KOMÓRKA

1. Budowa ściany komórkowej, jej wzrost i modyfikacje

● Należy do nie plazmatycznych składników komórki. Pojawia się w czasie podziału komórki najpierw jako przegroda pierwotna, tworząca następnie blaszkę środkową, która oddziela a jednocześnie skleja przyległe komórki. Każda z komórek po swojej stronie wytwarza ścianę pierwotną tak długo jak komórka rośnie. Po zakończeniu wzrostu komórki nawarstwia się ściana wtórna różnej grubości, odpowiednio od charakteru komórki. Wzrost ściany pierwotnej polega przede wszystkim na zwiększeniu jej powierzchni, odpowiednio o objętości protoplastu, natomiast ściana wtórna grubieje.

● Składniki ściany komórkowej:

W skład ściany komórkowej wchodzą składniki szkieletowe, tworzące rusztowanie, miedzy, którymi znajduje się materiał wypełniający - podłoże. Mogą występować substancje modyfikujące.

- Składniki szkieletowe:

* celuloza( ściany pierwotne niewielka, ściany wtórne znaczna ilość), wielocukier zbudowany z cząsteczek glukozy połączonych w długie łańcuchy w kształcie zygzakowatej harmonijki. Łańcuchy celulozy grupują się w mikrofibryle - włókna o drobnych rozmiarach, leżące obok siebie cząsteczki celulozy tworząc na pewnych odcinakach struktury krystaliczne - micele. W tych miejscach cząsteczki ułożone są równolegle i bardzo regularnie, miedzy nimi powstają wiązania stabilizujące.

Świecenie ścian celulozowych - dwójłomność, które wykazują obszary krystaliczne - świecenie ścian celulozowych. celulozowych obrębie mikrofibryli występują przestrzenie między micelarne. Mikrofibryle połączone są w większe pasma - fibryle.

*hemicelulozy - składniki szkieletu, stanowią materiał wypełniający. Budują część korową mikrofibryli. W materiale wypełniającym - podłożu hemiceluloza stanowi masę bezpostaciową a układ ich jest swobodny.

- Składniki podłoża:

* substancje pektynowe - wielocukry, łatwo pęcznieją w skutek uwodnienia.

* protopektyny - związki nierozpuszczalne - składnik blaszek środkowych. Pod działaniem enzymów przekształcają się pektyny.

-Włóknisty szkielet odporny na rozciąganie, podłoże wypełniające przestrzenie miedzy włóknami sprawia ze ściana komórkowa ma wysoką wytrzymałość mechaniczną.

● Wzrost ściany komórkowej

- W młodej komórce przez cały okres jej wzrostu tworzona jest pierwotna ściana komórkowa (ma rozproszone mikrofibryle, cechuje się znaczna elastycznością i plastycznością, może się odkształcać i rozciągać, nie hamując wzrostu)

- Teoria wielosiatkowego wzrostu ściany komórkowej przedstawia przebieg wzrostu jako nakładanie na istniejąca warstwę z siatką mikrofibryli nowej warstwy - apozycja.

- Mikrofibryle tworzą siatkę o różnych kierunkach, ułożone są równolegle do powierzchni komórki. Nowe mikrofibryle nakładają się kolejna warstwą.

- Siatka rozciągana jest wraz z wzrostem protoplastu, dlatego tez warstwy utworzone najwcześniej, najbardziej zewnętrzne są najluźniejsze, natomiast wewnętrzne najbardziej zwarte.

- Po zakończeniu wzrostu komórka zaczyna wytwarzać ścianę wtórną - na wewnętrznej powierzchni ściany pierwotnej, zawiera więcej substancji szkieletowej. Ma bardziej regularnie ułożone mikrofibryle.

- Podczas nawarstwiania ściany wtórnej zostają miejsca nie zgrubiałe - jamki - ułatwiają wymianę substancji miedzy komórkami. Jamki w przyległych komórkach wypadają naprzeciw siebie.

Rodzaje jamek : * proste - zagłębienie w ścianie wtórnej ma postać prostego kanału

* lejkowate - kanał rozszerza się lejkowato w kierunku blaszki środkowej

● Modyfikacje ścian komórkowych:

* Inkrustacja - wnikanie substancji do podłoża między elementy szkieletowe

* Adkrustacja - nakładanie się od wewnątrz na powierzchnie ściany nowych substancji i tworzeniu osobnych warstw, niezawierających elementów szkieletowych. Substancje adkrustujace izolują protoplast od otoczenia.

► Drewnienie - ligninizacja, inkrustowanie ściany komórkowej przez drzewnik, czyli ligninę. Odkładanie drzewnika rozpoczyna się od zewnętrznych warstw ściany. Zdrewniałe ściany staja się twarde, oporne na zgniatanie i zerwanie. Zdrewnienia zmniejsza zdolność pęcznienia ścian i ogranicza w dużym stopniu przenikanie wody.

► Korkowacenie - suberynizacja, adkrustowanie ścian suteryną, kutyną i woskiem - substancje zbliżone do tłuszczów, nieprzepuszczalne dla wody. Na wewnętrzną powierzchnię ściany pierwotnej nakładają się na przemian bezpostaciowe warstwy suteryny i kutyny oraz warstwy wosku. Ściany skorkowaciałe są wodoszczelne, nieprzepuszczalne dla gazów, nieprzezroczyste. Protoplasty w komórkach skorkowaciałych są odizolowane od otoczenia i szybko zamierają.

► Kutynizacja - polega na powlekaniu ściany komórkowej kutyną. Wydzielana jest na zewnątrz w postaci półpłynnej masy, która tężnieje i tworzy warstwa kutikuli - nabłonka. Kutyna może inkrustować ściany, a także wyścielać od środka wnętrze komórki. Przepuszczalność skutynizowanych ścian dla wody jest ograniczona, ale wystarczająca do utrzymania przy życiu protoplastu. Ściany są przezroczyste, łatwo przenika światło.

► Śluzowacenie - zwykle związane z pektynizacja ścian. Śluzy roślinne łatwo wchłaniają wodę, pęcznieją, tworzą roztwory koloidalne. Śluzy chronią przed utrata wody.

► mineralizacja - inkrustowanie ścian przez suberynizację o charakterze mineralnym, najczęściej przez krzemionkę lub węglan wapnia. Takie ściany twardnieją, staja się sztywne, ale dość łamliwe.

2. Skład chemiczny i struktura cytoplazmy.

● Mieszanina licznych substancji organicznych i nieorganicznych, częściowo rozpuszczonych w wodzie, częściowo tworzących otwór koloidalny.

