Psychologia kliniczna to dział psychologii stosowanej zajmujący się profilaktyką, diagnostyką i terapią zaburzeń. Ważnym pojęciem w psychologii klinicznej jest pojęcie zdrowia psychicznego i normy w odniesieniu do codziennego funkcjonowania. Wyróżniamy: psychologię kliniczną dzieci i młodzieży, dorosłych, neuropsychologię - zajmującą się wpływem zaburzeń neurologicznych na funkcjonowanie pacjenta, sądową - zajmującą się sytuacją człowieka w konflikcie z prawem.

Klasyfikacja zaburzeń psychologii klinicznej:

1. choroby psychiczne, do których zaliczmy: depresje, psychozy, schizofrenie i choroby afektywne;

Depresje to zaburzenia w obrębie nastroju, utrzymujące się 4-6 tyg. i charakteryzujące się objawami: poczucie smutku, obniżenie sprawności fizycznej, brak siły, brak poczucia sensu życia, zaniżony obraz siebie i poczucia własnej wartości, tzw. osiowy objaw lęku(lęk wolnopłynący), myśli rezygnacyjne, niemożliwość odczuwania negatywnych i pozytywnych emocji, zaburzenia somatyczne (utrata uwagi, zaburzenia snu, zaburzenia łaknienia).

Psychozy to choroby psychiczne o bardzo nagłym przebiegu charakteryzujące się ostrym początkiem w czasie, którego występują liczne urojenia i zaburzenia świadomości, które uniemożliwiają racjonalne myślenie i funkcjonowanie. To ostre zaburzenia psych mające teki gwałtowny przebieg, że pacjent nie kontroluje własnych zachowań. Wywołane są najczęściej bardzo silnym stresem, zaburzeniami hormonalnymi np. psychozo poporodowe, bądź związane z menopauzą, wywołane substancjami i środkami psychoaktywnymi.

Schizofrenie jest to rozszczep osobowości, które sprawia, że pacjent ma w sobie niejako 2 osobowości: zdrową i zaburzoną, ale w czasie choroby nie jest w stanie odróżnić, co jest chore a co zdrowe. Objawy: tzw. rozdwojenie osobowości-jaźni-czyli poczucie wielorakości u pacjenta, zaburzenia intelektualne-pojawia się u ludzi młodych 21-25 lat, u ludzi zdolnych, tzw. objawy wytwórcze-urojenia, omamy, halucynacje.

Choroby afektywne inaczej cyklofrenia, albo choroba afektywna dwubiegunowa to zaburzenia w obrębie emocjonalności, charakteryzujące się zmiennymi fazami. Może rozpoczynać się od depresji, gdzie występuje spadek aktywności, obniżony napęd psychoruchowy tzw. hipokinezja, a następnie pacjent przechodzi w fazę mani w której jest subiektywnie bardzo dobre samopoczucie pacjenta i hiperkinezja-czyli wzmożony napęd.

2. zaburzenia nerwicowe. Nerwice to nie choroby psychiczne. Obejmują one zaburzenia procesów poznawczych, emocjonalnych i somatycznych, a ich pochodzenie jest psychogenne, najczęściej zlokalizowane w konfliktach psychologicznych bądź sytuacjach stresowych. Nerwicom towarzyszą następujące cechy: egocentryczne nastawienie: moje potrzeby w centrum zainteresowań-bezwiednie, nadmierna lękliwość, niska tolerancja na stres, błędy wychowawcze wyniesione z domu: nadopiekuńczość rodziców i rygoryzm i perfekcjonizm, długotrwały przebieg, trudności w radzeniu sobie w codziennych sytuacjach. Dwa rodzaje nerwic:

Fobie - w nerwicy tej dochodzi do powstawania panicznego lęku o gwałtownym przebiegu, który wywołany jest przez określone sytuacje i przedmioty, subiektywnie zagrażające danej osobie;

Nerwice natręctw - zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, pojawiają się albo w sferze myśli-natrętne przymusy myślowe, czyli obsesje, albo w sferze działania-pojawiają się przymusy wykonywania rytualnych czynności;

3. zaburzenia osobowości. Nie są procesem chorobowym, ale kształtują się w trakcie wychowania, socjalizacji i edukacji. Diagnozujemy je o 18 r.ż wcześniej mówimy o zaburzeniach zachowania i emocji. Zaburzenia osobowości uniemożliwiają życie pacjentowi i ego otoczeniu i bardzo trudno poddają się korekcji.

