EMOCJE W UJĘCIU POZNAWCZYM

emocje - szczególna grupa zjawisk czy subiektywnych przeżyć;

czynniki wywołujące emocje:

• czynniki neuronalne (hormony i neuroprzekaźniki);

• stymulacja sensomotoryczna - przez dotykanie, głaskanie, kołysanie;

• stymulacja hedonistyczna - słodkie lub kwaśne substancje;

• systemy motywacyjne - cele i dążenia;

• procesy poznawcze;

psychoanaliza	Podejście poznawcze
	Rozwój emocjonalny skorelowany z poznawczym
	Emocja to schemat reakcji
Emocja dotyczy przeżyć wewnętrznych	Emocja dotyczy reakcji, zachowań
Emocje wywołane przez przeżycie doświadczone z innymi ludźmi	Emocje wywołane przez sytuację
	Emocje związane z wiedzą
Terapia psychoanalityczna	Terapia behawioralna
Lęk ma znaczenie symboliczna	Lęk ma znaczenie sytuacyjne

rozwój emocji (ogólnie):

• kierowanie emocjami,

• poznawanie własnych emocji ze wzrostem wiedzy

• od określania emocji prostych do emocji złożonych

• konstruowanie skryptów, schematów emocji,

rozwój wg wieku:

• niemowlęctwo - dostrajanie się do nastroju innych (zarażanie emocjami);

• 2 miesiące - wyrażanie zainteresowania, niesmaku, niepokoju, uśmiechu, zaskoczenia, złości, smutku;

• 3-5 miesięcy - rozróżnianie u innych lęku, złości i smutku;

• 8 miesięcy - poszukiwanie emocji u innych w celu regulacji własnego zachowania (społeczne porównywanie);

• 1-2 lata - interpretowanie stanów emocjonalnych innych; empatia i działanie prospołeczne;

• 4-5 lat - emocje związane z oceną właściwości innych ludzi (poczucie niższości, poniżenia, poczucie winy i zaufania);

• 6 lat - emocje konfliktowe; kontrola swoich emocji przez zmianę sytuacji i zmianę jej interpretacji;

poziomy rozumienia emocji wg Hartera:

• poziom 0 (5 lat) - zaprzeczanie istnienia dwóch różnych uczuć;

• poziom 1 (7 lat) - dopuszczenie występowania w tym samym czasie dwóch emocji o tej samej wartości wobec tego samego celu;

• poziom 2 (8 lat) - umiejętność wyrażania w tym samym czasie emocji o tej samej wartości wobec różnych celów;

• poziom 3 (10 lat) - umiejętność wyrażania w tym samym czasie dwóch emocji o przeciwstawnych wartościach wobec różnych celów;

• poziom 4 (11 lat) - umiejętność wyrażania w tym samym czasie dwóch emocji o różnych wartościach wobec tego samego celu;

regulacja emocji w dorosłości:

• poziom przedsystemowy - kontrola to pozbywanie się uczuć przez impulsywne myśli i działania, pośrednictwo wszechmocnych osób, proste odwrócenie sytuacji;

• poziom intrasystemowy - kontrola to: zapominanie, ignorowanie, ukrywanie znaczenia wydarzenia; identyfikacja emocjonalna przy wsparciu innych;

• poziom intersystemowy - kontrola to włączanie emocji w złożone negocjowanie z samym sobą i analizowanie jej skutków dla Ja i związków z innymi;

• poziom regulacji autonomicznych - kontrola to włączenie i integracja dialektycznego napięcia pomiędzy wieloma możliwościami;

TEORIE ROZWOJU W CIĄGU ŻYCIA

ERIKSON

8 faz biopsychicznych - matrycy epigenetycznych:

