9. Inflacja
Inflacja to proces wzrostu ogólnego poziomu cen lub presja na ten wzrost, wskutek rosnących kosztów wytwarzania i nadmiernego w stosunku do podaży strumienia popytu, którym towarzyszy deprecjacja pieniądza i wzrost jego ilości w obiegu oraz niekontrolowana redystrybucja majątku i dochodu narodowego |
Najczęściej podawanym wskaźnikiem inflacji jest wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych (CPI, Consumer Price Index) , który mówi o tym, o ile w ciągu pewnego okresu zmieniła się wartość koszyka (zbioru) dóbr, konsumowanego przez przeciętnego mieszkańca kraju. W jego skład w Polsce wchodzą ceny żywności i napojów bezalkoholowych, ceny napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych, ceny artykułów nieżywnościowych i usług.
9.1. Typy inflacji
Ze względu na przyczyny:
popytowa (ciągniona przez popyt) występuje, gdy całkowita wielkość planowanych wydatków wzrasta szybciej niż całkowita wielkość produkcji; może być wywołana przez wzrost podaży pieniądza lub wydatków rządowych;
kosztowa (ciągniona przez koszty), kiedy wzrost cen dóbr finalnych jest związany ze wzrostem cen czynników wytwórczych i kosztów wytwarzania; np. inflacja wywołana wzrostem cen energii lub ropy naftowej;
spirala cen i płac: wyższe ceny wymuszają żądania indeksacji płac; wyższe płace to wyższe koszty; wyższe koszty to wyższe ceny...
Ze względu na pochodzenie przyczyny:
endogeniczna, wywołana czynnikami wewnętrznymi dla gospodarki; np. wzrost płac szybszy niż wzrost wydajności w latach 1996-1997 w Polsce;
egzogeniczna, wywołana czynnikami zewnętrznymi, niezależnymi od gospodarki; np. wzrost cen ropy naftowej w 1999 i 2000 roku.
Ze względu na skalę:
pełzająca, poddająca się kontroli i nie zakłócająca procesów gospodarczych (roczna stopa wzrostu cen do 10%),
krocząca, która wiąże się z występowaniem oczekiwań inflacyjnych, działających wspomagająco na inflację (kilkanaście-kilkadziesiąt procent rocznie);
galopująca, powoduje wzrost perturbacji w procesie gospodarczym; wymyka się spod kontroli i towarzyszy jej erozja systemów motywacyjnych (do 100% rocznie);
hiperinflacja, która uniemożliwia jakiekolwiek planowanie w gospodarce (ponad 100% rocznie).
9.2. Koszty inflacji i przystosowanie gospodarki do inflacji
Koszty inflacji:
obniżenie stopy życiowej mieszkańców, ze względu na spadek siły nabywczej pieniądza i fakt, że płace nie są tak szybko indeksowane jak wzrost cen;
obniżenie konsumpcji wynikające również ze spadku siły nabywczej pieniądza;
"koszty zmiennych kart dań" - szybko zmieniające się ceny utrudniają określenie rzeczywistej wartości towarów i ich porównywanie między sobą; dodatkowo powodują one, że producenci muszą często aktualizować informacje o cenach towarów, co zwiększa koszty ich funkcjonowania;
"koszty zdartych zelówek" - aby pieniądz nie tracił wartości trzeba lokować go w banku, gdzie jest oprocentowany, ale powoduje to określone koszty transformacji pieniądza (prowizje, trzeba poświęcać czas) z gotówki na pieniądz mniej płynny (rachunek a vista lub terminowy) i odwrotnie.
Przystosowanie do wysokiej inflacji:
konieczność podnoszenia płac według inflacji;
konieczność podnoszenia progów podatkowych po inflacji;
drukowanie żetonów beznominałowych (np. znaczki A i B w Polsce);
zmiana stóp procentowych w zależności od inflacji; hipoteza Fischera: wzrostowi inflacji o 1% towarzyszy wzrost stóp procentowych o 1%.