Typy zaburzeń:

Osobowość paranoiczna charakteryzuje się występowaniem uporczywej nieufności i podejrzliwości do innych, motywy działania innych ludzi są interpretowane jako zagrożenie. Dominują uporczywe podejrzenia w stosunku do innych, czasem współmałżonka i może przybrać formę zespołu Otella, charakteryzującego się podejrzliwością i nieufnością wobec współmałżonka

Osobowość schizoidalna - charakteryzuje się trwałym odosobnieniem jednostki od środowiska, trudnościami w wyrażaniu uczyć, chłodem emocjonalnym i brakiem potrzeby i zadowolenia z bliskich relacji emocjonalnych

Osobowość antyspołeczna - dyssocjalna - to notoryczne zachowania agresji, niski próg frustracji, trudności w opanowaniu emocji. Najczęściej osoby akie pozostają w konflikcie z prawem, a zaburzeń tych należy upatrywać w czynnikach biogennych np. dorosły z DAHD, bądź czynnikach socjogennych związanych z postawą odrzucenia bądź etykietowania

Osobowość typu bonderline­- to tzw. osobowość pogranicza między zaburzeniami osobowości a chorobą psychiczną, charakteryzuje się niestabilnością emocjonalną, zaburzeniem tożsamości, impulsywnością, zachowaniami histrionicznymi-teatralnymi i wysokim zapotrzebowaniem na adrenalinę

Osobowość narcystyczna główną cechą są zaburzenia w obrębie samooceny, egocentryzm, potrzeba doznawania podziwu, niezdolność do empatii, trudności w rozumieniu uczuć innych, poczucie bycia uprzywilejowanym. Osoba taka jest niezdolna do wchodzenia w związki emocjonalne

Osobowość lękowa - unikająca, jej główną cechą jest lęk przed krytyką i odrzuceniem. Dominuje tu niska samoocena, obawa nawet przed konstruktywną krytyką oraz poczucie bycia nieudolnym

Osobowość zależna - związana z tendencją do nadmiernego przywiązywania się i potrzebą opieki ze strony innych, pojawiają się trudności z podejmowaniem decyzji samodzielnych i manipulacja innymi ze względu na własną bezsilność

Osobowość anankastyczna - to osobowość nastawiona na perfekcjonizm, skrupulatność z poczuciem nadmiernej odpowiedzialności, którą charakteryzuje ostrożność, nadmierna pedanteria, ciągłe wątpliwości i sztywność

4. zaburzenia psychiczne o podłożu organicznym-powstałe na skutek uszkodzenia nerwów np. Allzahimer;

5. zaburzenia psychiczne związane z upośledzeniem umysłowym

I . Dojrzałość emocjonalna wg . W. Menningera.

Kryteria podane przez Menningera są czymś więcej niż tylko oznakowaniem poziomu rozwoju. W jego interpretacji jest wiele znaków zapytania, które należy do siebie kierować.

Dla uproszczenia Menninger podaje 7 kryteriów dojrzałej emocjonalności :

1.Zdolność do funkcjonowania w sytuacjach trudnych - Gdy zaczyna sie źle dziać w naszym życiu człowiek ma ochotę na ucieczkę od tego bądź ma inna możliwość reakcji- próba walki za wszelką cenę. Menninger przestrzega, że żadna z tych reakcji nie jest dobra. Niektórzy ludzie stali się kalekami dlatego, że od dzieciństwa nie nauczono ich cierpliwości w znoszeniu trudności. Im lepiej potrafi człowiek funkcjonować pomimo trudności, załamań, tym jest on bardziej dojrzały.

2.Zdolność do zmiany własnej osobowości - plastyczność na zmianę własnej osobowości jest lepsza od sztywności. Nie możemy na nowe sytuacje reagować w sposób stereotypowy. Menninger podkreśla, że potrzebna jest zdolność wzrostu. Wzrost jest pożyteczny w każdej sytuacji.

3.Zdolność radzenia sobie z napięciami, lękami i niepokojami - człowiek dojrzały emocjonalnie nie jest oczywiście wolny od różnych negatywnych emocji, tylko umie sobie z nimi radzić. Napięcie jawi się jako agresywność. Człowiek napięty łatwo wybucha, chce być w centrum uwagi. Pasywność hamuje u nich agresję. Inni z kolei są zbyt nie śmiali. Czyli jest to postawa , w której ma się na cos ochotę, tym się żyje, ale do skutku nigdy nie dochodzi. Inni reagują na lęki i napięcia ogromną wrogością, nieufnością, podejrzliwością.

4.Większa zdolność do dawania, niż do brania - miarą dojrzałości emocjonalnej jest zdolność do doznawania większej satysfakcji z dawania niż brania.

