Psychologia

1. Historia/geneza rozwoju myśli psychologicznej

Psychologia miała swój początek w filozofii. Za datę ukonstytuowania się psychologii jako samodzielnej nauki empirycznej uważa się utworzenie w 1879 pierwszego laboratorium psychologicznego na Uniwersytecie Lipskim przez Wilhelma Wundta. Wundt usystematyzował metodę rejestracji subiektywnych doznań określaną jako introspekcja.

Metoda introspekcyjna opierała się na założeniu, że procesy psychiczne możemy badać tylko "od wewnątrz", rejestrując świadome doznania.
Radykalnie odmienną metodologię zaproponował behawioryzm (John Watson) postulujący badanie człowieka jako "czarnej skrzynki", przez analizę powiązań między docierającymi bodźcami a reakcjami. Do najważniejszych osiągnięć psychologii (i nauk pokrewnych) należą:

• odkrycie warunkowania klasycznego (Iwan Pawłow) i instrumentalnego (E. Thorndike i Burrhus Skinner);

• badania zapamiętywania i zapominania materiału werbalnego Hermana Ebbinghausa - wykreślenie krzywej zapominania;

• rozróżnienie pamięci krótkotrwałej i długotrwałej (William James, D. Hebb, D. Broadbent);

• badanie struktury pojęć (Eleanor Rosch);

• gramatyka generatywno-transformacyjna Noama Chomsky'ego;

• określenie etapów rozwoju umysłowego (Jean Piaget);

• określenie etapów rozwoju psychoseksualnego (Zygmunt Freud)

• koncepcja hierarchii potrzeb (Abraham Maslow);

• badania funkcjonowania małych grup i zmiany postaw (Kurt Lewin);

• opracowanie metod diagnozy klinicznej i psychoterapii (Zygmunt Freud, Carl Rogers, Aaron Beck).

2. Przedmiot badań w Psychologii

Psychologia - dziedzina wiedzy, zajmuje się człowiekiem jako jednostką, indywidualistą, bada jego zachowanie w warunkach zewnętrznych, w relacjach z otoczeniem. Każdy człowiek dąży do zaspokojenia potrzeb biologicznych i psychologicznych.

Psychologia składa się z wielu działów:

Psychologia ogólna- jest to poznawanie ogólnych procesów i zjawisk psychicznych, ich charakterystyki, przebiegu, uwarunkowań z nimi związanych, ma podać ogólna wiedzę.

Teoretyczna dziedzina psychologii zajmuje się procesami, które pozwalają się nam orientować w otoczeniu (procesy orientacyjno- poznawcze) pozwalają poznawać otoczenie, zdobywać doświadczenie, wiedzę. Są to: spostrzeżenie, nauka, pamięć, myślenie, mowa, wrażenie, wyobraźnia. Druga grupa procesów to kierunkowe- nadają pewien kierunek działalności człowieka. Mogą być motywacyjne i emocjonalne. Centralny punkt psychologii to osobowość- to co ją stanowi, tworzy.

3. Metody badań specyficzne dla psychologii

Obserwacja- planowe spostrzeganie czegoś, celowe, wcześniej zorganizowane, powtarzane, badacz jest bierny, nie robi nic, tylko obserwuje, nie ingeruje w przebieg.

Techniki:

• próbek czasowych (np. przez miesiąc, co dzień, o 15.00 przez 2h)

• próbek zdarzeń (np. obserwacja grupy, bo interesuje mnie agresja- konkretne zdarzenia)

• dzienniki obserwacji- rejestracja przez całą dobę (najłatwiej swojego dziecka)

Test- zbiór zadań przygotowanych do szerokiego zastosowania, może być znormalizowany, trafny (próby i zadania są konkretnie nastawione na funkcję, którą mają badać), rzetelny (w każdych warunkach daje stałe efekty), wystandaryzowany (są ustalone normy dla danej grupy wiekowej), wykonawczy. Test musi być sprawdzony na dużej populacji ludzi.

Rozmowa- polega na tym, że nie ukierunkowuję informacji, nie musimy dyscyplinować rozmówcy, jest spontaniczna, nacechowana indywidualizmem.

Analiza wytworów dziecka- w dotarciu do dziecka mogą nam pomóc metody projekcyjne (dziecko rzutuje na papier uczucia, emocje: rysunki). Dziecko często przekłada na papier to, czego nie chce powiedzieć.

Metody socjometryczne- bada, mierzy strukturę grupy społecznej. Nauczyciel poznaje klasę od środka. Dzieci mogą dostać listę osób z klasy i wybierają osoby z którymi chciałyby robić różne rzeczy, np. z kim chciałbyś pójść do kina? Nauczyciel wie, które dzieci są akceptowane, które trzeba wprowadzić do klasy, które są zagubione.

4. Metody niespecyficzne w psychologii

Eksperyment, ankieta, kwestionariusz, wywiad, analiza dokumentów, metody statystyczne, metody prób fizjologicznych.

5. 
   Psychologiczne koncepcje człowieka

Introspekcjonizm (Wilhelm Wundt, Titchener)

- koncentracja oparta na strukturze psychiki

- introspekcja jako główna metoda poznania

- doznania psychiczne są kombinacją prostych zdarzeń czy elementów

- wprowadził eksperyment, który był metodologicznym uzupełnieniem introspekcyjnej obserwacji

BEHAWIORYZM (John Watson, B.F. Skinner)

- >>tabula rasa<< „Dajcie mi niemowlę, a zrobię z niego, kogo chcecie”

- przedmiotem badań zewnętrzne zachowania organizmów

- oparty na formule S - R (bodziec - reakcja)

- warunkowanie jako wszelka forma zmiany zachowania nabywania doświadczeń i procesów intelektualnych

PSYCHOANALIZA (Zygmunt Freud)

• podejście psychodynamiczne - podstawowe pojęcie - motywacja

• przyczyna działań ludzkich są wrodzone instynkty, biologiczne popędy,

• osobowość wg Freuda: Id, Ego, Superego.

• Id - najbardziej podstawowa, nieświadoma struktura, stanowi źródło energii -funkcjonuje wedle zasady przyjemności

• Ego - pełni role koordynatora kontaktów z rzeczywistością i rządzi się zasadą realizmu

• Superego - zinternalizowane reguły postępowania i normy moralne, pełnią funkcję samokontroli.

