589


1.Polityka społeczna jako dyscyplina naukowa i działania aplikacyjne

Działania aplikacyjne: Polityka społeczna to świadome działanie państwa i innych podmiotów (np. pozarządowych) na strukturę społeczną w miejscu pracy i/lub zamieszkania w celu zaspokojenia potrzeb uznanych za społecznie ważne dla rozwoju kraju. Zaspokaja się te potrzeby które w danym momencie rozwoju społeczno-gospodarczego uznaje się jako priorytetowe dla funkcjonowania państwa i na które państwo znajduje środki aby możliwa była ich realizacja (często przy wyborze priorytetów posługujemy się zasadą dobra wspólnego).

Zakres działania polityki społecznej wyznaczają subdyscypliny które obejmują swoim działaniem między innymi: politykę ludnościową, mieszkaniową, zatrudnienia i rynku pracy, ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego, edukacyjną, kulturalną, zapobiegania zjawiskom patologii społecznej mierzenia poziomu życia i inne.

Dyscyplina naukowa: jest szeroko pojmowaną dyscypliną nauk społecznych w tym ekonomicznych. Korzysta z dorobku socjologii, demografii, pedagogiki, psychologii, prawa, ekonomii, statystyki społecznej. Według J.Kroszela polityka społeczna bada stan i funkcjonowanie systemu realnego (m.in. warunki życia, zdrowia etc.), poziom regulacji prawnych ważnych dla życia społeczeństwa(m.in. zakres prawa pracy i ubezpieczeń społecznych) oraz wpływ systemu inspiracyjnego na kształtowanie się doktryny i poziomu realizacji polityki społecznej. Szuka wzajemnych powiązań między nimi. Metodą badawczą polityki społecznej jest analiza systemowa.

2. Krajowe i międzynarodowe podmioty polityki społecznej

Wśród krajowych podmiotów polityki społecznej największe znaczenie mają:

  1. podmioty ustawodawcze polityki społecznej: Sejm, Senat

  2. podmioty wykonawcze polityki społecznej: prezydent, Rada Ministrów, Komitet Społeczno Polityczny Rady Ministrów, Rządowa Komisja Ludnościowa, Centralny Urząd Planowania, minister finansów, minister administracji i spraw wewnętrznych, minister sprawiedliwości, minister zdrowia i opieki społecznej, minister edukacji narodowej, Krajowy Urząd Pracy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Biuro ds. Migracji i Uchodźstwa, Państwowa Inspekcja Sanitarna,

  3. podmioty kontrolne polityki społecznej: Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Państwowa Inspekcja Pracy,

  4. podmioty sądownicze w polityce społecznej: Trybunał Konstytucyjny, Sądy Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Sądy Powszechne,

  5. Samorząd Terytorialny - lokalny podmiot polityki społecznej.

Wśród międzynarodowych pomiotów polityki społecznej największe znaczenie ma:

  1. Organizacja Narodów Zjednoczonych koncentrująca się m.in. na problemach socjalnych praw człowieka, których realizacje rozumie także jako zapewnienie jednakowych standardów socjalnych dla wszystkich ludzi

  2. na gruncie europejskim - Unia Europejska. Organem ustawodawczym jest Rada Unii Europejskiej, a organem wykonawczym Komisja Europejska. Obecnie w Parlamencie Europejskim funkcjonuje 20 stałych komisji parlamentarnych, z których cztery podejmują problematykę polityki społecznej: Komisja spraw socjalnych i pracy, Komisja środowiska, zdrowia i ochrony konsumenta, Komisja ds. młodzieży, kultury, nauki, mediów i sportu, Komisja ds. kobiet.

  3. liczne organizacje pozarządowe, z których najbardziej istotną rolę odgrywają:

3. Cel, zakres, metody polityki społecznej

Polityka społeczna jest to świadome działanie państwa i innych podmiotów (np. pozarządowych) na strukturę społeczną w miejscu pracy i/lub zamieszkania w celu zaspokojenia potrzeb uznanych za społecznie ważne dla rozwoju kraju. Zaspokaja się te potrzeby które w danym momencie rozwoju społeczno-gospodarczego uznaje się jako priorytetowe dla funkcjonowania państwa i na które państwo znajduje środki aby możliwa była ich realizacja (często przy wyborze priorytetów posługujemy się zasadą dobra wspólnego). Polityka społeczna bada stan i funkcjonowanie systemu realnego (m.i. warunki życia, zdrowia etc.), poziom regulacji prawnych ważnych dla życia społeczeństwa(m.i. zakres prawa pracy i ubezpieczeń społecznych ) oraz wpływ systemu inspiracyjnego na kształtowanie się i realizację doktryny polityki społecznej.

Zakres polityki społecznej wyznaczają subdyscypliny które obejmuje swoim działaniem między innymi: politykę ludnościową, mieszkaniową, zatrudnienia i rynku pracy, ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego, edukacyjną, kulturalną, zapobiegania zjawiskom patologii społecznej.

Metodą badawczą polityki społecznej jest analiza systemowa.

Metody badawcze polityki społecznej powinny pozostawać w ścisłym związku z jej podstawowymi funkcjami. Metody (procedury):

  1. diagnozowanie - tłumaczy przyczynę określonego stanu rzeczy; warunki w których dany problem zaistniał, wyznacza pola manewru dla działań stymulujących zmiany, określa wysokość środków będących w dyspozycji osób pragnących rozwiązać problem społeczny

  2. prognozowanie - wykorzystuje metody ekstrapolacji trendów oraz naukowo dowiedzionej wiedzy o prawidłowościach życia społecznego

  3. programowanie - wybór pożądanego kierunku działania, sprecyzowanie celów i właściwy dobór środków realizacyjnych. Działania te na płaszczyznach aksjologicznej (refleksja nad wartościami wykorzystująca wnioski wynikające z badań nad opinią publiczną, wyniki badań i ankieteryzacje, weryfikację dokumentów programowych i statystycznych) i prakseologicznej (mającej charakter uogólnienia praktyki w sposób najbardziej skuteczny).

4.Doktryny polityki społecznej

W teorii polityki społecznej rozróżnia się 3 zasadnicze doktryny.

Liberalna

Nauka społeczna kościoła katolickiego

Socjalistyczna

Liberalizm jako doktryna typowo indywidualistyczna zakłada 3 podstawowe zasady: wolność jednostki, nienaruszalność własności prywatnej, dążenie do bogacenia się.

W takim systemie pomoc ubogim oznacza hodowanie nędzy a protekcja grup słabszych zmniejsza rentowność gospodarki. W odniesieniu do polityki społecznej liberalizm kieruje się programową zasadą sprzeciwu lub oporu wobec interwencjonizmu państwa w problematykę gospodarczą, odrzuceniem ustawodawstwa socjalnego akceptacją nierówności społecznych. Najbardziej popularne doktryny liberalizmu to: socjalny liberalizm, neoliberalizm.

Doktryna to tradycyjnie związana z wypowiedziami papież i oficjalnymi dokumentami kościoła ( np. soborowymi ) wyróżnia się 3 płaszczyzny odniesienia - teoretyczną, historyczną, -aplikacyjną. Wypracowano 4 zasady

Dobra wspólnego - polityka społeczna ma harmonizować sprzeczne interesy

Solidarności - każdy człowiek jest związany z losem społeczeństwa

Pomocniczości poparcie dla inicjatyw gryp lokalnych

Uczestnictwa - zakłada aktywność członków społeczeństwa ważna encyklika Rerum Novarum z 1891 odrzucała socjalizm jako sposób rozwiązywania kwestii społecznych.

