Z. Pietrasiński „Rozwój z perspektywy jego podmiotu”
Trzy komplementarne orientacje badawcze
Od tradycyjnej psychologii genetycznej do wiedzy o człowieku jako podmiocie rozwoju:
Lata 70-te XXw - zmiana stosunku do 2 tez:
Rozwój psychiczny człowieka dokonuje się tylko w pierwszej tercji jego życia - koncentracja na dzieciach i młodzieży (żywot 100-letni tej tezy)
Psych rozw nie powinna się interesować innymi zmianami niż progresywnymi - nabrała znaczenia po podważeniu I tezy
Odrzucenie tych tez było zasługą ekspansji psych rozw w ciągu życia (life span developmental ps) - ukształtował się w USA w latach 60/70-te
Definicje (od najmłodszej)
Baltes i Goulet: psych rozw w ciągu życia - to opis i wyjaśnienie ontogenetycznych (związanych z wiekiem) zmian zachowania od urodzenia do śmierci.
psych rozw w ciągu życia - to opis, wyjaśnienie, modyfikacja (optymalizacja)procesów rozwoju na przestrzeni życia człowieka od poczęcia do śmierci
psych rozw w ciągu życia - opis, wyjaśnienie i modyfikowanie wewnątrzosobniczych zmian zachowania w ciągu całego życia oraz różnic międzyosobniczych w zakresie tych zmian (to def dot całej psych rozw)
- rozwój zastąpiono tu pojęciem zmian - to rozszerzenie przedmiotu i akceptacja tezy że rozwój i regres nie tylko ze sobą współwystępują lecz stanowią nieodłączne aspekty każdej reorganizacji zachowania.
J. Pieter postulował powstanie nowej dziedziny wiedzy „biografi ogólnej” (podstawy ku temu dała Ch. Buhler)
Problematyka psych biegu życia przekracza ramy psych rozw i prowadzi do nowego pojmowania przedmiotu psychologii ogólnej, której jest nie podmiot zynności ale………… (nie tamtego w tekscie)niepowtarzalnego przebiegu życia, będącego:
- wartością nadrzędną w stosunku do wszystkich potrzeb
- stale obecną w człowieku strukturą regulacyjną (ponadczynnościowym układem regulacji zachowania)
b. Największa biała plama
Główne czynniki rozoju:
Dziedziczność i przemiany organizmu - przechodzącego kolejno przez stadium:
- dojrzewania
- stabilizacji
- starczej inwolucji
Środowisko, głównie otoczenie społeczne:
- cywilizację
- kulturę
- oddziaływania wychowawcze
Indywidualność i aktywność jednostki (najmniej o niej wiemy)
Przedstawiciele nowej psych rozw wskazują na wydatne rezerwy rozwoju ludzi dorosłych.
Wykorzystywanie tych zasobów (dla zmian osobowości, uzupełniania wiedzy rodziców w zakresie zapewniającym dzieciom lepsze niż dotąd warunki emocjonalnego i umysłowego rozwoju) to istotna wartość ponadindywidualna i czynnik kulturotwórczy
Wiedza autokreacyjna - to wiedza mogąca wspomagać wykorzystywanie przez jednostkę posiadanych rezerw rozwoju. Obejmuje ona info sprzyjające lepszemu:
Rozumieniu przez jednostkę uwarunkowań własnego rozwoju i własnego wpływu na ten rozwój
Samopoznaniu
Ocenie wartości osobotwórczej wykonywanych czynności
Projektowaniu i realizacji kroków na rzecz własnego (i cudzego) rozwoju
Wykorzystywaniu na rzecz rozwoju codziennych doświadczeń życiowych
c. Tradycyjne orientacje badawcze
Badania nad rozwojem mogą być zorientowane z uwagi na swego zamierzonego lub potencjalnego adresata trojako:
Scjentystycznie
- nastawione na podejmowanie i rozwiązywanie tematów poznawczych, dyktowanych przez:
* ciekawość
* potrzebę kontynuacji poszukiwań zapoczątkowanych przez innych badaczy
- dziś orientacja ta jest podporządkowana dążeniom do robienia karier naukowych, czego efektem jest:
* prymat metodologii nad problematyką
* prymat tematów pewnych nad ryzykownymi
- ma długą tradycję
Instytucjonalnie
- z myślą o potrzebach szkolnictwa, opieki społecznej, propagandy
- produktem tej orientacji jest przyrost wiedzy teoretycznej i praktycznej, potrzebnej w zawodach wymagających skutecznego oddziaływania na ludzi
- ma długą tradycję
- oznacza jedynie konsumpcję wyników poznawczych orientacji scjentystycznej, a nie źródła nowej wiedzy w rozwoju
Podmiotowo
- z myślą o potrzebach rozwijającej się jednostki
- jest najbliższa psych klinicznej i ipsatywnemu ukierunkowaniu niektórych badań nad rozwojem - koncentracja nie na różnicach międzyosobniczych ale na tym co w indywidualnie traktowanej jednostce ulega zmianom na przestrzeni lat lub opiera się wpływowi czasu i okoliczności.