● otoczona dwiema błonami cytoplazmatycznymi:

- plazmolemma - błona zewnętrzna

- tonoplast - błona wewnętrzna

● rozpuszczone lub zawieszone są w niej białka globularne, wolne aminokwasy, sole: Ca, Mg, Na i P.

● posiada zdolność do zmiany stanów skupienia:

sol -koagulacja-> żel żel -peptyzacja-> sol

● cytoplazma znajduje się w ciągłym ruchu:

1. rotacyjny - wokół jednej dużej wodniczki.

2. cyrkulacyjny - wokół kilku drobnych wodniczek.

3. pulsacyjny - wokół kilku drobnych wodniczek, przy czym kierunek jest zmienny.

4. Budowa i rola plastydów.

● Odgrywają role w anabolicznych procesach przemiany materii- przekształcają związki proste w bardziej złożone z wykorzystaniem energii.

● decydują o samożywności komórek

● wyróżnia się: chloroplasty - zielone

chromoplasty - żółte lub pomarańczowe

leukoplasty - bezbarwne.

Powstają z proplastydów - małych bezbarwnych ciałek, otoczone są podwójną błoną białkowo - tłuszczowa, z pojedynczymi uwypukleniami, błony wewnętrznej do środka, który zapełnia gęsta stroma. Mogą zawierać ziarna skrobi.

● Chloroplasty, ciełka zieleni, zachodzi w nich proces fotosyntezy.

* Są nośnikami barwników: chlorofilów aktywnych fazie świetlnej fotosyntezy oraz karotenoidów, wspomagających działanie chlorofilów.

* Nadają zielone zabarwienie nadziemnym pędom rośliny.

* Otoczone podwójna błoną cytoplazmatyczną.

* Zawarta w środku stroma zbudowana jest z białek , zawiera rybosomy, oraz własne DNA i RNA. W sromie przebiega faza ciemna fotosyntezy - cykl Calvina i odkładane są ziarna skrobi asymilacyjnej - produktu fotosyntezy.

* Wewnętrzna błona chloroplastu jest silnie rozwinięta i uwypukla się tworząc tylakoidy.

Rodzaje tylakoidów: -krótkie ułożone w charakterystyczne stosy, a ich błony są ze sobą spojone tworząc struktury - grana. Cząsteczki karotenoidów i chlorofilów wmontowane są w błony gran, - długie tylakoidy nie zawierają barwników.

* W skład chloroplastów roślin wyższych wchodzą barwniki:

- chlorofil a - niebieskozielony - chlorofil b - żółtozielony

- karoten - pomarańczowoczerwony - ksantofil - jasnożółty

● Chromoplasty - zawierają karotenoidy, najczęściej czerwono-pomarańczowe karoteny i żółte ksantofile.

* nie są aktywne w procesach metabolicznych.

* nadają barwy różnym częściom roślin, np. płatkom, owocom.

* powstają najczęściej z chloroplastów po zaniku chlorofilu (tak jak ma to miejsce na jesieni), powstają również z leukoplastów, lub z proplastydów (niezwykle rzadko)

* Karoten bierze udział w budowie witaminy A, stad duża wartość pokarmowa tkanek zawierających chromoplasty.

● Leukoplasty - nie zawierają barwników, są drobne, biorą udział w tworzeniu cząsteczek glukozy skrobi zapasowej, która nawarstwia się w ich wnętrzu, przyjmując postać ziaren - noszą wtedy nazwę amyloplastów, protoplasty - magazynuja białka, lipidoplastów - magazynują tłuszcze. Pełnią funkcje spichrzową.

* System membran wewnętrznych jest słabo rozwinięty, wrastają do stromy jako uwypuklenia wewnętrznej błony białkowo - tłuszczowej, nieregularne i nieliczne.

* Rozwój leukoplastów jest jakby zahamowany na etapie proplastydów, które jedynie powiększyły tylko swoje rozmiary.

* Pod wpływem światła może rozwinąć się bogaty system tylakoidów, co prowadzi do przekształcenia leukoplastów w chloroplasty. Mogą przekształcić się w chromoplasty - tak jak w korzeniu marchwii.

5. Rodzaje i lokalizacja barwników roślinnych.

● Barwniki roślinne, barwne związki organiczne zawarte w roślinach, nadające im barwę.

● Znajdują się w soku komórkowym (cytoplazmie) (np. antocyjany i flawonoidy w owocach i kwiatach) lub w plastydach - chlorofil. Niektóre z barwników biorą udział w fotosyntezie (barwniki asymilacyjne).
● Najbardziej znamienne dla roślin zabarwienie zielone pochodzi od chlorofilu

● Żółte i pomarańczowe zabarwienie powodują barwniki bezpostaciowe lub krystaliczne tj. flawonoidy i karotenoidy, które odbijają promienie żółte i czerwone, zlokalizowane są w plastydach lub soku komórkowym. Nadają barwę korzeniom marchwi, kwiatom jaskra żółtego, pierwiosnka.
● Czerwone zabarwienie pochodzi najczęściej od antocyjanu, barwników ropuszczonych w soku komórkowym. Ich barwa i kolor zależą od pH soku komórkowego i w środowisku zasadowym jest niebieska. Kwiaty niektórych roślin (np. groszku, niezapominajki), zawierające te barwniki zmieniają barwę z czerwonej na niebieską i odwrotnie w zależności od stanu podłoża i metabolizmu.
● Antocyjany i barwniki flawonowe mają bardzo podobną budowę chemiczną, dlatego nieznaczne zmiany w metabolizmie powodują, że blisko spokrewnione rośliny, posiadające te barwniki, mają kwiaty żółte, czerwone lub niebieskie. Różne barwy i ich odcienie zależą nie tylko od ilości barwników, ale także od jakości podłoża, w tym szczególnie od stopnia pochłaniania i odbijania promieni świetlnych przez struktury, w których barwniki są zawarte.
● Białe zabarwienie jest związane z całkowitym odbiciem światła przez pęcherzyki powietrza znajdujące się w przestworach międzykomórkowych żywych tkanek, np. w płatkach płatków.

6. Budowa i rola mitochondriów.

* Organelle oddechowe, energia gromadzona jest w postaci wysoko - energetycznych wiązań fosforanowych ATP, stad mitochondria stanowią centra energetyczne komórki.

* Wypełnione plazmą białkową - matrix, otoczona przez dwie błony białkowo - tłuszczowe, oddzielone przestrzenia perymitochondrialną.

* Błona wewnętrzna tworzy liczne fałdy, uwypuklenia, wnikające w głąb mitochondrium, co zwiększa jej powierzchnie.

