PEDAGOGIKA -  jest to wszechstronna nauka o wychowaniu, której istotę stanowi całożyciowy rozwój człowieka oraz wszelkie tak dodatnie jak i ujemne wpływy jednych ludzi na drugich oraz wpływy środowiska.

Pedagogika bada zjawiska wychowawcze, w kontekście procesów społecznych i przy uwzględnieniu jednostkowych procesów psychicznych. Ukazuje ona istotę wychowania: bios, etos, agos, los oraz miejsce aktywności jednostki.

Pedagogika - nauka o wychowaniu. Nazwa dyscypliny pochodzi od dwóch słów: pais - chłopak, ago - prowadzę, wiodę, paidagogos - prowadzący chłopca.

 Pedagogika to należąca do nauk społecznych, nauka o wychowaniu. Jej polska nazwa pochodzi od greckiego παιδαγωγός (paidagogos - niewolnik towarzyszący dziecku w szkole; dosł. "prowadzący dziecko"). Początkowo termin obejmował opiekę, nauczanie i wychowanie dzieci, z czasem pedagogami zaczęto nazywać osoby zajmujące się wychowaniem zarówno praktycznym jak i teoretycznym. Zajmuje się ona formułowaniem teorii, celów, treści, metod, środków i form procesu wychowania, a także stanowi zasób wiedzy praktycznej na ten temat.

Pedagogika powstała z filozofii i jako nauka wyodrębniła się w II połowie XIX wieku. Dorobek pedagogiki do XIX wieku to przede wszystkim praktyka dotycząca wychowania.

Mówiąc o tym, że pedagogika zajmuje się procesem wychowania myślimy o:

- warunkach wychowania,

- celach wychowania,

- treściach wychowania,

- metodach i formach wychowania,

- oraz o prognozie.

 

Pedagogika jest dyscypliną naukową ponieważ posiada:

1. przedmiot badań (wychowanie) oraz podmiot badań (człowiek, wychowanek),

2. metody badań,

3. teorię, czyli dorobek.

 PROCES KSZTAŁTOWANIA SIĘ PEDAGOGIKI JAKO NAUKI

    Przedmiotem badań pedagogiki jest człowiek w trakcie rozwoju. Dobro rozwoju człowieka wiąże się z rozwojem społeczeństwa.

DZIAŁALNOŚĆ SOFISTÓW VI w. p.n.e.

Demokracja ateńska staje się formą prawie okrzepłą, tzn. zakończyły się podboje, nie jest ważne wychowanie fizyczne, wojskowe. Urodzenie czy wychowanie decyduje o rozwoju człowieka. Same zadatki wrodzone o niczym nie świadczą. Potrzebne jest odpowiednie ukierunkowanie wychowawcze.

Sofiści nazwali się NAUCZYCIELAMI MĄDROŚCI I CNOTY. Za nauczanie i prowadzenie dyskusji pobierali opłaty.

Sofiści pierwsi opracowali METODY WYCHOWANIA polegające na bezpośrednim kontakcie z młodzieżą. Przestrzegali zasady indywidualizacji i uspołeczniania. Wyznawali zasadę - wychowanie poprzez rozwój intelektu - wiedzieć to postępować słusznie.

Najważniejsze cechy charakteru to mądrość i moralność.

Sofiści analizowali czynniki wychowania, wymieniając wśród nich:

zadatki wrodzone,

środowisko wraz z jego kulturą,

ćwiczenie,

uczenie się,

własną aktywność jednostki.

Udoskonalili metody pracy dydaktycznej, dostarczając pierwowzoru dyskusji, dialogu, negocjacji.

Filozofowie, którzy byli uczniami sofistów, byli także ich przeciwnikami. Byli autorami swoich metod wychowania (Sokrates). Platon był uczniem Sokratesa. Wypracował koncepcję idealnego państwa (Tak trzeba wychowywać ludzi, aby zapanowała praworządność.)

ETAPY WYCHOWANIA WEDŁUG SOKRATESA

ciekawość logiczne stopnia nauczania: uczenie się, nauczanie, umiejętność zastosowania zdobytej wiedzy. Sokrates - dusza roślinna

sen, ruch, odżywianie

dusza zwierzęca

chęć poznania (poznawanie zmysłowe)

dusza rozumna

refleksja wewnętrzna nad tym co pozostaje

Szkoła filozoficzna - od 10 do 12 lat. Metoda nauki - dyskusje z młodzieżą.

I i II w. p.n.e.