Orientacja ipsatywna -zmierza do poznania jakie cechy mają w procesie rozwoju charakter centralny i wpływają na organizację całego ich kompleksu.
- oznacza jedynie konsumpcję wyników poznawczych orientacji scjentystycznej, a nie źródła nowej wiedzy w rozwoju
- ta orientacja jest jałowa i bezsilna dopóki orientacja scjentystyczne nie dostarczy jej nowej wiedzy do popularyzacji, przetworzenia na praktyczne dyrektywy samowychowania
Coraz większa specjalizacja i fragmentaryzacja nauki (wg Magnussona) zmniejsza możliwość kumulowania się nowych wyników w sposób pozwalający poznawać człowieka jako niepodzielną, choć złożoną całość
d. Charakterystyka orientacji podmiotowej
Psychologia wychowawcza - tradycyjny przykład tego ukierunkowania, nawiązuje do osiągnięć psych uczenia się i rozwoju psychicznego.
Zainteresowania terapią doprowadziły do powstana psych klinicznej
Ta orientacja nie sprowadza się do psych samowychowania i samokształcenia
Podstawowym zadaniem tej orientacji jest przezwyciężenie stereotypu o tym iż jest to psych samowychowania, ponieważ eliminuje on współudział jednostki we własnym rozwoju i losie za pośrednictwem:
Świadomych, samodzielnych decyzji i działań życiowych natury praktycznej (np. wybór pracy, partnera itp.)
Ubocznych, niezamierzonych efektów osobotwórczych samodzielnych decyzji i czynności
Tradycyjnie rozumiane samowychowanie i samokształcenie obejmuje tylko fragment osobistego udziału jednostki w formowaniu własnej psychiki i drogi życiowej.
Orientacja podmiotowa :
ma stworzyć nowe kategorie pojęciowe pozwalające pełniej spostrzegać współtworzenie przez jednostkę własnej psychiki i losu.
Ma przezwyciężyć stereotyp
To poszukiwanie i badanie problemów poznawczych i ułatwianie rozwiązywania problemów praktycznych, wyrastających przed jednostką jako współtwórcą swej drogi życiowej i rozwoju
Ma ując w sposób całościowy problematykę udziału jednostki w współtworzeniu własnej drogi życiowej i swego rozwoju.
Autokracja = współudział = współformowanie się
Wiedza autokreacyjna - to info służące autokreacji
Celem jej jest tworzenie systemu wiedzy autokreacyjnej, wzbogacającej istniejącą wiedzę na temat rozwoju psych człowieka o perspektywę poznawczą i pragmatyczną:
- samego podmiotu rozwoju
- badacza, który pragnie wspierać ów podmiot w rozwiązywaniu pbl autokreacyjnych
Celem jest poszukiwanie nowej wiedzy i systematyzacja/strukturalizacja wiedzy już znanej, rozproszonej w pracach o orientacji scjentystycznej i instytucjonalnej, a mogącej zwiększać kompetencje jednostki w jej pracy nad własnym rozwojem
Analiza transakcyjna - Berne, rozwinięta przez Harrisa
- przykład łączący obserwaję i koncepcję teoretyczną z popularyzacją i dydaktyką
Nie jest jedynym źródłem wiedzy auokreacyjnej
Niespecyficzna wiedza autokreacyjna - w odróżnieniu od specyficznej - bardziej bezpośrednio wiąże się z odpowiedzią na pytanie jakiedziałania autonomiczne i w jakich warunkach wywierają wpływ na rozwój i drogę życiową jednostki. To uzupełnienie wiedzy o rozwoju gromadzonej na podstawie orientacji scjentystycznej i instytucjonalnej
Zarys problematyki orientacji podmiotowej
Potrzeba scjentystycznego obrazu aktywności autokreacyjnej
Badania Dreherów nad postrzeganiem przez 14-18 latków zadań rozwojowych w wieku dorastania
Najważniejsze zadania to:
- określenie kim będę i czego muszę się nauczyć
- określenie kim jestem
To potwierdzenie tezy Eriksona oo samookreśleniu jako gł zadaniu w tym okresie
Najmniej ważne okazało się:
- uniezależnienie od rodziców
- sprecyzowanie obrazu współmałżonka i własnej rodziny
Układ formujący: urabianie i autokracja (współformowanie się)
Adresatem orientacji podmiotowej jest człowiek zaabsorbowany praktyką życia'
Aktywność autokreacyjna jest elementem tej praktyki
Nadrzędna całość to poszczególne działania podmiotu, ciąg aktywności od urodzenia do śmierci, to jego biografia
