć do narodu, nad którym przyszło mu pracować. Walezego opisywano później jako człowieka odważnego i obdarzonego wielką ambicją polityczną, lecz te przymioty ujawniły się dopiero we Francji, gdy odziedziczył koronę po swym zmarłym bracie jako Henryk III. Na cześć o tym, że ma objąć tron francuski, Walezy opuścił skrycie Kraków, doprowadzając do wielkiego skandalu politycznego. W Polsce czekano przez pewien czas na jego powrót, aż wreszcie zdetronizowano go w 1575 r. Zginął we Francji, zabity przez dominikanina Jacguesa Clementa, w 1589 r. i na nim wygasła dynastia.

Był zaciętym wrogiem Habsburgów, którzy przed objęciem przezeń władzy w Siedmiogrodzie (1571 r.), więzili go w Wiedniu. Następnie toczył walkę z popieranym przez Austrię Kasprem Bekieszem o utrzymanie swojej władzy. Podczas elekcji w 1575 roku wystąpił jako kandydat na króla Polski obok cesarza Maksymiliana i cara Iwana Groźnego. Zwyciężył Batory. Królem wybrano Annę Jagiellonkę, a Stefana Batorego wyznaczono na jej męża. Nowy król szybko dał się poznać jako energiczny władca, doskonały wódz i organizator. Stefan Batory był założycielem Akademii Wileńskiej (1578). W polityce międzynarodowej ideą przewodnią wszelkich poczynań Batorego była chęć uwolnienia Siedmiogrodu spod zależności habsburskiej i tureckiej. Król zmarł niespodziewanie 12 grudnia 1586 roku, nie zrealizowawszy swoich ambitnych planów. Zwłoki władcy pochowano na Wawelu.

Był wnukiem Gustawa Wazy (założyciela dynastii szwedzkiej), siostrzeńcem Zygmunta Augusta. Urodził się 20 czerwca 1566 r. w więzieniu zamku Gripshalm, do którego wtrącił jego rodziców - króla Jana III i Katarzynę Jagiellonkę szalony i okrutny stryj chłopca, Eryk XIV, ówczesny król Szwecji. Od najmłodszych lat wpajano mu głęboki katolicyzm. Jego kandydaturę zarówno przed, jak i w trakcie wolnej elekcji gorąco popierała ciotka - Anna Jagiellonka. Wybrany w 1587 r. na króla polski Zygmunt od samego początku władania zraził do siebie wielkiego męża stanu, kanclerza Jana Zamoyskiego. Zygmunt przyjmował tron polski niechętnie, nad koronę Rzeczypospolitej droższe mu było ojczyste dziedzictwo w Szwecji. Gdy umarł Zamoyski, narastająca niechęć do króla doprowadziła w 1606 r. do wybuchu rokoszu Zebrzydowskiego. Szlachta żądała zdetronizowania Zygmunta III. W konflikcie między królem, a narodem szlacheckim nie wyłoniono zwycięzcy, a zastosowany sposób przezwyciężenia oporu, poniekąd słusznie zbuntowanej szlachty (występującej w obronie przywilejów oraz swobód religijnych), spowodował duży spadek zaufania do władzy królewskiej. Utrudniało to przeprowadzenie w państwie polskim jakichkolwiek reform. Problemy Zygmunta III Wazy wynikały w dużej mierze z tego, że władca nie rozumiał polskiej racji stanu, kierując się w swoich poczynaniach wewnętrznych i międzynarodowych interesem dynastycznym albo religijnym. W 1592 r. na wieść o śmierci ojca, natychmiast podążył dom ojczyzny, gdzie wzorował się, po czym powrócił do Polski, zastępcą swoim czyniąc Karola Sudermańskiego. W 1596 r. Zygmunt III przeniósł stolicę z Krakowa do położonej w centrum Rzeczpospolitej Warszawy. Okres panowania tegoż króla to największy wzrost terytorialny państwa polskiego, odnoszącego sukcesy militarne, lecz nie polityczne. Król zmarł w Warszawie 30 kwietnia 1632 r. Pochowany został na Wawelu.

