ZESTAW 1.

3. Jaskinia - platońka alegoria, w której nasze poznanie zmysłowe porównane zostało do cieni obserwowanych przez więźnia siedzącego w jaskini tyłem do wejścia i patrzącego na przeciwległą ścianę. Na niej widoczne były cienie wędrujących przez jaskninię ludzi; to co człowiek poznaje w świecie zjawiskowym, to są właśnie owe cienie; rzeczywiste byty są poza ludzkim poznaniem.

Socjalizm - (łac. socjalizm- społeczny), zakładany w teorii marksistowsko- leninowskiej ustrój społeczny mający być etapem przejściowym od kapitalizmu do komunizmu; utopie socjalistyczne formułowane były już w starożytności, polegały one na głoszeniu zasad egalitaryzmu, zniesienia niesprawiedliwości społecznej, urzeczywistniania zasad: równości ludzi, braterstwa i wolności; Marks dowodził, że socjalizm nie jest postulatem marzycieli, ale wynikiem obiektywnego rozwoju możliwości produkcyjnych kapitalizmu; że socjalizm nie jest celem, ale środkiem dojścia do komunizmu; socjalizm w swych założeniach znosi prywatną własność środków produkcji; wolny rynek zostaje zastąpiony przez gospodarkę planową, wprowadza zasadę, że praca człowieka jest miernikiem jego udziału w konsumpcji dóbr, ustanawia dyktaturę klasy pracującej, która wykorzystuje państwo do realizacji celów budownictwa socjalistycznego, przekształca dyktaturę w system demokracji socjalistycznej; w sferze socjalnej zasady socjalizmu miały unormować czas pracy, gwarantować wypoczynek i świadczenia socjalne, umożliwić szeroki dostęp do kultury i nauki;

Personalizm - (łac. personalis- osobisty)- określenie kierunków filozoficznych, które zakładają: 1) cała rzeczywistość jest zbiorem osobowości, rozwija się nie według praw przyczynowych, ale celowo; 2) najwyższą wartością świata stworzonego jest człowiek, tj. człowiek jako dusza nieśmiertelna, i z tej racji cała działalność jednostki i społeczeństwa winna być podporządkowana dobru nieśmiertelnemu duszy, tj. zbawieniu; 3) dobro osoby powinno być kierowniczą zasadą życia społecznego.

Guna - (sanskr, nić, cecha, przymiot, zaleta)- w systemie snkhji i jogi oznacza składnik rzeczywistości nie jako część, ale jako natura, sposób, funkcja, właściwość, cecha; w filozofii Wedanty oznacza różne cechy brahmana osobowego.

ZESTAW 2.
1.Istota człowieka
Człowiek - egzemplarz gatunku ludzkiego; zorganizowana całość psychofizyczna i społeczno - kulturowa , na którą składa się różnorodność aspektów i procesów biologicznych, społecznych oraz psychologicznych określających reakcje psychofizyczne jednostki na oddziałujące na nią warunki społeczno - przyrodnicze, które z kolei są kształtowane przez gatunek ludzki;

3. Antropomorfizm - (gr. anrhropos- człowiek, morphe- forma)- człekokształtność, tendencja do wyobrażania i przedstawiania zjawisko poza ludzkich na wzór ludzki; przejście od zoomorfizmu do antrpomorfizmu w ujmowaniu bogów stanowi religijny wyraz procesu wyzwalania się człowieka spod absolutnego władztwa przyrody; przejaw tendencji do zniesienia dystansu między wierzącym a bogiem.

Ignorancja- (łac. ignorantia -nieznajomość, brak wiedzy, nieuctwo), zawiniony brak wiedzy, którą ktoś mógł zdobyć; niewiedza wynikająca z braku poznania.

Ekstaza- (gr. ekstasis - oddalenie zmiejsca, szaleństwo, bycie na zewnątrz siebie), stan duchowy człowieka, w którym umysł wydaje się opuszczać ciało i uczestniczyć w wyższej, uniwersalnej rzeczywistości.

Hierarchia- (gr. hierarchia - urządnaczelnego kapłana), 1) ustopniowany stosunek wzajemnej nadrzędności i podporządkowania duchownych; 2)całość duchownych kościoła.

Laik- (gr. laikos - ludowy), wierni w Kościele, stan świecki w odróżnieniu od kleru; niewtajemniczeni.

ZESTAW 3.

3. Ad acta- do akt, odłożyć sprawę

Brewe- (łac. breve - krótki), urzędowy dokumant papieski.

Fatalizm- (łac. fatalis - wyznaczony losem), pogląd, którego przedstawiciele są przekonani, że przebieg zdarzeń w przyrodzie i społeczeństwie jest raz na zawsze ustalony przez siły przyrody lub nadnaturalne (fatalizm religijny) i stąd każda działalność człowieka jest z góry skazana na niepowodzenie; człowiek może jedynie podporządkować się owym siłom, fatalizm jest konsekwencją ludzkiej niewiedzy, charakteryzuje go potoczne stwierdzenie: „tak już jest”, które wypowiadane jest w sytuacji, gdy człowiek nie potrafi wyjaśnić sobie określonego zdarzenia.

Kabała- (hebr. quebbel - otrzymać; quabbalah - teoria objawienia), w tradycji żydowskiej tajemnicza interpretacja Biblii.

Realizm- (łac. realis - rzeczywisty), stanowisko w średniowiecznym sporze o uniwersalia głoszące, że pojęciom ogólnym odpowiadają przedmioty ogólne będące samoistnymi, niezmiennymi, wiecznymi bytami; w teorii poznania realizmem określamystanowisko, zgodnie z którym przyjmuje się, że istnieje świat rzeczywisty, materialny, niezależny od poznającego człowieka; świat ten człowiek poznaje i wykorzystuje dla zaspokajania swoich potrzeb; „Wyróżnia się zazwyczaj realizm skrajny, realizm umiarkowany, konceptualizm i nominalizm. Realiści obu autoramentów twierdzą zgodnie, że istnieją powszechniki <<pozaumysłem>>; jednakże według realistów skrajnych istnieją one również i <<pozarzeczami>> (poza desygnatami odpowiedniego terminu ogólnego), gdy realiści umiarkowani dopuszczają tylko istnienie powszechników <<w rzeczach>>. Realizm skrajny przyjęto też nazywać platońskim, umiarkowany -arystotelesowym. Konceptualizm obstaje przy istnieniu powszechników wyłącznie w <<umyśle>>. Nominaliści wreszcie odrzucają zgoła istnienie powszechników”.