Biografia - to nadrzędna struktura regulacyjna, niesprowadzalna do niższej czynnościowej regulacji zachowania, złożoną z:
- zapisu przeszłości
- antycypacji przyszłości
- działań w teraźniejszości
Czynniki określające biografię:
Formowanie przez:
- dziedziczność
- środowisko, którego wpływ to urabianie
Autokracja = współtworzenie = współformowanie przez jednostkę własnej drogi życiowej i osobowości
- to czynnik znikomy
Te czynniki tworzą układ formujący, składający się z:
Otoczenia formującego - część środowiska, wyróżnionego z uwagi na jego uchwytny wpływ na biografię oraz osobowość danej jednostki
Podmiotu - to pełna osoba ludzka wraz z ciałem, osobowością, życiem psychicznym
Interakcji między wymienionymi układami i ich częściami. Centralnym przedmiotem jest aktywność podmiotu, która dzieli się na:
- wymuszoną przez otoczenie
- autonomiczną - nie jest w pełni wymuszona przez otoczenie, nosi piętno właściwości indywidualnych jednostki (temperament, zdolność, dość, osobowość). Źródłem tej autonomii jest indywidualność jednostki, formująca się w wyniku:
*istnienia wrodzonych cech indywidualnych
* rozwoju względnie samodzielnego układu - osobowości
Dzięki istnieniu zach autonomicznych jednostka współtworzy własną drogę życiową i osobowość - wywiera wpływ na drogę życiową i rozwój za pośrednictwem działań niewymuszonych lub częściowo wymuszonych przez otoczenie.
Współformowanie się (autokracja) jest pojęciem nadrzędnym wobec samowychowania, samokształcenia, kierowania życiem, karierą, obejmuje niezamierzone efekty osobotwórcze autonomicznych zachowań jednostki
Funkcje autokreacji
Rola autokracji jest skromniejsza niż rola urabiania
Dzieciństwo przebiega w warunkach urabiania. Dzięki niemu:
Jednostka uczy się mowy i wiedzy, poznaje normy i nawyki i umiejętności
Formuje się osobowość i samoocena
Formuje się wizja przyszłości i cele życiowe
Nie może powodować rezultatów bez wywołania odpowiednich R i celowych działań jednostki
Urabianie wymaga aktywnego osobistego współdziałania podmiotu
Ograniczenia urabiania
Nie zawsze gwarantuje dobrą pomoc jaka jest potrzebna dla np. zdobycia wykształcenia
Czasem działa na szkodę jednostek i grup przez wpajanie im nagannych cech charakteru, wciąganie w nałogi, poddawaniu działania propagandzie
Dzięki zdolności do współformowania się jednostka poddana urabianiu może (gdy posiada margines swobody wyboru):
Kooperować pozytywnie zarówno korzystnym jak i niekorzystnym oddziaływaniem urabiającym i przyczyniać się do jego większej skuteczności przez własne zaangażowanie emocjonalne, gorliwość, inicjatywę
Kompensować niedoskonałość procesu urabiania przez np. samokształcenie
Przekraczać wyniki i cele urabiania przez realizację nowych wartości, nie objętym wdany społeczeństwie repertuarem urabiania. Tego rodzaju transgresja to warunek wzbogacenia zastanej przez jednostkę kultury
Przeciwstawiać się oddziaływaniom, np. uchylać się od narzuconych zadań
Rewidować wyniki urabiania, np. odrzucać wpojone poglądy i wartości na rzecz innych. Może on prowadzić do rozwoju moralnego i intelektualnego jak i do regresu
Rola autokracji jest wieloraka i zmienna
Pierwsze konfrontacje podmiotu z problematyką własnego rozwoju
Swiadomość wpływu na własną drogę życiową jednostka zyskuje w wieku dorastania. Jej współudział w formowaniu własnej osoby zaczyna się już we wczesnym dzieciństwie
Elementarne przejawy autokracji = autokracja spontaniczna:
Preferowanie form zachowania i sytuacji a unikanie innych
Szukanie własnej niszy ekologicznej, pod wpływem cech temperamentu, zdolności i dośw
Po okresie dzieciństwa jednostka ma zdolność do:
Autorefleksji
Kreowania ja idealnego
Planowania długofalowych działań
Podstawą tego jest rozwój wolicjonalno - racjonalnej regulacji zachowania - to daje podstawę do autokracji intencjonalnej.