Rzymianie opanowują Grecję. Zachwycają się kulturą. Kwintylian stwierdza jak duży wpływ kultura grecka miała na kulturę rzymską. W każdej rodzinie rzymskiej po podboju Grecji znalazł się jeden Grek wykształcony, który wychowywał chłopców, kobiety, dziewczyny. Czteroletnich chłopców uczono greki a potem łaciny.

Kwintylian ujmuje opinię o wychowaniu analizując takie hasła:

cele, metody, proces, warunki, organizacja szkolnictwa.

Rozwodzi się na temat charakteru i powinności nauczyciela, podkreślając specyfikę zawodu nauczyciela - jak ojciec do dziecka - z miłością, szacunkiem, niezbędną surowością.

Szkoła gramatyczna o programie filozoficznym:

- gramatyka, - muzyka, - dialektyka.

Szkoła retoryczna, wyższa, filozoficzna:

- uczy wiedzy prawniczej, politycznej, ekonomicznej, sztuki krasomówstwa.

Ideał wychowania: mówca - obywatel.

Jego cechy: mądrość, moralny charakter, umiejętności krasomówcze.

Pojawia się chrześcijaństwo. Prześladowania niewolników. Chrześcijaństwo rzymskie nazywamy religia niewolników. Zanika wielobóstwo. Chrześcijanizm wprowadza zasady wychowania - dążenie do zjednoczenia z Bogiem.

Pierwsze szkoły: katechumenaty (nauczycielami są katecheci), uczniowie to katechumeni; metoda pracy - katecheza.

W VIII w. n.e. powstaje nowy typ szkół. Inicjator: Karol Wielki. Przy kościołach powstają szkoły parafialne. Przy siedzibach biskupich powstają szkoły filozoficzne. W latach 856 i 853 n.e. (Sobory) władze watykańskie zgodziły się z poleceniem Karola Wielkiego odnośnie szkół.

Od połowy IX wieku oświatę przejmuje kościół. Powstają trzy typy szkół:

parafialne (dla chłopców),

klasztorne (dla chłopców i dziewcząt),

katedralne (przygotowywały do stanu duchowego).

Następuje rozwój miast, gospodarki, rodzi się wolnomyślicielstwo. Ludziom nie wystarcza już ideał ascezy. Zawiązuje się cech ludzi uczących się i nauczających. Powstają pierwsze uniwersytety (Paryż, Oxford, Salamanka)

ODRODZENIE XV - XVI w.

Nowy program wychowania i kształcenia - liczne prace pedagogiczne. Wychowanie człowieka wszechstronnego, przygotowanego do wszystkich funkcji życiowych.

Sobór trydencki - reformowano wszystkie szkoły parafialne, katedralne, klasztorne.

W 1558 roku ukazuje się w Polsce książka Erazma Glicznera pt. “Książki o wychowaniu dzieci”, napisana w języku polskim.

Reformacja - protestanci organizują własne szkoły nowoczesne. Tolerancja jest najważniejsza w tych szkołach. Przenosi się tam magnacja.

Kościół zakłada w 1540 roku Towarzystwo Jezusowe (jezuici). Założycielem jest Lojola. Stają się one szkołami elitarnymi.

Pod koniec XVI wieku we Włoszech powstają inne szkoły kościelne. Kładziono duży nacisk na nauczanie języków: greki, łaciny, hebrajskiego.

Na początku XVII wieku filozofowie zgłaszają postulat przebudowy szkoły programowej i metodycznej.

W Amsterdamie powstaje prężny ośrodek - Uniwersytet Nowoczesny. Tworzy się nowa pedagogika.

Husyta Jan Amos Komeński pisze i wydaje “Wielką Dydaktykę” w 1657 roku - sztuka nauczania wszystkich wszystkiego.

Pedagogika Johna Locka:

umysł człowieka jest jak czysta biała karta,

wychowanie człowieka umiejącego zachować się w każdym momencie (wychowanie dżentelmeńskie),

nauka języków i rzemiosła.