* W matrix mitochondrium ma miejsce cykl Krebsa, który dostarcza substratów łańcuchowi oddechowemu. Zaś łańcuch oddechowy oraz ATP-aza zlokalizowane są w wewnętrznej błonie współpracują w syntezie wysokoenergetycznego związku ATP - adenozynotrójfosforanu.

* Wypełniająca mitochondirum matrix, przypominająca cytoplazmę podstawową, zawiera rybosomy i własne kwasy nukleinowe

* Namnażaja się przez podział.

7. Budowa i rola jądra komórkowego.

* Otoczone błona jądrową, otoczką składającą się z dwóch błon białkowo - tłuszczowych. Zawiera pory, które umożliwiają kontakt z cytoplazmą: dostarcza enzymy, jony białka strukturalne metabolity.

* Wnętrze jądra wypełnia sok jądrowy - kariolimfa, półpłynny koloid o różnej konsystencji, zawiera enzymy jądrowe, kwasy rybonukleinowe, rybosomy, jąderko, chromatynę.

* chromatyna, w okresie interfazowym może mieć postać:

a) chromocentry - kom grudki chromatyny

b) chromonemy - nici chromatyny.

* chromatyna + kariolimfa = karioplazma

* Kieruje procesami w komórce, bierze udział w podziałach komórki, uczestniczy w procesach dziedziczenia.

8. Retikulum endoplazmatyczne - budowa i funkcje.

* Wewnątrzkomórkowy i międzykomórkowy system kanałów odizolowanych od cytoplazmy podstawowej błonami (membranami) biologicznymi.

* Tworzy nieregularną sieć cystern, kanalików i pęcherzyków. Siateczka śródplazmatyczna jest szczególnie rozbudowana w komórkach, w których zachodzi intensywna synteza białek.

* Szereg błon na terenie cytoplazmy

* Połączone z wieloma organellami w tym z otoczka jądrową i plazolemma.

* Postaci retikulum:

a) Siateczka wewnatrzplazmatyczna szorstka - zawiera rybosomy zachodzi biosynteza białka - granularne

b) Siateczka wewnatrzplazmatyczna gładka - brak rybosomów, zachodzi synteza tłuszczów - agronularne.

* Funkcje retikulum:

* synteza białek (szorstkie) i tłuszczów (gładkie)

* uczestniczy w przemianach węglowodanów

* przeprowadza unieczynnianie toksyn i leków (szczególnie w komórkach wątroby).

* pozwala na szybkie transporty wewnątrzkomórkowe (cytoplazma jest w nim rzadsza)

* dzieli cytoplazmę komórki na przedziały (kompartmenty), co pozwala na przeprowadzenie w różnych przedziałach reakcji, które przeszkadzałyby sobie wzajemnie.

9. Budowa i rola Aparatów Golgiego

* Powstają z gładkiego retikulum endoplazmatycznego

* Układ błon lipidowo - białkowych

* Występują w postaci pojedynczych, silnie spłaszczonych pęcherzyków - diktiosomów.

* Funkcje: a) wydzielanie zagęszczonych substancji poza komórkę, w procesie egzocytozy

b) syntetyzuja polisacharydy strukturalne

c) sprzegają węglowodany z proteinami

d) uczestnicza w przekazywaniu substancji w obrebie komóeki

e) powstaja z niej sferosomy

d) synteza i wydzielanie wielocukrów, sluzów, olejków eterycznych.

10. Budowa i rola rybosomów.

* Odpowiadają za syntezę białka

* Powstają w jąderkach

* Produkują proteiny

* liczba zależy od aktywności komórki

* składniki: rybosomalny RNA, białka: zasadowe - strukturalne, kwasne- enzymatyczne

11. Budowa i lokalizacja w komórce błon cytoplazmatycznych

* Błona cytoplazmatyczna, główna bariera osmotyczna komórki, umiejscowiona pomiędzy cytoplazmą a ścianą komórkową.

* Zbudowana jest z podwójnej warstwy lipidów (tłuszczy) w której zatopione są cząsteczki białek o różnych funkcjach np. transportujących, antygenowych
* Błony elementarne różnych organelli komórkowych mogą występować w różnym układzie, np. błonę komórkową tworzy pojedyncza błona elementarna, natomiast błony jądrowe, mitochondrialne i chloroplastów składają się z dwóch błon blisko siebie położonych.
* Błona cytoplazmatyczna zapewnia kontrolę wymiany drobnocząsteczkowych substancji, pochodzących z otaczającego środowiska, oraz usuwanych z komórki metabolitów.
* Reguluje m.in. wydzielanie ektotoksyn bakteryjnych, mechanizmy związane z oddychaniem enzymatycznym są również w niej zlokalizowane

12. Wakuola i skład soku komórkowego.

• Stanowi zbiornik soku komórkowego. W dojrzałych komórkach zapełnia całe wnętrze spychając cytoplazmę ku ścianom.

• Wakuolę otacza tonoplast - półprzepuszczalna błona białkowo - tłuszczowa. U młodych komórek wiele drobnych wodniczek.

• Zawartość wodniczki stanowi sok komórkowy - roztwór różnych substancji rozpuszczonych w wodzie, zawierający również substancje koloidalne, a nawet ciała stałe. Znajdują się tutaj substancje zapasowe, jak cukry proste i dwucukry rozpuszczone w wodzie, białka aleuronowe, w soku gromadzone Są ponadto wydzieliny-potrzebne, bądź wydaliny - niepotrzebne usuwane z cytoplazmy, jako zbędne produkty przemiany materii, kryształy soli, barwniki, garbniki, alkaloidy, olejki eteryczne.

• Wydaliny gromadzone są w wodniczkach.

• Martwy składnik komórki.

• Składniki soku:

1. nieorganiczne - ponad 90% zajmuje woda, liczne jony: K, Na, Ca, Mg, Zn, SO4, Cl, PO4

2. organiczne - rozpuszczalne kwasy organiczne, wolne aminokwasy, białka, fruktoza, glukoza, sacharoza, maltoza.

- Metabolity wtórne:

a) glikozydy - połaczenie alkoholi i monosaharydów: antocyjany( korona kwiatów, owoce), flawony (żółte - owoce, nasiona, liscie), flobafeny (brazowe - korek, kora)

b) alkaloidy - nikotyna, chinina, morfina, strychnina, kofeina, kokaina

c) garbniki - pochodne cukrów i polifenoli.

• Często w soku komórkowym wytrącają się kryształy szczawianu wapnia, przybierają różne formy:

* Rafidy - igiełki zebrane w pęki z jedna cząsteczka wody + szczawian

* Druzy - z trzema cząsteczkami wody - w postaci pryzmatów i piramid prostych lub zrostów.