	kryzys	Rytualizacja/rytualizm	Co wywołuje kryzys	Stadium libido
I.	Ufność/nieufność Jestem/nie ma mnie tu	Ubóstwianie rodziców idolizm	Separacja z matką	Oralna
II.	Pewność siebie/wstyd i zwątpienie Mogę/nie mogę	Własny osąd legalizm	Kontrola nad ciałem, „trening czystości”	Analna
III.	Inicjatywa/poczucie winy Wolno/nie wolno	Odgrywanie ról Wkładanie masek	Konflikt Edypa	Falliczna
IV.	Produktywność/poczucie niższości Umiem/nie umiem	Metodyczna praca formalizm	Nauka szkolna, zdobywanie kompetencji	Utajona
V.	Rodzenie się tożsamości Kim jestem/kim mógłbym być	Różnicowanie społ. autorytaryzm	samookreślenie	Genitalna
VI.	Intymność/izolacja Z ludźmi/bez ludzi	Zawieranie znajomości pozerstwo	Związki bliskie, zdobycie partnera
VII.	Płodność/stagnacja i nuda Staram się/nie chce mi się	Przekaz idei pseudotwórczość	Praca zawodowa, samorealizacja
VIII.	Integralność/rozpacz Jestem twórcą niepowtarzalnego ja/chciałbym zacząć wszystko od początku	Mądrość mędrkowanie	Bilans życia

STERNBERG

Składniki miłości:

• Intymność - bliskość, to wszelkie pozytywne uczucia i działania wzmagające przywiązanie partnerów:

- pragnienie dbania o dobro partnera,

- przeżywanie szczęścia w obecności partnera i z jego powodu,

- szacunek dla partnera,

- przekonanie, że można nań liczyć w potrzebie,

- wzajemne zrozumienie,

- wzajemne dzielenie się przeżyciami i dobrami duchowymi i materialnymi,

- dawanie i otrzymywanie uczuciowego wsparcia,

- wymiana intymnych informacji,

- uważanie partnera za ważny element własnego życia;

Dynamika - W początkach miłości intymność jest niska, rośnie ona stopniowo wraz z czasem trwania związku i jeszcze wolniej opada po osiągnięciu swego maksimum.

• Namiętność - przeżywanie silnych emocji zarówno pozytywnych jak i negatywnych. Gdy intensywność namiętności jest wysoka, przeżywa się takie emocje jak pożądanie, radość, podniecenie, tęsknotę, zazdrość, niepokój. Stanom tym towarzyszy silna motywacja do połączenia się z obiektem miłości, fizycznej bliskości, kontaktów seksualnych. Często miłość utożsamiana jest z namiętnością.

Dynamika - W początkowym etapie zakochiwania się namiętność jest bardzo silna i niepodatna na świadome kierowanie. Na to, czy w danej diadzie jest namiętność czy jej nie ma, nie mamy wpływu. Tak jak szybko namiętność rośnie, tak samo szybko spada i choć jest to fakt nieunikniony. Spadek namiętności nie jest równoznaczny z końcem miłości.

• Zaangażowanie - w utrzymanie związku to wszelkie działania mające na celu przekształcenie miłości w trwały związek. Jest to świadoma decyzja co do tego, czy chcemy zostać w danym związku, czy jest on dla nas satysfakcjonujący. Jest to więc składnik miłości, którego nasilenie sami kontrolujemy. Silne zaangażowanie może być czynnikiem skutecznie podtrzymującym dany związek. W parach zadowolonych z małżeństwa, zaangażowanie jest zazwyczaj najsilniejszym składnikiem podtrzymującym uczucie miłości w danym związku.

Dynamika - Wraz z początkiem miłości, gdy dwoje ludzi decyduje się na bycie razem, zaangażowanie stopniowo rośnie. Gdy osiągnie ono swój maksymalny poziom, to zazwyczaj utrzymuje się na nim do końca trwania związku.

Fazy związku

1. Faza zakochania

Zaczynają rozwijać się trzy składniki, przy czym najsilniej przybiera na sile namiętność. Pojawią się symptomy charakterystyczne dla miłości.

2. Faza romantycznych początków

Charakteryzuje się wzrostem intymności. Jest zazwyczaj krótkotrwała. Rozbudzeni namiętnością partnerzy zaczynają częściej się spotykać, rozmawiać o sobie, lepiej się poznawać, efektem tego jest wzrost intymności. Pojawia się także decyzja co do utrzymania związku i przechodzi on w fazę trzecią.

3. Faza związku kompletnego

Charakteryzuje się występowaniem wszystkich trzech składników. Wiąże się to zazwyczaj z podjęciem decyzji o ślubie, zamieszkaniu razem, a więc decyzji co do trwania danego związku. Jest to faza najbardziej zadowalająca dla partnerów, a także najbardziej nasycona emocjami. Osiągają oni najwyższy stopień intymności. Podobnie teraz ich zaangażowanie jest bardzo mocne. Koniec tej fazy jest jednoznaczny z nieuchronnym końcem namiętności. Nagłe osłabnięcie namiętności wyznacza wejście w fazę czwartą.