WIEK XVIII.

nowa filozofia, refleksje nad wychowaniem wzbudza Jan Jakub Rousseau,

Główne zasady:

• wychowanie powinno być dostosowane do naturalnego rozwoju dziecka

• dziecko powinno uczyć się wtedy, gdy poczuje potrzebę zdobywania wiedzy

• nauczyciel ma stwarzać warunki do rozwoju potrzeb poznawczych i moralnych dzieci

• nauczanie powinno być zindywidualizowane

• szkoła ma pobudzać aktywność dziecka

• ocena prac indywidualnych i zbiorowych oraz testy pomiaru uzdolnień dzieci zamiast egzaminów

• udział uczniów w planowaniu programu

• nieprzywiązywanie znaczenia do nagród i kar z zewnątrz, poleganie na wewnętrznej motywacji dziecka

• położenie nacisku na kooperację i pracę zespołową oraz twórczą ekspresję

Główne zarzuty to: wychowanie jednostronne, oparte na nieuzasadnionych nadziejach co do rzeczywistego wpływu spontanicznej działalności ucznia na ich rozwój intelektualny, przesadne zainteresowanie dzieckiem, niedocenianie planowego wysiłku w zdobywaniu wiedzy, przedkładanie swobody nad karność, chwilowej potrzeby nad dalsze cele wychowania, doświadczenia indywidualnego nad społeczne, psychologiczną organizację nauczania nad konsekwencję logiczną, inicjatywę ucznia nad inicjatywę nauczyciela, przerost zajęć praktycznych, często przypadkowych pod względem treści, nad zajęciami umysłowymi, które zapewniałyby dzieciom podstawy usystematyzowanej wiedzy o świecie.

Główne zalety to: oparcie pracy z dziećmi na dokładnej obserwacji ich działania. Jest wiele książek opisujących wyniki takiego wychowania, m.in. o absolwentach szkoły Neilla "Sommerhill" lub szkoły Rebeki i Mauricio Wild "Pesta". Rebeca Wild, niemiecka nauczycielka szkoły montessorowskiej, pisze: "Podstawą naszej pracy jest zrozumienie, że dzieci nie są w żadnym wypadku mniej zdolnymi organizmami niż rośliny, i że tak jak i one przynoszą ze sobą ich własny program rozwojowy, który spełnia się w swoim czasie poprzez współdziałanie z odpowiednim otoczeniem". Maria Montessori, włoska lekarka i pedagog z początku XX wieku, pisała: "Dziecko jest twórcą samego siebie", "Zadaniem otoczenia nie jest kształtowanie dziecka, lecz pozwolenie mu na pokazanie siebie". Dzieci wchłaniają świat od początku swojego życia. Jeśli im na to pozwolimy.

rozgłasza zasadę swobody w wychowaniu, naturalizm,

napisał dzieło pedagogiczne: “Emil, czyli o wychowaniu”,

naturalne wychowanie to kontakt z przyrodą (odzwierciedla harmonię piękna i dobra),

0 - 3 niemowlęctwo Emila,

4 - 12 dzieciństwo (życie z naturą),

tylko natura wskaże Emilowi odpowiedni czas do nauki,

13 - 15 szkoła (czas na rozsmakowanie się w naukach),

dojrzewanie światopoglądowe i społeczne,

do 20 roku życia zapoznanie z religią,

związek małżeński (Emil i Zofia), piąta księga mówi o roli kobiety w życiu, o funkcjach opiekuńczych i rodzicielskich.

 WIEK XVIII / XIX

Jan Henryk Pestalozzi zasady wychowania, metoda biedoty (stan trzeci ludności),

Pestalozzi uważał, że biedne dzieci także należy kształcić w szkole elementarnej, aby mogły radzić sobie w świecie,

zorganizował zakłady dla sierot oraz Szkoły Nauczycieli, którzy mieli uczyć w szkole elementarnej,

stworzył teorię i metodykę szkoły początkowej: “Jak Gertruda uczy swoje dzieci”.

J. F. Herbart

bogaty arystokrata,

spotkał się z Pestalozzim i zachwycił się jego działaniem,

w 1803 roku otrzymał Katedrę w Uniwersytecie Królewieckim,

postanowił zrobić to co Pestalozzi, tylko, że na szczeblu szkoły średniej,

utworzył Seminarium dla Nauczycieli oraz liczne szkoły,

zamierzał stworzyć naukową pedagogikę,

oderwał pedagogikę od filozofii i oparł na etyce i psychologii tworzonych przez siebie,

etyka ukazuje cel wychowania - jest nim moralny charakter,

psychologia pokazuje drogi wiodące do realizacji tego celu.

Te drogi to kierowanie, karność i nauczanie wychowujące,

stworzył teorię stopni formalnych opartych na schemacie myślenia i obejmującą cztery stopnie: jasność, kojarzenie, systematyczność, metodyczność.

Pedagogika Herbarta została rozgłoszona przez uczniów. Program, budowa, metoda lekcji - jest to pierwsza faza technologii uczenia się.