Zasada pomocniczości (subsydiarności) stała się podstawą działania państw Unii Europejskiej i jest wpisana w polską konstytucję.

Rozwój tej doktryny rozwijał się na idei wartości równości jako narzędzia realizacji sprawiedliwości społecznej (Marks, Engels, Lenin ). Państwo stawało się podmiotem tworzącym i będącym odpowiedzialnym za wyrównywanie dostępu określonych grup społeczeństwa do edukacji, ochrony zdrowia , pomocy społeczny. Państwo było mechanizmem redystrybucji od bogatych do biednych .Podstawowe nurty to marksizm, socjaldemokratyzm.

5. Modele polityki społecznej

Ze względu na zróżnicowany system świadczeń socjalnych i realizowaną politykę społeczną wyodrębnić można cztery zasadnicze modele polityki społecznej występujące w państwach członkowskich UE.

Konserwatywny lub motywacyjny.

Rudymentarny

Rezydualny

Opiekuńczy

Cechą charakterystyczną jest paternalizm oparty na ubezpieczeniach społecznych - obywatel ubezpiecza się w trakcie pracy na czas kiedy nie będzie mógł pracować. Programy socjalne są ważnym dodatkiem do gospodarki.

Niemcy, Holandia, Belgia, Austria, Finlandia.

Jest realizowany w państwach UE najsłabszych ekonomicznie w których pomoc społeczna wciąż opiera się na dobroczynności a większość problemów socjalnych zaspokajają organizacje pozarządowe. Założenia tego modelu opierają się na nauce społecznej kościoła katolickiego w tym głównie na zasadzie subsydiarlności zgodnie z którą problemy społeczne powinny być rozwiązywane na najniższym szczeblu. W tym modelu głównymi podmiotami polityki społecznej jest rodzina, organizacje, wspólnoty lokalne a nie państwo

Portugalia, Hiszpania, Gracja, Irlandia

Posiada cechy państwa minimalnego. Podstawą stabilizacji społeczno-ekonomicznej jest samodzielne zaspokajanie potrzeb socjalnych przez obywateli. Jednostka ma umieć pomagać sama sobie. Model ten uznaje wolność jednostki, wolny rynek, równość traktowania, uniwersalizm i woluntaryzm. Podstawowe hasło właściwym celem panstwa jest nauczenie ludzi jak sobie bez tego państwa radzić. Model opiera się na założeniu iż obowiązkowe ubezpieczenie społeczne, uzupełnione powszechną służba zdrowia i zasiłkami rodzinnymi gwarantują wszystkim obywatelom pewne minimum dochodu niezbędne do życia jeśli potrzebujesz więcej to leży to już w twojej gestii.

Wielka Brytania

Czyli instytucjonalno-redystrybucyjny. Podstawą jest tu zapewnienie przez państwo dla swoich obywateli wysokiego poziomu usług socjalnych. Stosuje się tutaj zasadę kolektywizmu i uniwersalizmu. Polityka społeczna jest uważana za integralną instytucję w ramach danego społeczeństwa, gwarantującą powszechny dostęp doświadczeń i usług opierając się przede wszystkim na kryterium potrzeb. W tym modelu polityka społeczna pełni funkcję redystrybucji dochodów zakłada on że odpowiedzialność za dobrobyt i bezpieczeństwo socjalne jednostki ponosi społeczeństwa

Szwecja, Dania, Holandia

Ze względu na zróżnicowany system świadczeń socjalnych i realizowaną politykę społeczną wyodrębnić można cztery zasadnicze modele polityki społecznej występujące w państwach członkowskich UE.

1. Konserwatywny lub motywacyjny. To model dopuszczający szeroką ingerencję państwa w sprawy socjalne. Istnieje jednak wyraźna granica tej ingerencji, jako że programy socjalne nie powinny zakłócać mechanizmów gospodarki rynkowej i możliwie w jak największym stopniu służyć rozwojowi gospodarczemu, a potrzeby ludzkie powinny być zaspokajane w silnej korelacji ze statusem danej osoby na rynku pracy, czyli stażem, zasługami i wydajnością, które są podstawą określenia wysokości świadczeń.

Cechą charakterystyczną jest paternalizm oparty na ubezpieczeniach społecznych - obywatel ubezpiecza się w trakcie pracy na czas kiedy nie będzie mógł pracować. Państwo gwarantuje podstawowe bezpieczeństwo socjalne, ale szereg zadań z tej dziedziny organizują organizacje pozarządowe. Niemcy, Holandia, Belgia, Austria, Finlandia.

2. Rudymentarny Jest realizowany w państwach UE najsłabszych ekonomicznie, w których pomoc społeczna wciąż opiera się na dobroczynności a większość problemów socjalnych zaspokajają organizacje pozarządowe. Założenia tego modelu opierają się na nauce społecznej kościoła katolickiego w tym głównie na zasadzie subsydiarności, zgodnie z którą problemy społeczne powinny być rozwiązywane na najniższym szczeblu. W tym modelu głównymi podmiotami polityki społecznej jest rodzina, organizacje, wspólnoty lokalne a nie państwo.

Portugalia, Hiszpania, Gracja, Irlandia

3. Rezydualny (Liberalny) Zakłada on całkowite wycofanie się państwa z działalności socjalnej. Stoi on na stanowisku realizowania potrzeb społecznych w ramach rynku prywatnego i rodziny, a państwo ma ingerować jedynie w ostateczności i tylko w odniesieniu do tych grup, które nie są w stanie same sobie poradzić. Polityka społeczna oparta na takim założeniu składa się głównie z działań o charakterze selektywnym, gdzie świadczenia socjalne są z reguły fakultatywne.

Posiada cechy państwa minimalnego. Podstawą stabilizacji społeczno -ekonomicznej jest samodzielne zaspokajanie potrzeb socjalnych przez obywateli. Jednostka ma umieć pomagać sama sobie. Model ten uznaje wolność jednostki, wolny rynek, równość traktowania, uniwersalizm i woluntaryzm. Podstawowe hasło to właściwym celem państwa jest nauczenie ludzi jak sobie bez tego państwa radzić. Model opiera się na założeniu, iż obowiązkowe ubezpieczenie społeczne, uzupełnione powszechną służba zdrowia i zasiłkami rodzinnymi gwarantują wszystkim obywatelom pewne minimum dochodu niezbędne do życia - jeśli potrzebujesz więcej to leży to już w twojej gestii. Przykładem jest Wielka Brytania

4. Opiekuńczy (Instytucjonalno - redystrybucyjny) Podstawą jest tu zapewnienie przez państwo dla swoich obywateli wysokiego poziomu usług socjalnych. Stosuje się tutaj zasadę kolektywizmu i uniwersalizmu. Polityka społeczna jest uważana za integralną instytucję w ramach danego społeczeństwa, gwarantującą powszechny dostęp do świadczeń i usług opierając się przede wszystkim na kryterium potrzeb. W tym modelu polityka społeczna pełni funkcję redystrybucji dochodów, bo model ten zakłada że odpowiedzialność za dobrobyt i bezpieczeństwo socjalne jednostki ponosi społeczeństwo, jako że ani rodzina ani prywatny rynek nie są w stanie zagwarantować każdemu zaspokojenia potrzeb na dostatecznym poziomie. Szwecja, Dania, Holandia

6.Europejska Karta Społeczna

Europejska Karta Społeczna - jeden z podstawowych dokumentów Rady Europy w dziedzinie polityki społecznej. Powstała w 1961, protokół do niej w 1988 r., zrewidowana w 1996 roku jest dokumentem regulującym sferę społeczną na kontynencie europejskim. Służyła ona sformułowaniu 19 praw społecznych (np. zatrudnienie, ochrona socjalna) w 1998r. rozszerzona o 4 prawa (w szczególności dotyczących osób starszych), w 1992 r. - prawo dotyczące skarg zbiorowych (przysługujące pracodawcom i pracownikom).