9.3. Rachunek inflacji
Inflacja miesięczna: wzrost cen w ciągu danego miesiąca (podawana przez GUS zawsze 15 dnia następnego miesiąca). Np. w grudniu 1999 roku ceny wzrosły o 0,9%.
Inflacja roczna: wzrost cen w ciągu dowolnych kolejnych 12 miesięcy; najczęściej wykorzystywany jako wyznacznik polityki gospodarczej jest wskaźnik inflacji "grudzień do grudnia", czyli wzrost cen pomiędzy 1 stycznia a 31 grudnia danego roku. Np. w 1999 roku ceny wzrosły o 9,8%.
Inflacja średnioroczna, liczona jako średnia z kolejnych 12 wskaźników inflacji rocznej dla kolejnych 12 miesięcy: styczeń do stycznia, luty do lutego,..., grudzień do grudnia. Mówi o ile zmieniły się ceny średnio w ciągu roku. Np. inflacja średnioroczna w 1999 roku wyniosła 7,3%.
Tabela 6. Wskaźniki inflacji miesięcznej w Polsce 1992-2001
Miesięczne stopy inflacji, % |
1992 |
1993 |
1994 |
1995 |
1996 |
1997 |
1998 |
1999 |
2000 |
2001 |
styczeń |
7,5 |
4,1 |
1,9 |
3,9 |
3,4 |
2,9 |
3,1 |
1,4 |
1,8 |
0,8 |
luty |
1,8 |
3,4 |
1,1 |
2,1 |
1,5 |
1,1 |
1,7 |
0,6 |
0,9 |
0,1 |
marzec |
2,0 |
2,1 |
2,0 |
1,7 |
1,5 |
0,8 |
0,6 |
1,0 |
0,9 |
0,5 |
kwiecień |
3,7 |
2,3 |
2,9 |
2,3 |
2,2 |
1,0 |
0,7 |
0,8 |
0,5 |
0,8 |
maj |
4,0 |
1,8 |
1,7 |
1,8 |
1,4 |
0,6 |
0,4 |
0,7 |
0,7 |
1,1 |
czerwiec |
1,6 |
1,4 |
2,3 |
1,0 |
1,0 |
1,5 |
0,4 |
0,2 |
0,8 |
-0,1 |
lipiec |
1,4 |
1,1 |
1,5 |
-0,9 |
-0,1 |
-0,2 |
-0,4 |
-0,3 |
0,7 |
-0,3 |
sierpień |
2,7 |
2,3 |
1,7 |
0,4 |
0,5 |
0,1 |
-0,6 |
0,6 |
-0,3 |
-0,3 |
wrzesień |
5,3 |
2,5 |
4,5 |
3,0 |
1,9 |
1,4 |
0,8 |
1,4 |
1,0 |
0,3 |
październik |
3,0 |
1,9 |
2,9 |
1,7 |
1,4 |
1,1 |
0,6 |
1,1 |
0,8 |
0,4 |
listopad |
2,3 |
4,0 |
1,8 |
1,3 |
1,3 |
1,2 |
0,9 |
0,9 |
0,4 |
0,1 |
grudzień |
2,2 |
5,6 |
1,9 |
1,5 |
1,3 |
1,0 |
0,4 |
0,9 |
0,2 |
0,3 P |
Tabela 7. Wskaźniki inflacji rocznej i średniorocznej w Polsce 1991-2001
Roczna stopa inflacji , % |
1991 |
1992 |
1993 |
1994 |
1995 |
1996 |
1997 |
1998 |
1999 |
2000 |
2001 |
styczeń |
122,3 |
52,9 |
39,9 |
34,8 |
32,1 |
21,0 |
18,1 |
13,6 |
6,8 |
10,1 |
7,4 |
luty |
91,4 |
45,9 |
42,1 |
31,8 |
33,4 |
20,3 |
17,7 |
14,2 |
5,7 |
10,4 |
6,6 |
marzec |
91,0 |
42,4 |
42,2 |
31,6 |
33,0 |
20,1 |
16,8 |
13,9 |
6,1 |
10,3 |
6,2 |
kwiecień |