Pojawiają się dwa kierunki:

indywidualizm pedagogiczny,

socjologizm (uspołecznienie uczniów w szkole).

Pojawił się spór pomiędzy tymi dwoma kierunkami. Doprowadził on do zrodzenia się pedagogiki eksperymentalnej. Powyższa pedagogika wykorzystuje nauki przyrodnicze. Metody przyrodnicze nie rozstrzygają celu wychowania.

WIEK XX.

Na początku XX wieku pedagogika eksperymentalna przeżyła kryzys i pojawiła się pedagogika normatywna, która w aspekcie filozofii i etyki rozstrzyga o celach wychowania (czyli o tym co ma być, do czego ma doprowadzić), czyli doprowadza do zrodzenia się aksjologii (nauki o wartościach).

W okresie międzywojennym na podstawie aksjologii pedagogika normatywna starała się określić ideały i cele wychowania, np.:

ideał narodowca - chrześcijanina,

ideał państwowowca.

Pedagodzy pokłócili się i zrodził się czwarty rodzaj pedagogiki: pedagogika czysta. Bada ona prawa rozwojowe człowieka.

PRĄDY:
REKONSTRUKCJONIZM - powstał w USA. W Polsce uprawiany jako odmiana postmodernizmu. Zakłada iż zmiana społeczeństwa jest nieunikniona. Przyszłość ludzkości toczy się poprzez naprzemienność kolektywizmu i autokracji. Wiele grup społecznych posiada własne upodobania, jedne kierują się w stronę autokracji, inne w stronę demokracjo kolektywnej.
Subkulturą zawodową, która może połączyć interesy obydwu tendencji są zdaniem rekonstrukcjonistów nauczyciele. Są oni architektami nowego porządku. Nauczyciele mają najszersze kompetencje do neutralizowania potrzeb obydwu tendencji. Kompetencje nauczycieli oparte są na świadomości społecznej, na świadomości rozwoju społeczeństwa, na rozwoju myśli pedagogicznej.
Polscy przedstawiciele rekonstrukcjonizmu: Kazimierz Sośnicki i Zbigniew Kwieciński, a na świecie Otto Rugg.
POSTMODERNIZM - nurt kulturalny, znalazł swoje odbicie także w pedagogice. Zdaniem postmodernistów, zaciera się różnica między kulturą popularną a kulturą wysoką, między awangardą a kiczem. W kulturze dominuje swoboda, dopuszczalne jest wszystko: wieloznaczność, przeplatanie się, dowolne wybieranie i manipulowanie cytatami. Jeśli chodzi o pedagogikę, zgadza się ona na różnorodność, wieloznaczność, niejednorodność. Odrzuca się wszystkie autorytety, wzorce, fundamentalne idee. Zdaniem postmodernistów jest nauczaniem postaw (nauczyciel - uczeń, rodzic - dziecko), również odgórnym kształtowaniem osobowości młodego człowieka. Postmoderniści odrzucają urabianie, odwołują się do źródeł i tekstów popularnych, popularnych min. Bazują na symptomach subkultur, odwołują się do symboliki młodzieżowej. Postmoderniści uważają, ze pedagogika nie może rościć sobie prawa do nieomylnej wiedzy, nie ma także pewności co do jednoznaczności aktu naukowego poznania. Postmoderniści mocno akceptują probabilistyczny (prawdopodobny) charakter pedagogiki) Przedstawiciele na świecie: R. Rottary, w Polsce: T. Szkudlarek.
GLOBALIZM - nurt przyszedł ze Stanów Zjednoczonych. U podstaw tego nurtu leży przekonanie, że ludzkość żyje w ramach globalnych systemu: ekonomicznego, politycznego, kulturalnego, technicznego. Globalizmowi ulega także kultura w postaci rewolucji mikro - elektronicznej bądź też globalizmu lingwistycznego - objawia się uznaniem języka angielskiego za język międzynarodowy. Głównym celem pedagogiki jest wyposażenie młodzieży w wiedzę i globalną świadomość łączącej nas wspólnoty tzn. łączy nas wspólny system biologiczny, wspólna historia, wspólne potrzeby i problemy egzystencjalne. Globaliści uznają iż siebie samego należy postrzegać jako część ekosystemu ziemskiego. Cywilizacja jest globalnym bankiem kultury, z którego pokolenia czerpią kapitał ale nie można nie dostrzegać też problemów tej cywilizacji tj. bezrobocie, głód, wojny, przeludnienie na świecie. Do tych treści należy odwoływać się także w pedagogice. Przedstawiciele na świecie: J. Becker, w Polsce: I.Wojnar, Z.Melosik.
KIERUNKI:
PEDAGOGIKA FUNKCJONALNA zwana pajdocentryzmem, natywizmem albo pedagogiką swobodnego wychowania. Funkcjonalizm był kontynuacją pedagogiki eksperymentalnej. Odzwierciedlał ruch tzw. Nowego Wychowania (który wyrósł na gruncie rozwoju nauk biologicznych i psychologicznych. Funkcjonalizm w centrum zainteresowania stawiał dziecko i utożsamiał proces wychowania z tokiem jego naturalnego, swobodnego rozwoju. Dziecko z natury jest dobre i zdaniem funkcjonalistów jest białą kartą (tabula rasa), którą zapisuje się przez całe życie. Jest wiele odmian funkcjonalizmu. Najbardziej znane to: Ruch Szkół Aktywnych, Pedagogika Pracy, Koncepcje Planu Daltońskiego. Przedstawiciele to Geogr. Kerschenstainer, G. Dewey, Edward Claparede, August Ferriere, M. Montessouri, a w Polsce to kontynuatorzy Janusz Korczak I Henryk Rowid, Kazimierz Jeżewski, Józef Czesław Babicki.