W 1996r. zrewidowanie EKS - dostrzegano pogłębiające się różnice między postanowieniami karty a postępującym rozwojem społeczno-gospodarczym (skuteczna ochrona praw społecznych, podwyższono standardy społeczne, rozszerzono zakres przedmiotowy i podmiotowy).

W preambule do zrewidowanej Karty Społecznej zapisano: Strony przyjmą za cel swej polityki, która będzie realizowana za pomocą wszelkich odpowiednich środków zarówno o charakterze krajowym jak i międzynarodowym stworzenie warunków w których następujące prawa i zasady będą mogły być skutecznie realizowane. Sprawą bardzo ważną jest przybliżenie krajowych (polskich) rozwiązań do standardów międzynarodowych.

Jest 31 praw:

  1. Każdy będzie miał możliwość zarabiania na życie pracą swobodnie wybraną

  2. Wszyscy pracownicy mają prawa do sprawiedliwych warunków pracy

  3. Wszyscy pracownicy mają prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

  4. Wszyscy pracownicy mają prawo do sprawiedliwego wynagrodzenia, wystarczającego do zapewnienia im, a także ich rodzinom godziwego poziomu życia

  5. Wszyscy pracownicy i pracodawcy mają prawo do swobodnego zrzeszania się w organizacjach krajowych lub międzynarodowych w celu ochrony swych interesów ekonomicznych i społecznych,

  6. Wszyscy pracownicy i pracodawcy mają prawo do rokowań zbiorowych,

  7. Dzieci i młodociani mają prawo do szczególnej ochrony przed zagrożeniami fizycznymi i moralnymi, na które są narażeni,

  8. Kobiety pracujące, w razie macierzyństwa, oraz inne kobiety pracujące, w uzasadnionych przypadkach, mają prawo do szczególnej ochrony swej pracy,

  9. Każdy ma prawo do odpowiednich ułatwień w zakresie poradnictwa zawodowego w celu pomocy w wyborze zawodu odpowiadającego jego osobistym uzdolnieniom i zainteresowaniom,

  10. Każdy ma prawo do odpowiednich ułatwień w zakresie szkolenia zawodowego,

  11. Każdy ma prawo do korzystania z wszelkich środków pozwalających na osiągnięcie możliwie najlepszego zdrowia,

  12. Wszyscy pracownicy i osoby będące na ich utrzymaniu mają prawo do zabezpieczenia społecznego,

  13. Każdy nie mający wystarczających zasobów ma prawo do pomocy społecznej i medycznej,

  14. Każdy ma prawo do korzystania ze służb opieki społecznej,

  15. Osoby niepełnosprawne mają prawo do szkolenia zawodowego, rehabilitacji oraz readaptacji zawodowej i społecznej, bez względu na przyczynę i rodzaj ich inwalidztwa,

  16. Rodzina, jako podstawowa komórka społeczeństwa, ma prawo do odpowiedniej ochrony społecznej, prawnej i ekonomicznej dla zapewnienia jej pełnego rozwoju,

  17. Matki i dzieci, niezależnie od stanu cywilnego i stosunków rodzinnych, mają prawo do odpowiedniej ochrony socjalnej, prawnej i ekonomicznej,

  18. Obywatele każdej z Układających się Stron mają prawo do prowadzenia wszelkiej działalności zarobkowej na terytorium innej Układającej się Strony, na zasadzie równości z obywatelami tej ostatniej, z zastrzeżeniem ograniczeń wynikających z ważnych powodów ekonomicznych lub społecznych,

  19. Pracownicy migrujący, którzy są obywatelami Układającej się Strony oraz ich rodziny mają prawo do ochrony i pomocy na terytorium każdej innej Układającej się Strony,

  20. Wszyscy pracownicy mają prawo do równych szans i do równego traktowania w zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu, bez dyskryminacji ze względu na płeć,

  21. Pracownicy mają prawo do informacji i konsultacji w przedsiębiorstwie,

  22. Pracownicy mają prawo do brania udziału w określeniu i polepszaniu warunków pracy i środowiska pracy w przedsiębiorstwie,

  23. Każda osoba w podeszłym wieku ma prawo do ochrony socjalnej,

  24. Wszyscy pracownicy mają prawo do ochrony w przypadku zwolnienia z pracy,

  25. wszyscy pracownicy mają prawo do ochrony ich roszczeń w przypadku niewypłacalności pracodawcy,

  26. Wszyscy pracownicy mają prawo do poszanowania ich godności w pracy,

  27. Wszystkie osoby mające obowiązki rodzinne i pracujące lub mające zamiar podjąć pracę, mają do tego prawo, bez dyskryminacji w takim zakresie, w jakim jest to możliwe, bez konfliktu między pracą a obowiązkami rodzinnymi,

  28. Przedstawiciele pracowników w przedsiębiorstwie mają prawo do ochrony przed działaniami krzywdzącymi ich i powinni mieć zapewnione odpowiednie ułatwienia dla wykonywania ich funkcji,

  29. Wszyscy pracownicy mają prawo do informacji i konsultacji w toku postępowania związanego ze zwolnieniami zbiorowymi,

  30. Każdy ma prawo do ochrony przed ubóstwem i marginalizacją społeczną,

  31. Każdy ma prawo do mieszkania.

W preambule przedstawiono cel Europejskiej Karty Społecznej, jakim jest: poprawa poziomu życia i popieranie społecznego dobrobytu ludności państw.

Karta składa się z 5 części:

  1. zawiera podstawowe zasady ujęte w Karcie i są one wiążące dla stron w taki sposób, że nie mogą one wydać przepisów, ani podjąć jakichkolwiek działań administracyjnych sprzecznych z tymi zasadami.

  2. zawiera katalog spraw społecznych oraz zasady ich realizacji. Można je pogrupować na prawa:

  • przestawia sposób ratyfikacji postanowień karty. Mogą ją ratyfikować tylko państwa członkowskie Rady Europy

  • dotyczy systemu kontroli stosowania Karty. Jest obowiązek przedkładania Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy raportu przedstawiającego metody realizacji postanowień. Raport należy składać co 2 lata.

  • zawiera postanowienia końcowe.

    • 7. Źródła informacji o procesach demograficznych

    Podstawowym, najpełniejszym źródłem informacji o ludności są dane Narodowych Spisów Powszechnych. We wszystkich krajach są one zgodne z wytycznymi Biura Statystycznego ONZ. Wykonywane są co 10 lat, w latach zakończonych na „0”. Z różnych przyczyn dopuszczalne są odchylenia dwuletnie.