• redukcja napięcia wewnętrznego

• istota zachowania jest rozwiązywanie konfliktów miedzy potrzebami i wymaganiami zewnętrznymi

• zachowanie napędzane przez potężne siły wewnętrzne

• wyróżnił fazy rozwoju, fazę oralną, analną, falliczną, latencji oraz genitalną

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA

- przedmiotem zainteresowania jest myśl ludzka i procesy związane z gromadzeniem wiedzy -

- człowiek działa, bo myśli, a myśli, bo jest istotą rozumną

- myślę, więc jestem Kartezjusza

- dzięki świadomości własnych procesów umysłowych ludzie mogą mieć poczucie osobistej tożsamości;

- jednostka jest reaktywna i aktywna, bo wybiera i tworzy indywidualne środowiska bodźcowe

- jednostka reaguje na rzeczywistość jaka przedstawia się w subiektywnej przestrzeni wewnętrznego świata myśli i wyobraźni.

- człowiek rodzi się ani dobry ani zły, a jedynie z potencjałem możliwości

- zachowanie jest tylko częściowo zdeterminowane charakterem bodźca i konsekwencjami uprzednich zachowań

Psychologia humanistyczna - Celem psychologii humanistycznej jest koncentracja na opisie niepowtarzalnych właściwości indywiduum. Specjaliści analizujący psychologię humanistyczną wskazują, że można wyodrębnić jej sześć podstawowych postulatów:

• upodmiotowienie sytuacji badawczej (badacz i badany stanowią my);

• dialog zamiast manipulacji

• komunikacja - niezbędna nie tylko z osobami badanymi, ale także z odbiorcami;

• łączenie psychologii jako nauki z psychologią jako praktyką, czego przykładem jest psychoterapia;

• uwzględniane perspektywy badanego (a nie tylko badacza), jako że zachowanie wyznaczone jest przez aktualny obraz rzeczywistości;

• odwołanie się do empatii jako najbardziej efektywnego kanału komunikacyjnego.

kierunek	natura ludzka	determinanty zachowania	cel badań	przedmiot badań
Biologiczny	bierny mechanistyczny	dziedziczność procesy biochemiczne	procesy zachodzące w mózgu i ukł. nerwowym	biochemiczna podstawa zachowania i pr. umysłowych
Psychodynamiczny	kierowany przez instynkty	dziedziczność wczesne doświadczenia	nieświadome popędy konflikty	zachowanie jako zewn. Wyraz nieświadomych motywów
Behawiorystyczny	reagujący na bodźce dający się modyfikować	środowisko warunki bodźcowe	specyficzne reakcje zewnętrzne	zachowanie, jego przyczyny bodźcowe i konsekwencje
Poznawczy	twórczo aktywny reagujący na bodźce	warunki bodźcowe procesy umysłowe	procesy umysłowe, język	procesy umysłowe dedukowane za pośrednictwem wskaźników behawioralnych
Humanistyczny	o nieograniczonym potencjale, aktywny	potencjalnie samosterujące	doświadczenia ludzkie i potencjał ludzki	struktura życia jednostki wartości, cele

6. Omów podstawowe procesy poznawcze.

Człowiek zdobywa orientację w swoim otoczeniu, a także we własnych przeżyciach psychicznych dzięki temu, że wykonuje rozmaite czynności poznawcze. Czynności te nazywamy także procesami instrumentalnymi, ponieważ za ich pomocą odbieramy i zyskujemy różne informację ze środowiska, przekształcane następnie przez podmiot i zapewniające mu regulację ze światem zewnętrznym.

Wrażenie - odzwierciedlenie w świadomości czegoś, co jest odbierane za pomocą narządów zmysłów. Wrażenia odbierane przez receptory są zależne od odległości:

• z daleka: telereceptory

• z bliska: kontaktoreceptory

Spostrzeżenie- to suma wrażeń, zdolność do odbierania wielu cech naraz. Mogą być:

• monosensoryczne (jednozmysłowe)

• wielosensoryczne (wielozmysłowe)

Mogą mieć właściwości obiektywne (np. jest jesień), lub subiektywne (np. jest pięknie, bo jest jesień), dowolne (celowe, świadome), mimowolne (zachodzi mimo naszej woli, nie zależy od nas).

Spostrzeżenia dzieci są też synkretyczne- całościowe, globalne- nie potrafią wyodrębniać szczegółów, części składowych(to zmienia się z wiekiem, do 6 roku życia znika zupełnie).

Uwaga - zdolność nastawienia zmysłów na jeden cel. Może być mimowolna i dowolna.
Dowolne spostrzeżenie + dowolna uwaga = obserwacja

Wyróżniamy: trwałość uwagi ( na jak długo się skupiamy), natężenie (siła koncentracji), podzielność, przerzutność. Uwaga zależy od temperamentu, zainteresowania, emocji, motywacji, ogólnego samopoczucia, wieku, otoczenia. Uwagę można ćwiczyć i rozwijać (ćwiczenia ruchowe).

Wyobraźnia- zdolność tworzenia obrazów, zjawisk. Wyobraźnia może być twórcza i odtwórcza. Wyobraźnia daje możliwość przewidywania, ułatwia przyswajanie sobie wiedzy, staje się ucieczką od problemów, posiada rolę terapeutyczną.
Pamięć - jest jednym z zasadniczych procesów psychicznych. Leży u podstaw wszystkich innych procesów psychicznych i bez niej nie możliwe byłoby w ogóle życie psychiczne. Pamięć to proces psychiczny polegający na zapamiętaniu, przechowywaniu (pamiętaniu) i odtwarzaniu materiału (zmysłowego, wyobrażeniowego lub myślowego).
Myślenie - to aktywny proces poznawczy odzwierciedlający ogólne cechy i stosunki między różnymi elementami rzeczywistości, zmierzający do rozwiązywania określonych problemów (zadań, zagadnień).