PEDAGOGIKA SOCJOLOGICZNA zwana pedagogiką społeczną, socjologizmem pedagogicznym bądź pedagogiką środowisk wychowawczych. Wg pedagogów socjologicznych wychowanie jest aktem społecznym, każde społeczeństwo tworzy sobie właściwy ideał człowieka i ideał wychowania. Socjologizm traktuje zjawiska wychowania jako skutek oddziaływań na jednostki oraz grupy społeczne. Zakładał także urabianie osoby wychowanka do uczestnictwa w grupie. Do własnych badań procesu wychowania socjologizm opierał się głównie na metodach stosowanych socjologii. Przedstawiciele: Emil Durkheim, a w Polsce: H.Radlińska, St.Karpowicz, L.Krzywicki, Florian Znaniecki, Józef Chałasiński.
PEDAGOGIKA KULTURY zwana personalizmem pedagogicznym lub pedagogiką humanistyczną. Kierunek ten powstał jako próba pogodzenia się, a jednocześnie przeciwstawienia jednostronności tych dwóch poprzednich. Wg pedagogów kultury proces wychowania jest określony jako spotkanie jednostki ludzkiej (personalnej osoby) z dobrami kultury i określonymi warunkami, warunkami których się znajdują te trzy przedmioty (jednostka, otoczenie i dobra kultury). Człowiek bierze udział w tworzeniu dóbr kultury wzbogacając tym samym swoje siły duchowe i tworząc nowe wartości. Przedstawiciele to: Wilhelm Dilthey, a w Polsce: Zygmunt Mysłakowski, Bogdan Nawroczyński, Sergiusz Hessen, Bogdan Suchodolski.
PEDAGOGIKA MARKSISTOWSKA - nurt aktywny do końca lat 80 w Polsce. Inaczej zwana pedagogiką materialistyczną, oparta na filozofii marksistowskiej. Człowiek wprawdzie jest najwyższą wartością ale jego istota i rodzaj są całkowicie zdeterminowane przez warunki bytu społecznego i prawa rządzące ładem społecznym. Wychowanie służy zatem przekształceniu stosunków społecznych w imię sprawiedliwości społecznych. Pedagogika ta nazywana jest pedagogiką dyrektywną, inaczej narzuconą. Przedstawiciele: Karol Marks, F.Engels, Włodzimierz Lenin i jego żona Nadjeżda Krupska i pisarz rosyjski Lew Tołstoj. W Polsce to Aleksander Lewin, Wł. Spassowski, Stefania Sempołowska, ST. Rudniański i Heliodor Muszyński.
PEDAGOGIKA CHRZEŚCIJAŃSKA - dzisiaj humanizm chrześcijański; pedagogika oparta na chrześcijańskich podstawach filozoficznych i światopoglądowych, światopoglądowych także na wychowawczej doktrynie kościoła. Koncepcja zakłada pełne rozwijanie osobowości wychowanka jako człowieka by mógł on się rozwijać wszechstronnie pod względem umysłowym, fizycznym i duchowym, musi przejść przez cztery społeczności wychowania:
• rodzina
• kościół
• szkoła
• państwo
Wszystkie one wychowują jednostkę do pokoju z Bogiem i ludźmi. Przedstawiciele: Kardynał Wyszyński, Paweł Woroniecki, ks. Jan Basko, Karol Wojtyła, w Polsce Stefan Kunowski, ks. Józef Tarnowski, Leon Dyczewski.
Chrześcijańska pedagogika otwarta powstała jako antyteza do ortodoksyjnej pedagogiki chrześcijańskiej bowiem w odróżnieniu od niej jest zdecydowanie bardziej dynamiczna, a w koncepcjach filozoficznych oparta na antropologii filozoficznej inspirowanej chrześcijaństwem.