5.Życie w zgodzie z innymi - można tu zwracać uwagę na wszelkie źródła niechęci i uprzedzeń międzyludzkich. Menninger twierdzi, że już wiele się dokona gdy człowiek zda sobie z tego spraw.

6.Nienawiść, a poczucie winy - uczucie niechęci i nienawiści kieruje się czasem w stosunku do siebie i za to pojawia się poczucie winy. Menninger twierdzi, że nienawiść jest korzeniem niektórych schorzeń psychicznych.

7.Potrzeba miłości - miłości bliźniego trzeba się uczyć. Jedni mogli się tej miłości uczyć w domu od dzieciństwa, a inni nie. Menninger widzi tutaj wzajemną relację miedzy dojrzałością emocjonalną i społeczną. Wykształcenie w sobie dojrzałości widzi Menninger jako jeden z bardzo ważnych czynników profilaktyki chorób psychicznych i zaburzeń psychicznych.

II . Kryteria dojrzałej osobowości wg . Allporta.

1.Poszerzanie własnej osobowości ( odczucie własnej jaźni ) - w człowieku powoli rozwija się od dzieciństwa poczucie, że jest się sobą. Granice tego co nazywa swoje, coraz bardziej się poszerzają, obejmując więcej ludzi i spraw. Przychodzi okres planowania dalszego życia, wybór szkoły, zawodu, stylu życia. Warunkiem dojrzałości w rozpatrywanym aspekcie jest także - autentyczne branie udziału w ważnych wybranych przez siebie sferach ludzkiej działalności.

2.Serdeczny kontakt z innymi ludźmi - kontakt społeczny osoby dojrzałej to zarówno nienaruszanie praw innego człowieka, ale także nieograniczanie swojej indywidualności. Allport podkreśla, że osoba niedojrzała bardziej chce być kochana niż kochać. Od dojrzałej miłości Allport żąda tolerancji, bezinteresowności. Podkreśla bardzo silnie obowiązek respektu dla drugiego człowieka.

3.Dojrzałość emocjonalna - rozwój emocjonalny człowieka ma swój cel; przejawia się poprzez stadia rozwoju okresu dziecięcego do okresu dojrzałego. Oznaką dojrzałości emocjonalnej jest przede wszystkim : a.Brak nadmiernej reakcji na bodźce wypływające z popędów b.Brak nadmiernej reakcji na sytuacje lękorodne. c.Człowiek niedojrzały ma niską tolerancję na frustrację, oraz niedojrzałe formy reakcji emocjonalnych w sytuacjach frustracyjnych i zagrożenia. d.Człowiek dojrzały akceptuje swoje słabości i porażki, bez poczucia klęski. e.Zachowanie równowagi emocjonalnej wypływa z poczucia bezpieczeństwa psychicznego, a to z kolei jest związane z wczesnym okresem rozwoju osobowości.

4.Realistyczny stosunek do życia oraz uzdolnienia - inteligencja oraz funkcje intelektualne stanowią część osobowości. I te aspekty osobowości bierze się także pod uwagę przy ocenie dojrzałości osobowości. a.Warunkiem dojrzałości jest pewien poziom inteligencji.

b.Zdolność zapamiętywania jest : `' pozostawanie w bliskim kontakcie z tym, co nazywa się światem realnym `', Każdy człowiek dojrzały ma jakieś zadanie do spełnienia”.

5.Obiektywizacja samego siebie: wgląd i poczucie humoru - bardzo wielu ludzi uważa, że siebie zna. Nie jest to takie pewne. Allport twierdzi, iż jest to oczywiste, że mamy 3 rodzaje cech :a.Takie, które nam się wydaje, że je mamy b.Takie, które faktycznie mamy c.Takie, jakie inni sądzą, że je mamy

6.Jednocząca filozofia życia - filozofia życia człowieka dojrzałego spełnia kilka funkcji :

a.Rola kierownicza: filozofia życia wyznacza cel i nadaje życiu kierunek, człowiek ma po prostu po co żyć b.Orientacja na wartości c.Rola religii w jednoczącej filozofii życia

Kryzys jest to sytuacja emocjonalnego i umysłowego stresu wymagająca reorganizacji zachowania. Kryzys należy rozpatrywać jako jako proces i w związku z tym można wyróżnić dynamikę fazowości i przedmiot. Najczęściej kryzys jest wywołany sytuacją trudną dla pac jęta nie każda sytuacja trudna wywołuje kryzys. Pojawienie się kryzysu świadczy o mechanizmach obronnych czł.