Podział życia jednostki ze względu na jej ewolucję jako podmiotu rozwoju:
Okres przedrefleksyjny
- jest koniecznością
- obejmuje dzieciństwo (12 lat życia) i początek młodości
- to okres formowania się osobowości pod wpływem oddziaływań zewn. Dziecko uczestniczy w tym aktywnie lecz bez:
* wglądu w prawa procesu
* zdolności przewidywania konsekwencji swych R
- okres ten wywiera ważny wpływ na percepcję i rozwiązywanie pbl w okresie refleksyjnym
Okres refleksyjny
- jest szansą na pełną ocenę własnego losu i osiągnięcie kompetencji biograficznej
paradoks autokracji: jednostka staje się zdolna do świadomego i kompetentnego kierowaia własnym rozwojem, gdy jest już uformowana przez procesy pozostające poza jej wiedzą i świadomą kontrolą. Konsekwencje:
- osobowość wpływa na to co jednostka uważa za swe ważne pblmy autokreacyjne jak i NA TO co zostaje ukryte. Można to wykazać na typach osobowości młodzieńczej (Havighurst i Tab):
* osobowość wolicjonalna dobrze przystosowana
* osobowość konformistyczna
* osobowość submisyjna
* osobowość buntownicza
* osobowość nieprzystosowana
kierowanie przez jednostkę własnym rozwojem łączone jest z samopoznaniem.
Samopoznanie - jest redukowane do tworzenia obrazu własnej osoby (charakterystyka opisowa) i rozważają jej doskonalenie w kategoriach spoistości autoportretu psychologicznego, jego trafności
Głębokie samopoznanie wymaga odpowiedzi na pyt:
- jakie jest moje otoczenie formujące?
- jaki ja jestem?
- dlaczego jestem kim jestem?
- jakie mam warianty życia i rozwoju? - na to pyt osoba nie umie odpowiedzieć wkraczając w fazę refleksyjną
Jednostka wkracza w okres samookreślenia z deficytem wiedzy i pomocy zewnętrznej, potrzebnej dla wykonania tego zadania w sposób wydatnie sprzyjający autokracji.
Autokracja w wieku dojrzałym
Zadania rozwojowe wieku dojrzałego (Newman, Newman):
Małżeństwo
praca
wychowanie dzieci
kierowanie domem, karierą
te zad dają możliwość rozwoju, ale osoba często postrzega je pragmatycznie, minimalizując autoedukację
osoby poprzestają na niezamierzonym uczeniu incydentalnym
Autokreacja intencjonalna w wieku dojrzałym przejawia się w współtworzeniu przez osobę swej drogi życiowej
Rozwój osobowości to gł skutek ubocznypraktycznych wyborów i zdarzeń biograficznych = efekt autokracji spontanicznej
Dostęp do korzystnych warunków rozwoju ależy od:
Kultury
Zróżnicowania środowiska, które otwiera możliwości (zarówno podejmowanie pracy i utrzymywanie się z otępiania, demoralizowania bliźnich). Konfrontacja z ofertami tego rodzaju (z kontrastami) przynosi rozwój lub regres moralny.
Podejmując ważne decyzje życiowe podmiot kieruje się :
Generalną zasadą dyskontowania atutów - w dążeniu do prosperowania jednostka stawia na te zdolności własne i te warunki zewn, które stwarzają największe szanse powodzenia. Jest ona istotna dla ukierunkowania rozwoju jednostki.