    W powojennej Polsce dokonano spisu sumarycznego w 1946 r., a następnie pełne spisy zrealizowano w latach: 1950, 1960, 1970, 1978, 1988 i 2002.

    W zależności od przyjętych założeń możemy mieć do czynienia z następującymi rodzajami spisów ludnościowych:

    Ze względu na wagę i znaczenie spisu powszechnego jego prawidłowa organizacja i przebieg muszą być zagwarantowane określonymi zasadami, tj.:

    1. centralizacja - zarządzanie spisu jest decyzją rządową. Nad jego prawidłowym przeprowadzeniem i wykorzystaniem zgromadzonych danych czuwa Generalny Komisarz Spisowy - prezes Głównego Urzędu Statystycznego.

    2. powszechność - dane spisu obejmują wszystkich obywateli zamieszkujących kraj.

    3. bezpośredniość - informacja statystyczna jest uzyskiwana za pomocą bezpośredniego, osobistego kontaktu rachmistrza spisowego ze spisywaną osobą.

    4. imienność - każda osoba zajmująca mieszkanie i tworząca gospodarstwo domowe jest spisywana oddzielnie z imienia i nazwiska oraz cech badanych.

    5. jednoczesność - badanie jest przeprowadzone w ściśle określonym momencie, takim samym dla całego kraju (tzw. moment krytyczny spisu).

    6. wyłączność albo łączność - powszechny spis ludności jest spisem wyłącznym, jednakże z uwagi na unikalność i koszty badania do jego zakresu często dodaje się problematyką pozaludnościową (np. pytania dotyczące warunków mieszkaniowych, gospodarstw rolnych, inwalidztwa, dzietności).

    7. statystyczne ujęcie wyników - wyniki ujmowane są w zestawienie zbiorcze i publikowane zgodnie z ogólnokrajowymi zasadami kompatybilnymi z programami międzynarodowymi w tym zakresie.

    8. regularność i komparatywność - zgodnie z zaleceniami ONZ spisy powszechne należy przeprowadzać minimum raz na 10 lat w terminie umożliwiającym międzynarodową porównywalność wyników (najlepiej w latach zakończonych na „0”).

    9. obowiązek zachowania tajemnicy spisowej - zgodnie z ustawą o statystyce publicznej dane indywidualne i osobowe uzyskane w wyniku przeprowadzenia spisu nie mogą być wykorzystywane, pod groźbą sankcji karnych, do innych celów niż tworzenie zbiorczych analiz statystycznych.

    Narodowe Spisy Powszechne mają znaczenie podstawowe dla celów polityki ludnościowej, gdyż informują o takich cechach ludności jak:

    Narodowe Spisy Powszechne to badanie bardzo kosztowne, dlatego w okresach pomiędzy nimi niezbędne jest uzupełnianie informacji o ludności z innych źródeł za pomocą różnych szacunków tzw. metodą bilansową. Metoda ta wykorzystuje dane spisowe, lecz zarazem uwzględnia zmiany spowodowane ruchem naturalnym ludności (urodzenia, zgony) oraz migracjami. Niezbędne są tu informacje :

        1. Urzędu Stanu Cywilnego - jego dane pozwalają na bieżące śledzenie kształtowania się przyrostu naturalnego, dostarczają wielu interesujących danych dla polityki ludnościowej dotyczących urodzeń i zgonów. Na ich podstawie można określić wiele wskaźników np. dzietność kobiet wg wieku czy poziomu wykształcenia, umieralność ludzi wg wieku, przyczyn, miejsca zamieszkania, budować tablice wymieralności mające znaczenie dla prognoz i odpowiedniego kształtowania polityki.

        2. sprawozdania sądów wojewódzkich (odnośnie udzielonych rozwodów).

        3. sprawozdania Rządowego Centrum Informatycznego PESEL (dotyczące migracji).

        4. dane ZUS o rozmiarach świadczeń rentowych i emerytalnych (co pozwala na ustalenie źródeł utrzymania ludności).

        5. prognozy demograficzne opracowywane na podstawie wieloletnich obserwacji.

        6. Biuro Ewidencji Ruchu Ludności (rejestrowanie urodzeń, zgonów, małżeństw na bieżąco, zmian zachodzących w stosunkach ludnościowych - jest to kierowane przez GUS).

        7. inne statystyki prowadzone z różnych względów (np. akta parafialne - pokazują małe społeczności i ich strukturę religijną).

    8.Proces starzenia się ludności ( strona 34 )

    W Europie i w Polsce obserwujemy w ostatnich latach narastający proces starzenia się ludności i zmniejszenia się dzietności. Wzrost osób starych w społeczeństwie powoduje coraz większe problemy w realizacji funkcji socjalnych sprawowanych przez państwo. Z uwagi na rosnący parametr trwania życia przedłuża się okres pobierania świadczeń emerytalnych, zmienia się struktura potrzeb w systemie ochrony zdrowia, rośnie ilość osób samotnie zamieszkujących (nadumieralność mężczyzn powyżej 65 roku życia) co zaburza również gospodarkę finansami publicznymi państwa. Pierwsza debata na temat procesu starzenia się społeczeństwa odbyła się na ONZ w 1948 roku z inicjatywy Argentyny dostrzegając znaczenie długowieczności jako jednego z największych wyzwań XX wieku a w roku 1999 ONZ uznano za Międzynarodowy Rok Seniora ( hasło roku - ku społeczeństwu dla ludzi i w każdym wieku).

    Szczególnie duży wpływ starzenie się społeczeństwa ma na kształtowanie rodzaju i rozmiarów usług ponieważ inne są potrzeby w zakresie ochrony zdrowia młodego inne starego społeczeństwa. Dokonujące się przeobrażenia demograficzne czyli coraz więcej ludzi starych i niesprawnych zmieniająca się rola opiekuńcza czyli rodzina przestaje się opiekować swoimi starymi członkami rodziny w istotny sposób rozszerza formy opieki medyczno-pielęgniarskiej (potrzeba jest więcej domów dla starych ludzi i przewlekle chorych ). Feminizacja populacji starszej (kobiety żyją dłużej) i w konsekwencji prowadzi to do wzrostu zapotrzebowania na usługi opiekuńcze. Osoby starsze są niemobilne, często wymagają dodatkowej opieki tworzyć należy więc cały system wsparcia medycznego i pielęgnacyjnego dla tej grupy ludności. Im starsze społeczeństwo tym więcej potrzeba usług o charakterze rehabilitacyjnym i opiekuńczym, tym bardziej rozwija się infrastruktura związana z wypełnianiem tych potrzeb. W Polsce obserwujemy obecnie narastanie procesu starzenia się ludności i w związku z tym potrzebę reorientacji systemu ochrony zdrowia.

    Problemy psychologiczne wieku podeszłego - zmiany psychologiczne w związku ze starzeniem się pozostają w wyraźnym związku ze zmianami biologicznymi, zdrowotnymi i społecznymi:

    1. zwiększająca się zależność od otoczenia,

    2. zmiana postawy, zachowań,

    3. potrzeba bezpieczeństwa,

    4. wycofanie się z wcześniejszych form aktywności,

    5. skłonności hipochondryczne,

    6. egocentryzm,

    7. potrzeba akceptacji,

    8. potrzeba aktywizacji.