Funkcje:

* Utrzymywanie turgolu komórki

* Odizolowanie związków toksycznych

13. Materiały zapasowe występujące w komórkach roślinnych.

► Węglowodany

1. Cukry proste - glukoza - cukier glukozowy, fruktoza - cukier owocowy

2. Dwucukry - sacharoza - cukier trzcinowy, maltoza - cukier słodowy,

3. Wielocukry - skrobia, inulina, hemiceluloza (zwana błonnikiem zapasowym)

GLUKOZA - powstaje w procesie fotosyntezy, stanowi związek wyjściowy do budowy innych węglowodanów;. Rozpuszczalna w wodzie. Gromadzi się w soku komórkowym wakuoli. Podnosi stężenie roztworu i wartość osmotyczną komórki, zużywana jest w procesie oddychania jako źródło energii lub zmieniania na związki wielocząsteczkowe.

SACHAROZA - gromadzi się w dużych ilościach komórkach buraka, trzciny cukrowej, skąd pozyskiwana jest jako cukier konsumpcyjny.

SKROBIA - tworzy się z amylozy i amylopektyny, które nawarstwiają się tworząc ziarna skrobi. Powstająca w chloroplastach skrobia asymilacyjna tworzy nieduże ziarna, w leukoplastach następuje synteza skrobi zapasowej, która znajduje się w nasionach, ziarniakach - tworzy się hilum.

INULINA - polisacharyd zapasowy, dzięki niej łatwiej roślinom przetrwać niskie temperatury. Zbudowana z fruktozy. Zawarty w soku komórkowym w postaci koloidalnej, HEMICELULOZA - błonnik zapasowy, grupa polimerów cukrów prostych, główny składnik ściany komórkowej roślin. Okresowo umacnia ściany komórkowe i nadaje znaczną twardość bielmu nasion - łubinu, palmy, kawy.

► Białka zapasowe - gromadzą się najczęściej w nasionach jako zapas dla rozwijającego się zarodka. Białka zapasowe ulęgają rozkładowi na swobodne aminokwasy, które przemieszczają się do miejsc, gdzie ma nastąpić ponowna synteza białka. Rozpuszczone są soku komórkowym, lub w postaci ziaren aleuronowych - odwodnione wakuole białkowe, nasiona roślin motylkowych, ziarniaki traw.

► Tłuszcze zapasowe - tworzą zawiesinę na terenie cytoplazmy, w postaci drobnych kropelek, maja postać płynna. Wyjątek stanowi kakaowiec - tłuszcz stały.

13. Podziały komórkowe (mitoza i mejoza) - ich przebieg i znaczenie.

♦ Mitoza - komórki eukariontyczne, bezjadrzaste erytrocyty ssaków, neurony zwierząt wyższych, tkanki twórcze - prokambium, kambium, frllogen, merystem interkalarny.

* Zwykle zachodzi w komórkach somatycznych

* składa się z jednego cyklu podziałowego

* Z jednego jądra powstają dwa jądra potomne, nie zmienia się liczba chromosomów w jądrach potomnych.

* I cześć - kariokineza - podział jądra

II cześć - cytokineza - podział - cytoplazmy

1. Profaza - Zanika błona jądrowa, jąderko, wyodrębniają się chromosomy. Powstaje wrzeciono kariokinetyczne, zbudowane z mikrotubul.

2. Metafaza - chromosomy układają się w płaszczyźnie równikowej - ramionami zwracają się do biegunów. Dzielą się na chromatyny.

3. Anafaza - niteczki wrzeciona kurczą się w kierunku biegunów - jedna chromatyda do jednego , druga do drugiego bieguna.

4. Telofaza - chromatyny osiągają bieguny, zaczyna się cytokineza, tworzy się blaszka środkowa. Odtwarzane są otoczki jądrowe, chromosomy ulęgają despiralizaji do chromatyny.

♦ Mejoza - komórki macierzyste gamet, komórki plemnikowe, komórki jajowe, woreczek zalążkowy, tkanka archesporialna.

* Dwa cykle podziałowe:

1. Redukcja chromosomów

2. Mitoza

* Z jednego jądra powstają cztery potomne

* Liczba chromosomów zredukowana o połowę.

* Jest źródłem zmienności genetycznej organizmów.

1. Profaza a) leptoten - cienkie wydłużone nicie chromosomów.

b) zygoten- chromosomy homologiczne łącza się tworząc biwalenty.

c) pachyten - chromosomy homologiczne spiralizuja się, skręcają wokół siebie.

d) diploten - chromosomy homologiczne - odpychają się od siebie, następuje wymiana części chromosomów - crossing-over . Chromosomy skracają się i grubieją.

e) diakineza - chromosomy grubieją, zanika błona i jąderko. Tworzy się wrzeciono podziałowe.

2. Metafaza - biwalenty układają się w płaszczyźnie równikowej wrzeciona kariokinetycznego.

3. Anafaza - do biegunów odciągane są całe chromosomy.

4.Telofaza - biwalenty osiągają bieguny - odtwarza się błona jądrowa i jąderko.

5. Drugi podział mitotyczny.

TKANKI

14. Rodzaje tkanek twórczych (pierwotnych i wtórnych), budowa, występowanie, funkcje.

Tkanka- zespół komórek pełniących te samą funkcje.

Tkanki twórcze (merystemy):

1. Pierwotne:

* kształtują się w zarodku rośliny

* wypełnione gęstą cytoplazmą i posiadają duże jądra komórkowe

* zdolność do częstych podziałów i wytwarzania różnicujących się komórek, budujących następnie tkanki stałe.

► STOŻKI WZROSTU - występują na wierzchołkach wszystkich rozgałęzień pędu i korzenia. Znajdują się w nich grupy komórek inicjalnych.

- Stożek wzrostu korzenia - zbudowany z trzech histogenów(pokładów) :

1. zewnętrzny jednowarstwowy dermatogen - wykształca skórke korzenia, epiblemę, daje początek czapeczce;

2. kilkuwarstwowy histogen pośredni - peryblem - wytwarza tkanki kory pierwotnej.

3. wewnętrzny - plerom- wykształca tkanki walca osiowego - gł. przewodzące i mechaniczne.

* Czapeczka korzenia może się tworzyć z wyodrębnionego histogenu - kaliptrogenu (jednoliścienne) otacza ona i ochrania stożek wzrostu.

* Podczas przeciskania złuszczają się komórki zewnętrzne, natomiast wewnętrzne mnożą się przez podziały.

* W komórkach czapeczki znajdują się liczne, ruchome ziarenka skrobii, którym przypisuje się właściwości statolityczne, gdyż opadają na dolna stronę komórki, informując tym samym o geotropizmie dodatnim. Komórki czapeczki na zimę korkowacieją.