Czasem jednostka stoi wobec kfliktu:
- to wybór między 2 wartościami instrumentalnymi
- to wybór między korzyścią własną a normą moralną
Cechy grupy osób o przeciętnych warunkach rozwoju
Ma margines czasu wolnego i środki i wybór na kontynuację rozwoju
Wiek dojrzały jest okresem największej autonomii
Orientacja na rozwój zawodowy koliduje z potrzebami życia rodzinnego i wychowania dzieci.
Osoby wyżej oceniające swoje zdolności i szanse kariery popadają częściej w pracoholizm (L. Bailyn). Pracoholizm to czynnik dezintegracji rodzin i hamulec pełnego rozwoju osobowości
Żony mężczyzn mniej nastawionych na awans i powiększanie finansów są bardziej zadowolone z życia niezależnie czy same pracują czy nie
Każdy z Przedstawicieli tej grupy:
Znajduje się pod presją wzorów przeciętności
Uznaje, że staranie o dalszy rozwój nie jest mu potrzebne, bo pojmuje go czysto instrumentalnie
Jego zdolność do autokracji niedomaga, w wyniku tego, że dom i szkoła nie wpoiły mu nawyków samokształceniai samowychowania. Często uformowały awersje przekonanie, że praca nad sobą jest przykrym obowiązkiem młodości
Stwierdza iż ci co się rozwijają robią to kosztem innych sfer życia, zaniedbując dom, rodzinę itp. Tak więc poprawia swoje samopoczucie konsumenta o ograniczonych ambicjach
Ignoruje osobotwórczą rolę codziennych czynności, postaw, stereotypów myślowych. Nie wie że poddając się rutynie też formuuje swą osobowość i działa na szkodę dzieci
Bagatelizuje i z trudem odbiera sygnały otoczenia na temat swych wad i potrzeby rozwoju, przyjmują że są one wyrazem niechęci i złego humoru
Nie antycypuje kumulowania się trudności i przyszłych kłopotów, wynikających z zatrzymania się rozwoju. Gdy wreszcie dadzą o sobie znać czasem podejmuje próby zmian. Lecz wówczas brak mu zwykle kompetencji, by doprowadzić je do pomyślnego finału
Zbliża się z wiekiem do osiągnięcia na potrzebną mu skalę mądrości, a szczególnie kompetencji biograficznej - to umiejętność współtworzenia przez jednostkę własnego życia i rozwoju w sposób coraz bardziej światły i systemowy. Treść i rzeczywista rola kompetencji biograficznej zmieniają się zależnie od otoczenia i indywidualności osoby. Kompetencja ta osiągana jest później niż żywotnie potrzebna, a niektórzy nie osiągną jej nigdy w stopniu pożądanym
Ponosi ujemne konsekwencje swego zatrzymania się w rozwoju duchowym. Uczestniczy w powielaniu i przekazywaniu następnym pokoleniom wzorów człowieka nieco zredukowanego.
Przekraczanie ograniczeń w mniejszym stopniu zależy od wiedzy autokreacyjnej niż od zmian natury społ-ekonom.
f. Główne funkcje wiedzy autokreacyjnej
Rozwój psychiczny człowieka przebiega pod wpływem:
Urabiania
Autokracji
Ich rola jest zmienna (pierwszy trochę ważniejszy). Aby warunki rozwoju były dobre należy dopuścić jednak do głosu czynnik autokreacji. Czynniki dopełniają się dając korzyści poszczególnym osobom jak i społecznościom składających się z tych osób.
Wychowankowie, w przeciwieństwie do wychowawców mają mniejszą wiedzę autokreacyjną, ale postęp cywilizacyjny wymusza zmniejszanie tej dysproporcji. Można postawić tezę, że naszym kręgu kulturowym jednostka powinna zmierzać do nabywania kompetencji biograficznej (być ekspertem w kierowaniu swoim życiem i rozwojem).
W skład kompetencji biograficznej wchodzą:
Wiedza naukowa
Wiedza potoczna
Doświadczenie osobiste
Czyli:
Wiedza ponadindywidualna
Indywidualna wiedza autokreacyjna
Zadaniem orientacji podmiotowej jest więc:
Przyczynianie się do zdobywania wiedzy
Ułatwianie ludziom wykorzystania zgromadzonej wiedzy w ciągu życia.
Subiektywna ocena wartości wiedzy autokreacyjnej wynika z ukształtowanego poczucia podmiotowości w kierowaniu swoim życiem i rozwojem:
Małe poczucie podmiotowości (fatalizm, stereotypy, ślepy traf, wychowanie) -> lekceważenie wiedzy autokreacyjnej.