7. Co to są wyobrażenia. Omów ich rodzaje i znaczenie psychologiczne

Wyobrażenia są obrazami, polegającymi na odzwierciedleniu spostrzeganych poprzednio składników rzeczywistości (w sposób subiektywny)

Mają charakter konkretny i obrazowy, są mniej wyraziste i mniej szczegółowe niż spostrzeżenia, cechuje je także fragmentaryczność, potrafimy sobie wyobrazić w jasny i wyraźny sposób tylko niektóre szczegóły obiektu lub zdarzenia. Są nietrwałe i zmienne - to jednako znów inne cechy wyobrażanego przedmiotu wysuwają się w świadomości na pierwszy plan, po pewnej chwili zaś obraz znika. Są bardziej ogólne, mniej konkretne od spostrzeżeń (np. oprócz jednostkowych cech naszego biurka włączamy w jego wyobrażenie takie typowe cechy wszystkich biurek).

Obrazy ejdetyczne- są to wyobrażenia niemal tak samo dokładne i wierne, jak obrazy spostrzeżeniowe.

Rodzaje wyobrażeń:

a). wzrokowe- oparte na „naocznych” obrazach (np. możemy wyobrazić sobie wnętrze sklepu, w którym robiliśmy zakupy)

b). słuchowe

c). węchowe

d). smakowe

e). ruchowe

itp. oraz mieszane -uwarunkowane prawnością odpowiednich narządów zmysłowych

Podział wyobrażeń dotyczy ich związku z treścią poprzednich spostrzeżeń:

a). odtwórcze łączą się ściśle z doświadczeniem jednostki, odzwierciedlają się w nich w sposób mniej lub bardziej wierny i dokładny przedmioty, zjawiska, zdarzenia rzeczywiste, dawniej spostrzegane

b). wytwórcze są oparte na również na doświadczeniu, z którego czerpią podstawowy materiał i tworzywo. Ów materiał ulega jednak takiemu przekształceniu i opracowaniu, że w rezultacie uzyskujemy jakby zupełnie nowe obrazy nie odpowiadające minionym spostrzeżeniom.

Wyobraźnia- zdolność do tworzenia wyobrażeń odtwórczych i twórczych, przewidywania, uzupełniania i odtwarzania przy niepełnych danych zdarzeń, sytuacji itp., rozwinięta jest ona u różnych osób w różnym stopniu.

8. Postrzeganie, spostrzeganie - odbieranie bodźców wzrokowych, słuchowych, czy czuciowych, które poddawane są obróbce i syntezie w poszczególnych częściach mózgu. Jest pierwszym etapem przetwarzania informacji, które odbierane są przez narządy zmysłów. Proces postrzegania rozpoczyna akt spostrzegania.
   Organizm człowieka może spostrzegać następujące cechy bodźców: typ energii (temperatura, dźwięk); lokalizacja w przestrzeni; natężenie.

Przebieg procesu

• Prymitywna kategoryzacja - wyodrębnienie figury z tła.

• Poszukiwanie wskazówek - szukanie cech, postawienie hipotezy.

• Sprawdzenie dla potwierdzenia

• Zakończenie potwierdzania - nabycie poczucia pewność

9. Wrażenie - pierwotny i najbardziej podstawowy proces poznawczy człowieka. Powstaje na skutek bezpośredniego działania bodźców ze świata zewnętrznego lub z wnętrza organizmu na zakończenia nerwowe (receptory), wywołując reakcję psychiczną.

Jeden obiekt może jednocześnie działać na kilka rodzajów narządów zmysłowych, przez co jednocześnie można odczuwać kilka rodzajów wrażeń.

Podstawowe cechy wrażenia:

• charakter - rodzaj wrażenia,

• jakość - rodzaj wrażenia i to, na jaki narząd zmysłu oddziałuje,

• intensywność - wartość natężenia oddziaływania bodźca na narząd zmysłu,

• czas trwania - uzależniony od czasu oddziaływania danego bodźca na narząd zmysłu.

Możliwe jest jednoczesne odczuwanie różnych wrażeń, a wrażenia te wzajemnie na siebie oddziałują, najczęściej na zasadzie kontrastu wrażeń. Wyróżnia się:

• kontrast następczy (np. przy jedzeniu po słodkim cukierku kwaśnego jabłka, występuje wrażenie, że jest ono kwaśniejsze niż w rzeczywistości);

• kontrast współczesny (np. podczas patrzenia na szary obiekt umieszczony na czarnym tle, występuje wrażenie, że jest on jaśniejszy niż gdyby był umieszczony na tle białym).

Wrażenia ze względu na rodzaj działającego narządu zmysłu dzieli się na wrażenia: słuchowe, wzrokowe, smakowe, węchowe, dotykowe, mięśniowo-ruchowe, ciepła i zimna, ustrojowe oraz bólu.

10. Podaj rodzaje pamięci i omów fazy procesów pamiętania

Pamięć to właściwość układu nerwowego będąca warunkiem nabywania doświadczeń. Właściwość psychiczna, umożliwiająca kształcenie się i funkcjonowanie dośw. Dzięki niej nabywamy inf., przyswajamy wiedze i sprawność. Na proces pamięci składają się następujące czynności psychiczne (ogniwa procesu pamięci)

Fazy procesów pamięciowych:

Zapamiętywanie informacji- spostrzegane przedmioty wywołują zmiany w komórkach nerwowych w postaci śladów pamięciowych, może trwa krótko albo stanowić złożoną czynność

Przechowywanie ich - zmiany utrzymują się chociaż wywołujące je bodźce przestały działać (utajona faz pamięci)

Odtwarzanie(przypomnienie)- polega na aktualizowaniu dośw. w odpowiedniej formie

Pierwszym ogniwem pamięci jest zapamiętywanie.

Proces zapominania. Nie wszystkie doświadczenia, które zapamiętywaliśmy zachowują się trwale w naszej pamięci. Część zapominamy fragmentarycznie (częściowe), część całkowicie.

Rodzaje pamięci - dzielimy ze względu na:

• przedmiot- 1.obrazowa, słowna, rychowa, uczuć, 2. epizodyczna (dot. jednostkowych faktów), sematyczna,

• rozumienie: mechaniczna (bezmyslne wkuwanie), logiczna(proba uchwycenia sensu),

• udział woli: dowolna, mimowolna,

• trwałość przechowywania:1. bezposrednia (utrzyamnie pewniej ilosci bodzcow w danej chwili), odroczona(duza trwałość), 2. sensoryczna, krótkotrwała, długotrwała,

• rodzaj przypomnień: rozpoznawcza, odtwórcza

Zapominanie - utrata zdolności do przypominania sobie, rozpoznawania lub reprodukowania tego, co poprzednio zostało zapamiętane. Zaznaczyć należy, że pod pojęciem zapominania kryje się kilka odmiennych procesów pamięciowych, które prowadzą do utraty możliwości wydobycia informacji. Jest tak z kilku powodów:

• Ludzka pamięć składa się z wielu systemów, które zapamiętują, przechowują i odtwarzają dane w odmienny sposób. Oznacza to, że także utrata danych pamięciowych (zapominanie) przyjmuje odmienne formy w określonych systemach pamięciowych.