Funkcje pedagogiki:

- funkcja diagnostyczna - określa stan rzeczy,

- funkcja prognostyczna - przewiduje rozwój danej sytuacji,

- funkcja instrumentalno-techniczna - obejmuje konkretne działania.

 

Zadania pedagogiki:

- wyjaśnienie przyczyn danego stanu rzeczy, np.: zachowania,

- przewidywanie skutków,

- opisywanie formy pracy, praca z daną jednostką.

 

Nauki pomocnicze:

- psychologia,

- medycyna z uwzględnieniem psychiatrii,

- socjologia,

- demografia,

- ekonomia.

 Psychologia (od gr. ψυχή psyche = dusza, i λόγος logos = słowo, myśl, rozumowanie) jest nauką empiryczną, zajmującą się badaniem mechanizmów i praw rządzących zjawiskami psychicznymi oraz zachowaniami człowieka. Psychologia bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem. W zasadzie psychologia dotyczy ludzi, ale mówi się o psychologii zwierząt (czyli zoopsychologii), chociaż zachowaniem się zwierząt zajmuje się także dziedzina biologii - etologia.

Psychiatria jest to dziedzina medycyny zajmująca się rozpoznawaniem, leczeniem oraz profilaktyką zaburzeń psychicznych, do których można zaliczyć: psychozy (m.in. psychozy afektywne, schizofreniczne, paranoidalne, parafreniczne), zaburzenia nerwicowe, dawniej nerwice (m.in. fobie, zaburzenia związane z lękiem, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, zaburzenia somatomorficzne, zaburzenia dysocjacyjne), upośledzenia umysłowe, uzależnienia, dysfunkcje seksualne i parafilie, zaburzenia osobowości, zaburzenia reaktywne, zaburzenia psychoorganiczne oraz niektóre zaburzenia psychosomatyczne. Bada ich uwarunkowania rodzinno-genetyczne, konstytucjonalne, biologiczne, psychologiczne oraz społeczne - sposób powstania i skutecznego zapobiegania. Zajmuje się też rehabilitacją chorych.

Socjologia to nauka badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmianę społeczeństwa. Socjologowie badają społeczne reguły, procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi, a także proces ich zmian. Socjologowie badają zarówno jednostki, jak i relacje między ludźmi (np. podziały społeczne), grupy społeczne, instytucje czy całe społeczeństwa. Narodziny socjologii wiążą się z zachodzącymi w XIX wieku gwałtownymi zmianami społecznymi, stąd wielu teoretyków uważa, że głównym przedmiotem badań socjologii jest nowoczesność i społeczeństwo przemysłowe.

Demografia (od gr. δῆμος demos - "lud" i γράφω grapho - "piszę") jest dziedziną nauki, która zajmuje się: życiem, powstawaniem i przemijaniem społeczności ludzkiej, w równej mierze jej opisem liczbowym (przyrostem naturalnym, migracjami), strukturą (wieku, płci, zawodową, narodowościową, wyznaniową), jak również jej rozmieszczeniem przestrzennym i dalszymi czynnikami, w szczególności społecznymi i socjologicznymi, które wpływają na jej zmiany. W śledzeniu i odkrywaniu praw rządzących tymi zmianami, jak również w ich prognozowaniu, demografia stosuje metody statystyczne.

Ekonomia jest nauką o tym, jak jednostka i społeczeństwo decydują o wykorzystaniu rzadkich zasobów - które mogą mieć także inne, alternatywne, zastosowania - w celu wytwarzania różnych dóbr i rozdzielania ich na konsumpcję obecną lub przyszłą, pomiędzy różne osoby i różne grupy w społeczeństwie.

Termin ekonomia pochodzi z greckiego οίκος (oikos) - dom i νομος (nomos) - prawo, reguła. Pierwszy raz pojawia się u Ksenofonta, (taki tytuł nosi jedno z jego dzieł). Starożytni przez to słowo rozumieli zasady prowadzenia gospodarstwa domowego.