81,5 |
43,8 |
40,3 |
32,4 |
32,2 |
20,0 |
15,5 |
13,7 |
6,3 |
9,8 |
6,6 |
maj |
77,5 |
45,6 |
37,3 |
32,3 |
32,3 |
19,5 |
14,6 |
13,3 |
6,4 |
10,0 |
6,9 |
czerwiec |
80,1 |
41,1 |
37,0 |
33,5 |
30,7 |
19,5 |
15,1 |
12,2 |
6,3 |
10,2 |
6,2 |
lipiec |
74,0 |
42,9 |
36,6 |
34,0 |
27,6 |
20,4 |
15,0 |
11,9 |
6,4 |
11,6 |
5,2 |
sierpień |
72,0 |
45,9 |
36,1 |
33,2 |
25,9 |
20,6 |
14,6 |
11,3 |
7,2 |
10,7 |
5,1 |
wrzesień |
71,5 |
47,3 |
32,5 |
35,8 |
24,1 |
19,3 |
14,0 |
10,6 |
8,0 |
10,3 |
4,3 |
październik |
67,4 |
47,0 |
31,1 |
37,1 |
22,7 |
18,9 |
13,7 |
9,9 |
8,7 |
9,9 |
4,0 |
listopad |
64,7 |
45,7 |
33,3 |
34,2 |
22,1 |
18,9 |
13,5 |
9,2 |
9,2 |
9,3 |
3,6 |
grudzień |
60,3 |
44,4 |
37,7 |
29,5 |
21,6 |
18,7 |
13,2 |
8,6 |
9,8 |
8,5 |
3,7 P |
Inflacja średnioroczna |
79,5 |
45,4 |
37,2 |
33,4 |
28,1 |
19,8 |
15,1 |
11,9 |
7,3 |
10,1 |
5,5 P |
|
hiperinflacja |
|
inflacja galopująca |
|
inflacja krocząca |
|
inflacja pełzająca |
9.4. Politycy i ekonomiści o polskiej inflacji w 2000 roku
Rzeczpospolita, 26 czerwca 2000 r.
INFLACJA
Prognoza na czerwiec
Żywność i paliwa groźne dla stóp
Wzrosną szanse na zaostrzenie polityki pieniężnej, jeśli rząd przedstawi zbyt mało restrykcyjny projekt budżetu na 2001 rok, a jednocześnie znacząco wzrosną ceny żywności, paliw i - w konsekwencji - inflacja - powiedział "Rz" Dariusz Rosati, członek Rady Polityki Pieniężnej. Według najnowszych szacunków Ministerstwa Finansów, inflacja w czerwcu będzie zbliżona do majowej i wyniesie w skali rocznej 10-10,1 proc.
Witold Skrok, dyrektor Departamentu Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki w Ministerstwie Finansów poinformował PAP, że inflacja może minimalnie wzrosnąć z poziomu 10 proc. zanotowanego w maju. Według niego, głównym czynnikiem byłby wzrost cen pieczywa i wyrobów mącznych, co oznaczałoby, że Agencja Rynku Rolnego zainterweniowała zbyt późno. GUS podał we wtorek, że w I połowie czerwca ceny pieczywa wzrosły w stosunku do II połowy maja o 6,7 proc., a w porównaniu z I połową maja o 6,8 proc. Skrok uważa jednak, że interwencyjna sprzedaż zboża dokonana przez ARR powinna powstrzymać ten proces. W czerwcu pojawi się także na rynku dodatkowe zboże z bezcłowego importu.