• Różne procesy neurologiczne są odpowiedzialne za przechowywanie danych przez mózg (zobacz przechowywanie (pamięć)), w związku z tym utrata danych pamięciowych może mieć różne podłoże neurologiczne.

• "Zapominanie" to pojęcie wieloznaczne. Można przez to rozumieć: utratę (wymazanie) informacji z pamięci; niemożność przypomnienia sobie informacji (które jednak posiada się "na końcu języka"); zamianę pierwotnie pamiętanej informacji lub modyfikowanie jej. Za każde z tych zjawisk odpowiedzialne są inne procesy pamięciowe.

• Pamięć polega na przechowywaniu danych percepcyjnych (dźwięki, obrazy, doznania kinestetyczne i in.) ale także informacji abstrakcyjnych, wiedzy jak wykonywać pewne czynności (np chodzić, prowadzić samochód, śpiewać itp.) i innych. Zapominanie może oznaczać różne procesy w zależności od tego, jakiego typu informacji dotyczy.

11. Uczenie się to jedno z podstawowych funkcji umysłu polegające na zdobywaniu wiedzy i w efekcie informacji, umiejętności, kompetencji i nawyków (sprawności). Może być świadome i nieświadome.

Uczenie się można rozpatrywać jako czynność (pojedynczą, krótkotrwałą) lub jako zbiór czynności podobnych i/lub równoległych, długotrwałych. O tym czy dana czynność lub proces zachodzi wnioskujemy na podstawie zaobserwowanych zmian - uczenie więc jest procesem nabywania doświadczeń wyrażające się modyfikacją zachowania. W pedagogice uczenie się odnoszone jest do czynności ucznia. Efekty uczenia się zależne są między innymi od pamięci, koncentracji uwagi, motywacji, zainteresowań, zdolności. Efektem uczenia się jest nabycie określonej wiedzy lub umiejętności

Rodzaje uczenia się:

uczenie pamięciowe - jego celem jest zapamiętanie układów wiadomości lub czynności tak, by można je było powtarzać w sposób bezbłędny - podstawowa czynność to powtórzenia; odnoszą się do tego trzy prawa:

• postawa czynna powoduje lepsze efekty niż postawa bierna,

• zapamiętanie początku i końca materiału wymaga mniej powtórzeń niż zapamiętanie środka,

• uczenie się przez rozwiązywanie problemów - gdy podmiot spotyka się z sytuacją nową, trudną, gdy zadanie nie może być rozwiązane przy pomocy posiadanej wiedzy. Uczeń informacje musi sam wytworzyć.

• uczenie się przez próby i błędy - wtedy gdy podmiot znajduje się w jakiejś nowej sytuacji, rozpatruje nowy układ zależności, po to by lepiej przystosować się do życia. Jest to nieekonomiczny sposób uczenia się, stosowany tam gdzie zawodzą inne. Podstawowe prawo odnoszące się do tej formy uczenia się to prawo efektu Thorndike: wśród wielu wykonywanych czynności, najsilniej utrwalają się te po których następuje efekt w postaci nagrody.

• uczenie się przez wgląd (zrozumienie) - odkrywanie organizacji materiału, nadawanie mu jakiejś struktury. Chodzi o wniknięcie w istotę rzeczy, zobaczenie powiązań między elementami, wniknięcie w terminy wchodzące w zakres działania.

• uczenie się sensoryczne - polega na wytwarzaniu odruchów warunkowych.

• uczenie się przez naśladownictwo.

• uczenie się uboczne (mimowolne) - następuje przy okazji wykonywania jakichś czynności.

• uczenie się poprzez zabawę - uczestnicząc w grach, konkursach, turniejach, ale także oglądając takie programy przyswajamy najczęściej wiedzę i umiejętności praktyczne, przydatne w codziennym życiu. Ta forma uczenia się jest charakterystyczna dla programów Edutainment.

Warunkowanie klasyczne lub warunkowanie pawłowowskie. Eksperymenty nad warunkowaniem przeprowadził jako pierwszy l. P. Pawłow. Stwierdził on, że podanie psu pokarmu do pyska wywołuje u niego wydzielanie śliny. Reakcję tę Pawłow nazwał odruchem lub reakcją bezwarunkową, ponieważ występuje ona bez uczenia się, w sposób niezmienny, utrwalony dziedzicznie; pokarm zaś jest bezwarunkowym bodźcem dla tej reakcji. Tego typu bodziec (sygnał) Pawłow nazwał bodźcem warunkowym, a efekt wywoływany przez niego (tu: wydzielanie śliny) — reakcją warunkową lub odruchem warunkowym. Odruch taki wytwarza się dzięki wielokrotnemu kojarzeniu się bodźca (np. dźwięku dzwonka) z podawaniem pokarmu, co Pawłow określił jako wzmocnienie bodźca warunkowego.

Warunkowanie instrumentalne (w odróżnieniu od warunkowania I typu zwanego klasycznym lub pawłowowskim) a ostatnio także warunkowaniem sprawczym. Wymaga od badanego organizmu wykonania określonej reakcji ruchowej lub powstrzymania się od niej (reakcje te zwane są reakcjami instrumentalnymi lub sprawczymi) w odpowiedzi na znak ustalony przez eksperymentatora (zwany bodźcem warunkowym). W efekcie zwierzę ma możliwość zaspokojenia swojej potrzeby (uzyskuje pokarm, wodę, itp.) lub unika bodźca nieprzyjemnego (np. dmuchnięcia w ucho). Chcąc uzyskać większą liczbę reakcji stosuje się wzmocnienie nieregularne, co kilka naciśnięć dźwigni. Zwierzę ma określoną pojemność żołądka, aby zaspokoić głód musi wtedy więcej razy nacisnąć dźwignię.