Cechy kryzysu: 1. Występuje bardzo silne napięcie emocjonalne uniemożliwiający normalne funkcjon. 2. Dany problem dla pac jęta jest subiektywnie ważny 3. Czł. Staje się bezradny wobec sytuacji trudnej i nie potrafi znaleźć konstruktywnego sposobu rozwiązania 4. Czas trwania dyskomfortu psych. Jest dłuższy niż w codziennym funkconow. 5. Brak wsparcia.

Flustracja- powstaje wtedy, gdy umotywowane dążenia do osiągnięcia celu zostają zablokowane przez jakieś przeszkody. Przeszkoda ta może być zew. i wew.

Przeszkoda zew.- rodzi reakcję gniewu i agresji i wtedy negatywne emocje skierowane są do świata do innych do instytucji

Przesz. Wew.-wywołuje autoregresję czyli agresję skierowana przeciwko sobie, poczucie niższości brak pewności siebie, oskarżenie siebie autoregresja fiz. (samobójstwo).

Im większa flustr. Tym większe sytuacje pojawienia się kryzysu. Prowadzi wtedy kiedy flust. Trwa długo, dotyczy, ważnych celów, kiedy os. Przeżywająca flustracje ma delikatną strukturę osobowości.

Stres- pionierem tego pojęcia był Hans Selye w 1936r. wprowadził do medycyn jako skutek zakłócenia homeostazy w organizmie (opracja). W psych. Za stres uważa się reakcje psych. Na zaistniałą trudną sytuację. Stres ma zarówno działanie pozytywne jak i negatywne. Pozytywne (polega na motywacji) Negatywne ( dolegliwości psych. Jak i somatycze) Lazarus uważa że w stresie psych. Samo wyobrażanie silnego bodźca mogą wywołać emocje natomiast w stresie fizjologicznym negatywne emocje wywołuje ból już istniejący.

Kryzys a konflikt: konflikt jest stanem w którym os. Uświadamia sobie że ma do wyboru conajmniej2 różne sposoby zachowania się lub 2 różne cele do osiągnięcia. Skutkiem tego jest poważny dyskomfort psych. (niepewność, lęk, świadomość popełnienia błędu).

Rodzaje Modele I konfliktów:

1.Konflikt przyciągająco-przyciągajacy- kiedy mamy do czynienia z obydwoma celami pozytywnymi i musimy dokonać wyboru jednego kosztem drugiego.

2.Kon. unikowo-unikowy- kiedy oba cele sa negatywne jest z gór wiadomo że wybranie jakiegokolwiek celu niesie za sobą przykre konsekwencje.

3.Kon. unikowo-przyciągający- tutaj mamy do czynienia tylko z jednym celem i w nim zawarty jest zarówno czynnik ujemny jak i dodatni. Jest najbardziej niebezpieczny dla struktury osobowości i najbardziej neurotyczny.

Model II (antypacja skutków)

Dotyczy konfliktu intraindywidualnego , czyli własnego konfliktu wewnętrznego. Sytuacja konfliktowa polega na próbie zrozumienia sytuacji która zaszła i prawdopodobnie daje wiele osobistych cierpień

Zrozumienie polega na :- uświadomieniu sobie jak ważna jest dla mnie ta sytuacja

-uświadomieniu sobie o co tu właściwie chodzi -uświadomieniu sobie jak silne są dla mnie preferencje dla alternatyw

Model III - preferencja sposobu dokonania rozstrzygnięcia.

W tego rodzaju konfliktach sytuacje są jasne, jednoznacznie określone i o jednakowej strukturze. Można wyróżnić kilka rodzajów preferencji : - preferencja bez ryzyk - preferencja z domniemanym ryzykiem - preferencje bogate w ryzyko

Rodzaje kryzysów osobowościowych

1.Kryzysy organizmiczne

Kryz. Związany jest z działaniem stresu z zewnątrz pochodnego. Człowiek znajduje się w sytuacji w której zaburzona zostaje wew homeostaza organizmu na skutek działania slinlego bodźca-stresora. Stresor wywołuje zagrożenie dla organizmu , dla jego prawidłowego funkcjonowania. Bodźcem może być długotrwała wyczerpująca praca fiz. Albo umysłowa. Zaskoczenie albo długotrwałość zagrożenia wywołuje niemożność rozwiązania i poradzenia sobie z tą trudnością i to wywołuje zmiany w organizmie i psych. Osoby przezywającej ten stres. Taki ktuzys może się zakończyć pozytywnie nie pozostawiając żadnych śladów ale może także zainicjować dolegliwości psychosomatyczne.

2.Kryzysy powodujące zagrożenie dla wew. integracji.