Prognozy niektórych niezależnych ekonomistów są nieco bardziej pesymistyczne od rządowych. Według analityków Citibanku, inflacja wzrośnie do 10,2-10,3 proc., Pekao SA sądzi nawet, że może dojść do 10,5 proc. Według ekonomistki Pekao SA, Iwony Pugacewicz-Kowalskiej po czerwcu powinno być jednak lepiej. Rolnicy trzymający teraz zapasy zbóż w oczekiwaniu na wysoką cenę, będą je w końcu musieli sprzedać, a to zwiększy popyt i obniży ceny.
James Owen, ekonomista Societe Generale, zgodził się natomiast z prognozą Ministerstwa Finansów. Według niego, inflacja w czerwcu ustabilizuje się na poziomie 10 proc., co będzie częściowo efektem zmian metodologicznych. GUS zmienił wagi poszczególnych dóbr i usług w koszyku inflacyjnym i wskaźnik roczny będzie liczył w stosunku do zmienionej ubiegłorocznej bazy. Owen powiedział "Rz", że możliwy jest jeszcze wzrost inflacji w lipcu, po czym nastąpi spadek jej tempa w kolejnych miesiącach. Według niego, ceny ropy na świecie nie powinny już rosnąć, powstrzymany zostanie także wzrost cen zbóż.
Od wysokości inflacji w kolejnych miesiącach Rada Polityki Pieniężnej uzależnia ewentualną podwyżkę stóp procentowych. Zdaniem Dariusza Rosatiego, członka RPP, rząd powinien przedstawić projekt budżetu na 2001 rok z wyraźnie niższym deficytem sektora finansów publicznych. - Dla rynku najbardziej niebezpieczny jest obecnie deficyt obrotów bieżących bilansu płatniczego wynoszący ok. 8 proc. produktu krajowego brutto. Bardzo pozytywnym sygnałem byłoby obniżenie tej proporcji do ok. 7 proc. PKB. Ale to wymaga zmniejszenia popytu wewnętrznego, a więc i deficytu sektora finansów publicznych. Najlepiej o 1 pkt. proc. - powiedział Rosati. W tym roku deficyt sektora finansów publicznych ma wynieść - według założeń ustawowych - 2,75 proc., ale ostatnie szacunki ekonomistów mówią, że będzie on niższy, nawet na poziomie 2,3 proc. To oznaczałoby konieczność zmniejszenia deficytu do 1,3 proc. PKB. Z nieoficjalnych doniesień wynika, że Ministerstwo Finansów nie chce, żeby deficyt ten przekroczył 2 proc. Według Rosatiego, bardzo niebezpieczne byłoby nałożenie się na siebie zbyt mało restrykcyjnego projektu budżetu oraz utrzymywanie się wzrostu cen żywności i paliw przyczyniającego się do wyższej inflacji. To zwiększa prawdopodobieństwo podwyżki stóp procentowych.
Zwróć uwagę! Porównaj oczekiwania i przewidywania analityków z rzeczywistym kształtowaniem się inflacji w II połowie roku. Inflacja jest bardzo trudnym do prognozowania wskaźnikiem, ze względu na dużą liczbę niezależnych czynników, które mogę nieoczekiwanie wpływać na jej wysokość (m.in. kryzysy w innych gospodarkach, ceny ropy naftowej).
10. Bezrobocie
Zjawisko bezrobocia występuje, kiedy podaż pracy jest większa niż popyt na pracę. Jakie czynniki decydują o równowadze na rynku pracy?
Tabela 8. Wybrane czynniki równowagi na rynku pracy
Czynniki wpływające na podaż pracy (pracobiorcy) |
Czynniki wpływające na popyt na pracę (pracodawcy) |
czynniki demograficzne poziom płac system zasiłków wykształcenie i kwalifikacje skłonność do zatrudnienia mobilność oczekiwania pracowników |
koszty pracy wydajność pracy popyt na dobra i usługi faza cyklu koniunkturalnego ilość miejsc pracy oczekiwania pracodawców |
Ludność aktywna zawodowo (siła robocza) to wszyscy mieszkańcy w wieku produkcyjnym (mężczyźni do 18-65 lat, kobiety 18-60 lat).