-Stożek wzrostu pędu - składa się z dwóch pokładów komórek:

1. wewnętrznego - wielowarstwowego korpusu czyli trzonu,

2. okrywającej -jedno lub kilkuwarstwowe tuniki - płaszcza. Komórki tuniki dzielą się antylkinalnie (ścianami prostopadłymi do powierzchni stożka) - dzięki temu tunika rozrasta się powierzchniowo. Wzrost korpusu jest objętościowy - przebiega w różnych kierunkach. Tunika może się uwypuklać, tworzyć wzgórki - z których powstają zaczątkowe liście, a w ich katach zawiązki pączków bocznych - tunika wytwarza boczne składniki pączka - organu, z którego rozwija się pęd.

* Za stożkami wzrostu korzenia i pędu znajduje się strefa elongacyjna, w niej młode komórki rosną na długość, posuwają na przód wierzchołek organów.

► MERYSTEM INTERKALARNY- (wstawowy) występuje u traw i innych roślin, u których ustaje wzrost wierzchołkowy, wskutek zmiany stożka wzrostu w zawiązek kwiatu lub kwiatostanu, gdy łodyga jest jeszcze niewyrośnięta. Łodyga rośnie wtedy wzrostem wstawowym u nasady międzywięzli.

► MERYSTEM ARCHESPORIALNY - dokonuje się podział redukcyjny, prowadzący do wytworzenia komórek haploidalnych tzw. mejospor, czyli zarodników powstałych wyniku mejozy. Występuje w zarodnikach mszaków i paprotników, zalążkach i pylnikach kwiatów.

► PROKAMBIUM - miazga pierwotna, merystem boczny.

2. Wtórne:

* przyrost na grubość.

* powstają w późniejszym etapie rozwoju rośliny

* powstają z tkanek stałych

* występują u roślin mających przyrost wtórny( dwuliściennych, nagozalążkowych)

► KAMBIUM - stanowi merystem boczny, powstaje miedzy łykiem a drewnem w postacie walca. Komórki kambium maja cienka ścianę celulozową, dużą wakuolę, małą ilość cytoplazmy przyściennenej. Odpowiedzialne za przyrost na grubość. Wewnątrz odkłada się drewno, zewnątrz - łyko.

► FELOGEN - miazga korkotwórcza, merystem boczny, wytwarza w wyniku podziałów peryklinafrnych ochronna tkankę korkową na zewnątrz, do wnętrza miękisz podkorowy - felodermę. Felogen może powstawać z różnych tkanek stałych, zarówno tuz pod skórką jak i głębiej w organach.

► KALUS - tkanka tworcza regenerująca, w miejscu zranienia rośliny zabliźnia ranę. Powstaje z komórek kambium i miękiszu. Ma zdolność do wytwarzania nowych stożków wzrostu i dzięki temu mogą rozwijać się sadzonki.

► OKOLNICA - wyłącznie korzeń, charakter tkanki twórczej wtórnej, powstają korzenie wtórne i odcinki kambium.

15. Rodzaje miękiszu, budowa, występowanie, funkcje.

• Miękisz = parenchyma

• Zazwyczaj cienkościenne, ściany celulozowe, rzadko drewnieją, maja dużą wakuolę.

• Tkanki miękiszowe uczestniczą w procesach fotosyntezy, oddychania, osmozy, transpiracji, gromadzą materiały zapasowe i wodę.

• Pochodzenia miękiszowego jest śródskórnia = entoderma, oraz skórnia = egzoderma - tkanki okrywające.

• Występują przestwory międzykomórkowe. Mogą powstawać w skutek:

► rozklejania się ścian międzykomórkowych w miejscach gdzie ma miejsce stykniecie się 3-ech lub więcej komórek - przestwory schizogenne.

► rozerwanie komórek w czasie wzrostu tkanek - przestwory reksygenne. (cyprysik)

► rozpuszczenie komórek wydzielniczych - ( owoce cytrusowe) przestwory lizogenne

Przestwory międzykomórkowe, połączone są system kanalików wewnątrz tkankowych, którymi odbywa się wymiana tlenu, dwutlenku węgla, pary wodnej, pomiędzy komórkami a atmosferą.

♦ Rodzaje miękiszu:

• Miekisz zasadniczy - brak jednoznacznie określonej funkcji, stanowi główna tkankę wypełniającą przestrzenie miedzy innymi tkankami w roślinie.

• Miekisz asymilacyjny - zieleniowy, duża liczba chloroplastów w komórkach. Odbywa się proces fotosyntezy i wytwarzania materii organicznej. Występuje w obwodowych częściach rośliny, do których ma dostęp światło, najwięcej tej tkanki zawierają liście. W liściach rośliny dwuliściennych miękisz asymilacyjny dzieli się na:

a) palisadowy - zbudowany z jednej albo kilku warstw komórek wydłużonego, walcowatego kształtu, ustawionych prostopadle do skórki, po stronie wystawionej na działanie promieni słonecznych. Komórki palisadowe są dość zwarte, podzielone bardzo wąskimi przestworami międzykomórkowymi. Wyróżniają się obfita zawartością chloroplastów.

b) gąbczasty - komórki maja kształt nieregularny, ułożone luźno, ma bardzo obszerne przestwory międzykomórkowe - wypełnione są powietrzem i parą wodną - ułatwiają wymianę gazową . Spełnia ważna role w procesie fotosyntezy, transpiracji, procesach oddychania.

W liściach roślin jednoliściennych nie różnicuje się. W liściu tworzy jednorodny mezofil, oraz wyróżniające się wielkością i kształtem komórki pochwy wokółwiązkowe, pośredniczące miedzy mezofilem a wiązkami przewodzącymi.

• Miękisz spichrzowy - gromadzący, występuje w głębi organów. Jest miękiszem bezzieleniowym, służy w przetwarzaniu prostych związków organicznych w bardziej złożone, a także magazynowania ich jako materiałów zapasowych. W komórkach znajdują się liczne leukoplasy: głównie amyloplasty, rzadziej proteoplasy czy lipidoplasty. Występuje w nasionach i owocach, a także wegetatywnych organach spichrzowych - korzenie magazynujące, bulwy, kłącza, cebule.

• Miękisz wodny - występuje u roślin siedlisk suchych magazynują zapas wody. Rośliny takie to sukulenty - maja charakterystycznie wykształcone grube liście lub łodygi. W ich wakuolach znajdują się substancje śluzowe, które pęcznieją i długo utrzymują wodę.