ZESTAW 4.

3. Ad verbum- dosłownie.

Byt dla siebie- człowiek świadomy, posiadający „dookreślony” sens swego życia, sprecyzowane cele swej działalności, określone wartości uznane i im podporządkowane myślenie oraz działanie.

Fetyszyzm- trwały i powszechnie obecny element wierzeń pierwotnych występujący także w religiach rozwiniętych, np. kult obrazów, relikwii w chrześcijaństwie; kult przedmiotów materialnych, którym przypisuje się nadnaturalne właściwości; w miejsce naturalnych cech przedmiotu czciciele fetysza widzą w nim tajemnicze siły, które mogą przyczyniać się do skuteczniejszego zaspokojenia ludzkich potrzeb.

Kategoria- (gr. kategoria - sąd,orzeczenie), pojęcie filozoficzne.

Reinkarnacja- (łac. re - z powrotem, incarnatio - wcielenie), ponowne narodziny, ponowne wcielenie się duszy w ciało.

ZESTAW 5.

3.

ZESTAW 6.
1.Opisz myślenie potoczne.
Doświadczenie potoczne jest elementarną warstwą praktyki. Elementy myślenia potocznego: naturalne, konkretne twierdzenia obrazujące postawę realistyczną przyjęta postawa realistyczna wyrażana w formie zasad zdrowego rozsądku przekonania tymczasowe, osobiste, formułowane na podstawie doświadczeń jednostkowych przekonania niespójne, przemieszane z przesądami i uprzedzeniami myślenie życzeniowe i wiara wiedza zbiorowa, utrwalona i przekazywana z pokolenia na pokolenie wiedza przemieszana z myśleniem religijnym wieloznaczność pojęć, ich niejasność i ogólność konkretyzowana za pomocą jednostkowego doświadczenia. Z myśleniem potocznym ściśle związana jest kategoria “zdrowy rozsądek" wyrażająca działanie i poznanie przednaukowe, w którym świat jest dostępny naszemu poznaniu i działaniu. jest to wiedza tworzona na podstawie intuicyjnych przekonań, doświadczeń jednostkowych, pozbawiona argumentacji naukowej. Myślenie potoczne ogranicza się do poznania zjawisk otaczającego nas świata oraz ukazania związków, w jakich te zjawiska pozostają.

2.Byt w ujęciu G. Berkeleya
Bytem są ogólne wyrazy, pojęcia, które istnieją w świadomości człowieka, są nim również postrzeżenia. To co dotyczy ciał materialnych, a więc " rozciągłość, kształt i ruchy" są to tylko idee istniejące w umyśle. A zatem rzeczy są wtedy, kiedy je postrzegamy. Argumenty uzasadniające ten pogląd: - jakości pierwotne nie występują nigdy samodzielnie, a zawsze w połączeniu z innymi np. kształt i barwa. - jakości pierwotne są względne, zależą od sposobu ich postrzegania, są więc wynikiem rozumu, a nie zmysłów, - jakości pierwotne nie są poznawane zmysłowo, lecz rozumowo.



ZESTAW 7.
1.Opisz istotę myślenia mitycznego i religijnego.
Myślenie mitologiczne i religijne jest próbą przekroczenia myślenia potocznego. Religią określa się skomplikowaną wielorakość zjawisk. można powiedzieć, że religia jest związana z podstawą sensu ludzkiego bytowania. Elementy myślenia religijnego: uznanie istnienia sfery sacrum i profanum wiara w byty i zdarzenia supranaturalne (cuda) akceptacja kodeksu moralnego mającego sankcję boską wiedza formułowana na podstawie przeżyć religijnych uznanie form domniemanego porozumiewania się człowieka z bóstwem/bogiem koncepcja ogólnego celu świata, wyznaczonego w nim miejsca dla człowieka, określenie celów jego życia.

2.Hume'a teoria alienacji religijnej
Wielobóstwo było pierwszą formą religii. Rozwijało się od deifikacji- ubóstwiania- sił przyrody poprzez antropomorfizm bóstw aż do deifikacji ludzi. Religię Hume oceniał z punktu widzenia wywieranego przez nią wpływu na życie społeczne oraz poszczególne jednostki. Stworzył podstawę teorii alienacji religijnej ukazując, że im bardziej niepewne są warunki egzystencji ludzkiej, tym doskonalsze atrybuty przypisuje się bóstwu, im wyżej zaś bóstwo zostanie wyniesione ponad ludzi, tym bardziej człowiek staje się istotą słabą i poniżoną.

ZESTAW 8.
1. Omów istotę poznania filozoficznego.
Klasyczne poznanie filozoficzne winno być:
- autonomiczne, metodologicznie niezależne od innych typów wiedzy oraz posiadające odrębny przedmiot, cel i w konsekwencji metodę
- realistyczne, dotyczące rzeczywistości istniejącej niezależnie od poznania
- specjalistyczne, a zarazem całkowicie uniwersalne, czyli dotyczące wszystkiego, co realnie istnieje, ale wyłącznie w określonym aspekcie struktury ontycznej ("bytu jako bytu"), ujętej w języku analogiczno-transcendentalnym (analogia)
- racjonalne, akceptujące tezy oparte tylko na intersubiektywnie (dostępny więcej niż jednemu podmiotowi poznającemu) kontrolowanym doświadczeniu lub intelektualnej oczywistości oraz otrzymane w wyniku stosowania odpowiednich reguł metodologicznych w możliwym dla nich zakresie.
- teoretyczno-mądrościowe, wyjaśniające w świetle ostatecznych racji, oraz angażujące (poznanie tego co prawdziwe, powinno wpływać na wypełnianie obowiązków przez poznającego- koniecznościowe, dające w zasadniczych sprawach kanoniczne prawdy

2.Ontologia Hume'e
Świat jest zespołem spostrzeżeń . nic poza nim nie istnieje. Nie ma nic takiego, co określamy pojęciem" substancji". Są tylko postrzeżenia- pierwotne, zwane wrażeniami oraz pochodne, idee. Wrażenia są pierwowzorami, idea zestawieniem wrażeń wytwarzanych przez umysł. Wrażenia pozwalają poznać rzeczywistość, są sprawdzianem idei, które powstają według zasad kojarzenia 1) przez podobieństwo 2)czasowej i przestrzennej styczności 3) związku przyczynowego. Człowiek nie jest w stanie poznać obiektywnej rzeczywistości. Umysł ludzki zajmuje się tylko dwiema prawdami: ideami i faktami. Idee są oczywiste i pewne. Są niezależne od doświadczenia. Fakty dotyczą rzeczywistości, ale za to nie są oczywiste i konieczne. Stwierdzamy je bezpośrednio.