Ludność czynna zawodowo to liczba osób pracujących minimum 15 godzin tygodniowo oraz bezrobotni poszukujący pracy od 4 tygodni.
Miarą bezrobocia jest stopa bezrobocia, którą można mierzyć na kilka sposobów, m.in.
jako stosunek liczby osób zarejestrowanych w urzędach pracy, poszukujących pracy do liczby pracujących i poszukujących pracy
jako stosunek osób w wieku produkcyjnym pozbawionych pracy do ludności w wieku produkcyjnym
jako stosunek liczby osób bezrobotnych zarejestrowanych do liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo (bez pracowników MSW, MON i wojska). Jest to metodologia stosowana przez Główny Urząd Statystyczny w Polsce.
Rodzaje bezrobocia:
bezrobocie naturalne, które występuje w każdej gospodarce (na poziomie 3-6%); oznacza liczbę osób, które nie chcą podejmować pracy na obecnych warunkach (płacowych) i akceptują status osoby bezrobotnej; bezrobocie frykcyjne, wynikające z przekwalifikowania, zmiany pracy, pozostawania na urlopach wychowawczych; istnieje obiektywnie w gospodarce i w głównej mierze tworzy bezrobocie naturalne;
bezrobocie przymusowe, kiedy pracownicy akceptują warunki pracy, ale nie mogą zostać zatrudnieni; rodzaje bezrobocia przymusowego:
bezrobocie strukturalne, wynikające ze zmian strukturalnych w gospodarce; np. bezrobocie w Lubartowie po likwidacji Zakładów im. Kasprzaka;
bezrobocie koniunkturalne (keynesowskie), wynikające z niedostatku popytu w gospodarce i wahań koniunktury;
bezrobocie klasyczne, wynikające z nacisków związków zawodowych na wysokość wynagrodzeń, ingerencji państwa w rynek pracy.
Jeżeli rynek pracy jest w stanie równowagi, to bezrobocie spada do poziomu bezrobocia naturalnego: wszyscy, którzy chcą pracować zostają zatrudnieni, a pozostali świadomie nie podejmują pracy. W takiej sytuacji nie ma bezrobocia przymusowego i mówimy o pełnym zatrudnieniu. |
Prawo Okuna mówi, że każdy punkt bezrobocia powyżej stopy bezrobocia naturalnego oznacza zmniejszenie PKB o około 2,5-3,0% wobec potencjalnego PKB, czyli takiego, który mógłby być wytworzony przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji. |
Klasyczna krótkoterminowa krzywa Philipsa mówi
o zamiennym charakterze związku pomiędzy bezrobociem
a inflacją: wraz ze wzrostem inflacji maleje bezrobocie
i odwrotnie. Pracodawcy zatrudniają dużą liczbę pracowników (niskie bezrobocie), ale to powoduje wzrost kosztów i inflację, albo zwalniają nieefektywnych pracowników powiększając bezrobocie, ale jednocześnie obniżając własne koszty produkcji i ceny produktów przez siebie oferowanych. Wtedy zmniejsza się inflacja.
10.1. Bezrobocie w Polsce
"Rzeczpospolita", 21 czerwca 2000 r.
Potrzebna pomoc
Szczególnie niekorzystna sytuacja w województwie zachodniopomorskim, gdzie ponad 30 proc. ludności w wieku produkcyjnym pozostaje bez pracy, spowodowała wystąpienie rzecznika praw obywatelskich do ministra pracy i polityki społecznej. Upomina się on o większą pomoc dla tego regionu w zwalczaniu bezrobocia oraz zwiększenie środków na pomoc społeczną. W pow. białogardzkim na jedno wolne miejsce pracy przypada 140 osób jej poszukujących. Powiatowy urząd pracy, który występował o pieniądze na zatrudnienie 700 osób przy robotach publicznych, otrzymał je dla 32. Zasiłki z pomocy społecznej przyznawane są w wysokości 10-15 zł miesięcznie. Wielu rodzin nie stać na zakup podręczników i opłacenie czynszu. Inicjatywy samorządów przynoszą ograniczone tylko skutki.