12. Omów źródła, rodzaje i właściwości procesów emocjonalnych oraz ich udział w różnych czynnościach psychicznych.

Procesy emocjonalne są odzwierciedleniem przeżywanym przez osobnika w stosunku do otoczenia. Osoby, przedmioty, zjawiska wywołują emocje dodatnie lub ujemne. Emocje przeżywają nie tylko ludzie, ale i zwierzęta. Człowiek potrafi reagować na przedmioty, myśleć o nich, rozumieć źródła wywołujące emocje - emocje takie nazywamy pośrednimi lub uczuciami.

Uczucia są wyższym etapem procesów emocjonalnych. Przeżywanie ich jest właściwe tylko człowiekowi.

Cechy emocji:

• znak emocji (uczucia + lub -, dodatnie-przedmioty przyczyniają się do zaspokojenia potrzeb, ujemne-procesy regulacyjne działają słabiej, sytuacja zagrożenia),

• intensywność procesów(określone pobudzenie układu nerwowego-aktywacji. Kontinuum aktywacji - skrajne-wściekłość, panika, brak podniecenia-sen),

• treść emocji (uczy sie4 odzwierciedlenia przeżyć emocjonalnych, kojarzyć sygnały, rozróżniać emocje).

Emocje pierwotne(pod wpływem bodźców bezpośrednich, zaspokojenie potrzeb biologicznych, nie uświadamiając sobie swych emocji) i pośrednie(powstaje świadomość, rozumie zależność miedzy sytuacja wytwarzającą emocje a przeżyciem emocjonalnym).

Źródła procesów emocjonalnych - wszystko to co zakłóca zachowanie, staje się źródłem emocji negatywnych, a to co przywraca równowagę i zapewnia optymalne warunki-źródło emocji pozytywnych. Niezależnie od jakości bodźców zmiany w ich nasileniu mogą być źródłem. Źródłem przeżyć może stać się także słowo. Słowa są jakby nosicielem emocji

Inteligencja emocjonalna Do inteligencji emocjonalnej zalicza się trzy główne grupy kompetencji, zwanych kompetencjami emocjonalnymi:

KOMPETENCJE PSYCHOLOGICZNE (relacje z samym sobą)

• Samoświadomość: umiejętność rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych, wiedza o własnych uczuciach, wartościach, preferencjach, możliwościach i ocenach intuicyjnych, czyli świadomość emocjonalna.

• Samoocena: poczucie własnej wartości, wiara we własne siły, świadomość swoich możliwości, umiejętności oraz swoich ograniczeń; umiejętność doświadczania własnej osoby niezależnie od sądów innych ludzi.

• Samokontrola: zdolność świadomego reagowania na bodźce zewnętrzne; umiejętność radzenia sobie ze stresem i kształtowania własnych emocji w zgodzie z samym sobą, z własnymi normami, zasadami oraz wyznawanymi wartościami.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE (relacje z innymi)

• Empatia: umiejętność doświadczania stanów emocjonalnych innych, uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i wartości wyznawanych przez innych, czyli rozumienie innych, wrażliwość na odczucia innych; postawa nastawiona na pomaganie i wspieranie innych osób; zdolność odczuwania i rozumienia relacji społecznych.

• Asertywność: posiadanie i wyrażanie własnego zdania oraz bezpośrednie, otwarte wyrażanie emocji, postaw oraz wyznawanych wartości w granicach nie naruszających praw i psychicznego terytorium innych osób; zdolność obrony własnych praw w sytuacjach społecznych bez naruszania praw innych osób do ich obrony.

• Perswazja: umiejętność wzbudzania u innych pożądanych zachowań i reakcji, czyli wpływania na innych; umiejętność pozyskiwania innych na rzecz porozumienia, zdolność łagodzenia konfliktów.

• Przywództwo: zdolność tworzenia wizji i pobudzania ludzkiej motywacji do jej realizacji; zdolność zjednywania sobie zwolenników.

• Współpraca: zdolność tworzenia więzi i współdziałania z innymi, umiejętność pracy w grupie na rzecz osiągania wspólnych celów, umiejętność zespołowego wykonywania zadań i wspólnego rozwiązywania problemów.

KOMPETENCJE PRAKSEOLOGICZNE (inaczej kompetencje działania - nasz stosunek do zadań, wyzwań i działań)

• Motywacja: własne zaangażowanie, skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów lub ułatwiają ich osiągnięcie, czyli dążenie do osiągnięć, inicjatywa i optymizm.

• Zdolności adaptacyjne: umiejętność panowania nad swoimi stanami wewnętrznymi; zdolność radzenia sobie w zmieniającym się środowisku, elastyczność w dostosowywaniu się do zmian w otoczeniu, zdolność działania i podejmowania decyzji pod wpływem stresu.

• Sumienność: zdolność przyjmowania odpowiedzialności za zadania i wykonywanie zadań; umiejętność czerpania zadowolenia z wykonywanych obowiązków; konsekwencja w działaniu, w zgodzie z przyjętymi przez siebie standardami.

13. Czym jest motywacja ? Omów jej cechy. Co może być motywem ?

Motywacja powstaje dzięki zaspokajaniu różnorodnych potrzeb i celów. Najbardziej podstawowe i konieczne do utrzymania się jednostki przy życiu są potrzeby biologiczne (np. potrzeba pokarmu, tlenu, zachowania gatunku). Ukierunkowuje działalność człowieka (dynamizuje zachowanie).

Cechy motywacji

Jedną z cech procesów motywacyjnych jest kierunek motywacji, polegający na dążeniu ku określonym celom dodatnim lub unikanie określonych procesów ujemnych. Inną cechą motywacji jest jej natężenie. Im nasze pragnienia, dążenia są bardziej intensywne, tym trwalej dążymy do ich spełnienia.

Jeżeli nam bardzo na czymś zależy wzrasta nasza zdolność do wysiłku.
Jeszcze jedną cechą motywacji jest jej związek z uczuciami. Jeśli zaspokajaniu potrzeb nie towarzyszą przeszkody przeżywamy dodatnie stany emocjonalne. Jeśli natomiast stanie coś na przeszkodzie działaniu silnie motywowanemu doznajemy negatywnych uczuć. Emocje rosną wraz z motywacja. Emocje muszą być zrównoważone, za silne zakłócają procesy poznawcze, myślenie, brak koncentracji.