ZESTAW 9.
1.Omów funkcje nauki
Funkcjami nauki są:
1) odkrywanie i opisywanie faktów, ich własności, prawidłowości i występujących między nimi zależności;
2) wyjaśnianie faktów poprzez odwoływanie się do innych faktów i prawidłowości bardziej uniwersalnych;
3) prognozowanie faktów przyszłych;
4) systematyczne opracowywanie i logiczne porządkowanie wyników poprzez formułowanie pojęć, definicji, twierdzeń, hipotez, teorii i całych systemów wyjaśniających;
5) przekazywanie wyników;
6) weryfikowanie wyników badawczych;
7) prowadzenie badań metodologicznych.

2.Antropologia Hume'a
Natura ludzka jest ciągle taka sama, niezmienna. Ludzie są tak dalece do siebie podobni, że historia nie może powiedzieć o człowieku nic innego, nowego, niezwykłego. Wszystkie nauki należy tworzyć na podstawie nauki o człowieku. Pierwotnym uczucie człowieka jest sympatia. Etyka- zasady etyczne powinny być praktyczne, oparte na psychologii popędów i woli. Życie moralne musi być wolne, oparte na rozumie każdego z nas, a nie na autorytecie. Człowiek zabiega o własny interes- i tak powinno być.

ZESTAW 10.
1.Przedstawić wzorce filozofowania
W historii filozofii utrwaliły się następujące "wzorce filozofowania":
1) klasyczny (cel: teoretyczny i praktyczny).
- wszystkie zagadnienia podporządkowane były zbadaniu ostatecznej podstawy i struktury bytu jako bytu
- filozofia pełniła funkcje praktyczne poprzez konstruowanie etyki oraz rozwiązań społeczno-politycznych
- ukształtował się również cel pragmatyczny (uczenie skutecznego działania w sprawach dla życia najważniejszych - sofiści)
2) średniowieczny - teocentryczny.
- punktem wyjścia jest pojęcie Boga i relacja do niego świata i człowieka
3) kartezjański
- podstawowym celem jest uczynić filozofię nauką ścisłą
- podstawową kategorią jest tu wątpienie (zawieszenie każdego twierdzenia, które może być cokolwiek wątpliwe)
- ostatecznym fundamentem filozofii jest zasada cogito, świadomości indywidualnej człowieka - cogitatio
- poprzez analizę treści cogitatio (treści zmysłowych, pojęciowych, emocjonalnych) można przejść do metafizyki, do pytania o naturę wszechrzeczy
- punktem wyjścia jest założenie: moja świadomość a reszta świata
- podstawowym problemem jest przejście od wypowiedzi na temat mojej świadomości do wypowiedzi o świecie zewnętrznym
4) kantowski
- filozofia ta określana jest również "przewrotem kopernikańskim"
- charakteryzuje go metoda transcendentalna i koncepcja sądów syntetycznych a priori
- w relacji podmiot-przedmiot przedmiot jest konstruowany przez podmiot
5) heglowski
- podstawą jest spekulacja metafizyczna wyjaśniająca rację istnienia różnorodności świata i kultury ludzkiej
6) pozytywistyczny
- zawiera postulat oparcia wszelkiej wiedzy na faktach doświadczalnych
- przyjmuje się w nim założenie, że nie można przejść od opisu faktów do twierdzeń metafizycznych
7) antropologiczny
- punktem wyjścia jest jednostka ludzka, jej życie indywidualne ujęte autonomicznie lub w relacji do społeczeństwa, historii, Boga
- we wzorcu tym odnaleźć można następujące stanowiska filozoficzne:* indywidualizm i amoralizm M.Stirnera,* filozofia ufnej wiary J.H.Newmana,* tragizm wewnętrznego życia S.Kierkegaarda,* związku życia wewnętrznego jednostki z historią i kulturą społeczeństwa, W.Dilthey,* nihilizm i pesymizm życia jednostkowego, A.Schopenhauer,* ujęcie życia jako faktu biologicznego, w którym pęd do pełni życia, płodności i dynamizmu bierze przewagę nad dążeniem do doskonałości, harmonii i porządku, F.Nietzsche
marksowski
- antyspekulatywistyczny,
- przyjmuje założenie, że człowiek jest istotą społeczną i praktyka pozwala wyjaśnić jego istotę
- współczesna filozofia pozostaje pod wpływem: kantyzmu, heglizmu, pozytywizmu, filozofii życia i marksizmu
- we współczesnej filozofii można odnaleźć następujące kierunki:
* neotomizm,* personalizm,* chrześcijański ewolucjonizm,* pragmatyzm,* fenomenologię, * pozytywizm logiczny,* filozofię analityczną,* egzystencjalizm,* psychoanalizę,* strukturalizm i marksizm.

ZESTAW 11.
2.Omów poglądy filozoficzne Woltera
Istnieje tylko świat materialny. Cudów, objawieni boskiego, zjawisk nadprzyrodzonych nie ma. Miarą prawdy jest rozum. Rozwija się on na podstawie nabytych doświadczeń. Człowiek jest tylko istotą przyrodniczą. Koncepcja duszy jest fikcją, która powoduje, że ludzie zaprzątnięci problemami nadprzyrodzonymi nie radzą sobie z rzeczywistością. Człowiek musi odnajdywać cel życia w swoim istnieniu doczesnym: naprawiać, uporządkować istniejący świat. Zwalczając teizm, zwłaszcza chrześcijański, sam został deistą. Negował objawienie, ale godził się na uznanie racjonalnej religi. Świat przyrównał do zegara, a boga do zegarmistrza. W jego koncepcji świat ma sens tylko dlatego, że istnieje Bóg. Gdyby jego nie było należało by go wymyślić. Rozum może stwierdzić że bog istnieje ale nie może czegokolwiek orzec o jego naturze.