    Sytuacja społeczna osób starych:

    1. przejście na emeryturę (pogorszenie sytuacji materialnej, ograniczenie aktywności, zmniejszenie kręgu znajomych),

    2. wdowieństwo,

    3. izolacja społeczna (brak lub ograniczenie kontaktów z ludźmi, ograniczenie sprawności ruchowej, zaburzenia psychiczne),

    4. mieszkanie samotnie,

    5. poczucie osamotnienia (trudności w podtrzymywaniu satysfakcjonujących kontaktów z otoczeniem, w uzyskaniu od niego emocjonalnego wsparcia)

    9.Zadania współczesnej gerontologii

    mniej więcej to samo co Europie poprzednim pytaniu ale zobacz co jest Europie niej Europie książce

    W Europie i w Polsce obserwujemy w ostatnich latach narastający proces starzenia się ludności i zmniejszenia się dzietności. Wzrost osób starych w społeczeństwie powoduje coraz większe problemy w realizacji funkcji socjalnych sprawowanych przez państwo. Z uwagi na rosnący parametr trwania życia przedłuża się okres pobierania świadczeń emerytalnych, zmienia się struktura potrzeb w systemie ochrony zdrowia, rośnie ilość osób samotnie zamieszkujących (nadumieralność mężczyzn powyżej 65 roku życia) co zaburza również gospodarkę finansami publicznymi państwa. Pierwsza debata na temat procesu starzenia się społeczeństwa odbyła się na ONZ w 1948 roku z inicjatywy Argentyny dostrzegając znaczenie długowieczności jako jednego z największych wyzwań XX wieku a w roku 1999 ONZ uznano za Międzynarodowy Rok Seniora (hasło roku - ku społeczeństwu dla ludzi i w każdym wieku).

    Szczególnie duży wpływ starzenie się społeczeństwa ma na kształtowanie rodzaju i rozmiarów usług ponieważ inne są potrzeby w zakresie ochrony zdrowia młodego inne starego społeczeństwa. Dokonujące się przeobrażenia demograficzne czyli coraz więcej ludzi starych i niesprawnych zmieniająca się rola systemu wsparcia wewnątrz grupy czyli rodzina przestaje się opiekować swoimi starymi członkami rodziny w istotny sposób rozszerza potrzebę tworzenia instytucjonalnych formy opieki medyczno-pielęgniarskiej (potrzeba jest więcej domów dla starych ludzi i przewlekle chorych). Feminizacja populacji starszej (kobiety żyją dłużej) osamotnienie tej grupy w konsekwencji prowadzi to do wzrostu zapotrzebowania na usługi opiekuńcze. Osoby starsze są niemobilne, często wymagają dodatkowej opieki tworzyć należy więc cały system wsparcia medycznego i pielęgnacyjnego dla nich. Im starsze społeczeństwo tym więcej potrzeba usług o charakterze rehabilitacyjnym i opiekuńczym, tym bardziej rozwija się infrastruktura związana z wypełnianiem tych potrzeb. W Polsce obserwujemy obecnie narastanie procesu starzenia się ludności i w związku z tym potrzebę reorientacji systemu ochrony zdrowia i pomocy społecznej.

    Gerontologia - nauka o przyczynach i istocie starzenia się organizmu. Nauka o starzeniu się organizmu, zajmująca się badaniem zmian wstecznych w ustroju, procesów starzenia się komórek, tkanek i narządów, zaburzeń korelacji czynnościowej między nimi, jak też ustalaniem sposobów leczenia chorób wieku podeszłego i zapobieganiem im (geriatria) oraz społecznym aspektem starzenia się ludności.

    Przyspieszony proces starzenia się ludności, rozumiany jako wzrost udzia­łu ludności starszej (tu przyjmujemy 60 lat i więcej) w ogólnej liczbie ludno­ści, przekraczający graniczny wskaź­nik 15%, rozpoczął się w krajach wyso­ko rozwiniętych gospodarczo kilkadzie­siąt lat temu. Przeciętny statystycznie Europejczyk obecnie przekroczył 50 lat, gdy jeszcze w dekadzie lat pięćdziesią­tych miał tylko nieco ponad 30 lat.

    Przemiany te wiązały się z jednej strony ze stałym wydłużaniem się za­równo przeciętnej długości trwania ży­cia, jak i, a nawet przede wszystkim, ze spadkiem dzietności, i w konsekwencji - zmniejszeniem się corocznej liczby rodzonych dzieci. W rezultacie tych dwóch tendencji rósł udział ludzi star­szych w ogólnej liczbie ludności.

    Na pro­ces starzenia się ludności wielu krajów w określonym okresie ma również wpływ przesuwanie się roczników wy­żowych do grupy wieku 60 lat i więcej.

    Cechy starzenia się polskiego społeczeństwa

    1. po 2010 r. w wiek emerytalny wkraczać będą coraz liczniejsze roczniki z wyżu urodzeń lat pięćdziesiątych,

    2. największy przyrost dotyczyć będzie osiemdziesięciolatków. W 2020 r. będzie to przyrost wynoszący 585 tys. osób czyli 78%

    3. liczba kobiet dożywających późnej starości będzie znacznie bardziej liczna niż odpowiednia liczba mężczyzn.

    4. będzie następował szybszy spadek umieralności mężczyzn niż kobiet.

    5. zwiększenie się liczby samotnych starszych osób (bo rośnie odsetek rodzin bezdzietnych)

    6. coraz wyższy przeciętny poziom wykształcenia zarówno mężczyzn jak i kobiet.

    Wobec zagrażającego osobom starszym wykluczenia społecznego i wielu problemów dotykających to środowisko, znaczenia nabierają programy społeczne, których wdrażanie przyczynia się do zmiany niekorzystnej sytuacji seniorów.

    Źródłem problemów tych osób jest głównie trudność w dostosowaniu się do zachodzących zmian, ich zrozumieniu, koncentracja na rolach wewnątrzrodzinnych, niewielka reprezentacja środowiska, brak doświadczenia w funkcjonowaniu w społeczeństwie obywatelskim. Dochodzące do tego inne ograniczenia, jak niski poziom wykształcenia, zła sytuacja zdrowotna i finansowa, często samotność, to przyczyny niewielkiej aktywności społecznej osób starszych.