4. Faza związku przyjacielskiego

Jest pozbawiona składnika namiętności, który jeśli był utożsamiany z samą miłością, może oznaczać, że w danym związku miłość wypaliła się. Dla wielu ludzi wejście w fazę związku przyjacielskiego oznacza najbardziej satysfakcjonujący okres dla ich związku. Uwzględniając fakt, że w fazie tej dominuje zaangażowanie, które jest zależne od naszej woli, jak i intymność, która tylko po części także jest od niej zależna, możemy stwierdzić, że przedłużenie tej fazy jest zależne od woli obojga partnerów. Problemem może być dla nich podtrzymanie intymności na wysokim poziomie, a więc wzajemne zaufanie, lubienie się, chęć pomagania i otrzymywania pomocy. Jeśli nie uda się podtrzymać intymności, związek przechodzi w ostatnią z faz.

5. Faza związku pustego

Charakteryzuje się jedynie zaangażowaniem, które jest jedynym składnikiem podtrzymującym go. Diada taka jest jedynie pozostałością po miłości, gdyż opierając się na samym zaangażowaniu należy się liczyć z możliwością, że któryś z partnerów zapragnie zmiany i zrezygnuje z dalszego trwania takiego związku. Jest to faza, która nie musi pojawić się w związku, o ile partnerom uda się podtrzymać intymność. Jednak w momencie spadku intymności, zaangażowanie może również podtrzymywać dany związek z równie dobrym rezultatem. Jeżeli dochodzi do tej fazy najcześciej związek przechodzi w fazę szóstą.

6. Rozpad związku

rodzaje miłości:

Rodzaj miłości	intymność	namiętność	Zaangażowanie
Brak miłości	-	-	-
Lubienie	+	-	-
Miłość ślepa	-	+	-
Miłość pusta	-	-	+
Miłość romantyczna	+	+	-
Miłość przyjacielska	+	-	+
Miłość totalna	-	+	+
Miłość kompletna	+	+	+

LEE

klasyfikacja miłości:

• eros - pragnienie seksualnej intymności, fizyczne aspekty;

• ludus - zabawowy typ, kokieteria;

• storge - zrównoważona, zaangażowana, przyjaźń;

• maniakalna - obsesja, graniczy z szaleństwem;

• agape - altruizm;

• pragmatyczna - praktyczność, racjonalność;

LEVISON

ery osobowości:

• przeddorosłości (0-22) - malejąca zależność od rodziny;

• wczesnej dorosłości (17-45) - przygotowanie bazy życia w dorosłym świecie;

• średniej dorosłości (40-65) - korekta życia, sukces i jego ocena, zmiany wartości i przekonań;

• późnej dorosłości (60-85) - korzystanie z dorobku życia, ocena przeszłości, perspektywa śmiertelności;

COSTA I MCCRAE

„wielka piątka” - stałość cech w czasie:

• ekstrawersja

• neurotyczność

• ugodowość

• otwartość na doświadczenie

• sumienie

EYSENCK

temperament:

• ekstrawertyzm - introwertyzm;

• neurotyzm;

• psychotyzm;

TEORIE ROZWOJU TOŻSAMOŚCI

System Ja - układ wzajemnie powiązanych procesów: samowiedzy, samooceny oraz samoregulacji, składających się na Ja;

Samowiedza - część systemu Ja obejmująca wiedzę o samym sobie

Samoocena - część systemu Ja obejmująca opinie o sobie i własnych zdolnościach;

Samoregulacja - część systemu Ja obejmująca samokontrolę;

TEORIE JA

1. podejście poznawczo-rozwojowe - koncentruje się wokół rozwoju samowiedzy;

• model Salmana

- oparty na obszernych wywiadach klinicznych z dziećmi;

- obejmuje 5 stadiów, opartych na założeniach, że stadia:

• następują po sobie w tej samej kolejności u wszystkich dzieci bez możliwości cofnięcia się do wcześniejszego stadium;

• przebiegają tak samo w przypadku różnych problemów i sytuacji

• są uniwersalne kulturowo;

• pojawiają się w efekcie zmian w poznawczym funkcjonowaniu dziecka;