ZESTAW 12.
2.Omów wizję historii Mouniera
Personalizm Mouniera był również określoną wizją historii - proces historyczny jest procesem postępowym, a to oznacza że:
1) historia ma sens;
2) ruch historii nieustannie zdąża ku lepszemu; jest on nieustannym wyzwalaniem się człowieka;
3) rozwój nauki i techniki widoczny dzisiaj, szczególnie na Zachodzie, a stamtąd rozprzestrzeniający się na cały świat, jest przełomowy dla człowieka w ruchu samowyzwalania się;
4) człowiek pełni chwalebną rolę w procesie wyzwalania się.
Taka koncepcja historii - twierdził Mounier - może być tylko bezpośrednim wytworem chrześcijaństwa, jest ona historią "integralną", ujmującą historię świecką na tle świętej perspektywy. Historia ta jest więc transcendentna i immanentna. Człowiek w życiu doczesnym "rozwija Chrystusa". Zadanie, jakie stoi przed nim, przed jego historią, jest zadaniem urzeczywistniania pewnych warunków duchowych w takim stopniu, jak urzeczywistniał warunki ekonomiczne i społeczne. To, co człowiek ma robić w historii, zostało mu nakreślone przez Chrystusa. Dlatego historia jako wytwór człowieka jest dobra, mimo że skażona "grzechem". Przekonanie to Mounier określał pojęciem "humanizmu chrześcijańskiego", który zawiera również działania człowieka świadczące o jego odwracaniu się od Boga, będące w rzeczy samej tylko przykładem ubóstwa duchowego. "Humanizm chrześcijański" realizuje się według schematu Pascala, którego cytował Mounier: "<itus et reditus. Posuwa się i zawraca, później posuwa się dalej, później dwa razy bliżej, później znacznie dalej niż kiedykolwiek przedtem>>.Ukazuje on ten postęp, posługując się obrazem zębów piły: co trzy lub cztery zęby linia wznosi się o stopień wyżej, w przerwach może się dowolnie załamywać". Człowiek, ponieważ nie zna ostatecznych celów historii nie może również przewidywać tych szczegółowych wahań jej ruchu. Postęp materialny nie jest w istocie swej "narzędziem neutralnym" historii. Człowiek może go różnie wykorzystywać, co z kolei może opóźniać lub przyspieszać postęp. Historia świecka jest wartością relatywną i dlatego w niej nie mogą się "wypełnić" wartości absolutne. Możliwe jest tylko odnoszenie do nich wartości względnych

ZESTAW 13.
2.Stopnie poznania wg D. Diderot'a
W poznaniu natury korzystamy z 3 głównych środków: obserwacji natury, refleksji i doświadczenia. Obserwacja gromadzi fakty; refleksja je kojarzy; doświadczenie sprawdza rezultat owego kojarzenia. Obserwując materię tworzymy abstrakcyjny jej obraz. Dzięki doświadczeniom człowiek wyrabia sobie pamięć. Utrwala poszczególne wrażenia, które może odtworzyć, będąc w innej sytuacji. Posiadanie pamięci pozwala formułować prawa. Obserwacja natury była pierwszym stopniem poznania. Drugim jest refleksja, która pozwala gromadzić fakty, prawa nauki, otwierać nowe horyzonty w poznawaniu świata. Trzecim stopniem poznania było doświadczenie. W nim człowiek ma okazję weryfikować swoje myślenie i rezultaty kojarzenia. Poznanie świata ma charakter nieskończony. Zawsze jest margines tego czego nie wiemy.

ZESTAW 14.
1.Omów poglądy filozofów z Miletu
Tales-woda jest arche wszystkiego. zmiany rzeczywistości to przemiany wody, źródło przemian tkwi w przyrodzie -hilozoizm
Anaksymander- prazasadą świata jest apeiron (nieokreślony )prazasada była niezniszczalna ,nieokreślona substancja.-natura powstała z bezkresu i ciągle jest bezkresem,rzeczywistość powstała w wyniku walki przeciwieństw, żywiołów. Sędzią wszystkiego co powstaje i ginie jest czas. Początki antropologii-człowiek powstał ze zwierząt innego gatunku-ryby.
Anaksymenes-arche wszystkiego jest powietrze, jest ono w ruchu, przechodząc w różne stany. Z powietrza (rozrzedzonego do zagęszczonego)powstaje ziemia ,skały .

2.Koncepcja człowieka wg D. Diderot'a
Człowiek jest istotą biologiczną, tworzącą organizm najwyżej zorganizowany. Rozwinął on etykę autonomiczną. Jej zasady wynikały z ogólnego ładu rzeczy. Ponieważ człowiek jest częścią całości to i jego postępowanie musi być zgodne z zasadą funkcjonowania tej całości.
Postawił on szereg wypowiedzi na temat religii. Jest ona tworem człowieka, jest zmienna. Jej zmienność jest proporcjonalna do zmienności warunków życia człowieka. Takie stanowisko określa się redukcjonizmem. Redukował to co naturalne. Redukcja naturalistyczna- sprowadzała się do wyjaśniania źródeł religii poprzez zjawiska przyrodnicze. Redukcja euhemerystyczna polegała na wyjaśnianiu powstawania religii poprzez redukowanie jej do zjawisk przyrodniczych. Redukcja antropologiczna- sprowadzała się do wyjaśniania teologii jako antropologii, wyjaśniała on ludzkie pochodzenie idei bóstw, ich cech i sposobów funkcjonowania

ZESTAW 15.
1.Istota pojęcia „panta rhei” w filozofii Heraklita
Wieczna zmienność wszystkiego. Po pierwsze, podkreślił on nieustanną ruchliwość wszystkiego, co istnieje: nie ma niczego nieruchomego i nic nie trwa w stanie nieruchomości i stałości, ale wszystko się porusza, wszystko się zmienia, wszystko się przeobraża, wszystko bez najmniejszego wyjątku.Sam Heraklit dla wyrażenia tej prawdy, we fragmentach, które zyskały wielką sławę, posłużył się obrazem płynącej rzeki:
„Na tych, którzy wstępują do tej samej rzeki, napływają coraz to nowe wody”
„Do tej samej rzeki [...] nie można wejść dwa razy i nie można dwa razy dotknąć tej samej zniszczalnej substancji w tym samym stanie, gdyż wskutek gwałtowności i szybkości jej przemiany rozprasza się i znowu się łączy, zbliża się i oddala”
Sens tych wypowiedzi jest jasny: rzeka tylko pozornie jest zawsze ta sama, w rzeczywistości bowiem tworzy ją ciągle inna woda, która napływa i odpływa; nie można dwa razy wejść do tej samej wody dlatego właśnie, ponieważ kiedy wchodzi się do niej po raz drugi, napłynęła już inna woda. A ponieważ i my sami się zmieniamy, w momencie, w którym zanurzyliśmy się już w rzece, staliśmy się innymi w porównaniu z momentem, kiedy zaczęliśmy się dopiero zanurzać, tak samo, jak w tym samym czasie zmieniły się wody, które nas obmywają. Tak więc Heraklit ze swojego punktu widzenia zupełnie słusznie może powiedzieć, że wchodzimy i nie wchodzimy do rzeki. Może także powiedzieć, że jesteśmy i nie jesteśmy, ponieważ aby być tym, czym byliśmy w momencie, musimy nie być już więcej tym, czym byliśmy w momencie poprzednim, tak samo, jak żeby być w przyszłości, będziemy musieli natychmiast przestać być tym, czym jesteśmy obecnie. Odnosi się to - wg Heraklita - do każdej rzeczy bez wyjątku.
Tak więc nic nie jest, a wszystko się tylko staje. Trwałe jest jedynie stawanie się rzeczy w tym znaczeniu, że według Heraklita rzeczywistość polega właśnie na wiecznym stawaniu się.
Bez wątpienia ten właśnie aspekt nauki Heraklita zyskał największą sławę i szybko został utrwalony w formule „wszystko płynie”. Jednakże filozofia Heraklita bynajmniej nie sprowadzała się do samego tylko głoszenia powszechnej zmienności rzeczy. Jest to bowiem dla niego jak gdyby stwierdzenie stanowiące punkt wyjścia dla o wiele śmielszych i głębszych wniosków.

ZESTAW 16.
1. Gnoseologia Codillaca
Wiedza pochodzi z doświadczenia którym podstawę stanowią zmysły wytwarzające wrażenia. Umysł ludzki jest całkowicie bierny, nie posiada żadnych idei, ani dyspozycji wrodzonych.
Proces rozwijania się życia psychicznego człowieka , w tym szczególnie jego zdolności poznawczych ,przedstawił w tzw. `'posągu Condillaca''

ZESTAW 17.
1.Opisz posąg Condillaca
Zdaniem Condillaca już jedna zdolność wystarczy, by posąg rozwinął w pełni życie umysłowe. Różnica w natężeniu wrażeń wytwarza uwagę, która wytwarza się z postrzegania różnic; ślady poszczególnych wrażeń wytwarzają pamięć, a napływ kolejnych wrażeń pociąga za sobą ich porównywanie, to zaś - sądzenie. Mamy więc posąg zorganizowany wewnętrznie tak jak my i ożywiony duchem pozbawionym jakichkolwiek idei. Przyjęliśmy ,że jego marmurowa powłoka nie pozwala mu korzystać z żadnego ze zmysłów. Obdarzony był jedynie zdolnością odbierania wrażeń przez zmysł powonienia .Ta jedyna zdolność wystarczyła aby rozwinęło się pełne życie umysłowe .Posąg staje się żyjącą istotą ,zdolną troszczyć się o zachowanie swojego życia. Condillac przekonany był ,że na podstawie analizy wrażeń zmysłowych można wytłumaczyć funkcjonowanie życia ludzkiego. Był nominalistą-pojęcia, wyrazy mowy interpretował jako znaki ,umowne dowolne wyrazy naszego rozwoju.

ZESTAW 18.
1.Wyjaśnij ontologiczną zasadę tożsamości Parmenidesa
„Byt jest a niebytu nie ma”- jeżeli możemy o czymś pomyśleć, to musi to istnieć, bo nie możemy myśleć o niczym. Parmenidowski byt nie posiada ani początku ani końca, czyli jest wieczny; jest ciągły, nieruchomy, niepodzielny. Jest stały i jest jeden, o kształcie kulistym. Parmenidesa rozważania ontologiczne były czysto rozumowe, to mu przypisuje się - jako pierwszemu - wprowadzenie metody dedukcyjnej do filozofii.

ZESTAW 19.

ZESTAW 20.
1.Ontologia Demokryta z Abdery
Przyjął ,że cała otaczająca rzeczywistość składa się z atomów-niepodzielnych cząsteczek materii (atomos-niepodzielny)atomy różnią się 3 cechami: kształtem, położeniem, i porządkiem. Poruszają się w próżni ,po torach ściśle określonych (po prostych liniach) nie mogą zboczyć. Wirując w próżni podobne atomy łącząc się tworzą nowe światy. Obdarzając atomy ruchem Demokryt usunął z przyrody siły samoistne, oddziałujące na nią z zewnątrz. Nie uniknął jednak fatalizmu-popadł on w skrajny fatalizm stojąc a stanowisku że każdy ruch atomu jest ściśle zdeterminowany.” ”nic nie dzieje się bez przyczyny ,lecz wszystko z jakiejś racji i koniecznośći”

ZESTAW 21.
1.Gnoseologia Demokryta z Abdery
w rzeczywistości istnieją tylko atomy i próżnia, a określeń takich jak ciepło, barwa nie ma ,są one wymysłem człowieka ,są umowne. Wrażenia są stanem umysłu .Wg niego nie można poznać rzeczywistości na podstawie treści dostarczanych przez zmysły. Poznajemy ją poprzez rozum, są 2 rodzaje wiedzy: 1-prawdziwa-wynik pracy rozumu,2ciemna-należy do niej wszystko to co uzyskujemy przez zmysły. Nie negował tej wiedzy ale podkreślał jej subiektywność. Zaprzeczał istnieniu siły rozumnej kierującej światem w sposób celowy. Człowiek może postrzegać otaczająca go rzeczywistość ,bo atomy przenikają z zewnątrz do organów zmysłowych. Przedmioty postrzegane wysyłają eidole ,podobizny, które docierając do postrzeganego organu ,pozwalają spostrzec istniejący przedmiot.

ZESTAW 22.
1. Antropologia Demokryta z Abdery
Człowiek posiada duszę ,ale rozpatrywał ją podobnie jak ciało. Zjawiska psychiczne i cielesne rozpatrywał jako układy i ruch atomów. Dusza składa się z atomów wyróżniających się regularnością i ruchliwością. Najwyższe dobro -to zadowolenie ,a środek jego pozyskania -rozum. Zadowolenie to stan harmonii, ciszy, spokoju, ducha. Można go oś zachowując umiar i tylko słuchając rozumu. Rozkosze umysłowe są nieśmiertelne ,zmysłowe zaś krótkotrwałe ,przelotne.-to etyka eudajmonistyczna i intelektualistyczna. Eudajmon-oznacza szczęśliwy ,eudajmonizm - to doktryna etyczna ,która upatruje naczelny motyw postępowania ludzkiego w zabieganiu o różnie pojmowane szczęście osobiste.

ZESTAW 23.
1.Etyka Demokryta z Abdery
`'nie z bojaźni ,lecz z obowiązku należy wystrzegać się błędów.'' Demokryt odróżniał czyny moralne od tych które są spełniane pod przymusem ,albo dla innych albo dla przypodobania się innym. Postępowanie moralne polega nie tylko na nie czynieniu zła , gdyż sama chęć uczynienia krzywdy jest niemoralna, słowo jest cieniem czynu.
2. Gnoseologia Holbacha
Jedynym źródłem przeżyć psychicznych są wrażenia zmysłowe powstające wskutek działania bodźców materialnych na ludzkie narządy zmysłowe. Wiedzę tworzymy na podstawie doświadczenia. Prawdą jest to co z niego wynika.

ZESTAW 24.
1.Istota i treści Pitagoreizmu.
1.dusza istnieje oddzielnie od ciała
2,dusza może łączyć się z dowolnym ciałem
3.dusza jest trwalsza od ciała
4.ciało jest więzieniem dla duszy
5.dusza jest więziona w ciele za popełnione winy
6.dusza będzie uwolniona z ciała gdy odpokutuje winy
7.życie cielesne służy wyzwoleniu duszy
8.wcielaniu duszy można zapobiec przez praktyki religijne-misteria.

ZESTAW 25.
2.Poglądy Filozoficzne Pascala
Uznał on geometrię za wzór wiedzy, jednak wiedza którą posiadamy nie pozwala poznać nieskończoności, zagadnień etycznych .Jej racjonalność ujawnia swą bezradność w sprawach życiowo ważnych, szczęściu.W tym wypadku potępia wiedzę, uważa że człowiek może pokonać ten stan przez poznanie wiary ,przez serce, wiara jest jedyną drogą poznania., pozwala przejść od sceptycyzmu do fideizmu, :wiedzy należy stawiać wysokie wymagania, przekonać się ,że rozum nie może im sprostać i poddać się objawieniu. Sformułował `'zakład „-mówiąc ,że przyjmując istnienie Boga ,tracimy niewiele, bo tylko doczesne życie, jeśli zaś okaże się ,że mamy rację to zyskamy wieczne życie i szczęście.

ZESTAW 26.
1.Omów poglądy Sofistów
Sofiści-wędrowni nauczyciele mądrości -świadomie posługujący się fałszywymi przesłankami aby udowodnić rzeczy nieprawdziwe.(Protagoras),przygotowujący innych do życia publicznego, charakter ich wiedzy był praktyczny; byli nastawieni sceptycznie tj. nie wierzyli w możliwość istnienia wiedzy absolutnej ,nie ma prawdy powszechnej ,obiektywnej ,absolutnej, uznawali wszelkie ludzkie działanie za oparte na doświadczeniu i motywowane użytecznością. Uważali ,że każde zjawisko można przedstawić za pomocą 2 sprzecznych ze sobą twierdzeń i oba mogą być prawdziwe i fałszywe. Stosowali argument ad hominem-czy argument nie jest sprzeczny z tym co wypowiedział wcześniej. Nie byli oni filozofami. Sofista-uczony, potem pseudouczony. Postulowali iż prawdę poznajemy zmysłami (sensualizm),nie ma prawdy powszechnej ,dla każdego jest ona czymś innym(relatywizm),o wyższości prawdy jednego człowieka nad drugim decyduje użyteczność praktyczna (praktycyzm)-Protagoras-`'człowiek jest miarą wszystkich rzeczy istniejących, że istnieją i nie istniejących, że nie istnieją.

ZESTAW 27.
2. Przyczyny rozkładu państwa wg T. Hobbesa.
1) przekonanie ze rozpoznanie dobra i zła należy do poszczególnych jednostek;
2) nauczanie, że grzeszą poddani, którzy wykonują polecenia swoich władców, które wydają im się niesprawiedliwe;
3) uznanie, że zabójstwo tyrana jest dozwolone;
4) przekonanie, iż prawom państwowym podlegają również ci, którzy dzierżą władzę najwyższą;
5) pogląd, że władza najwyższa może być podzielona;
6) uznanie, że obywatele mają władzę absolutną nad rzeczami, które posiadają;
7) niedostateczne rozróżnienie między ludem a masą;

obwinianie państwa za niedostatek rzeczy niezbędnych do życia;
9) istnienie ludzi dysponujących wolnym czasem a nie piastujących stanowisk państwowych;
10) buntownicza nadzieja zwycięstwa;
11) posiadanie przez buntowników dość elokwencji a mniej mądrości;
12) istnienie partii zmierzających do reformowania państwa ale ich członkowie są skłonni do buntów.

ZESTAW 28.
1.Istota Sokrateizmu
Sokrates był przekonany ,że cnota(arete) jest dobrem bezwzględnym- oznacza konkretną umiejętność lub skuteczność w działaniu, która zależy od właściwego zrozumienia wiedzy. Uważał że są dobra wyższe i niższe -stanowisko moralizmu(rozum ważniejszy od sławy) Szczęśliwy jest ten kto zna i dba o dobro ,najwyższym dobrem jest cnota. Wszelkie zło pochodzi z niewiedzy .Wiedza jest warunkiem cnoty ,moralnego postępowania życiu .Cnota jest wiedzą.-intelektualizm etyczny. Każdej cnoty można się nauczyć.

ZESTAW 29.

ZESTAW 30.
1.Sokratejska metoda filozofowania
Jego sposób na filozofowanie to dialog. Celem tego filozofa, jest to, aby uczeń w samym sobie odnalazł wiedzę, o której istnienie się nie posądzał. Każdy człowiek ma w swym umyśle wiedzę wrodzoną. Metoda sokratejska składa się z:
a)elenktyki - udowodnienie rozmówcy, że nie posiada wiedzy. Metoda naprowadzania na błąd-Sokrates robił to świadomie
b)protreptyka-zachęta do zdobywania wiedzy, cnota jest wiedzą.
c)maiełtyka-sztuka położnicza, Sokrates uważał, że każdy z nas nosi w sobie wiedzę na temat dobra i zła, ale jest ona nieujawniona. Pomagał ludziom wydobyć z siebie wiedzę, którą mają, ale intuicyjnie. Sokratesa możemy porównać do rodzącej kobiety, ponieważ "rodzi myśli". Porównujemy go także do osoby pomagającej przy porodzie - pomaga innym "rodzić" myśli.

ZESTAW 31.
1. Sofiści a wychowanie.
Sofiści byli nauczycielami, którzy nauczali za pieniądze.
Nauczali nie tylko młodzież, lecz także dorosłych. Byli ludźmi współczesnymi i uczyli zgodnie z duchem czasu.
Głównie nauczali dialektyki, polityki, retoryki i etyki, jak również zajmowali się wychowaniem.
Dokonali oni pierwszych prób wprowadzenia pojęć pedagogicznych oraz ich analizy.
Technika pedagogiczna sofistów opierała się na obcowaniu i dyskusjach z młodzieżą.
Działalność sofistów nie upowszechniała samej wiedzy i oświaty, lecz wytworzyła pewne elity umysłowe, między którymi a zwykłym ludem ateńskim rosła intelektualna przepaść.
Sofiści często podważali uznane autorytety, także religijne, czym zrażali do sobie zwolenników starego porządku.

ZESTAW 32.

ZESTAW 33.
1.Wyjaśnij metaforę jaskini Platona
Do oświetlonej ogniskiem jaskini prowadzi szerokie wejście. W grocie siedzą odwróceni do wejścia ludzie, przykuci kajdanami tak, że nie mogą odwrócić głowy. Ścieżką obok jaskini przechodzą ludzie. Znajdujący się w jaskini ludzie widzą jedynie przesuwające się po ścianie cienie rzucane przez światło ogniska. Cienie te są dla nich jedyną rzeczywistością jaką znają, wydaje się im ona prawdziwa. Domniemana sytuacja: gdyby jednemu z ludzi z wnętrza groty udało się uciec, bałby się oślepiającego słońca, przez które zakłóceniu uległoby wszystko to, w czym do tej pory pokładali nadzieję. Nie chciałby uwierzyć, że to zewnętrzne światło jest jedyną prawdą i odrzuciłby ją. Gdyby jednak ten człowiek pomimo obaw zdecydowałby się odnaleźć prawdę, musiałby wspinać się po drabinie "wiedzy i oświecenia". dobro jest najważniejsza wartością, do której należy zmierzać wbrew obawom, lękom i wątpliwościom.

ZESTAW 34.
1,Platona nauka o duszy
Nauka o duszy składa się z funkcji: * funkcja biologiczna, tłumaczył, że dusza warunkuje życie, nie był to pogląd nowy, nowością było to, że dusza została pojęta jako niematerialna. Ten pogląd Platona przejmie tradycja chrześcijańska. * funkcja poznawcza, Łączyła się ona z odpowiedzią na pytanie skąd wiemy o istnieniu świata idei. Platon twierdził, że wiedzę o istnieniu świata idei zawdzięczamy duszy, bowiem dusza nasza kiedyś w tym świecie przebywała, ale zaciążył na niej grzech i za karę została złączona z ciałem. Kiedy dusza odkupi swoje winy będzie mogła na powrót istnieć niezależnie od ciała. motyw odkupienia win - motyw eschatologiczny Wg. Platona dusza przypomina sobie na drodze anamnezy ,pierwotny pobyt w świecie idei. anamneza - przypominanie sobie Tak więc wiedza o świecie idei była wg. Platona wiedzą wrodzoną. Taki pogląd filozoficzny, który zakłada istnienie wiedzy wrodzonej to natywizm wrodzony. Natywizm jest częścią składniową postawy racjonalistycznej. Platon był racjonalistą. * funkcja religijna Jej treścią był pogląd, że dusza ludzka jest nieśmiertelna. Pogląd przejmie tradycja chrześcijańska. Dokonał też Platon podziału duszy na 3 części: -- dusza rozumna - pierwsza część była to dusza we właściwym tego słowa znaczeniu; -- dusza impulsywna - inaczej nazywana popędliwą; -- dusza zmysłowa - pożądliwa. Platońska teoria 4 cnót: Każdej części duszy przypisał cnotę. Wg Platona do świata idei należy dusza ludzka.
Wyróżnił on trzy rodzaje duszy ludzkiej: dusza rozumna (w głowie), dusza popędliwa (w piersiach) i dusza pożądliwa (w brzuchu). Dusza rozumna dominuje nad dwiema pozostałymi. Platon przenosi teorię trójpodziału duszy na teorię państwa. Wg Platona społeczeństwo państwa doskonałego dzieli się na trzy stany, które wzajemnie się uzupełniają. Duszy rozumnej odpowiada klasa filozofów. Jest to grupa społeczna stojąca najwyżej - kasta rządząca. Filozofowie są mądrzy, czyli dobrzy (cnota mądrości). Dusza popędliwa to wojownicy. Ich zadaniem jest walka i zapewnienie bezpieczeństwa w państwie (cnota męstwa). Dusza pożądliwa to klasa pracowników, chłopów. Mają za zadanie utrzymanie i wyżywienie całego społeczeństwa (cnota wstrzemięźliwości).

ZESTAW 35.
1.Gnoseologia Platona
Uznawał dwa rodzaje poznania :zmysłowe(które daje niewiele ,pozwala poznać tylko cienie; stwarzają tylko okazję do przypomnienia sobie(anamnezji) tego co dusza już poznała w świecie. dusza przed połączeniem się z ciałem posiadła już wiedzę o ideach, zachowała o nich pamięć.-zatem poznanie zmysłowe jest tylko złudzeniem, domysłem) i rozumowe(racjonalne,jest rzeczywistym poznaniem idei) . Wyróżnił wiedzę dyskursywną (rozumowanie pośrednie prowadzące do prawdy) i wiedzę intuicyjną ( bezpośrednią ,samodzielna praca rozumu).

ZESTAW 36.
1. Platońska idea wychowania.
Platon dzielił wychowanie człowieka na szereg okresów i opracował szczegółowy program wychowania i wykształcenia dla każdego z etapów.
Dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym powinny chodzić do państwowych instytucji wychowawczych, ponieważ dzieci są własnością państwa i podlegają państwowemu przymusowi wychowawczemu.
Ustalony system wychowawczy obowiązuje wszystkich i nikt nie może się od niego uchylić. Ma to doprowadzić do tego, że wszyscy obywatele będą myśleć, zachowywać się i mówić według ustalonego szablonu.
O wychowaniu dziecka należy myśleć już przed jego narodzeniem.
Wspólne wychowanie obu płci trwa do szóstego roku życia.
Do lat dziesięciu największą wagę przykłada Platon do rozwoju duchowego i fizycznego.
10 - 13 lat to czas, w którym zaczyna się nauka - pisanie i czytanie.
Po 13 roku życia rozpoczyna się kształcenie literackie.
Platon kładzie również nacisk na muzykę i plastykę, które budzą w człowieku zmysł estetyki i kształtują charakter.
Wiek 18 - 20 lat przeznaczony jest na ćwiczenia gimnastyczne.
Dwadzieścia lat to rok decydujący o przynależności człowieka do danej grupy społecznej.


ZESTAW 37.
2. Antropologia F. Bacona
-zajmował się on jednostką . Rozważał ciało i duszę człowieka. Naukę o duszy uważał za podstawę logiki( jako nauki o myśli) oraz etyki (nauki o woli skierowanej ku dobru). Rozwinięciem antropologii ,była polityka ( jako nauka o społeczeństwie i o jednostce żyjącej razem z innymi)Powiadał ,że człowiek nie może `'panować'' w świecie, może tylko wygrać walkę z przyrodą poprzez jej poznanie. Tworzy wiedzę w wykorzystuje ją w życiu czynnym ,tworząc kulturę.

ZESTAW 38.
1. Mędrzec wg filozofów starożytnej Grecji.
Mędrzec to człowiek ciekawy świata, zależności między ludźmi ,zjawiskami przyrody. Mędrca można nazwać filozofem ,świat jest dla niego czymś nieprawdopodobnym, zagadkowym, zdaje sobie sprawę, że nic nie wie. Cynicy nazywali mędrcami tych którzy zgodnie z ich poglądami uniezależnili się całkowicie od dóbr ,obojętnych na los. Stoicy zaś uważali ,że mędrca cechuje beznamiętność, apatia ,nie posiada on takich cech jak zawiść ,pożądliwość, nie żyje wbrew cnocie. Jest on niewzruszony, ponieważ nigdy się nie unosi. Jest skromny ,bo obojętna jest mu sława jak i jej brak. Nie dopuszcza się do smutku ,bo smutek jest niezgodny z rozumem, mędrzec nie potrafi się niczemu dziwić.

2. F. Bacona teoria "mamideł".
Bacon Francis (1561-1626), angielski filozof, głosiciel empiryzmu i twórca indukcji eliminacyjnej, która dzieliła się na część negatywną i pozytywną (eksperyment i indukcja). W części negatywnej została przeprowadzona krytyka teorii "mamideł', "idoli"(gr. eidolon - podobizna, zjawa), idole deformowały rzeczywistość i wiedzę. Autor rozróżnił cztery rodzaje idoli(złudzeń):
Plemienne - wynikają z osobowości i natury człowieka;
Jaskini - sądy fałszywe przypisane osobowości, zależą od kultury, wychowania, środowiska, nawyków;
Rynku - urojenia wynikające z wspólnego obcowania ludzi, niosą ze sobą dwuznaczność;
Teatru - urojenie powstałe przez złudne doktryny filozoficzne; obiektywna rzeczywistość("ile systemów filozoficznych, tyle również baśni, które ze świata zrobiły poemat i scenę teatralną").

ZESTAW 39.
1.Ontologia Arystotelesa.
Wg Arystotelesa bytem są tylko konkretne rzeczy, które stanowią samoistny byt - substancję. Substancja jest bytem czegoś albo akcydentalnym(przypadkowy, okolicznościowy), albo samoistnym. Składa się z materii i formy. Forma jest równoznaczna z pojęciem ogólnym, zaś materia wykracza poza treść pojęcia ogólnego. np. człowiek = substancja składająca się z formy-istota myśląca i materii-istota cielesna. Materia i forma są niezbędne, ale ważniejsza jest forma.

2. Gnoseologia F. Bacona.
-głosił i rozwijał empiryzm,
-opracował szczegółową metodologię poznania empirycznego, głosił iż oświadczenia przypadkowe trzeba zastąpić metodycznymi.
-uznawał wyższość eksperymentu nad obserwacją bierną.
-zmysły i rozum muszą współdziałać, ponieważ zmysły są niewystarczające.
-rozwijał teorię wnioskowania indukcyjnego uważał że trzeba rozwinąć i stosować indukcję eliminacyjną
-rozróżnił cztery rodzaje idoli (o czym było wyżej
)

ZESTAW 40.
2. Ontologia Bacona
-istnieje podwójna prawda: teologiczna (objawiona)i naukowa (którą tworzy się na podstawie z zmysłów) .Zajmował stanowisko deizmu -Bóg jest bytem ,stworzył świat ,ale nie oddziałuje na niego.
Świat to rzeczy jednostkowe ,składa się z prostych własności: gęstości, ciepła, ruchu. Substancja jest różnorodną kombinacją tych elementów ,stanowi całość. Własności rzeczy są zmienne. Obok nich są formy(to co ogólne, to zasada ,natura twórcza, to prawo).

---