"Rzeczpospolita", 20 czerwca 2000 r.
2,4 mln euro na przekwalifikowanie
Redukcje za pozwoleniem
W ciągu ostatnich 2,5 lat z górnictwa odeszło około 70 tys. osób. Przeszkolono 2 tysiące górników, z których prawie połowa znalazła nową pracę. Obecnie, dzięki środkom z programu PHARE, przewiduje się przeszkolenie kolejnych 3 tysięcy osób.
- Ostatnie dwa lata były dla górnictwa bardzo trudne - mówił podczas wczorajszej konferencji prasowej w Bytomiu minister gospodarki Janusz Steinhoff. - Między innymi dlatego, że spadała cena węgla. Ostatnio poszła w górę, co nie oznacza, że jest to argument za osłabieniem tempa redukcji mocy wydobywczych. Trzeba je redukować tak szybko, jak to jest możliwe, przy zachowaniu zasady dobrowolności odchodzenia górników - zastrzegał.
Minister Steinhoff będzie wspierał ministra finansów w ściąganiu podatków, uważa jednak, że groźby urzędów skarbowych o wchodzeniu na konta prezesów spółek lub ich prywatne majątki ośmiesza państwo. Minister zapowiedział też wczoraj, że niebawem podjęta zostanie kolejna próba w zwalczaniu patologii w handlu węglem.
Andrzej Karbownik, nowy wiceminister gospodarki, poinformował, że zobowiązania górnictwa wynoszą obecnie 20 mld 823 mln zł i w ciągu ostatnich czterech miesięcy wzrosły o 262 mln zł, co określił jako "przyrost niewielki", wobec 4 mld zł w roku ubiegłym. Na samej sprzedaży węgla górnictwo zarobiło po 5 miesiącach 80 mln zł, natomiast strata sektora wynosi ponad 260 mln zł.
Wczoraj minister Steinhoff wizytował kursy przekwalifikujące, organizowane w ramach programu Inicjatywa I i II, finansowanego z programu PHARE. Wobec faktu, że bezrobocie w kraju wynosi obecnie 13,4 proc. (na Śląsku 10,4 proc.) przekwalifikowania wspierane są programem wspieranie małej i średniej przedsiębiorczości. Na dwa etapy programu Inicjatywa, a więc na szkolenia górników i hutników, na dopłaty do kredytów dla startujących w biznesie, a także na wspieranie przedsiębiorców, którzy zatrudnią byłych górników i hutników, UE przeznaczyła 61 mln euro, co jest zdaniem ministra stosunkowo dużą sumą.
Istnieje jednak realna groźba, że niewykorzystanych zostanie 10,5 mln zł, które UE przeznaczyła na sfinansowanie tzw. zasiłków socjalnych, jednej z form Górniczego Pakietu Socjalnego. Zasiłki nie cieszą się wśród górników powodzeniem. Rząd polski będzie starał się, aby kwoty te można było przesunąć na inne formy wspomagania odchodzących z górnictwa.
Przeszkalanie górników do tej pory pochłonęło 450 tys. zł. Obecnie na ten cel resort gospodarki otrzymał 2,4 mln euro. Pozwoli to na powiększenie liczy przeszkolonych z obecnych 2 tys. do 5 tysięcy osób. Na listach oczekujących na przeszkolenie zapisanych jest już 2 tysiące osób. Spośród 620 górników, którzy ukończyli kursy w pierwszej turze, 30 proc. znalazło pracę już po miesiącu, a 50 proc. po pół roku. Organizatorzy kursów liczą na to, że skuteczność programu będzie coraz większa. Najczęściej wybierane są kursy ochroniarskie, prawa jazdy, ale także pośrednictwo nieruchomości czy rzeczoznawcy majątkowi.
MAKROEKONOMIA • Materiały do ćwiczeń |
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
33
Wyszukiwarka