Motyw jest przeobrażoną formą emocji, ukierunkowuje ludzkie działanie. Motyw oznacza takie zjawiska jak: chęć, pragnienie, zamiar, zainteresowanie, obawa przed czymś. Ogół, zespół motywów nazywa się motywacją.

14. Zasady motywowania:

• Oczekuj od ludzi tego, co najlepsze

• Zauważaj potrzeby drugiego człowieka

• Wysoko ustawiaj poprzeczkę doskonałości

• Stwórz środowisko, gdzie niepowodzenie nie jest równoznaczne z przegraną

• Jeśli ktoś zdąża tam, gdzie ty - dołącz do niego

• Wykorzystuj wzorce, by zachęcać do sukcesu

• Okazuj uznanie i chwal osiągnięcia

• Stosuj mieszankę wzmocnień - pozytywnych i negatywnych

• Potrzebę współzawodnictwa wykorzystuj w sposób umiarkowany

• Nagradzaj współpracę

• Pozwalaj, by w grupie zdarzały się burze

• Staraj się utrzymać własną motywację na wysokim poziomie

15. Jak poziom motywacji wpływa na sprawność działania?

Im większe jest natężenie procesów motywacyjnych z tym większą energią człowiek podejmuje działanie. Na ogół wzrost motywacji prowadzi do zwiększenia sprawności działania, czynności wykonywane są szybciej, wzrasta odporność jednostki na zmęczenie.

Podobnie jednak jak w odniesieniu do procesów poznawczych, silna motywacja nie zawsze ułatwia skuteczne działanie. Stwierdzono istnienie pewnych granic, do których wzrost motywacji zwiększa skuteczność działania. Zależności te zostały ujęte w dwóch prawach Yerkesa-Dodsona

I PRAWO :

„W miarę wzrostu motywacji sprawność działania wzrasta do pewnego poziomu, a następnie zaczyna spadać.”

W konsekwencji przy bardzo wysokiej motywacji sprawność działania jest niska. Pojawiają się błędy, zmniejsza się pole uwagi, maleje zakres dostępnych skojarzeń, czynności umysłowe ulegają dezorganizacji.

Zjawisko takie występuje najczęściej wtedy, gdy jednostka jest bardzo silnie motywowana do osiągnięcia danego celu, a jednocześnie lęka się, że nie potrafi sprostać zadaniu np. zachowanie studenta podczas sesji egzaminacyjnej lub konkursowej- zbyt intensywna motywacja wzbudza także intensywne a niekorzystne dla efektów działania procesy emocjonalne. Sprawność działania ulega osłabieniu.

Działanie przebiega najsprawniej wtedy, gdy motywacja jest średnio intensywna. Nie dotyczy to jedynie motywacji wynikającej z lęku przed karą czy takiej, która wzbudza negatywne procesy emocjonalne. Lęk przed karą, obawa przed niepowodzeniem, strach sytuacji zagrożenia wpływają często na nagłe i znaczne podwyższenie motywacji do poziomu, w którym działanie zostaje zdezorganizowane, a niekiedy aktywność całkowicie zahamowana.

II PRAWO:

„Im łatwiejsze zadanie, tym lepsze osiągamy wyniki przy dużym natężeniu motywacji. Im zaś zadanie jest trudniejsze tym dla sprawności działania korzystniejsze jest niewielkie natężenie motywacji.”

Zadanie wtedy jest łatwe dla jednostki, gdy jest jej znane, wyćwiczone lub bardzo proste. Zadanie trudne to zadanie złożone z wielu elementów lub nowe. Gdy procesy motywacyjne są bardzo intensywne i towarzyszy im zaangażowanie emocjonalne sprawnie wykonujemy czynności proste - początkujący pianista mimo zdenerwowania występem i pragnienia sukcesu, zagra bez pomyłek utwór prosty i znany.

Jeśli przy tym samym poziomie motywacji mamy wykonać zadanie skomplikowane z pewnością poziom wykonania ulegnie obniżeniu- ten sam pianista grający w tej samej sytuacji nowy i złożony utwór będzie się prawdopodobnie często mylił.

Dla różnych ludzi rozmaite sytuacje i zadania będą odbierane jako proste i łatwe albo też jako trudne i skomplikowane. Jeśli jednak jakiś nawet trudny, a zarazem odległy cel ma dla jednostki dużą wartość, będzie ona uporczywie mimo przeszkód dążyła do realizacji i pomyślnego wykonania postawione sobie zadania.

16. Czym jest inteligencja. Omów znane ci teorie inteligencji.

Inteligencja bywa niekiedy traktowana jako zdolność ogólna, kiedy indziej jako zdolność przystosowywania się do nowych wymagań czy też zdolności efektywnego myślenia. Ludzie różnią się poziomem inteligencji. Opracowano szereg technik umożliwiających pomiar inteligencji. Techniki te nie są jednak niezawodne, ponieważ w dużej mierze uwzględniają wyuczone wiadomości. Aby ustalić poziom umysłowy stosuje się składnik wprowadzony przez W. Sterna, tak zwany iloraz inteligencji. Wyrażą on liczbowo poziom inteligencji jako stosunek wieku umysłowego do wieku życia.




Inteligencja A- wrodzone intelektualne możliwości człowieka, które może (ale nie musi) rozwinąć poprzez odpowiednią stymulację swojego umysłu. Na tę stymulację składają się rzecz jasna czynniki środowiskowe, czyli wychowanie bogate w bodźce służące rozwojowi intelektualnemu.

Inteligencja B - zdolności intelektualne, które człowiek z dostępnych mu doświadczeń życiowych wykształci. Naukowcy twierdzą, że z dużym prawdopodobieństwem nikt nie rozwinie swych intelektualnych zdolności tak, aby pokryły się one z granicą możliwości wrodzonych - w moim rozumowaniu - większość z nas MOGŁABY być geniuszami, gdyby na rozwój intelektualny poświęcali ogrom czasu i wysiłku od najmłodszych lat, jednak mało kto będzie do tego dążył.

Inteligencja C - ujawnia się w sytuacjach rzeczywistych. To, czy w danej sytuacji będziemy potrafili reagować mniej lub bardziej inteligentnie może zależeć od stanu naszego organizmu (choroba, stan upojenia alkoholowego, smutek etc.) oraz charakteru sytuacji z jaką się spotkamy. Ostatnio miałem wypadek samochodowy i powiem szczerze - nie tylko nie miałem pojęcia jak się zachować, ale i nawet trudno było się wysłowić. Warto zaznaczyć, że testy inteligencji nie są doskonałe i (póki co) nie jest możliwe zmierzenie pełnego zakresu i wymiarów inteligencji człowieka (podobnie zresztą jak osobowości).