Urodził się 9 czerwca 1595 roku w Łobzowie jako najstarszy syn Zygmunta III i jego żony Anny Habsburżanki. W 1610 roku wybrany został carem, lecz w wyniku postawy ojca nie utrzymał się na tronie. Ostatecznie zrzekła się pretencji doń w 1635 roku. Brał udział w licznych wojnach toczonych przez ojca, dzięki czemu doskonalił swą wiedzę wojskową. W chwili objęcia tronu Rzeczpospolitej, w 1632 r. (jego elekcja trwała tylko pół godziny), przeprowadził, jako jedno z pierwszych swoich posunięć, reorganizację armii. Umożliwiło to Władysławowi szybkie uregulowanie stosunków z Rosją. Wojnę rosyjską zakończył pokojem w Polanowie w 1634 r. Władysław jako monarcha był wykształcony, zręczny w polityce i dowódca, chętnie czytał dzieła historyczne, poezję, interesował się nauką i sztuką, szczególnie jego pasją była muzyka. Za jego panowania wystawiono dziesięć oper, dwanaście przedstawień operowych i kilka baletowych. W życiu rodzinnym nie zaznał szczęścia. Jego pierwszą żoną była córka cesarza Ferdynanda II, Cecylia Renata. Drugą żoną została Maria Ludwika, córka księcia Gonzagi z Francji zmarł w 1648 roku.

Był przyrodnim bratem króla Władysława IV. Urodził się 22 marca 1609 roku. Był synem Zygmunta III Wazy i jego drugiej żony - Konstancji. Młodość spędził uczestnicząc w wielu wyprawach wojennych. Brał udział w walkach toczonych przez brata przeciw Rosji. Zaciągnął się do armii cesarskiej jako dowódca czterotysięcznego oddziału lisowczyków i uczestniczył w wojnie trzydziestoletniej. Po potyczce z oddziałami francuskimi został wzięty do niewoli. Dzięki wstawiennictwu brata wrócił do Polski. W 1638 r. wyruszył do Hiszpanii. Podróżował przez Francję, gdzie został zatrzymany i oskarżony o szpiegostwo, a następnie na dwa lata uwięziony. Po powrocie do kraju, wyjechał do Włoch, i tam wstąpił do zakonu jezuitów w Loreto, który opuścił nieoczekiwanie otrzymując zarazem godność kardynalską, której nienawidził. Po śmierci Władysława został jedynym kandydatem na władcę Rzeczpospolitej. Tron uzyskał 20 listopada 1648 r. Rządy objął w bardzo trudnej sytuacji, której nie był w stanie opanować. W 1655 r. na Rzeczpospolitą najechali Szwedzi. Przez zdrady i nieudolność szlacheckiego oporu doprowadziły do ucieczki Jana Kazimierza na Śląsk, z którego powrócił w 1656 r. W 1656 r. we Lwowie, król pod wpływem nastrojów politycznych i religijnych, ogłosiła Matkę Boską Królową Korony Polskiej. Przyrzekł szerzenie jej kultu, a także ślubował uwolnić lud w Rzeczpospolitej od niesprawiedliwego ucisku. Janowi Kazimierzowi udało się zakończyć działania wojenne za cenę niekorzystnych układów pokojowych z wrogimi państwami. Po wojnach zrujnowana była gospodarka. Pogłębiło to problemy władcy, który zamierzał zreformować kraj ograniczając wolności szlacheckie. Próby reform wywołały bunt szlachty. Monarcha przegrał tę walkę, popadł w zniechęcenie, a następnie abdykował w 1668 r. i wyjechał do Francji. Zmarł w Paryżu w 1672 r. i tam został pochowany.

Urodził się w Zamościu. Był synem sławnego magnata kresowego, wojewody ruskiego Jeremiego Wiśniowieckiego oraz Gryzeldy Zamoyskiej. Dzieciństwo spędził w Zamościu, a wczesną młodość na dworze królewskim. Studiował w Pradze, Dreźnie i Wiedniu, gdzie zdobył wykształcenie oraz poznał kilka języków obcych. Nie brał jednak udziału w życiu politycznym i działaniach wojskowych Rzeczpospolitej. Panował w najtrudniejszym dla Rzeczpospolitej okresie XVII w. O tron nie zabiegał, a po wyborze otoczony został gronem skłóconych ze sobą doradców. Skrępowany, bez inicjatywy, nie mógł zdobyć się na samodzielność działań. W 1673 roku zebrano środki na wojnę z Turcją. Dzień przed bitwą zmarł we Lwowie. Jego prochy spoczęły w podziemiach Wawelu.

Urodził się 17 sierpnia 1629 roku na zamku w Olesku. Jan był młodszym synem Jakuba Sobieskiego. Studiował w Krakowie w Kolegium Nowodworskiego, później na Wydziale Filozoficznym Akademii Krakowskiej, by wreszcie udać się w podróż po Europie. Po powrocie do kraju związał się na stałe z wojskiem. Brał udział w wielu walkach. W 1656 roku znalazł się w służbie Jana Kazimierza. W 1674 roku wolna elekcja przyniosła koronę Janowi Sobieskiemu. Na tronie zasiadł jako znakomity wódz i wielki mąż stanu. Był też mecenasem sztuki, miał zamiłowanie do książek. Zmarł 17 czerwca 1969 roku i pochowany został na Wawelu.