Wiele biografii było skomponowanych nieświadomie, bez całościowej wizji
Wielcy ludzie w 2 poł, życia znaleźli swe powołanie. (np. Mozart)
Gdyby życie ich było wg schematu kariery , nie było by tylu wielkich ludzi.
Wartość pragmatyczna wiedzy aut. Jest ograniczona.
Rozwój psychiczny jest wynikiem wielu czynnikow i nawet badania na dużych populacjach nie dają szacunku roli poszczególnych czynnikow rozwoju.
Wiedza autokreac.
* Prowadzi czasem do tylko praktycznych zaleceń postępowania.
* Pozwala na przewidywanie typowych trudnych sytuacji na podst. charakterystyk kolejnych faz życia. I lepsze rozumienie ich.
A więc jednostka ma zawsze deficyt wiedzy dot. Istotnych dla niej spraw, ale świadomość tego nie zawsze prowadzi do szukania wiedzy.
Paradoks:
Największa wiedza dysponuje się na poziomie czynnościowej regulacji zachowania - krótkie i powtarzalne przebiegi. (nawyki)
Nie mamy wiedzy do podejmowania Kluczowych decyzji biograficznych, bo są one niepowtarzalne i nieprzewidywalne skutki i przyszłość. Więc jak od zawsze działamy w niedoinformowaniu gdy chodzi o sprawy ważne.
Dostępna wiedza jest wykorzystywana fragmentarycznie. Potrzebne wiec wspomaganie jednostki w kumulacji wiedzy i powiększaniu kompetencji autobiograf.
Łączenie wiedzy autokreac. z kontekstem biograf.
g. Myślenie Biograficzne
To myślenie o drodze życiowej i swoim rozwoju. Kilka postaci:
refleksja nad przeszłością swoją i swojego układu przemian (dlaczego jestem taki jaki jestem = historia urabiania)
ocenianie teraźniejszości życia świetle przeszłości i wymagań przyszłości.
prognozowanie przyszłości (odlegle skutki bieżących zachowań i trybu życia)
projektowanie przyszłości (praca nad sobą, modyfikacja aktualnych czynności podmiotowych aby miały więcej walorów osobotworczych)
Funkcje myślenia biograficznego:
pogłębianie rozmienia własnego życia, możliwości jego formowania
przygotowanie, podejmowanie, ułatwienie realizacja kroków kształtowania życia
czyli dotyczą ważnych problemów życiowych jednostki
Myślenie biograficzne posługuje się (formalnie)
zwerbalizowaną abstrakcją
obrazami i metaforami ze sztuki filozofii i religii
wizjami, prognozami
Jego trudność i waga:
jako całość jest sekwencją niepowtarzalną i jednorazową
jest rozwijającą się akcja pełną wyborów w niepewności
najistotniejsze wybory SA niepowtarzalne
więc metoda prób i błędów jest mało skuteczna.
Myślenie biograficzne zyskuje na znaczeniu gdy chcemy rozróżnić 2 rodzaje regulacji zachowania:
czynnościowa (kontroluje krótkie przebiegi, np. akcja gracza na boisku)
biograficzna (droga życiowa, obieranie działań prowadzących do realizacji ważnych celów w dużym przedziale czasu (np. jakość życia)) (ważne to obok: systemu wartości, presji otoczenia)
Podstawowy przedmiot myślenia biograf.:
sprawy egzystencjalne („Problemy podstawowe”) rozpatrywane w ciągłości z historią i przyszłością.
Antycypacja istotnych problemów
Stymulatorem myślenia autobiograf jest:
Zasada heurystyczna: wszystko ma efekty osobotworcze, dostrzegalne po jakimś czasie po skumulowaniu wielu działań i ich efektów
częste i nie jednostronne przyjmowanie perspektywy biograficznej przez osobę prowadzi do:
Wzrostu kompetencji biograf.
Zwiększenia subiekt. Wartości działania rzecz własnego rozwoju gdy:
Rozwój zamierzony
Niezamierzony
Rezerwy rozwoju
… będą oceniane w toku codziennej aktywności.
Sumując podejście „orientacji podmiotowej”:
Psychologia może pomagać w rozwoju jednostki przez wieszanie kompetencji biograficznej osoby poprzez kumulację wiedzy autokreacyjnej w podanym wyżej rozumieniu. Do systematyzacji jej elementów mogą służyć:
biograficzna regulacja zachowania
współformowanie się
myślenie biograficzne
5