Teorie inteligencji:

Teoria Spearmana - Każda zdolność powstaje jako wynik współdziałania dwóch czynników, tak zwanego czynnika G czyli inteligencji ogólnej oraz czynnika S czyli specyficznego. Czynników S jest wiele , są one specyficzne dla różnych rodzajów czynności.

Teoria Vernona - W myśle tej koncepcji struktura inteligencji składa się z 5 poziomów. Na szczycie znajduje się czynnik głowny G. poniżej leżą czynniki drugiego rzędu, obejmujące czynności werbalne oraz czynności praktyczne. Czynnik te wyodrębniją się na 3 poziomie. Z czynnika werbalnego zostaje wyodrębniony: słowny, liczbowy i szkolny, praktyczny czynnik czynności mechanicznej, przestrzenny i manualny. Te dzielą się na czynniki czwartego rzędu . Z nich wyodrębniają się dopiero składniki specyficzne.

Test inteligencji - test mierzący poziom inteligencji. Średni wynik jednostki w danej populacji = 100, średni rozrzut (σ) statystyczny wyników 15 (w innych skalach 12). Oznacza to, że wynik od 85 do 115 wskazuje na przeciętną inteligencję (ok. 68% wszystkich wyników w populacji); wynik powyżej 115 wskazuje na inteligencję wyższą niż przeciętna, zaś poniżej 85 na inteligencję niższą niż przeciętna.

17. Zaburzenia psychiczne

Zdrowie psychiczne - jest to stan wolny od zaburzeń psychicznych, czyli takie zachowanie człowieka, które jest wolne od zakłóceń czynności psychicznych.

Zaburzenia psychiczne - przejaw choroby psychicznej. Jest to utrata umiejętności efektywnego reagowania przez organizm człowieka na bodźce generowane przez środowisko zewnętrzne jak i wewnętrzne..

Czym się wyróżniają choroby psychiczne wśród innych pojawiających się u człowieka?

Pomimo różnorodności chorób psychicznych można wyróżnić parę cech wspólnych tego typu zaburzeń:

1. zamiana w sposobie przeżywania

2. cierpienie

3. utrudnienie lub zerwanie kontaktu z otoczeniem

4. brak krytycyzmu

5. zmiany w systemie wartości

W sytuacji prawidłowej czynności mózgu warunkującej prawidłowe stany naszej świadomości wyróżniamy trzy typy czynności psychicznych:

• poznawcze

• emocjonalne

• motywacyjne

Warunkiem sprawnego przebiegu tych czynności w naszym codziennym życiu jest stan przytomności. Jak już zaznaczono to na wstępie świadomość jest najwyższym stopniem przytomności. Prawidłowe czynności psychiczne są podstawą naszej świadomości. Natomiast strukturą która organizuje i łączy w jedno czynności psychiczne to osobowość.

Prawidłowe czynności psychiczne człowieka:

• procesy poznawcze czyli spostrzeganie, pamięć, myślenie

• procesy emocjonalne

• procesy motywacyjne

• stan przytomności

• osobowość

18. Patologie

Wg definicji A. Podgóreckiego patologia społeczna to postawy i zachowania ludzi, które naruszają podstawowe normy etyczne oraz wyrządzają mniej lub bardziej wymierne szkody społeczne.

Podstawą badań w patologii społecznej mogą być następujące problemy:
- pierwszy-dotyczy zjawisk związanych z życiem jednostki i określany jest mianem patologii indywidualnej;
- drugi-obejmuje negatywne zjawiska związane z życiem rodziny i nosi nazwę patologii rodziny;
- trzeci-stanowią ujemne zjawiska powstające w grupach społecznych.

Do zakresu patologii zaliczyć można:
- przestępczość-różne rodzaje, grupy wiekowe, społeczne, bandy, kliki;
- zachowania patologiczne, dysfunkcjonalne wobec rodziny, społeczności lokalnej;
- samoniszczenie - alkoholizm, narkomania i samobójstwa, a także inne zachowania agresywne wobec swojej osoby;
- typy zachowań aspołecznych, np. działania zmierzające do zaostrzenia konfliktów społecznych, narodowościowych, religijnych, ruchy młodzieżowe, itd.;
- dewiacyjne zachowania seksualne - parafilie, np. pedofilia, kazirodztwo, gwałty;
- inne rodzaje zachowań występujących na podłożu psychospołecznym, np. zaburzenia psychiczne i nerwice.

19. Patologia jako nauka

Patologia społeczna jako nauka szuka odpowiedzi na następujące pytania: Dlaczego pewne zjawiska szkodliwe dla społeczeństwa pojawiają się w nim (etiologia),jakie są objawy (symptomatologia), jakie należy zastosować środki i jak jest ich skuteczność (profilaktyka), Jaki jest podział patologii(taksonomia), jak je diagnozować(diagnostyka) i jak leczyć (terapeutyka).

20. Pojęcie alkoholizmu
    Pojęcie alcoholismus chronicum wprowadził Magnus Huss w roku 1849. Człowiekiem, który zdjął z osób uzależnionych odium pogardy i uczynił ich pacjentami potrzebującymi pomocy, jest amerykański lekarz czeskiego pochodzenia Elvin Morton Jellinek. W 1960 w opublikował pracę pt.: Koncepcja alkoholizmu jako choroby. E.M. Jellinek pierwszy przedstawił, w jaki sposób dochodzi do powstawania i pogłębiania się uzależnienia od alkoholu, podzielił proces powstawania choroby na fazy. Autor wyróżnia następujące stadia choroby alkoholowej:

• Faza wstępna prealkoholowa, trwająca od kilku miesięcy do kilku lat, zaczyna się od konwencjonalnego stylu picia. Człowiek odkrywa, ze picie alkoholu nie tylko daje przyjemne doznania, ale także łagodzi przykre stany emocjonalne. Wzrasta tolerancja na alkohol. .

• Faza ostrzegawcza zaczyna się w momencie pojawienia się luk pamięciowych - palimpsestów.

• Faza krytyczna rozpoczyna się od utraty kontroli nad piciem.