W tego typu kryzysach podkreślana jest zależność jaka istnieje pomiędzy ciężkością i złożonością sytuacji kryzysowej a umiejętnością radzenia sobie w takich sytuacjach.

W ujęciu tym kryzys powstaje wtedy gdy człowiek znajduje się w takiej sytuacji w której albo zagrożona jest jakaś wartość która stanowiła cel życia albo nie można jej już realizować w taki sposób jak dotychczas (Linderman i Caplan). Następuje trudny okres zagubienia.. Problemy które się pojawiają nie mogą być rozwiązane bo nie ma na to siły. Sytuacja kryzysowa zaostrza się , daje się wtedy obserwować następujące ostre objawy kryzysu :1.Poczucie zmęczenia i wyczerpania fizycznego, 2.Liczne fiz. symptomy zmęczenia i skargi somatyczne, 3.Niepokój, lęk, tendencje samobójcze, 4.Dezorganizacja funkcjonowania w pracy , w rodzinie, społecznego, w grupie

CAPLAN wyróżnił IV fazy tego kryzysu:

I Wstępna - występuje dezorientacja, duże napięcie, zaniepokojenie spowodowane nieumiejętnością rozwiązania problemu. II Napięcie wzrasta, szuka się rozwiązania metodą prób i błędów, narasta poczucie bezradności i beznadziejności. III Punkt kulminacyjny - następuje maksymalna mobilizacja energii , wszystkie siły wewnętrzne i zewnętrzne zdają się uświadomić człowiekowi że należy dokonać reinterpretacji swojej sytuacji. W tej fazie następuje obniżenie napięcia albo dlatego że człowiek znajduje powoli rozwiązanie problemów albo dlatego że się poddaje. IV Charakteryzuje się dużym wyczerpaniem psychicznym i fiz. Ten stan może towarzyszyć zarówno rozwiązaniu pozytywnemu jak i negatywnemu. Jeżeli kryzys nie zostanie pozytywnie rozwiązany albo tylko częściowo rozwiązany ma tendencję do nawrotów

3.Kryzysy powodujące duże zmiany w przestrzeni życiowej

Parkes nawiązuje tutaj do teorii pola Levina który w polu doświadczeń czł. Wyróżnia zarówno procesy toczące się we wnętrzu jak i w zewnętrznym otoczeniu psychologicznym. Tak pojęte pole nazywa przestrzenią życiową. Życie ludzkie jako całość toczy się w kilku płaszczyznach, ale ośrodkiem tego jest osoba. Nic się nie może dziać w otoczeniu czł. Bez wpływu na jego wnętrze i odwrotnie.

4.Kryzysy interpersonalne i socjokulturową.

Kryzys ten ma źródło w środowisku i zaangażowaniu się w jakiś układach społecznych. Kładzie się tu nacisk na to co dzieje się w tej chwili, niż na to co było dawniej. Jest tu także próba rozumienia kryzysu w kontekście społecznym dlatego rozwiązania szuka się także w tym kontekście. Przykład kryzysy przeżywane przez poszczególnych członków rodziny, utrata kontaktu z rodzicami. Eliot wyróżnia powody kryzysów w rodzinie: 1. Utrata jednej os w rodz., 2. Przybywa jeden członek rodz., 3. Alkoholik przestępca w rodzine, 4. Samobójstwo w rodz. i poczucie winy za te śmierć.

5.Kryzysy wynikające z braków dostatecznych inf.

W tym kryz. Williams upatruje brak komunikacji między ludzkiej i brak inf. Na temat jak kryzy. można rozwiązać , zmnienić pomniejszyć jego skutki, jak unikać kryzs. Poprzez poprawienie komunikacji i poszerzenie wiedzy w danej dziedzinie, w której rozgrywa się kryzys. Wiele krzysów wynika z niewiedzy z braku zrozumienia danego zjawiska, z zaskoczenia sytuacją, która można było przewidzieć. Jenym sposobem obniżenia sytuacji napięcia kryz. Byłoby zatem przygotowanie człowieka do możliwych reakcji w razie zaistnienia stresu.

6.Kryzysy rozwojowe

Są one związane z naturalnym procesem przemian jakie się dokonują w człowieku na przestrzeni jego życia od niemowlęctwa aż po wiek starczy

ERIKSON - 3 rodzaje kryzysów -Kryzysy rozwojowe dotyczące podstawowego rozwoju osobowości -Kryzysy dojrzałej osobowości -Kryzysy spowodowane zewnętrznymi wydarzeniami.