Podstawowe pojęcia stosowane w pedagogice:

WYCHOWANIE- rozwijanie osobowości wychowanka, zmierzające do przygotowania go do życia, uwzględnianie indywidualnych cech człowieka. Każdy ma do spełnienia pewną rolę. Środowiska wychowawcze naturalne: rodzina, krąg rówieśników. Należy, uznawać, szanować i respektować normy, które są przypisywane danej roli. Wychowanie to również dostarczenie wiedzy, postaw, zobligowanie ucznia do pracy, świadome, celowe działanie na jednostkę przez słowo i przykład, przygotowanie do życia w społeczeństwie:

• umiejętność pójścia na kompromis w sytuacjach konfliktowych;

• umiejętność myślenia i samodzielnego działania;

• zasady moralne;

• nawiązywanie kontaktów;

• umiejętność konwersacji, bycia osobą kreatywną, twórczą; • przerwanie więzi emocjonalnej z rodziną;

• umiejętność pogodzenia się z porażkami;

• umiejętność radzenia sobie z sytuacjami trudnymi; • znalezienie sposobu odreagowania stresu;

Istotna jest również kwestia wychowawcy, gdyż można podzielić ich na: profesjonalnych i nieprofesjonalnych.

Wychowanie- wszelkie działanie ludzkie zmierzające do rozwijania sfery kierunkowej osobowości. Natomiast wszelkie działanie ludzkie zmierzające do rozwijania sfery instrumentalnej osobowości nazywamy nauczaniem. W zakres sfery kierunkowej wchodzą: poglądy, opinie, sądy, nastawienia, motywy, normy, zasady, wartości, wzory i ideały. W zakres sfery instrumentalnej wchodzą: wiedza, umiejętności, sprawności, nawyki, zdolności, zainteresowania, procesy poznawcze (mowa, myślenie, pamięć, uwaga, wrażenia, spostrzeżenia, wyobrażenia), operacje umysłowe (analiza, synteza, uogólnienie, abstrahowanie, wnioskowanie, wyjaśnianie). Nie istnieje nauczanie oddziaływujące na umysłowy aspekt osobowości. Osobowość jest traktowana jako integralna całość. W treści kształcenia włączone są treści wychowawcze i odwrotnie. Następuje przerost funkcji dydaktycznej nad wychowawczej. Wychowanie w szerokim znaczeniu ujęte przez Gadacza to: „(...) dialog mistrza z uczniem zmierzający ku horyzontom dobra, prawdy i piękna': Dialog postrzegany jest jako wymiana myśli między osobami, mistrz natomiast jako osoba bardziej doświadczona. Wychowanie o którym mowa ma określony cel, do którego się zbliżamy, a który jest nieosiągalny (zmierzamy do osiągnięcia doskonałości). Dobro obiektywizuje się w wychowaniu społeczno- moralnym (poprzez dialog). Prawda obiektywizuje się w wychowaniu umysłowym, gdyż wtedy przekazujemy wiedzę. Piękno obiektywizuje się w wychowaniu estetycznym, ma ono jednak wymiar subiektywny

NAUCZANIE- świadome działanie podejmowane przez jedne osoby w stosunku do drugich, tak aby te drugie nabrały pewnych umiejętności. Jest to systematyczna praca nauczyciela z uczniami, kierowanie procesem uczenia się uczniów. Jest to również część procesu nauczania- uczenia się, używana na oznaczenie zespołu czynności podejmowanych intencjonalnie przez nauczycieli dla realizacji społecznie akceptowanych celów dydaktycznych, w celu, by inni przyswoili jakieś wiadomości lub umiejętności, podwyższyli poziom swego wykształcenia uzyskali pożądane osiągnięcia rozwojowe. Nauczyciel- uczeń tworzą nierozłączną parę współtwórców wyniku nauczania. Podmiotowość ucznia jest niezbędnym warunkiem osiągnięcia wyników nauczania- uczenia się (także w przypadku nauczyciela). Dwupodmiotowość- postulat dydaktyczny, dotyczący:

• rozumienia nauczania;

• poznania;

• celów;

• uczących się uczniów;

• treści nauczania;

• środków nauczania;

• metod;

Rodzaje sposobów nauczania:

1. nauczanie całościowe- porządkowanie treści nauczania jak i metod jej przekazywania uczniom klas początkowych;

2. nauczanie przedmiotowe;

3. nauczanie problemowe- uczeń, dzięki zaaranżowanej przez nauczyciela określonej sytuacji dydaktycznej, zwaną problemową, zdobywa samodzielnie informacje przez rozwiązywanie problemów;