- stadia:

• poziom 0 - okres niemowlęcy (1-2 lata):

- rozumienie swego fizycznego istnienia;

- brak świadomości swojej odrębności psychicznej,

- nieumiejętność odróżnienia zachowania od towarzyszących mu uczuć;

• poziom 1 - okres wczesnodziecięcy (3-5 lat)

- oddzielenie poznania od zachowania;

- wiara w kontrolowanie swego działania;

- przekonanie o bezpośrednim odzwierciedlaniu myśli i uczuć w zachowaniu i wyglądzie;

• poziom 2 - środkowa faza dzieciństwa (6-9 lat)

- świadomość istnienia różnicy między motywami i uczuciami a zachowaniem;

• poziom 3 - okres poprzedzający dorastanie (10-12,13 lat)

- przekonanie, że Ja to trwały element osobowości;

- możliwość obserwacji i oceny własnego Ja;

• poziom 4 - dorastanie (powyżej 12-14 lat)

- przekonanie, że Ja nie może być w pełni poznane;

• model przetwarzania informacji

- system Ja to wewnętrzny poznawczy autoportret służący do organizowania informacji dotyczących własnego Ja;

- system Ja jest częścią większego systemu pamięci;

- każdy rozwija, przebudowuje schemat Ja;

- schemat Ja silnie oddziałuje na sposób odnoszenia się do otaczającego świata;

2. teorie uczenia się:

• model Alberta Bandery - związany z samooceną:

- oparty na poczuciu skuteczności własnego działania (subiektywna ocena swoich zdolności osiągania powodzenia w różnego typu zadaniach);

- mechanizmy sprzyjające adekwatnemu ocenianiu przez dzieci swojej skuteczności:

• słowne instrukcje rodziców oraz doświadczenia prób i błędów;

• modelowanie - doświadczenia innych;

• uświadomienie sobie wewnętrznych reakcji własnego organizmu;

- ocena skuteczności własnego działania wpływa znacząco na zachowanie (silniejsze poczucie skuteczności - większy wysiłek oraz wytrwałość, wyższy poziom wykonania);

3. teoria etologiczna

• Bowlby - poczucie własnego Ja zaczyna rozwijać się w toku interakcji między dzieckiem i opiekunem i sprzyja mu troska opiekuna;

SAMOWIEDZA

• 4 miesiąc życia;

- Najwcześniejsze sygnały pojawienia się samowiedzy;

- egocentryzm,

- określanie relacji przedmiotów względem siebie;

- poczucie odrębności od otaczających przedmiotów;

• Druga połowa 1 roku:

- poczucie własnej podmiotowości - Ja jako sprawca zdarzeń; rozwija się w trakcie interakcji z opiekunami;

- wiedza o sprawstwie zdarzeń najpierw w odniesieniu do siebie, a następnie w stosunku do matki;

• 2 lata:

- rosnąca świadomość własnego ja przez używania wyrażeń: ja, mnie, mój;

- wzrokowe rozpoznawanie siebie - zdolność rozpoznawania siebie;

• wiek przedszkolny:

- myślenie przedoperacyjne;

- samoopisy odnoszą się do właściwości przedmiotowych, związanych tu i teraz;

• środkowa faza dzieciństwa:

- operacje konkretne;

- samoopisy skupione na cechach mniej namacalnych - emocjach, na przynależności do rozmaitych kategorii;

• okres dorastania :

- operacje formalne;

- samoopis abstrakcyjny, hipotetyczny, dotyczący postaw, cech osobowościowych, osobistych przekonań;

SAMOOCENA

• zależy od czynników poznawczych oraz społecznych;

• samoakceptacja (poczucie własnej wartości) - ocena własnej osoby oraz związane z nią afektywne reakcje;

• rozwój:

- poniżej 8 lat - nie ma jeszcze dobrze rozwiniętego ogólnego poczucia własnej wartości; poziom samoakceptacji umiarkowanie wysoki i związany z ufnym przywiązaniem do matki oraz optymistyczną wizją przyszłości;

- wczesny okres szkolny - poziom samoakceptacji ustabilizowany, lub niewielka tendencja do wzrostu;

- dorastanie - problemy; 11-12 lat - poziom samoakceptacji spada; szkoła średnia - wzrasta;