Mamy 2 rodzaje kryzysów rozwojowych :-Podstawowych , okresu dziecięcego i młodzieńczego -Kryzysy okresu dojrzałego, gdzie następuje proces doskonalenia osobowości

Erikson wyróżnił 8 etapów rozwojowych :-Niemowlęcy - zdobywanie zaufania - brak zaufania -Wczesne dzieciństwo - poczucie autonomii - wstyd, niepewność -Okres zabaw - rozwijanie inicjatywy - poczucie winy -Okres szkolny - pracowitość - poczucie niższości - Dorastanie - poczucie tożsamości - zagubienie roli -Wczesno-dorosły - bliskie kontakty - izolacja -Dorosły - tworzenie czegoś - stagnacja -Dojrzałość - integralność ego - rozpacz

Drugi rodzaj kryzysu rozwojowego to kryzys wyższego poziomu dojrzałej osobowości .

Proces rozwoju osobowości Jung nazywa „ stawaniem się osobowością „ a to stawanie się

„ nie jest żadnym eksperymentem, ale jest najważniejszym zadaniem jakiego człowiek na tej ziemi podjąć się może”. Rozwój to proces bogaty cierpieniem. Trudności i cierpienia towarzyszą człowiekowi na całej drodze rozwoju. Jung w tym cierpieniu widzi wiele pozytywów które ujmuje następująco „ .. życie nie domaga się doskonałości lecz pełni i aby to uzyskać człowiekowi potrzebny jest cierń w jego ciele, którym jest cierpienie spowodowane własną słabością , bez tego cierpienia nie byłoby postępu ani wspinania się w górę”.

Karol Jasper - kryzys rozwojowy określa następująco :

W procesie rozwoju kryzys jest tym momentem w którym człowiek znajduje się w stanie niespodziewanego zwrotu z którego może wyjść zupełnie odmieniony.

Kryzys wymaga pewnego czasu trwania, aby dobrze go przeżyć . Musi dojrzeć jak wszystko co żyje . Kryzys nie musi być katastrofą ale może być przeżywany w cichy i spokojny sposób

Źródłem kryzysów pojawiających się w procesie przemian osobowości dążącej ku pełni rozwoju są następujące fakty i problemy : -praca nad sobą. Często nie wiadomo jak zapoczątkować w sposób sensowny taką pracę i co robić aby praca nad sobą rzeczywiście była owocna , -człowiek musi uświadomić sobie jakim wartościom i jakiemu celowi chce służyć i sam dokonać tego wyboru. Nie zawsze jest to proste i jasne, -osobowość zmienia się w ciągu życia człowieka powodując także zmianę sensu i wartości Od czasu do czasu człowiek jest zmuszony dokonywać reinterpretacji wybranych wartości, musi umocnić się na swojej drodze, musi znaleźć nowe dojrzałe uzasadnienie dla raz już wybranych wartości, -osobowość rozwija się najpełniej wtedy gdy człowiek znajdzie dla siebie swoją swoją jedyną i niepowtarzalną drogę, zgodną ze swoją indywidualnością. Powstaje jednak pytanie jak do tej indywidualności i jedyności docierać ? jak ją poznać ?, -człowiek musi być motywowany w nowej drodze do rozwoju osobowości albo poprzez spokojne, świadome, przemyślane wybory albo poprzez kryzysy. Powstaje zatem pytanie jak sobie radzić i co robić aby być mistrzem zarówno wtedy gdy kierują nami spokojne, świadome wybory i postanowienia, -do realizacji procesu rozwoju własnej osobowości potrzebny jest drugi człowiek, który wyciąga pomocną dłoń i serce. Nie załatwia on niczego za kogoś ale jest czynnikiem obiektywizującym, wskazującym i prostującym drogi

7. Kryzys przełomu Zycie, wieku średniego- Człowiek powoli dokonuje bilansu życia, wiele rzeczy musi zmienić, z wielu zrezygnować; przystosowanie się do tej sytuacji u wielu osób powoduje „kryzys przełomu życia”. Kryzys zaczyna się czasem od konfliktu pomiędzy biologicznym obniżeniem sprawności a silnie wzrastającym rozwojem życia psychicznego. Pierwsza połowa życia była głównie nastawiona na przygotowanie się do życia, a druga na kontynuację i ma być przygotowaniem do kresu życia. Kryzys ten powstaje nagle lub powoli u poszczególnych ludzi ma różny przebieg. Transformacja osobowości, która ma miejsce w kryzysie „zenitu życia”, pogłębia refleksję nad samym sobą, następuje zmiana zadań, człowiek zdaje się mniej egocentryczny, więcej w jego życiu transcendentacji. Człowiek nabiera dystansu do wielu spraw. Odkrywa również problemy religijne lub te gdzieś zagubione. Kryzys połowy życia często staje się kryzysem religii lub towarzyszy kryzysowi religijnemu.