4. nauczanie programowe- porządkowanie i przekazywanie uczniom treści programowych;

5. nauczanie indywidualne;

6. nauczanie masowe;

7. nauczanie zindywidualizowane- podział treści programowych na jednostki tematyczne, które uczniowie rozwiązywali w tempie sobie właściwym;

8. nauczanie grupowe;

9. nauczanie zróżnicowane;

10. nauczanie integrujące- przez określone zabiegi metodyczne dokonuje się scalenie, integracja rozproszonych informacji;

11. nauczanie wychowujące- poza dostarczeniem wiedzy kształtuje się szereg właściwości osobowościowych;

UCZENIE SIĘ natomiast to proces nabywania przez jednostkę względnie trwałych zmian w zachowaniu na podstawie jej indywidualnego doświadczenia, świadome i zamierzone zdobywanie wiadomości i umiejętności. O efektach uczenia się decydują cechy gatunkowe, rozwojowe i indywidualne. Zdolność uczenia się wzrasta do dwudziestu kilku lat życia, po czym utrzymuje się w ciągu pewnego czasu na niezmienionym poziomie, a następnie obniża się. Ma na to wpływ zespół cech indywidualnych, takich jak:

• płeć;

• inteligencja;

• zdolności;

• styl poznawczy;

• zainteresowania;

• rodzaj aktywności;

• wiedza;

• nastawienie;

• postawa i poglądy;

• poziom aspiracji;

• motywy uczenia się;

Efekty uczenia się zależą też od sytuacji uczenia się:

1. czynniki poprzedzające uczenie;

2. czynniki działające w trakcie uczenia się;

3. czynniki następujące po nim;

EDUKACJA- wpływ różnych instytucji na człowieka oraz edukacja to proces. Wpływ instytucji nie jest określony wiekiem. Edukacja natomiast jest skierowana do młodego człowieka;

KSZTAŁCENIE- świadomy, celowy proces oddziaływania na postawy, poglądy, opinie. Świadomie organizowany proces wyposażania uczniów w wiedzę (o społeczeństwie, kulturze, życiu gospodarczym, politycznym), umiejętności, sprawności, zainteresowania, rozwijanie poglądów, zasad, norm, wartości przy doborze odpowiednich metod, form, środków i treści kształcenia. Jest to całokształt takich poczynań, czynności, działań, procesów, metod oddziaływania na jednostki i grupy, by efektem było wykształcenie ogólne tych jednostek i grup, czyli zdobycie kwalifikacji i kompetencji ogólnych. Przez tak pojęte wykształcenie ogólne rozumie się opanowanie podstawowych wiadomości, umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń, rozwój zdolności i uzdolnień ogólnych, dorobienie się własnych poglądów i przekonań, rozwoju wielostronnych zainteresowań, zamiłowań i upodobań, pasji i techniki całożyciowego samokształcenia, samowychowania i samorealizacji w ramach edukacji permanentnej, czyli kształcenia ustawicznego.

Główne cele dydaktycznego kształcenia to: poznawczy, sprawczy oraz wychowawczy. Postawy ucznia w stosunku do procesu kształcenia mogą być rozmaite:

1. POSTAWA RECEPCYJNA (ODBIORCZA); 2. POSTAWA BADAWCZA;

3. POSTAWA EMOCJONALNA (zapał, zaangażowanie, motywacja, wartościowanie, ocenianie);

4. POSTAWA OPERACYJNA (stosowanie poznanych przyswojonych treści w praktyce);

Elementy kształcenia wielostronnego:

1. psychologiczne:

• spostrzeżenia;

• przekonania;

• uczucia;

• objawy woli;

2. struktury wiedzy naukowej:

• opis;

• interpretacja;

• ocena;

• norma.;

W procesie kształcenia nauczyciele wpływają na całą osobowość ucznia. Istnieje koncepcja trynitarnej dydaktyki- symbioza trzech systemów kształcenia:

1. klasowo- lekcyjny

2. pracowniano- laboratoryjny

3. usługowo- produkcyjny

OSOBOWOŚĆ- każdy człowiek posiada pewne predyspozycje, gdy przychodzi na świat. O tym jacy jesteśmy decydują cechy, które odziedziczyliśmy. Wpływ środowiska na osobowość może być pobudzający, stymulujący, bądź hamujący.

Osobowość jest to zespól cech psychofizycznych, instrumentalnych, emocjonalno - wolicjonalnych i zdrowotnych różnicujących danego człowieka od innych i organizujących jego zachowanie w sposób względnie trwały.

3

---