• Miękisz powietrzny - aerenchyma - występuje u roślin wodnych i bagiennych dzięki dużym przestworom międzykomórkowym, powstaje obszerny rezerwuar powietrza, co ułatwia częściom zanurzonym w wodzie oddychanie. Dobrze wykształcony jest w długich ogonkach liści o blaszkach pływających na powierzchni wody np. grzebień biały) na podmokłych lakach rośliny bogate w aerenchymę np. sity łodygi i wałeczkowate liście wypełnia miękisz przewietrzający, zbudowany z komórek o kształcie gwieździstym.

• Miękisz drzewny i łykowy - wchodzą w skład tkanek przewodzących, towarzyszy naczyniom przewodzącym wodę i sole mineralne, jest jedyna żywa tkanka w obrębie drewna. Komórki jego ulegają drewnieniu, zachowują jednak żywe protoplasty. Miękisz łykowy występuje razem z tkanka sitowa, i współuczestniczy w przewodzeniu, zwłaszcza w kierunku poziomym.

16. Tkanki okrywające pierwotne i wtórne: budowa występowanie i funkcje.

• Izolują wewnętrzne tkanki od szkodliwych oddziaływań środowiska zewnętrznego.

• Pośredniczą miedzy wnętrzem rośliny a atmosferą, glebą lub wodą.

• W młodości wszystkie organy pokryte są jednowarstwową skórka - tkanka pochodzenia pierwotnego. Później na korzeniach, kłaczkach, bulwach, łodygach zdrewniałych pojawia się wielowarstwowa tkanka, powstająca z wtórnej tkanki twórczej - korkownica. U roślin zachowujących budowę pierwotną funkcje ochronne może spełniać egzoderma- skórnia, pochodzenia miękiszowego, pierwotnego. Wewnętrzna tkanka okrywająca, rozwinięta szczególnie dobrze w korzeniach to entoderma - śródskórnia.

PIERWOTNE TKANKI OKRYWAJĄCE:

♦ Epiblema - skórka korzenia zwana ryzodermą.

- zbudowana z podłużnych komórek cienkościennych i nie skutynizowanych, przystosowanych do pobierania wody z gleby.

- cześć komórek epiblemy wyrasta w długie komórki chłonne - włośniki.

- włośniki maja dużą wakuolę z sokiem komórkowym, od stężenia którego zależy stan osmotyczny komórki. W cytoplazmie rozwinięte mitochondria, oraz aparaty golgiego. Na powierzchni ściany występuje cienka warstwa śluzu. Włośniki zwiększają powierzchnie chłonna korzenia. Szybko się złuszcza, po jej zniszczeniu jej role pełni egzoderma.

♦ Epiderma - skóra pędu,

- zbudowana z jednej warstwy komórek o zgrubiałych ścianach zewnętrznych, stanowiących skuteczna izolację.

- komórki są płaskie i ściśle ze sobą powiązane,

- wnętrze wypełnia wakuola, zawierająca bezbarwny lub zabarwiony antocyjanem sok komórkowy.

- w komórkach skórki nie ma z reguły chloroplastów , ale mogą w nich występować leukoplasty - lecz skorka nie gromadzi materiałów zapasowych. - komórki epidermy zachowują zdolność do dzielenia się , co umożliwia rozrastanie się.

- ściany komórkowe w skórce do wnętrza są cienkie, a na zewnątrz zgrubiałe, nieraz bardzo znacznie przesycony kutyną i powleczone warstwa kutykuli. Może być dodatkowo pokryta woskowym nalotem - chroni to roślinę przed nadmierna transpiracja, wnikaniem do wewnątrz wody, wirósow i bakterii. - - występują włoski i aparaty szparkowe.

- szparki wodne - hydatody, roślina pozbywa się nadmiaru wody, niezależnie od transpiracji. Woda wypocona jest w postaci kropel nazywa się to - gutacją.

- hydropoty - grupy komórek o łatwo przepuszczalnych dla wody, soli mineralnych na zewnątrz rośliny (rośliny wodne o liściach pływających na powierzchni wody.)

- Włoski - trachomy - wytwory epidermy. Są tworami - jedno lub wielokomórkowymi o charakterze gruczołowym lub nie gruczołowym. Włoski nie gruczołowe są rzadko żywe, częściej drewniejące i zamierające. Najczęściej są to włoski kłujące, krótkie i nierozgałęzione, powodują szorstkość liści i łodyg.

* Długie i gęste włoski kutnerowe chronią roślinę przed nadmierną transpiracją, miedzy nimi zatrzymuje się para wodna, której obecność ogranicza dalsza transpiracje.

* Włoski gruczołowe - wydzielają olejki eteryczne, substancje żywiczne i inne wydzieliny wabiące owady, lub chroniące roślinę przed zwierzętami, należą tu włoski pokrzywy mające zdrewniała i skamieniałą ścianę, przy dotknięciu kruchy koniec włoska odłamuje się a ostre brzegi kaleczą skórę a sok zostaje wstrzyknięty do ranki.

* Włoski lotne - na owocach i nasionach służą do rozsiewania za pomocą wiatru. Długie celulozowe włoski na nasionach bawełny stanowią surowiec włókienniczy.

* Włoski haczykowate - na pędach służą roślinie do czepiania się np. chmiel. * Zdrewniałe kolce róży i jeżyn.

♦ Endoderma: - śródskórnia,

- wewnętrzna tkanka pochodzenia miękiszowego

-pełni funkcje okrywającą, w postaci pochwy otaczającej walec korzenia - chroni walec osiowy przed wnikaniem mikroorganizmów, wirusów, bakterii, umożliwia i kontroluje przenikanie wody głębiej do wiązek przewodzących.

- w łodydze jako pochwa skrobiowa, ma charakter miękiszowy.

- komórki są mocno spojone przez tzw. Pasemka Caspary'ego, mające postać zdrewniałych listewek. Pasemka SA nieprzepuszczalne dla wody, woda i rozpuszczone substancje mogą być transportowane przez protoplasty.

♦ Egzoderma - skórnia, występująca pod skórka korzenia, jest tkanką pochodzenia miękiszowego, która nabiera właściwości tkanki okrywającej korkowej.

- 2-3 warstwy komórek, ściśle ze sobą złączonych, których celulozowe ściany podlegają korkowaceniu.

WTÓRNE TKANKI OKRYWAJĄCE: Korek

- Korek - felem, występuje na powierzchni organów rozrośniętych na grubość i przez to pozbawionych pierwotnych tkanek okrywających.

- wielowarstwowa tkanka martwa

- powstaje z felogenu, który odkłada się ku obwodowi organu wielowarstwową, martwa tkankę korkowa, a ku wnętrzu pokład żywego miękiszu podkorowego - felodermę.