8. Kryzysy samobójcze

Każdy kryzys może stanowić zagrożenie dla życia. Suicydologowie wymieniają jednak kryzysy które w sposób szczególny zagrażają życiu ludzkiemu- określają je nazwą: kryzysy samobójcze chcąc w ten sposób zaznaczyć ich specyficzność. Próby samobójcze poprzedzone są kryzysem albo dokonują się w czasie ostrej fazy kryzysu. Znany suicydolog Achtel dzieli kryzysy na: społeczne, somatyczne i psychosomatyczne. Często jest tak, ze najwyraźniejszymi objawami które zwiastują kryzys są dolegliwości somatyczne: bóle głowy, bezradność, poczucie osłabienia, dolegliwości sercowe. Poza tymi objawami kryje się jednak głęboki kryzys stanowiący duże zagrożenie dla życia. Doświadczenie kliniczne uczy, że osoby starsze częściej wykazują skargi somatyczne maskując kryzys psychologiczny. Achtel wyróżnia również kryzysy ostre i chroniczne- te drugie trwają długo i cechują się zmiennym nasileniem. Stan somatyczny czy nawet choroba somatyczna nie rozwiązuje kryzysu, ale go przytłumia.

9. Kryzysy spowodowane osłabieniem mechanizmów radzenia sobie w sytuacjach trudnych.

Dla zaistnienia kryzysu psychologicznego nie wystarcza tylko zaistnienie jakiejs sytuacji traumatycznej lecz istotne staje się to, czy człowiek posiada silne mechanizmy obronne i umiejętności radzenia sobie w sytuacji trudnej. Drugim czynnikiem broniącym przed kryzysem jest znalezienie kogoś bliskiego kto udzieli wsparcia.

Organizm ludzki→ stan wewnętrznej równowagi→ wydarzenia traumatyczne→ brak równowagi wewnętrznej→ wyraźna potrzeba powrotu do równowagi:

Sprawne mechanizmy regulujące:- realistyczna ocena sytuacji - dostępna pomoc wsparcia

- sprawne mechanizmy radzenia sobie - zrozumienie problemu - powrót równowagi wewnętrznej - nie dochodzi do kryzysu

Brak mechanizmów regulujących: - nierealistyczna ocena sytuacji - nie ma pomocy ani wsparcia - niesprawne mechanizmy radzenia sobie - nie udaje się zrozumieć problemu

- pogłębienie wewnętrznego niepokoju - początek kryzysu

10. Kryzysy religijne

Są to kryzysy sui generis, podobne do kryzysów związanych z przekształcaniem osobowości w kierunku większej dojrzałości. Kryzysy religijne przebiegają jednak na dwóch płaszczyznach naturalnej i ponadnaturalnej. Można je rozpoznać z punktu widzenia doświadczenia religijnego: 1.jako kryzys wiary- cechuje się różnymi wątpliwościami 2.jako kryzysy wynikające z trudu rozwoju własnego życia religijnego i duchowego.

W kryzysach religijnych trudno jest określić obszar jakiego dotyczy kryzys. Najczęściej zaangażowany jest cały człowiek ponieważ w tych kryzysach wątpliwości ogarniają najważniejszą wartość centralną która nadaje sens życia. Niektóre z nich są przeżywane przez wiele lat. Przeżywają je częściej introwertycy niż ekstrawertycy. Przyczyna kryzysu religijnego nie zawsze tkwi w sferze psychologicznej może mieś przyczynę „ponadpsychiczną”. Kryzysy religijne mogą być uwikłane w inne kryzysy psychologiczne. Człowiek nie zawsze zdaje sobie z tego sprawę. Na pierwszy plan trudności i skarg wysuwają się często problemy utraty sensu życia i braku radości. Wśród rodzajów kryzysów religijnych można wyróżnić: pierwotne, wtórne; okresu młodzieńczego, okresu dojrzałego; kryzys wiary, kryzys rozwoju życia religijnego i życia wewnętrznego; proces odchodzenia od kościoła, wiary, nawrócenia, powrót do wiary; początek drogi, zaawansowanie w życiu wewnętrznym; ludzi niewierzących ale szukających, wierzących,; kryzysy mistyczne.

11.Kryzysy pierwotne i wtórne

Kryzysy pierwotne to takie które związane są bezpośrednio z przeżyciami i doświadczeniem religijnym, wynikające ze słabości ludzkiej natury.