      Nowa architektura programów gerontologicznych powinna dzisiejszym oraz przyszłym pokoleniom seniorów zapewniać wsparcie i opiekę obejmujące przede wszystkim:

    1. dostarczanie usług opiekuńczych uwzględniających specyfikę płci oraz pomoc w prowadzeniu gospodarstwa domowego we własnym domu;

    2. wizyty pracowników socjalnych i pielęgniarek środowiskowych oraz wolontariuszy u osób z kręgu wysokiego ryzyka utraty bezpieczeństwa zdrowotnego i socjalnego,

    3. ochronę standardu materialnego ogółu osób starszych i systemowe wsparcie dla najuboższych spośród przedstawicieli najstarszego pokolenia;

    4. ambulatoryjną i stacjonarną opiekę zdrowotną, tworzenie zintegrowanych systemów opieki geriatrycznej, w ramach społeczności lokalnej, obejmujących sektory publiczny, prywatny i pozarządowy;

    5. integrację podmiotową opieki geriatrycznej w systemie instytucji medycznych oraz rozwój usług profilaktycznych dla osób starszych finansowanych ze środków budżetu państwa przeznaczanych na zdrowie publiczne;

    6. propagowanie i wdrażanie programu zastępczych rodzin lub grup socjalnych dla osób starszych mieszkających samotnie, jako sposobu na podtrzymanie ich funkcjonowania w społeczności;

    7. rozbudowę zinstytucjonalizowanych systemów wsparcia umożliwiających rodzinom kontynuowanie opieki nad zależnymi od niej osobami starszymi - np. w formie lokalnych, międzyregionalnych i/lub środowiskowych ośrodków pomocy, które odpowiadają na potrzeby edukacyjne, społeczne, rekreacyjne, ekonomiczne, zdrowotne zarówno ludzi młodych, jak i najstarszego pokolenia;

    8. integrowanie domów stałego pobytu i pobytu dziennego ze społecznością w obrębie której placówki takie funkcjonują i angażowanie rezydentów oraz ich rodzin, planowanie i świadczenie usług;

    9. usługi i świadczenia adresowane do opiekunów osób niesamodzielnych życiowo - zwłaszcza pomoc w prowadzeniu gospodarstwa domowego, umożliwienie wypoczynku, wsparcie ze strony grup samopomocowych, szkolenie w zakresie świadczenia opieki oraz wyspecjalizowane poradnictwo;

    10. udzielanie efektywnego wsparcia dla działań organizacyjnych i społecznych zapewniających godną śmierć osób starszych, wsparcie w żałobie członków rodziny oraz respektowanie woli osób starszych w sprawach związanych ze śmiercią i umieraniem.

    10. Pojęcie i funkcje rodziny

    według spisu powszechnego z 2002 w Polsce było 10.457,6 tys. rodzin

    Rodzina to podstawowa komórka społeczna i akceptowana forma współżycia istniejąca od początków ludzkości. Istnieje we wszystkich formacjach społeczno-ekonomicznych. Powstaje i rozwija się dzięki wypełnianiu funkcji prokreacyjnej. Zapewnia potomstwu materialne warunki bytu, rozwój biologiczny i psychiczny, przygotowuje do samodzielnego i efektywnego życia w społeczeństwie. Rodzina to ludzie powiązani więzami emocjonalnymi, prawnymi, ekonomicznymi, pokrewieństwa, powinowactwa i adopcji. Jest to jeden z najważniejszych kręgów środowiskowych. Typy rodzin: duża, rozszerzona, zredukowana, mała.

    Typy rodzin:

    1. pełna i niepełna

    1. mała (nuklearna) i wielka (wielopokoleniowa - co najmniej 3 pokolenia)

    2. patrylinearna (dominuje rola ojca) i matrylinearna (dominuje rola matki)

    3. patrylokalna (nowo zawarte małżeństwo przechodzi do grupy lokalnej męża) i matrylokalna (do grupy żony)

    Funkcje rodziny (działania członków rodziny które wynikają z uświadomionych lub nieuświadomionych zadań w różnych sferach życia) Tyszka wyróżnia 10 podstawowych funkcji które grupuje jak następuje:

    Rodzina ma 5 podstawowych faz związanych z jej rozwojem

    1. Powstania

    2. Rozwoju liczebnego rodziny

    3. Stabilizacji liczebnej rodziny

    4. Zmniejszania się rodziny

    5. Zaniku rodziny

    Polityka społeczna musi dbać o zaspokojenie potrzeb rodziny zgodnie z fazą rozwoju rodziny bowiem inne są potrzeby rodziny z małymi dziećmi a inne osób starszych.

    Polityka rodzinna to całokształt norm prawnych, działań i środków przeznaczonych przez państwo w celu stworzenia odpowiednich warunków życia dla rodziny, jej powstania, prawidłowego funkcjonowania i spełniania przez nią wszystkich ważnych społecznie ról.

    11. Opieka nad rodziną

    w części to samo co w pytaniu poprzednim ale należy dołożyć ochronę prawą rodziny

    Głównym dokumentem międzynarodowym w którym jest podkreślona ważność rodziny jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka art. 16. Nakłada on na państwa obowiązek zaspokajania na godziwym poziomie potrzeb rodziny. Również podkreśla się wagę rodziny dla rozwoju państwa w Europejskiej Karcie Społecznej część I art.16. W prawie polskim małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajduje się pod ochroną i opieką RP (konstytucja RP art.18). Szczególnie troskliwą opieką są otoczone dzieci i młodzież, czego dowodem jest kodeks rodzinny i opiekuńczy realizowany na podstawie 4 głównych zasad:

    Sprawą szczególnej wagi są świadczenia socjalne które są narzędziem polityki rodzinnej państwa. Świadczenia których celem jest materialne wsparcie rodziny przyznaje się tytułu:

    posiadania dzieci, czasowego zmniejszenia dochodów lub ich utraty, niemożności uzyskania świadczeń alimentacyjnych, niepełnej sprawności, choroby i innych. Wśród najważniejszych instrumentów polityki rodzinnej wyróżniamy: urlop wychowawczy, zasiłek wychowawczy, zasiłek opiekuńczy, zasiłek rodzinny i pielęgnacyjny.

    Powiat organizuje różne formy wsparcia związane z opieką nad rodziną i dzieckiem. Do jego zadań należy zapewnienie opieki w rodzinach zastępczych, udzielanie pomocy pieniężnej na pokrycie kosztów utrzymania dzieci umieszczonych w tych rodzinach oraz wypłacanie wynagrodzeń za pełnienie funkcji rodziny zastępczej. Powiat ma obowiązek zapewnić opiekę i wychowanie dzieciom, które są pozbawione opieki rodziców. W tym celu organizuje i prowadzi ośrodki adopcyjno-opiekuńcze, placówki opiekuńczo-wychowawcze, ponosi koszty utrzymania w nich dzieci oraz tworzy i wdraża programy pomocy dziecku i rodzinie. Ponadto: pomoc dla dzieci i młodzieży opuszczającej różne placówki socjalne; przyznawanie pomocy pieniężnej na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki osobom opuszczającym placówki opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego i socjalizacyjnego, domy pomocy społecznej dla młodzieży i dzieci niepełnosprawnych intelektualnie, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, rodziny zastępcze, schroniska dla nieletnich.

    12. Dysfunkcja i kryzys współczesnej rodziny ( strona 57 )

    w części to samo co w pytaniu 10

    a potem;

    Model rodziny polskiej (kiedyś silny wpływ tradycji historycznej, kulturowej i religijnej) zmienia się czego wyrazem są zmiany we wzorcach płodności (mniej dzieci) strukturze rodzin (głównie rodziny małe rodzice + dzieci) i mentalności społecznej (akceptacja związków konkubinackich, samotnego macierzyństwa itp.). W demografii to zjawisko zostało nazwane teorią drugiego przejścia demograficznego.

    Zmniejsza się ilość zawieranych małżeństw, wzrasta liczba rozwodów chociaż z uwagi na polskie prawo wzrost ten nie jest duży.

    Malejąca liczba urodzeń żywych i spadek płodności kobiet.

    Większość rodzin zamieszkuje w miastach i są to z reguły rodziny dwupokoleniowe.