- korek + felogen + feloderma = korkowica = peryderma.

-komórki korka odcinane są przez felogen, układają się w regularne promieniste szeregi.

- ściany szybko ulęgają korkowaceniu, w następstwie, czego komórki zamierają i wypełniają się powietrzem. Mogą być w nich gromadzone barwniki - flobafeny i garbniki.

- Dzięki obecności powietrza korek nabiera charakteru izolatora termicznego, chroniącego organ przed mrozem, garbniki i barwniki działają antyseptycznie, chronią przed bakteriami i grzybami. Korek chroni przed utrata wody, dzięki ścisłemu spojeniu i skorkowaceniu komórek.

- Przetchlinki służą do wymiany gazowej, powstają najczęściej pod aparatami szparkowymi, jakie mogły występować w skórce, gdzie wytworzył się korek.

- Martwica korkowa tworzy się poprzez obumieranie tkanek leżących na zewnątrz od perydermy, wskutek odcinania ich od żywych tkanek rośliny.

17. Rodzaje tkanek mechanicznych (wzmacniających), budowa, występowanie, funkcje.

• nadają organom sztywność, elastyczność, chronią przed rozerwaniem, zgnieceniem, utrzymują w pozycji pionowej, uodporniają je na działanie wiatru.

• Są tkankami zwartymi, zbudowane z komórek o ścianach zgrubiałych i ściśle ze sobą spojonych.

1. KOLENCHYMA:

1. Zwarcica, składa się z wydłużonych komórek o ścianach celulozowych, które podlegają częściowemu zgrubieniu.

2. Grubieniu mogą podlegać ściany styczne do obwodu łodygi - kolenchyma płatowa

3. Zgrubienia występują na krawędziach, gdzie stykają się ze sobą 3 lub więcej komórek - kolenchyma kątowa.

4. Jeśli występują przestwory międzykomórkowe w obrębie zgrubień kątowych - powstaje kolenchyma lukowa

5. Jest tkanka żywą, komórki są zdolne do wzrostu wydłużeniowego. Mogą odzyskiwać zdolność do dzielenia się, uczestniczy w tworzeniu felogenu i zabliźnianiu ran.

6. Komórki kolenchymy mogą zawierać chloroplasty.

7. Kolenchyma występuje w obwodowych partiach łodyg w postaci pokładów z kilku warstw komórek, oraz pasm w ogonkach liściowych nerwach liści, gł. U roślin dwuliściennych.

2. SKLERENCHYMA

1. twardzica, zbudowana z komórek o ścianach silnie zgrubiałych, przeważnie podlegających drewnieniu

2. występuje w postaci włókien i komórek kamiennych.

3. Włókna sklerenchymatyczne - steroidy, są silnie wydłużone, ostro zakończone, mocno zespolone ze sobą klinowato końcami.

4. W miarę wzrostu i dojrzewania ściany włókien sklerenchymatycznych grubieją od wewnątrz bardzo silnie, tak ze światło komórki może zostać ograniczone do wąziutkiego kanalika, a cytoplazma i jądro zamierają.

5. Ściany komórkowe rzadko pozostają celulozowe, najczęściej z czasem drewnieją.

6. Włókna w łodygach zielnych - gł. Trawy występują w partii obwodowej, tworząc kilkukomórkowy pokład lub pasma w postaci żeber. Włókna sklerenchymatyczne rozwijają się w strefie okolnicy jako włókna perycyklowe.

7. W ogonkach i nerwach liści ciągną się pasma włókiem, tworzą one pochwy okołowiazkowe i zebra.

8. Komórki kamienne - sklereidy - powstają z komórek miękiszowych, są przeważnie parenchymatyczne. Maja gruba ścianę, silnie zdrewniała i mineralizowaną. Z wyraźnymi warstwami narastania i kanalikowatymi jamkami prostymi.

9. Sklereidy stanowią mocna tkankę ochronna w łupinach nasiennych, pestkach, skorupkach orzechów i suchych owocniach.

10. Komórki znajdujące się w otoczeniu tkanki miękiszowej (owoc gruszy- małegrupy sklereidów) mogą zachowywać żywy protoplast, natomiast sklereidy występujące w skupieniach ciągłych łupinach są martwe.

11. Idioblasty - forma komórek kamiennych, występujące pojedynczo w obrębie innych tkanek np. u grzybieni - wśród miękiszu przewietrzającego. Usztywniają przyległe tkanki.

18. Budowa i funkcje łyka i drewna.

• służą do rozprowadzania wody i soli mineralnych, zbudowane przede wszystkim z komórek zrastających się w swoiste rurki, umożliwiające szybkie przewodzenie.

• są złożone z kilku rodzajów komórek: oprócz komórek przewodzących występują komórki o charakterze miękiszowym i włókna sklerenchymatyczne.

• Brak przestworów międzykomórkowych

• Pierwotne tkanki przewodzące powstają z prokambium, wtórne - z kambium.

▪Drewno - ksylem

- najważniejszy jego składnik to naczynia.

- przewodzi wodę od korzenia do liści.

- Naczynia to martwe wypełnione wodą komórki, o ścianach celulozowych, od wewnątrz częściowo zdrewniałych

- Naczynia właściwe (tracheje): pierścieniowate, spiralne, drabinkowate, lejkowate. Zbudowane są z jednego rodzaju leżących nad sobą komórek, zrośniętych we wspólną rurkę, o zanikających przewodach poprzecznych.

- cewki (tracheidy) - są ślepo zamkniętymi wydłużonymi komórkami, zachodzącymi miedzy sobą klinowo, o ścianach zwykle silnie zdrewniałych. Przewodzenie wody od cewki do cewki odbywa się tylko przez jamki, które u sąsiadujących siebie komórek występują dokładnie naprzeciw siebie (np. rośliny iglaste)

- naczynia w młodych częściach organów powstają z prokambium, w częściach rozrastających się na grubość - z kambium.

- ksylem powstający w rosnących na długość organach określa się jako protoksylem - składa się z naczyń pierścieniowatych i spiralnych. Mogą wydłużać się, jednak nadmierne wydłużanie, powoduje często rozerwanie ściany celulozowej, pozostałe umocnienia trzymają się resztek ściany. W jego skład wchodzi także tkanka miękiszowa, pojawiają się włókna sklerenchymatyczne, szczególnie obficie występują w ksylenie wtórnym, jest ważnym składnikiem drewna, nadaje mu odporność mechaniczną.