• Faza przewlekła zaczyna się wraz z wystąpieniem wielodniowych ciągów.
  Zatrzymanie choroby jest możliwe na każdym etapie.

OBJAWY UZALEŻNIENIA

1. Silna natrętna potrzeba spożywania alkoholu (głód alkoholu).

2. Upośledzona zdolność kontrolowania picia alkoholu (trudności w unikaniu rozpoczęcia picia, trudności w zakończeniu picia albo problemy z kontrolowaniem picia do wcześniej założonego poziomu).

3. Picie alkoholu w celu złagodzenia albo zapobieżenia alkoholowemu zespołowi abstynencyjnemu oraz subiektywne poczucie skuteczności takiego postępowania.

4. Objawy abstynencyjne (drżenia mięśniowe, nadciśnienie tętnicze, tachykardia, nudności, wymioty, biegunki, bezsenność, rozszerzenie źrenic, wysuszenie śluzówek, wzmożona potliwość, zaburzenia snu, nastrój drażliwy lub obniżony, lęk).

5. Zmieniona (najczęściej zwiększona) tolerancja alkoholu (ta sama dawka alkoholu nie przynosi oczekiwanego efektu, potrzeba spożywania większych dawek alkoholu dla wywołania oczekiwanego efektu).

6. Zawężenie repertuaru zachowań związanych z piciem alkoholu do 1-2 wzorców.

7. Postępujące zaniedbywanie alternatywnych do picia przyjemności, zachowań i zainteresowań.

8. Picie alkoholu mimo oczywistej wiedzy o jego szczególnej szkodliwości dla zdrowia pijącego.

21. Narkomania - potoczne określenie odnoszące się do uzależnienia od substancji chemicznych wpływających na czynność mózgu. Narkomania charakteryzuje się:

• tzw. głodem narkotycznym

• przymusem zażywania środków odurzających

• chęcią zdobycia narkotyku za wszelką cenę i wszystkimi sposobami

Poza wymienionymi powyżej istnieje jeszcze wiele innych określeń, używanych w literaturze przedmiotu.

Stan nałogu charakteryzuje się:
• przymusem używania danego środka,
• występowaniem uzależnienia fizycznego i psychicznego,
• szkodliwym wpływem na jednostkę i otoczenie.
NAWYK - w węższym znaczeniu stan ten charakteryzuje się:
• pragnieniem, czasem bardzo silnym, ale nie przymusem używania danego środka,
• ograniczoną tendencją do zwiększenia dawki,
• ograniczonym uzależnieniem psychicznym przy jednoczesnym braku uzależnienia fizycznego od objawów abstynencyjnych,
• szkodliwym wpływem na daną osobę, ale bez negatywnych następstw społecznych,

22. Profilaktyka patologii

Wyróżnia się trzy poziomy profilaktyki niedostosowania społecznego. Są to:

- Profilaktyka pierwszego stopnia (pierwszorzędowa) obejmująca środki, które umożliwiają zwalczanie zasadniczych przyczyn patologii, promocję zdrowia psychicznego i fizycznego oraz przedłużanie życia człowieka.
- Profilaktyka drugiego stopnia (drugorzędowa) określająca postępowanie, które zmierza do ujawnienia i eliminowania możliwie najszybciej, wszelkiego rodzaju niedostosowań i zaburzeń osobowości, zanim nastąpi stan charakterystyczny dla danego zjawiska patologii.
- Profilaktyka trzeciego stopnia (trzeciorzędowa), oznacza interwencję, która ma na celu zapobiec komplikacjom i następstwom społecznym z powodu wystąpienia stanu dewiacji.

W praktyce przyjmuje się, że podstawowa jest profilaktyka pierwszorzędowa realizowana szczególnie intensywnie w szkołach w formie informacyjno-edukacyjnej. Na drugim miejscu jest profilaktyka drugorzędowa skoncentrowana na grupach wysokiego ryzyka (bywa realizowana w szkołach), zaś na trzecim miejscu pojawiają się programy terapeutyczne dla osób przejawiających zachowania patologiczne (realizowane przez placówki specjalistyczne)

Z. Gaś przytoczył cele profilaktyki obowiązujące dziś na świecie, charakterystyczne dla każdej jej odmiany i stopnia. Są to:

1. Rozpowszechnienie prawdziwych i realnych informacji o zjawisku, którego profilaktyka dotyczy.
2. Kształtowanie świadomych wzorców konsumpcyjnych.
3. Kształtowanie umiejętności interpersonalnych, samooceny i samodyscypliny.
4. Rozwijanie umiejętności interpersonalnych, a szczególnie umiejętności empatii, współpracy, komunikowania się, rozwiązywania konfliktów.
5. Rozwijanie umiejętności podejmowania decyzji oraz rozwiązywania problemów, obejmujących między innymi zdolność do wybierania pozytywnych, a nie negatywnych stylów życia.
6. Rozwijanie związków z grupą społeczną i poczucia odpowiedzialności za grupę, do której jednostka należy (rodzina, lokalna społeczność, klasa).
7. Rozwijanie dojrzałej odpowiedzialności jako właściwego wzorca ról do naśladowania przez innych (obejmujący np. styl życia, postawy wobec używania środków odurzających).
8. Rozwijanie środowiska rodzinnego, społecznego i środowiska pracy, które podniosłoby jakość życia wszystkich jego członków.
9. Kształtowanie reguł prawnych i publicznych tak, by były zgodne z ludzkimi potrzebami i wspierały pozytywne style życia.
10. Umożliwianie wczesnego rozpoznania, diagnozowania zagrożeń oraz rozwijania strategii przeciwdziałania, bazujących na znajomości przyczyn szkodliwych uwarunkowań.

• należy sprawić, aby młodzież chętniej chodziła do szkoły, nie wagarowała i polubiła ją,

• należy zaproponować alternatywne możliwości spędzania wolnego czasu,

• uodpornić młodzież na różnego rodzaju niepowodzenia, a ciekawość skierować na inne tory,

• uszczelnić szkołę, aby jak najbardziej utrudnić przenikanie środków uzależniających na jej teren,

• przypominać o skutkach, jakie wynikają ze stosowania środków uzależniających,

• uwrażliwić młodzież na przejawy agresji, spowodować, aby reagowała na nią w sposób czynny, a nie bierny.

13

---