    Zakłócenia w prawidłowym funkcjonowaniu rodzin zawsze były, są i będą wpisane w ogólny kształt i formy życia rodzinnego. W ostatnich latach mamy do czynienia z nasileniem konfliktów w małżeństwach, ze wzrastającą liczbą rozwodów, pojawieniem się różnorodnych alternatywnych form życia społecznego, zmianą norm i wartości oraz ze zmniejszaniem się wartości dziecka dla rodziców.

    Wynika to z przyczyn;

    Ziemska wyodrębnia 4 czynniki które powodują dysfunkcję, ograniczenie lub niemożność wypełniania podstawowych funkcji: rozbicie małżeństwa, zakłócenia stosunków międzyosobowych między małżonkami oraz rodzicami i dziećmi, konflikty w systemie wartości podstawowych, sytuacje kryzysowe w rodzinie.

    Obraz współczesnej rodziny polskiej: jest to rodzina mała (rodzice i dzieci), dwupokoleniowa, oparta na partnerstwie, z zanikającym typowym podziałem ról w rodzinie i małżeństwie (egalitaryzm).

    Model rodziny polskiej (kiedyś silny wpływ tradycji historycznej, kulturowej i religijnej) zmienia się czego wyrazem są zmiany we wzorcach płodności (mniej dzieci), strukturze rodzin (głównie rodziny małe rodzice + dzieci) i mentalności społecznej (akceptacja związków konkubinackich, samotnego macierzyństwa itp.). W demografii to zjawisko zostało nazwane teorią drugiego przejścia demograficznego.

    Zmniejsza się ilość zawieranych małżeństw, wzrasta liczba rozwodów, chociaż z uwagi na polskie prawo wzrost ten nie jest duży. Następuje malejąca liczba urodzeń żywych i spadek płodności kobiet.

    Większość rodzin zamieszkuje w miastach i są to z reguły rodziny dwupokoleniowe.

    Zakłócenia w prawidłowym funkcjonowaniu rodzin zawsze były, są i będą wpisane w ogólny kształt i formy życia rodzinnego. W ostatnich latach mamy do czynienia z nasileniem konfliktów w małżeństwach, ze wzrastającą liczbą rozwodów, pojawieniem się różnorodnych, alternatywnych form życia społecznego, zmianą norm i wartości oraz ze zmniejszaniem się wartości dziecka dla rodziców, nauczycieli

    Wynika to z przyczyn:

    Wyodrębnia się 4 czynniki istotne dla rodziny jako grupy, które powodują dysfunkcję, ograniczenie lub niemożność wypełniania przez rodzinę jej podstawowych funkcji:

    1. rozbicie małżeństwa (separacja, rozwód, śmierć)- negatywny wpływ na wszystkie funkcje, może doprowadzić nawet do całkowitej blokady niektórych z nich,

    2. zakłócenia stosunków międzyosobowych między małżonkami oraz rodzicami i dziećmi- wpływ na zaspokajanie potrzeb psychicznych i społecznych, pojawiają się postawy odtrącenia, unikania, nadmiernego ochraniania lub wymagania

    3. konflikty w systemie wartości podstawowych, jednostek i pozostałych członków rodziny,

    4. sytuacje kryzysowe w rodzinie związane z:

    Zjawiska świadczące o rosnącej dysfunkcyjności polskich rodzin:

    13.Zadania samorządu w zakresie opieki nad rodziną

    Zakres zadań państwa w sferze socjalnej realizowany wobec obywatela jest uzależniony od przyjętego modelu polityki społecznej oraz możliwości finansowych podmiotu. Generalnie przyjmuje się zasadę, że z reguły każdy dorosły członek społeczeństwa ma możliwość i jest obowiązany zapewnić własną pracą (majątkiem) zaspokojenie potrzeb swoich i najbliższej rodziny, a prawu zabezpieczenia społecznego przypada jedynie definiowanie społecznie uchwytnych wyjątków od tej reguły oraz podejmowanie przedsięwzięć uznawanych za możliwe i właściwe dla wypełnienia powstających luk.

    Zakres zabezpieczenia społecznego jako instytucji prawnej w kompetencji samorządowej (w obszarze działań na rzecz rodziny) wyznacza obecnie w Polsce głównie Konstytucja RP z 1997 roku i ustawa z dnia 4 września 1997 roku o działach administracji rządowej.

    Konstytucja RP stanowi, że obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określają stosowne ustawy oraz przepisy wykonawcze. Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego.

    1. władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku

    2. osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają zgodnie z ustawą pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej

    3. państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny, a rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy władz publicznych, której zakres określa ustawa

    4.  władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych obywateli,  w szczególności przeciwdziałają bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania, a ochronę praw lokatorów określa ustawa

    Samorząd terytorialny głównie w na wysokości powiatu realizuje wiele zadań wspierających rodzinę w wypełnianiu przez nią różnych funkcji. Instytucją do tego powołaną jest Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie (PCPR) które działając w oparciu o określony porządek prawny zajmuje się wprowadzaniem w życie zasad polityki rodzinnej. PCPR współpracuje także z sektorem pozarządowym (non-profit) który podejmuje wiele działań dla dobra rodziny.

    Zakres zadań państwa w sferze socjalnej realizowany wobec obywatela jest uzależniony od przyjętego modelu polityki społecznej oraz możliwości finansowych podmiotu.

    Generalnie przyjmuje się zasadę, że z reguły każdy dorosły członek społeczeństwa ma możliwość i jest obowiązany zapewnić własną pracą (majątkiem) zaspokojenie potrzeb swoich i najbliższej rodziny, a prawu zabezpieczenia społecznego przypada jedynie definiowanie społecznie uchwytnych wyjątków od tej reguły oraz podejmowanie przedsięwzięć uznawanych za możliwe i właściwe dla wypełnienia powstających luk.

    Zakres zabezpieczenia społecznego jako instytucji prawnej w kompetencji samorządowej (w obszarze działań na rzecz rodziny) wyznacza obecnie w Polsce głównie Konstytucja RP z 1997 roku i ustawa z dnia 4 września 1997 roku o działach administracji rządowej (zmieniona 18 grudnia 1998 roku).

    Konstytucja RP stanowi, że obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określają stosowne ustawy oraz przepisy wykonawcze. Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego:

    Samorząd terytorialny działa głównie na wysokości powiatu, realizuje wiele zadań wspierających rodzinę w wypełnianiu przez nią różnych funkcji.

    W powiatach działają Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie (PCPR). PCPR są to jednostki organizacyjne wykonujące zadania powiatu w zakresie pomocy społecznej. Zadania Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie w miastach na prawach powiatu realizują Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej (miejskie ośrodki pomocy rodzinie). PCPR współpracują także z sektorem pozarządowym (non-profit), który podejmuje wiele działań dla dobra rodziny.