Kryzysy wtórne są jak gdyby reakcją na jakieś zawinione zaniedbania, nieumiejętność doświadczania frustracji spowodowanej brakami ludzkimi w Kościele, nieumiejętność doświadczania własnej słabości.

12.Kryzys okresu młodzieńczego

Związane są z procesem przekształcania osobowości młodzieńczej w osobowość człowieka dorosłego. Poszczególne osoby przeżywają ten okres mniej lub więcej burzliwie. Niektórzy młodzi ludzie są zbyt agresywni, różniący się od innych sposobem ubierania i zachowania, robią to czego nie życzy sobie społeczeństwo. Inni natomiast uchylają się od wszelkich kontaktów, stają się zamknięci w sobie. Jeszcze inni pogrążają się w rozmyślaniu fizjologicznym, religijnym, oczekują że zreformują świat. Typowy dla tego okresu jest także tzw. bunt przeciwko autorytetom. Jest to jednak przejściowy okres dlatego trzeba uzbroić się w cierpliwość. Bunt związany jest z przekształceniem osobowości, młodzi zmieniają „muszę” na „chcę”. Poddawanie w wątpliwości przekazywanych wartości łączy się z kryzysem autorytetu. W tym okresie poszukiwań wytwarza się u niektórych postawa sceptyczna lub agnostyczna. Nie przepracowane właściwie konflikty będą jeszcze przez wiele lat nękać, dlatego istotną sprawą jest pomoc fachowa.

13.Dynamika kryzysów religijnych

Jednym z ważnych momentów w życiu każdego człowieka jest spojrzenie na swoje życie z perspektywy tworzenia się osobowości bo w tak sposób dochodzimy do głębszego poznania siebie, szukając nie tyle cech które nas charakteryzują, ale poszukujemy odpowiedzi na pytanie jak się stawaliśmy; jak tworzyła się w nas nasza religijność.

14. Kryzysy związane z rozwojem dojrzałej religijności

Kryzysy te podobnie jak kryzysy związane z kształtowaniem osobowości maja podobną psychologiczną strukturę. Na tej drodze rozwoju dojrzałej religijności musi mieć przeciwnika duchowego. Bardzo trudnym problemem jest ustalenie relacji jaka istnieje pomiędzy procesem kształtowania dojrzałej osobowości a dojrzałej religijności. Rozwój osobowości można potraktować jako substrat dla rozwoju dojrzałej religijności. Zdarza się tak, że dla osób inteligentnych, mądrych, zaangażowanych w pracy dla bliźniego brakuje jednak zaangażowania w życiu religijnym. Dysproporcja wiedzy i poziomu dojrzałości stoi w rażącej sprzeczności z zaangażowaniem religijnym ludzi wierzących a nie praktykujących. Z badań psychologicznych wynika, że nawet u ludzi wierzących religia nie zawsze stanowi sens życia, życie sobie a religia sobie. Pogodzenie różnych dziedzin zaangażowania jest niejednokrotnie przyczyną kryzysów: 1.Konfliktów celów: człowiek staje wobec wyboru celów albo sposobu ich realizowania. Jedna droga wiedzie przez radykalizm i maksymalne zaangażowanie się- druga przez minimalizm, byle jakość. Człowiek jest wolny więc wybiera. Rozwój albo brak rozwoju. 2.Kryzys drogi: Po dokonanym wyborze i zaakceptowaniu tego, że religia stanowi najważniejszą centralną wartość dołącza się następny problem- w jaki sposób można to realizować aby to było zgodne z własną indywidualnością, własną autentycznością a nie narzucone; niekiedy powstaje pytanie: co jest zgodne z wolą Bożą. 3.Kryzys gorliwości: Rozwój religijności dojrzałej, zaangażowanej może dokonywać się na drodze radykalizmu, maksymalizmu. Trzeba biec jak przypomina św. Paweł, aby się nie spóźnić, zawody wygrać. Przeciwieństwem jest wolniejsza, mniej zaangażowana droga: jeżeli od czasu do czasu robi się przystanek, urlop, zaniechanie, po czym się wraca by za jakiś czas znowu się zatrzymać. 4. Kryzys zwątpienia: Nawet w trakcie bardzo gorliwej drogi wiodącej ku rozwojowi religijności dojrzałej może człowieka opanować mniej lub bardziej silne zwątpienie. Zwątpienie prawdziwe albo tylko pozorne. Poddaje się w wątpliwość różne prawdy wiary, a także istnienie Boga. Wątpliwości czasem obejmują tylko obszary niewiedzy, czegoś się nie rozumie, czegoś się nie wie.

---