Metaksylem - ma pierwotne pochodzenie, powstaje poza strefą najistotniejszego wzrostu, ściany naczyń nie podlegają rozciąganiu maja zgrubienia siatkowate lub jajkowate, cewki, miękisz drzewny.

- Miękisz drzewny - jedyny żywy składnik, komórki są prozenchymatycznie wydłużone, ściany podlegają drewnieniu, ale posiadają jamki proste. Gromadzone są nim materiały zapasowe.

- włókna drzewne - są sklerenchymatycznie zdrewniałe i zgrubiałe, wydłużone, nie uczestniczą w przewodzeniu wody. Są typowymi elementami wzmacniającymi - nadaje wytrzymałość.

▪Łyko - Floem.

- Zawiera komórki przewodzące, które łączą się w długie szeregi - rurki sitowe.

- przewodzi produkty asymilacji od liści, ruchem stepującym.

- w ścianach poprzecznych oddzielających komórki tej samej rurki występują liczne pory, przez które cytoplazma łączy się w nici i łatwo przewodzi asymilaty.

- porowate ściany określa się jako przegrody, płytki sitowe, bądź sita.

- pory wyścielone są cienka warstewka kalozy, której ilość wzrasta wraz z dojrzewaniem. A także starzeniem się rurek sitowych aż w końcu ulega zaczopowaniu. W nieczynnych rurkach sitowych kaloza tworzy czopy.

- Komórki stanowiące człony rur,są bezjadrzaste, zmniejsza się liczba rybosomów, mitochondriów, plastydów. Zanika tonoplast, nie ma wyodrębnionej wakuoli. Wewnątrz rurek sitowych panuje wysokie ciśnienie osmotyczne - duża zawartość sacharozy - transportowanej przez floem. Poprzez przegrody sitowe cytoplazma przyległych elementów rurki ciągnie się z komórki do komórki, na kształt plazmodesm- z kanalikami retikulum endoplazmatycznego w środku. Celulozowe ściany rurek sitowych, zaopatrzone są w liczne jamki, pozwalają na wymianę składników z sąsiednimi komórkami miękiszowymi. Komórki sitowe oddzielone od siebie są wąskimi komórkami towarzyszącymi - przyrurkowymi, maja obfita ilość cytoplazmy i mitochondriów.

- tkanka miękiszowa, stanowi stały składnik łyka - miękisz łykowy. Zachowują wrzecionowaty kształt. Gromadzi materiały zapasowe, minimalna, bierna rola w przewodzeniu.

- włókna łykowe - występują we floemie pierwotnym i wtórnym. Maja charakter sklerenchymatyczny. Maja dobrze wykształconą, gruba warstwę ściany wtórnej. Wnętrze ma postać wąskiego kanalika. Jedyny martwy składnik.

Rola mechaniczna.

FLOEM PIERWOTNY:

1. Protofloem - miękisz łykowy

2. Metafloem - wszystkie elementy.

Łyko wtórne - zawiera wszystkie elementy.

Komórki sitowe - perforowane ściany - nagonasienne.

Cewka - pojedyncza komórka naczynie - zespół komórek

19. Budowa i rodzaje wiązek przewodzących, przykłady występowania

A. Kolateralne

1. zamknięte i brak prokambium. Łodygi jednoliścienne, trawy.

2. otwarte - łyko- prokambium - drewno

3.bikolateralne - podwójne łyko- łyko-prokambium-drewno - łyko

B. Koncentryczne

1. Hadreocentryczne - drewno otaczane przez łyko - paproc - kłacze, ogonki liściowe

2. Leptocentryczne - wewnątrz łyko, otaczane przez drewno- kłacze konwalii

3. Radialna - promienista - korzeń. Drewno tworzy pierścień.

20. Budowa i funkcje aparatów szparkowych.

• służą do wymiany gazowej i transpiracji

• zbudowane z dwóch komórek szparkowych, miedzy którymi znajduje się szparka

• szparki to szczeliny przerywające zwartą warstwę komórek epidermy.

• Pod nimi znajdują się miękisz komory powietrzne, połączone z systemem przestworów międzykomórkowych .

• Komórki szparkowe maja nerkowaty kształt, ściany od strony szparki są silnie zgrubiałe.

21. Rodzaje, budowa i funkcje tkanek wydzielniczych.

▪ Wytwarzają rozmaite wydzieliny, olejki lotne, żywice, śluzy, sok mleczny, nektar kwiatowy.

▪ Zespoły komórek leżące w obrębie innych tkanek.

1. POWIERZCHNIOWE:

▪ Włoski gruczołowe - występują na skórce łodyg, liści i kwiatów, posiadają główkę składającą się z jednej lub kilku komórek wydzielniczych. Wydzielina gromadzi się miedzy ścianą komórkową a nieprzepuszczalna kutykulą, która uwypukla się i pęka, wylewając wydzielinę na zewnątrz. Jest to przeważnie olejek lotny. Pelargonia, chmiel, pokrzywa.

▪ Miodniki - w kwiatach owadopylnych mogą mieć charakter włosków gruczołowych.

▪ Hydatody - wydzielanie wody niezależnie od transpiracji.

2. WEWNĘTRZNE:

▪ Komórki gruczołowe - występują pojedynczo lub w skupiskach w miękiszu łodyg, liści, korzeni. Wydzielina gromadzi się w samych komórkach lub w otoczonym przez nie zbiorniku wydzielin. W zależności od sposobu powstawania wyróżnia się:

► rozklejania się ścian między komórkami wydzielniczymi (dziurawiec) - przestwory schizogenne.

► rozerwanie komórek w czasie wzrostu tkanek - przestwory reksygenne. (cyprysik)

► rozpuszczenie komórek wydzielniczych - ( owoce cytrusowe, ruty) przestwory lizogenne

▪ Zbiorniki schizogenowe, otoczone są komórkami wydzielniczymi, tworzą tzw. Epitel- wyścielający gruczoły i przewody.

▪ Przewody wydzielnicze ciągnął się wzdłuż organów - przewody olejkowe u baldaszkowatych.

▪ kanały żywiczne - u drzew iglastych.

▪ Rury mleczne - wytwarzają i gromadzą sok mleczny - gęstą i lepką ciecz, składającą się z wody, cukrów, skrobii, białek, tłuszczów, balsamów, kauczuku.

▪ Rury mleczne członowane - tworzą gęstą sieć, powstają z wielu komórek wydzielniczych, które zatraciły przegrody (makowate, cykoriowate)

▪ rury mleczne nieczłonowane - pojedyncze, wydłużone, wielojądrowe komórki (Wilczomleczowate)

▪Wydzieliny- substancje potrzebne (nektar)

▪ Wydaliny - substancje niepotrzebne (szczawiany)

---