• jaźń odzwierciedlona - pojęcie własnego Ja oparte na tym, jak naszym zdaniem inni nas spostrzegają;

• czynnik wpływające na spadek samoakceptacji:

- rosnąca samoświadomość prowadząca do krytycznych samoocen

- zmiany biologiczne związane z dojrzewaniem;

- czynniki środowiskowe;

• pojęcie „Ja w roli ucznia” - składnik samooceny dzieci związany z ich oceną własnych zdolności do nauki; zależy od:

- wieku - spada co najmniej do 4 klasy;

- płci - niższa samoocena dziewcząt;

- powodzenia w nauce - wyższa samoocena u dzieci lepiej radzących sobie z wymaganiami szkoły; (wyuczona bezradność - nabyte poczucie braku kompetencji, często na skutek doświadczania powtarzających się niepowodzeń);

- sposobu wyjaśniania przyczyn porażek;

- porównania społecznego - porównywanie własnych zdolności ze zdolnościami innych osób;

- dostosowanie warunków nauczania do potrzeb młodzieży - niedostosowanie ich w starszych klasach szkoły podstawowej skutkuje pogarszaniem się obrazu siebie w roli ucznia;

SAMOREGULACJA

• samokontrola oznacza, że dziecko wie, jakie są wymagania wobec niego ze strony otoczenia, i rozumie, jak dostosować swoje zachowanie do tych wymagań;

• rozwój - od regulacji zewnętrznej do wewnętrznej:

- wczesne niemowlęctwo

• samoregulacja prymitywna;

• dotyczy mimowolnych reakcji biologicznych

- 2 lata:

• zdolność do monitorowania i korygowania własnych zachowań nie jest imponująca;

• w zamiarach uwzględnianie innych osób;

• stosowanie się do poleceń - gotowość spełniania życzeń innych osób;

- 3 lata:

• pojawienie się samokontroli;

• protest przeciw robieniu wszystkiego za dziecko i pragnienie samodzielności;

• zewnętrzna kontrola w postaci słownych instrukcji;

• przejmowanie przez dziecko roli „kontrolera” za pomocą mówienia do siebie np. „nie wolno”;

• uwewnętrznienie kontroli, kierując zachowaniem bardziej za pośrednictwem myśli niż słowa;

- pow. 3 lat:

• samokontrola bardziej precyzyjna;

• opieranie się pokusom;

• odraczanie gratyfikacji, rezygnowanie z natychmiastowych nagród;

• dodatkowe techniki kierowania własnym zachowaniem w różnych aspektach;

• wpływ mowy egocentrycznej (mowy dzieci do siebie i dla siebie występującej podczas rozwiązywania zadań) na rozwój samokontroli:

- Model Wygotskiego:

• Wyrasta z interakcji z rodzicami oraz innymi dorosłymi, z którymi wykonują zadania;

• Wykorzystywanie instrukcji rodziców do kierowania własnym postępowaniem;

• Ulega stopniowemu uwewnętrznieniu jako myśl;

• Socjogeneza - proces nabywania wiedzy lub umiejętności za pośrednictwem interakcji społecznych;

- model Łurii:

• 18 miesięcy-3 lata - wpływ na reakcję dzieci mają tylko wypowiedzi osób dorosłych; polecenie może jedynie zainicjować działanie a nie je powstrzymać; aspektem kontrolującym jest intonacja mowy;

• 3-4,5 lat - mowa zewnętrza może kontrolować rozpoczynanie i powstrzymywanie od zachowań dziecka; rolę zaczyna odgrywać znaczeniowy aspekt poleceń; egocentryczna mowa dziecka może jedynie inicjować działanie, a nie od niego powstrzymywać;

• 5 lat - mowa egocentryczna kontroluje zachowanie tak jak polecenia osoby dorosłej; proces internalizacji głośnego mówienia;

• odporność na pokusy:

- technika zabronionej zabawki - procedura eksperymentalna do badania odporność na pokusy, polegająca na tym, że dziecko jest pozostawione samo z atrakcyjną zabawką, którą nie wolno mu się bawić;

- technika odraczania gratyfikacji - procedura eksperymentalna do badania zdolności dzieci do rezygnowania z mniejszej bezpośrednio dostępnej nagrody po to, aby otrzymać później większą;

7

http://members.lycos.co.uk/nonameuwb

---