Był synem Jana Jerzego III z dynastii Wettinów i księżniczki duńskiej Anny Zofii. Otrzymał typowe dworskie wykształcenie, dające ogólne i powierzchowne rozeznanie w ówczesnym stanie wiedzy. Uzupełnił je podróżami po Europie. Doświadczenia wojskowe zbierał w wojnach przeciwko Francji oraz jako wódz armii cesarsko - saskiej walczącej z Turkami. Władzę w Saksonii przejął po swoim ojcu w 1694 r. Zostając królem Rzeczpospolitej przyjął katolicyzm, jednak był to tylko gest - potrzebny, by rządzić w Polsce. Pokonany przez króla szwedzkiego Karola XII, musiał opuścić Polską i zrzec się korony. W 1710 r. podczas Wolnej Rady Warszawskiej szlachta uznała Augusta II prawowitym królem Polski. Był uważany za człowieka nieprzeciętnie zdolnego i pozbawionego wszelkich skrupułów moralnych. Przydomek „Mocny” był związany z potężną sylwetką i niezwykłą siłą fizyczną. Zmarł w 1773 roku. Pochowany został na Wawelu.

Był synem magnata wielkopolskiego Rafała Leszczyńskiego i Anny Jabłonowskiej. Jego edukacją zajmowali się guwernerzy domowi. Na arenie politycznej pojawił się Stanisław w 1697 roku podczas elekcji Augusta II, gdzie bronił ojca oskarżonego o chęć zorganizowana związku wojskowego w trakcie obrad sejmu. Na króla Polski został wybrany w 1704 r. z rozkazu Karola XII. W 1709 r. król Stanisław uciekł do Turcji, oddając bez walki tron Augustowi II. W 1714 r. osadzony został przez Karola XII w Księstwie Dwóch Mostów gdzie zamieszkał z rodziną. Nową elekcje w Rzeczpospolitej po śmierci Augusta (1733) wygrał bezapelacyjnie. Gdy Rosja wybrała w nowych przymusowych wyborach Augusta III. Leszczyński wszedł do Gdańska, a po kapitulacji miasta uciekł do Prus. Następnie wyjechał do Francji, gdzie zrzekł się korony (1736). Osiadł się na stałe w Lotaryngii, gdzie szczęśliwie panował. Zmarł 26 lutego 1766 roku.

Urodził się 17 października 1696 r. w Dreźnie. Na chrzcie otrzymał imię Fryderyk. Od najmłodszych lat przygotowany był do pełnienia funkcji monarszych, a w szczególności do objęcia tronu w Rzeczpospolitej. Wybór jego na panującego odbył się przy udziale wojsk Rosji. Był władcą miernym i gnuśnym, niezdolnym do zrozumienia potrzeb społeczeństwa, którym rządził. Na trzydzieści lat sprawowania władzy August III spędziła w Rzeczpospolitej zaledwie dwa, faktyczne rządy oddając faworytom, ludziom troszczącym się tylko o własne korzyści materialne. Przebywał głównie w Dreźnie. W wydarzeniach, jakie miały miejsce w kraju August III ne zapobiegał w żaden sposób. Zmarł 5 października w 1763 roku w Dreźnie i tam został pochowany.

Był synem stolnika litewskiego Stanisława Poniatowskiego i Konstancji Czartoryskiej. Jako człowiek wykształcony i zdolny, odbywał liczne podróże po dworach Europy. Pełnił funkcję posła na dworze carycy Katarzyny II. W 1764 r. został wybrany podczas ostatniej wolnej elekcji Królem Polski. Elekcja Stanisławska rozpoczęła okres reformowania Rzeczpospolitej. W 1771 r. doszło do próby porwania króla przez uczestników Konfederacji barskiej. Stanisław August abdykował, gdy po upadku powstania Kościuszkowskiego (1794) i III rozbiorze (1795) państwo polskie zniknęło z mapy Europy. Przyczynił się do rozwoju szeroko pojętej kultury narodowej. Zmarł w 1798 r. w pałacu Marmurowym w Petersburgu. W 1938 r. prochy króla przeniesiono do rodzinnego Wołczyna, a w 1995 r. spoczęły w warszawskiej Katedrze.

---