    Samorząd terytorialny w zakresie pomocy rodzinie na szczeblu powiatu m.in.:

    14. Patologia społeczna i formy jej zwalczania

    Do zbioru patologia społeczna można zaliczyć kilka nurtów i koncepcji analiz. Są to:

    1. Koncepcja dewiacji kulturowej: społeczeństwo, w którym postępowanie ludzi, opozycyjne wobec przyjaznego systemu norm i wartości, jest jednocześnie akceptowane w określonych kręgach podkultury uznaje się za społeczeństwo patologiczne

    2. Teoria dezorganizacji społecznej jako stanu konfliktu między wartościami społecznymi wywodzącymi się z odmiennych systemów

    3. Koncepcja patologii społecznej jako stanu zakłócenia więzi międzyludzkich w stopniu uniemożliwiającym realizację niezbędnych zadań grupowych

    4. Teoria patologii społecznej jako stanu dysfunkcji kontroli społecznej.

    Def. wg. J. Sztumskiego: patologia społeczna - zjawisko niepożądane, które powoduje lub może powodować pewne skutki negatywne w rozwoju danej społeczności lub określonego społeczeństwa. Inaczej mówiąc, są to zjawiska, które są tak ważne dla istnienia i rozwoju danego społeczeństwa ze względu na już spowodowane skutki, ze bulwersują żyjących w nim ludzi, czyli wywołują jakiś oddźwięk w ich świadomości, stając się określonymi problemami społecznymi czy też kwestiami społecznymi.

    Głównymi problemami społecznymi są: narkomania, alkoholizm, samobójstwa, prostytucja, przestępczość.

    Przyczyny problemów społecznych: endogeniczne (wewnętrzne, osobowościowe), egzogeniczne (zewnętrzne, związane z otoczeniem), osłabienie więzi społecznych i zachwianie mechanizmu kontroli społecznej, wzrost napięcia między aspiracjami a możliwościami ich realizacji, ukształtowanie się pewnych norm obyczajowych określonych grup i środowisk, sprzecznych z systemami wartości społecznie akceptowanych, przeobrażenia ekonomiczne i polityczne, społeczno-gospodarcze, działania militarne, zanieczyszczenia środowiska.

    Zapobiegać sytuacjom patologicznym można już w szkole poprzez:

    1. Zapewnienie dziecku prawa do indywidualnego, spontanicznego rozwoju psychicznego

    2. Dostosowanie wymogów programowych do znanych i opisanych w psychologii możliwości dziecka

    3. Stwarzanie warunków do normalnego funkcjonowania zarówno uczniów, jak i nauczycieli

    4. Traktowanie ucznia jako wartości, szanowanie jego godności

    W systemie wychowania zapobiegawczego przeciwko patologiom społecznym można wyróżnić system prewencyjny i psychoprofilaktyczny.

    Przeciwdziałanie:

    1. system prewencyjny - rozumne celowe działanie, kształtowanie postaw człowieka wolnych od niepożądanych zachowań i dewiacji - policja, sądy, więziennictwo, szpitale psychiatryczne, zakłady poprawcze. Powinny one dysponować dwojaką wiedzą: na temat zjawiska jakiemu chce się przeciwdziałać oraz na temat pozostających do dyspozycji środków przeciwdziałąnia i sposobów ich wykorzystania.

    2. psychoprofilaktyka - ochrona przed powtórnym zaburzeniem, chorobom, uzależnieniem, proces utrwalanie pozytywnych osiągnięć leczenia, rehabilitacji czy resocjalizacji.

    Istotą właściwie realizowanej polityki społecznej powinno być raczej nie zwalczanie patologii poprzez sankcje, rozrost prawa ale stwarzanie takich warunków (ekonomicznych, społecznych, edukacyjnych), które w naturalny sposób eliminowałyby motywy i skłonności do zachowań patologicznych.

    15. Polityka mieszkaniowa i jej realizacja

    informacje podstawowe

    wg J.Szczepańskiego mieszkanie odgrywa bardzo ważną rolę w życiu człowieka.

    J.Goryński określa mieszkanie jako miejsce stałego przebywania jednostki, rodziny lub innej grupy, mieszkanie jest podstawowym miejscem w przestrzeni do którego człowiek odnosi swoje powiązania z otaczającym światem i określa jego miejsce w przestrzeni.

    A.Andrzejewski rozpatruje pojęcie mieszkania jako : kategorię ekonomiczną, w ujęciu techniczno-budowlanym, jako sposób zamieszkiwania.

    Mieszkanie to lokal złożony z jednej lub kilku izb łącznie z pomieszczeniami pomocniczymi, wybudowany lub przebudowany dla celów mieszkalnych dla jednej rodziny. Mieszkanie jest konstrukcyjnie wydzielone trwałymi ścianami w obrębie budynku, ma niezależne wejście z klatki schodowej ulicy lub podwórza.

    (pojęcia które powinno się znać: izba - pomieszczenie wydzielone od innych pomieszczeń, o powierzchni co najmniej 4 m2, bezpośrednie oświetlenie dzienne, powierzchnia użytkowa łączna powierzchnia pomieszczeń wchodzących w skład mieszkania, powierzchnia mieszkalna suma powierzchni pokoi)

    Ze społecznego punktu widzenia politykę mieszkaniową interesują warunki mieszkaniowe stanowiące podstawowy element warunków bytu. Przy rozważaniu problemów związanych z polityką mieszkaniową konieczne staje się określenie funkcji mieszkania. Funkcje mieszkania to ekonomiczna (składowanie majątku i możliwość zarobkowania) ochronna (przed zjawiskami klimatycznymi) biologiczna (sen, jedzenie) higieniczna (czystość) kulturowa (dziedzictwo kulturowe, wzorce, tradycja)

    Głównym przedmiotem zainteresowania polityki mieszkaniowej jest zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych przez indywidualne gospodarstwa. Do określenia potrzeb mieszkaniowych przyjmuje się prognozy demograficzne czyli przewidywane zmiany w strukturze gospodarstw domowych (generalnie możemy się liczyć ze wzrostem liczby gospodarstw jednoosobowych - rozwody, śmierć współmałżonka, samotność) oraz dane z tzw. Źródeł informacji na temat sytuacji mieszkaniowej. Dokonany w Instytucie Gospodarki mieszkaniowej szacunek potrze zakłada brak na rynku około 1.500.000 mieszkań jeśli doliczyć substandard to ponad 3.500.000. Cele polityki mieszkaniowej: wspomaganie obywateli w wysiłkach zmierzających do pozyskania mieszkania, rozwój budownictwa, interwencjonizm państwowy, rozwój sektora najmu, racjonalizacja zarządzania istniejącymi zasobami mieszkaniowymi. Istnieją dwa warianty rozwiązywania dystrybucji mieszkań 1. - określany jako administracyjno-dotcyjny mieszkanie stanowi rodzaj częściowo odpłatnego lub zupełnie bezpłatnego świadczenia społecznego dl jednostki ze strony państwa, rozdział mieszkań na podstawie decyzji administracyjnych. 2. -system akumulacyjno0interwencyjny gdzie mieszkania są częściowo subwencjonowane , ale do ich rozdziału stosowany jest mechanizm rynkowy. W tym modelu wykorzystuje się źródło akumulacji wewnątrz gospodarki mieszkaniowej, środki własne ludności i środki publiczne. Drugi model jest coraz bardziej popularny.

    16. Metody oceny sytuacji mieszkaniowej

    Podstawową metodą oceny sytuacji mieszkaniowej jest bilans potrzeb mieszkaniowych w ujęciu jakościowym i ilościowym.

    Podstawowymi źródłami, z których czerpie się informacje obrazujące sytuację mieszkaniową ludności są:

    1. Narodowy spis powszechny, na podstawie którego można ustalić następujące wskaźniki: