ROZWÓJ BUDŻETU PAŃSTWA.

Budżet państwa kształtował się wraz z rozwojem instytucji państwa a szczególnie kluczowe znaczenie miały:

• Rozwój stosunków towarowo - pieniężnych.

• Oddzielenie majątku państwa od majątku królewskiego (prywatnego) i co za tym idzie, wyodrębnienie dwóch sektorów własnościowych: publicznego i prywatnego,

• Rozwój parlamentaryzmu. Parlament, jako przedstawiciel podatników, ograniczał nakładanie nowych lub podwyższanie już istniejących podatków a to sprzyjało obiektywizacji zakresu dochodów.

• Rozwój socjalnych funkcji państwa, których zakres rozszerzał się wraz postępem cywilizacyjnym, pojawianiem się partii politycznych oraz z wzrostem gospodarczym. Na państwie zaczął spoczywać obowiązek rozwiązywania problemów związanych z zaspokojeniem potrzeb obywateli.

• Rozwój gospodarczych funkcji państwa. Państwo zaczęło chronić rynek wewnętrzny i gospodarkę krajową przed towarami obcymi, poprzez instrumenty fiskalne.

Budżet państwa jest najwyższej rangi planem finansowym polityki państwa oraz narzędziem polityki społecznej. Jest to zestawienie prognozowanych na następny rok budżetowy dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:

• organów władzy państwowej,

• kontroli i ochrony prawa,

• sądów i trybunałów,

• administracji rządowej.

Pojęcie budżetu państwa może być rozumiane w trzech aspektach:

• ekonomicznym - pewien fundusz pieniężny,

• prawnym - pewien akt normatywny,

• technicznym (konstrukcja techniczna) - wszelkie czynności związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków budżetowych.

Współczesne definicje budżetu precyzują go jako scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa.

Dochody budżetu państwa ujmuje się w ustawie budżetowej według ważniejszych źródeł dochodów oraz części i działów klasyfikacji budżetowej a wydatki budżetu państwa ujmuje się w ustawie budżetowej w podziale na części, działy i rozdziały klasyfikacji wydatków.

Najważniejszymi dochodami budżetu państwa są:

• podatki od działalności gospodarczej podmiotów o różnym statusie organizacyjmo - prawnym,

• podatki od dochodów ludności,

• cła,

• wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego,

• wpłaty państwowych jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych,

• dochody ze sprzedaży, najmu i dzierżawy składników majątkowych skarbu państwa,

• odsetki od środków na rachunkach bankowych oraz odsetki od udzielonych kredytów.

Wydatki budżetu można pogrupować wg rodzajów:

• wydatki bieżące naczelnych organów władzy i administracji państwowej, państwowych jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych oraz wydatki ze środków specjalnych,

• dotacje przedmiotowe,

• dotacje podmiotowe,

• subwencje ogólne dla gmin,

• dotacje dla gmin na zadania celowe administracji państwowej,

• wydatki inwestycyjne,

• wydatki na obsługę długu publicznego.

Prowizorium budżetowe jest planem finansowym obejmującym dochody i wydatki państwa na określoną część roku. Jeżeli Rada Ministrów nie może z ważnych przyczyn przedstawić Parlamentowi w ustalonym terminie projektu ustawy budżetowej, to wówczas zobowiązana jest do przedłożenia projektu ustawy o prowizorium budżetowym. Traci ono moc z chwila uchwalenia ustawy budżetowej.

III FUNKCJE BUDŻETU

Budżet pełni określone funkcje gospodarcze:

1. funkcja fiskalna-dochodotwórcza, związana jest z faktem, że w każdym budżecie muszą być określone źródła dochodów w rozmiarach zapewniających pokrycie wydatków. Wydatki określane są prowadzona polityką społeczno-ekonomiczną. Dochody budżetu pochodzą natomiast głównie z :

• podatków,

• ceł,

• dochodów z tytułu praw własności i sprzedaży majątku państwowego,

• nadwyżki sektora państwowego,

• różnorodnych opłat pochodzących z tytułu świadczenia przez państwo pewnych odpłatnych usług,

2. funkcja redystrybucyjna zwana wyrównawczą, ma na celu zmniejszenie nadmiernych różnic w dochodach poszczególnych grup, tworzenie warunków tzw. bezpieczeństwa socjalnego oraz ograniczanie marginesu ubóstwa i nędzy. Funkcje redystrybucyjne wykonuje się za pomocą:

• progresywnego systemu podatkowego i stosowania ulg i zwolnień podatkowych

• budżetowe transfery czyli płatności z tytułu różnych świadczeń społecznych. Transfery dzielimy na zastępujące dochód i uzupełniające dochód. Transfery są to wydatki budżetowe, którym nie towarzyszą świadczenia zwrotne. ( np. emerytury). Transfery zastępujące dochód to te, które otrzymujemy w przypadku utraty prawa do określonego dochodu (np. emerytury, renty inwalidzkie, zasiłek dla bezrobotnych).

Transfery uzupełniające dochody - zaliczmy do nich np. zasiłki rodzinne, jednorazowe zasiłki socjalne,

3. funkcja alokacyjna, ma na celu dokonanie właściwej alokacji czyli rozmieszczenia zasobów czynników produkcji w gospodarce. Państwo poprzez wydatki budżetowe pokazuje, informuje jakie kierunki rozwoju gospodarki są pożądane.

4. funkcja stabilizacyjna Funkcja stabilizacyjna - dotyczy ingerencji państwa w momencie zachwiania koniunktury gospodarczej

• Recesja , zła koniunktura gosp.- państwo podnosi wydatki budżetowe i lub obniża podatki, co ma prowadzić do powiększenia efektywnego popytu. W takiej sytuacji budżet charakteryzował się będzie deficytem.

• dynamiczny rozwój gospodarczy - należy ja przyhamować zmniejsza bezpośrednie wydatki budżetowe i lub podwyższa podatki, co ma zmniejszyć globalny efektywny popyt w gospodarce

• równowaga gospodarcza - funkcja stabilizacyjna budżetu w takiej sytuacji nie istnieje.

ZASADY BUDŻETOWE:

Zasada równowagi Zasada ta określa, iż wydatki powinny znajdować pokrycie w dochodach,

Zasada równowagi Zasada ta określa, iż wydatki powinny znajdować pokrycie w dochodach,

Zasada jednoroczności Oznacza ujęcie dochodów i wydatków w budżecie państwa i budżetach samorządowych na okres jednego roku.

Zasada przejrzystości Jest to opracowanie budżetu w takim układzie, który pozwala na rozpoznanie procesów zachodzących w obszarze budżetu państwa i łatwą orientację w strukturze dochodów i wydatków. Merytorycznie zasada przejrzystości wymaga stosowania nie tylko jednolitych kryteriów klasyfikacji, ale również jasnych i jednolitych zasad rachunkowości i sprawozdawczości budżetowej oraz czytelnych i logicznych zasad konstrukcji budżetu.

Zasada zupełności Wymaga ona ujęcia w budżecie wszystkich dochodów i wydatków państwa.

Zasada operatywności Realizuje się w budżecie państwa poprzez jego podział na części. Budżet składa się z części odpowiadających organom władzy państwowej a więc: kontroli, ochrony prawa, sądów, trybunałów oraz administracji rządowej. Zasada ta wymaga opracowania budżetu w układzie podmiotowym, czyli określenia zadań w zakresie gromadzenia dochodów oraz realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów. W odrębnych częściach budżetu ujęte są subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego, kwota rezerw celowych i rezerwy ogólnej, koszty obsługi długu Skarbu Państwa oraz przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu i rozdysponowaniem nadwyżki budżetowej.

Zasada jedności Postuluje, aby wszystkie dochody i wydatki państwa były objęte jednym planem - budżetem. W ramach tej zasady rozróżnia się:

● Jedność materialną. Postuluje ona, aby budżet był organizowany na zasadzie ,,zbiornika” środków, której całość dochodów przeznaczana jest na całość wydatków.

● Jedność formalną, która postuluje, aby budżet państwa ujmowany był w jeden całościowy akt prawny.

Zasada realności Jest powiązana z zasadą zupełności i nakazuje zupełną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków.

Zasada szczegółowości inaczej specjalizacji Realizacja tej zasady następuje według klasyfikacji dochodów i wydatków według:

→ działów i rozdziałów, określających rodzaj działalności, na przykład: administracja rządowa, szkolnictwo wyższe, opieka społeczna

→ paragrafów, określających rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku.

→ systemu jednostek klasyfikacyjnych, mających formę podziałek budżetowych, w ramach, których ujmowane są wszystkie dochody i wydatki budżetowe. Podziałki są budowane według:

- kryteriów podmiotowych (np. Kancelaria Sejmu, Ministerstwo Sprawiedliwości)

- przedmiotowych(np. wydatki na płace, źródła dochodów itp.).

Dochody budżetu w:

2002 r. - 145 mld PLN

2003 r. - 154,8 mld PLN

Wydatki budżetowe w:

2002 r. - 185 mld PLN

2003 r - 193,5 mld PLN

Projekt struktury wydatków budżetowych na 2003 r.:

Wydatki sztywne - 68%

Wydatki elastyczne - 32%

Projekt struktury wydatków sztywnych w budżecie na 2003 r.

Subwencje dla samorządów - 23%

Koszty obsługi długu publicznego - 21%

FUS - 21%

KRUS - 11%

Świadczenia emerytalno-rentowe - 6%

Pozostałe - 18%

Projektowana struktura dochodów budżetowych w 2003 r.:

VAT - 40%

Akcyza - 22%

CIT - 9%

PIT - 18%

Wpłaty z zysku NBP - 2%

Cła - 2%

Dochody jednostek budżetowych - 4%

Opłata restrukturyzacyjna - 1%

Inne - 2%

Udziały samorządów w podatkach PIT w %:

Gminy: dotychczas - 27%; w 2004 r.- 35%; od 2005 r. - 39%

Powiaty: dotychczas - 1%; w 2004 r. - 8%; od 2005 r. - 10%

Województwa: dotychczas 1,5%; w 2004 r. - 1,6%; od 2005r. - 0%

Udziały samorzadów w podatku CIT:

Gminy: dotychczas - 5%; w 2004 r. - 6%; od 2005 r. - 0%

Powiaty: dotychczas - 0%; w 2004 r. - 1%; od 2005 r.- 0%

Województwa: dotychczas - 0,5%; w 2004 r. - 15,9%; od2005 r. - 0%

Finanse publiczne tworzą złożoną strukturę, której celem jest gromadzenie i rozdysponowywanie pieniężnych środków publicznych. Składają się na nią następujące elementy:

• podmiotowe; (władze ustawodawcze różnych szczebli, władze wykonawcze różnych szczebli, aparat finansowy (skarbowy), podmioty finansowane z funduszy publicznych.

• prawne; (ustawy); (konstytucja jako ustawa zasadnicza, prawo budżetowe, ustawy i uchwały budżetowe, podatkowe, rozporządzenia)

• instytucjonalne; budżet państwa, budżety samorządowe, fundusze ubezpieczeń społecznych, pozostałe fundusze publiczne, fundacje publiczne.

• instrumentalne podatki centralne, podatki lokalne, opłaty niepodatkowe, cła, dochody z majątku publicznego, składki na ubezpieczenia społeczne, subwencje, dotacje, kredyty państwowe, pożyczki publiczne.

• techniczne; klasyfikacja budżetowa, procedura budżetowa, postępowanie podatkowe, metody i procedury planowania dochodów i wydatków.

System finansów publicznych

W układzie instytucjonalnym, pokazującym poziomy gromadzenia i rozdysponowywania pieniędzy publicznych wyróżniamy;

Budżet państwa; Scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych związanych z realizacją funkcji państwa, ma charakter planu finansowego państwa.

Budżety samorządowe; Fundusze publiczne uzyskiwane jako efekt transferów środków finansowych z regionu i do regionu, pozostające w gestii władz regionalnych i pozwalające na realizację specyficznych celów uznanych przez władze lokalne.

Fundusze ubezpieczeń społecznych; Fundusze wynikające z uznania obowiązków państwa wobec społeczeństwa, wynikają z przezorności grupowej, najczęściej obejmują: ubezpieczenia emerytalno-rentowe, zdrowotne i ubezpieczenia na wypadek bezrobocia.

Pozostałe fundusze publiczne; Fundusze celowe ogólnego przeznaczenia istniejące jako alternatywa systemu budżetu państwa, powoływane dla osiągnięcia określonego celu, wyróżniamy fundusze: państwowe, samorządowe oraz ponadnarodowe,

Fundacje publiczne; Fundusze celowe oparte na dobrowolnych wpłatach ludności i podmiotów gospodarczych dla osiągnięcia określonych celów.

Dochody publiczne

1. bezzwrotne

podatki; Pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub władz lokalnych; podstawowe narzędzie przejmowania dochodów przez państwo; zaliczyć do tego typu świadczeń można: podatki, opłaty i cła.

dochody; dochody publiczne z majątku i praw majątkowych wynikają z zaangażowania majątku państwa i majątku komunalnego w procesy gospodarcze.

inne; inne dochody publiczne obejmują: opłaty (np. za świadczenie usług jednostek sektora publicznego), składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, składki na różne fundusze publiczne (celowe).

2. zwrotne

kredyty; kredyty z banku centralnego i banków komercyjnych zaciągane na pokrycie bieżących potrzeb niemożliwych do sfinansowania z dochodów bezzwrotnych; są przyczyna powstawania długu publicznego.

pożyczki; pożyczki od rządów obcych i z banków zagranicznych zaciągane na pokrycie bieżących potrzeb niemożliwych do sfinansowania z dochodów bezzwrotnych; są przyczyną powstawania zadłużenia zagranicznego.

inne; dochody stanowiące podstawę lub istotny składnik finansowania zaspokajania potrzeb społecznych uznanych za niezbędne z punktu widzenia polityki ekonomicznej; obejmują: część opłat, składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, składki na różne fundusze publiczne.

Podatek jest klasyczną daniną publiczną. Jest to: pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innych związków publicznoprawnych. Charakterystyczną cechą podatku jest ogólny charakter, co oznacza, że wszystkie podmioty są objęte podatkiem.

System podatkowy

Kryteria podziału podatków

Przedmiotowe; Struktura przedmiotowa określa podstawy naliczania podatków:

• podatki majątkowe i od praw majątkowych; podstawą podatku jest posiadany majątek, zasadą powinno być nienaruszalność ekonomicznej podstawy podatku,

• podatki od przychodów; podstawą podatku jest zakładany przychód, państwo może realizować premię inflacyjną,

• podatki od dochodów; podstawą podatku jest dochód, mogą prowadzić do zawyżania kosztów,

• podatki od wydatków; typowe podatki od konsumpcji, mogą być stosowane wybiórczo.

Strukturalne; Z punktu widzenia związku między ciężarem podatkowym a ponoszącym go podatnikiem wyróżniamy:

• podatki bezpośrednie, w których istnieje bezpośrednia zależność pomiędzy podatnikiem a płaconym podatkiem,

• podatki pośrednie, w których brak bezpośredniego związku pomiędzy podatnikiem a podatkiem, możliwe jest „przerzucanie” ciężaru na inne podmioty i deformacja zakładanej struktury obciążeń społeczeństwa.

Terytorialne Struktura terytorialna jest podstawa podziału podatków na:

• podatki nakładane przez państwo (podstawowa część podatków, ujednolicana w ramach danego kraju),

• podatki nakładane przez władze samorządowe (regionalne i lokalne), mogą być dodatkowym składnikiem dochodów władz samorządowych.

Źródła pochodzenia

Struktura sektorowa, wykorzystywana najczęściej do analiz systemu podatkowego, wyróżnia sektory:

• przedsiębiorstw niefinansowych,

• instytucji finansowych,

• gospodarstw domowych,

• zagraniczny.

Podatek jest klasyczną daniną publiczną. Jest to: pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innych związków publicznoprawnych. Charakterystyczną cechą podatku jest ogólny charakter, co oznacza, że wszystkie podmioty są objęte podatkiem.

Podatek charakteryzuje sześć istotnych cech. Są to:

1. Przymusowy charakter,

2. Bezzwrotność,

3. Nieodpłatność,

4. Jednostronność ustalania,

5. Pieniężna forma,

6. Ogólny charakter,

7. Przewłaszczenie

W gospodarce rynkowej w tradycyjnym ujęciu podatek pełni dwie funkcje:

• Fiskalną polega na przejmowaniu od różnych podmiotów środków pieniężnych na rzecz państwa bądź innego związku publicznoprawnego.

• Pozafiskalną wyraża się w wykorzystywaniu podatków do potrzeb oddziaływania przez państwo i inne związki publicznoprawne, na życie gospodarcze i społeczne.

Podstawowe elementy konstrukcji podatku to:

• Podmioty podatku,

• Przedmiot podatku,

• Podstawa opodatkowania,

• Stawki podatkowe.

Kryteria podziału podatków

1. Z punktu widzenia przedmiotu opodatkowania

1. podatek od dochodów,

2. podatek od przychodów,

3. podatki majątkowe,

4. podatki od wydatków (konsumpcji).

Podatki majątkowe można podzielić na cztery grupy:

• podatki od posiadania majątku,

• podatki od przyrostu majątku,

• podatki od wzrostu wartości majątku oraz

• podatki od transformacji substancji majątkowej.

Podatki od wydatków (konsumpcji) są to takie podatki, które wliczane w cenę towarów i usług obciążają - z ekonomicznego punktu widzenia - nabywców tych towarów i usług (a więc konsumpcję). Formalnie jednak podatnikami są producenci

Podział podatków ze względu na podmiot opodatkowania:

1. podatek od osób fizycznych,

2. podatek od osób prawnych,

3. podatek od innych jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej.

Z punktu widzenia związku miedzy ciężarem podatkowym a ponoszącym go podatnikiem rozróżnia się:

• podatki bezpośrednie,

• podatki pośrednie:

VAT ma charakter liniowy. Polskie prawo podatkowe przewiduje stawkę podstawową 22% (dla większości towarów i usług), stawkę obniżoną 7%, stawkę 0% (głównie dla towarów eksportowanych).

Podatek obrotowy, , płacony przez podmioty gospodarcze zajmujące się wytwarzaniem dóbr lub świadczeniem usług. Jest to podatek pośredni, jego ciężar ekonomiczny ponosi ostateczny nabywca. Podstawą opodatkowania jest przychód ze sprzedaży dóbr i usług (obrót). Skala podatku obrotowego jest zawsze liniowa, zazwyczaj jednolita dla wszystkich dziedzin działalności gospodarczej.

Wg kryterium władztwo podatkowe podatki dzielą się na:

• podatki nakładane przez państwo,

• podatki nakładane przez władze samorządowe.

Wg kryterium terytorialnego na:

• podatki centralne,

• podatki regionalne,

• podatki lokalne.

Wg podmiotowych źródeł pochodzenia można wyróżnić podatki płacone przez:

• sektor przedsiębiorstw niefinansowych,

• sektor instytucji finansowych,

• sektor gospodarstw domowych,

• sektor zagranicy.

cztery podstawowe kanony podatkowe:

1. równość,

2. pewność,

3. dogodność,

4. taniość.

Rodzaje zasad podatkowych można ująć w cztery podstawowe grupy:

• Fiskalne,

• Ekonomiczne,

• Sprawiedliwości,

• Techniczne.

Do grupy zasad fiskalnych zalicza się:

• wydajność, wedle której podatki powinny być wydajnym źródłem dochodów władz publicznych, tzn. państwo powinno sięgać do takiego przedmiotu opodatkowania, który dostarczy dochodów niezbędnych do realizacji funkcji i zadań państwa oraz władz samorządowych.

• elastyczność, oznacza ona, iż podatek powinien reagować na zmieniające się procesy i zdarzenia gospodarcze oraz społeczne. Podatki powinny być tak skonstruowane, żeby uwzględniały różną w różnym czasie sytuację podatników, jak i całej gospodarki. Koncepcja ta zakłada reagowanie skal podatkowych (w podatku dochodowym) na przebieg cyklu koniunkturalnego.

stałość, zwraca uwagę państwa na konieczność ograniczonych zmian w systemie podatkowym. Chodzi zarówno o unikanie wprowadzania nowych podatków, jak też o unikanie zmian w podatkach już istniejących.

Zasada ekonomiczna podatków polega na tym, że w wyniku ciężarów podatkowych nie może być naruszony majątek podatnika

Wśród zasad sprawiedliwego opodatkowania wymienić można zasady:

• powszechności, według której ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny, czyli każdy obywatel, przedsiębiorca itp. Powinien być objęty podatkiem

• równości, według której ciężary podatkowe powinny być rozłożone równomiernie na wszystkich podatników. Obciążenie podatników proporcjonalnie do ich dochodów.

• zdolności podatkowej, istotna jest tu kwestia ciężaru podatkowego oraz jego skutku dla sytuacji podatnika w warunkach działania rynku.

Do grupy zasad technicznych zalicza się:

• pewność, która głosi, że podatki powinny być takie, aby były niezawodnym źródłem dochodów państwa. Z drugiej strony, również podatnik powinien z góry wiedzieć, jaki podatek będzie płacił w związku z prowadzoną działalnością i osiąganymi dochodami.

• dogodność, oznacza, że pobór podatku powinien uwzględniać warunki finansowe podatnika, cykl i charakter jego działalności itp Istotny jest również - z punktu widzenia nakładania podatku oraz jego wymiaru i poboru - przedmiot opodatkowania.

• taniość, poboru podatku. Chodzi o to, aby koszty realizowania podatków nie uszczuplały nadmiernie dochodów państwa. W przeciwnym razie obciążenie społeczeństwa podatkami musiałoby wzrosnąć.

Ekonomiczna zasada podatkowa

Fiskalne zasady podatkowe

1

1

---