makro skawińska, UMCS, Makroekonomia


2. Podstawowe kategorie makroekonomiczne

  1. Ruch okrężny w gospodarce

Przepływ - Przychody -funkcjonowanie gospodarki wymaga zaopatrzenia jej w czynniki produkcji tj. ziemię pracę, kapitał - w zamian za ich dostarczanie społeczeństwo otrzymuje wynagrodzenie w postaci rent, płac i dochodów z indywidualnych działalności gospodarczej, procentów oraz zysków -suma tych wynagrodzeń stanowi dochód społeczny wyrażony w cenach czynników produkcji, czyli dochód narodowy

Wydatki -(produkt narodowy, produkt krajowy) - zastosowanie czynników produkcji pozwala na wytwarzanie dóbr i usług. Przedsiębiorstwa dostarczają je gospodarstwom domowym , poprzez rynek czyli sprzedaż. Płatności pieniężne przekazywane przez gospodarstwa domowe za nabywane dobra i usługi tworzą dla przedsiębiorstw zasób środków pieniężnych niezbędnych dla dokonania zakupu czynników produkcji. Suma tych płatności to dochód społeczny wyrażony w cenach rynkowych nazywany produktem narodowym, lub krajowym

  1. Pojęcie systemu rachunkowości społecznej

Suma pieniężnej wartości dóbr i usług wytwarzanych w każdym społeczeństwie przy pomocy pracy, ziemi i zasobów kapitałowych nazywana jest dochodem społecznym

Rachunek dochodu społecznego dotyczy dokonujących się w gospodarce danego kraju przepływów pieniężnych - przychody jak i rozchody

  1. Metody obliczania PKB( Produkt krajowy brutto jest tworzony w danym kraju.)

Metody obliczania dochodu narodowego

Od strony produktów- suma netto sprzedaży finalnej wewnątrz obszaru geograficznego

Eksport - powiększa dochód narodowy- liczy się jako sprzedaż finalna

Import - zmniejsza dochód narodowy -odejmujemy od sprzedaży finalnej

Od strony dochodów - jest to suma dochodów z tytułu pracy, własności w danym kraju (PKB) tz. Wszystkich mieszkańców nie zależnie od obywatelstwa+ wartość przyrostu zapasu produktu

Od strony wydatków - suma wydatków z podziałem na konsumpcję i inwestycję.

Produkt krajowy brutto - służy do porównania wzrostu gospodarczego kraju.

W Polsce obowiązuje metoda obliczania dochodu narodowego metodą rachunkowości społecznej - uznaje, że źródłem dochodu narodowego jest każda działalność gospodarcza przynosząca dochód osobie ją wykorzystującej, jednak kryterium podstawowym jest ujęcie jakiejś działalności gospodarczej jest jej legalność.

  1. Jakiej produkcji nie włączamy do PNB

Produkt narodowy brutto - określa rozwój gospodarczy -kryterium zaliczania własności. Porównanie produktu w cenach stałych w czasie lub w przestrzeni (inne kraje regiony)

Produkt narodowy jest pieniężnym odpowiednikiem strumienia finalnych dóbr i usług wytwarzanych w danym kraju w ciągu jednego roku (wyrażony w cenach rynkowych)

Produkt narodowy skład się:

Produkt krajowy , brutto (PKB) + dochód netto z tytułu własności za granicą = Produkt narodowy brutto(PNB) - Amortyzacja = Produkt narodowy netto (PNN)- Podatki pośrednie = Dochód narodowy (DN)

Dochód narodowy

Nie zaliczamy do dochodu narodowego produkcji nielegalnej, produkcji `podziemnej' działalności nierynkowej, transferów fiskalnych, sprzedaży papierów wartościowych, dóbr używanych, nie zaliczamy spadków.

  1. Deflatory cen

Luka inflacyjna - globalny popyt jest wyższy od produktu narodowego

Luka deflacyjna - globalny popyt jest niższy od produktu narodowego

Deflator - jest miarą przeciętnego wzrostu cen wszystkich dóbr i usług wchodzących w skład dochodu narodowego

  1. Luka inflacyjna i deflacyjna

Luka inflacyjna - inwestycje są wyższe od oszczędności

Luka deflacyjna - oszczędności są wyższe od inwestycji

  1. Struktura PKB w Polsce i jej zmiany

Jęśli przyjmiemy że Polska to 100% to PKB w przeliczeniu na mieszkańca w Polsce w 11 krajach - Polska 100% inne kraje 4-5 krotnie więcej 400-500%

Zajmujemy 83 miejsce wśród krajów

W latach 89-99 w Polsce najwyższe tempo wzrostu PKB



3. Inflacja

  1. Definicja inflacji

Jest to stan gospodarki wynikający z nadwyżki globalnego popyty nad globalną podażą w warunkach niemożliwości łatwego zwiększenia podaży, -powoduje w gospodarce rynkowej wzrost cen - w gospodarce centralnie planowanej brak towaru w sklepach

Jest to trwający wzrost ogólnego poziomu cen, Miara to procentowy roczny wzrost ogólnego poziomu cen, obliczonego przez GUS

  1. Rodzaje inflacji w zależności od nasilenia

Pełzająca - wynosi 3-8% (jednocyfrowa, ceny rosną stosunkowo wolno)

Krocząca - (umiarkowana) tempo wzrostu ulega przyspieszeniu i wynosi 5-10 lub 10-50 lat (dwufazowa, może przekształcic się w inflację galopującą)

Galopująca - wynosi powyżej 50%, pieniądze tracą na wartości, ludzie nie oszczędzają, wysoka stopa procentowa

Hiperinflacja - uniemożliwia stosowanie rachunku ekonomicznego ponad 150-1000%, uniemożliwiają funkcjonowanie podmiotów gospodarczych.

Hiperinflacja katastrofalna - kończy się załamaniem systemu pieniężno -kredytowego lub ostrą ingerencją państwa

Ukryta - w wyniku regulacji roli państwa - występuje gdy podaż pieniądza jest większa niż towaru

Inne kryterium przewidywanego tempa zmian cen na nadchodzący okres.

Z punktu widzenia tego kryterium można wyróżnić:

  1. inflację rzeczywistą to zmiana ogólnego poziomu cen jaki dokonał się w ciągu jakiegoś okresu głównie roku jest ona mierzona zawsze po upływie przeciętnego okresu;

  2. inflację oczekiwaną to stopa inflacji jaką społeczeństwo oczekiwało na początku minionego okresu i którą to wówczas uwzględniono w kalkulowaniu cen, płac, stopy procentowej na tenże okres;

  3. inflację nieoczekiwaną to różnica jaka zachodzi pomiędzy inflacją rzeczywistą a inflacją oczekiwaną jest błędem w przewidywaniu inflacji.

Ze względu na okres trwania wyróżniamy:

  1. inflację sekularną ma charakter chroniczny trwały;

  2. inflację okresową ma miejsce wówczas gdy po przypłynięciu fali inflacji następuje stabilizacja ogólnego poziomu cen.

Z punktu widzenia oddziaływania na przebieg procesów inflacyjnych wyróżniamy:

  1. inflację żywiołową wymyka się z kontroli,

  2. inflację kontrolowaną poddaje się kontroli ze strony państwa.

Z punktu widzenia miejsca występowania wyróżniamy:

  1. inflację wewnętrzną występującą na terenie danej gospodarki;

  2. inflację importowaną przenoszona do gospodarki z zewnątrz za pośrednictwem wymiany handlowej,

  3. inflacje cywilowaną barbarzyńską załamuje gospodarkę.

3.Współczesne teorie wyjaśniające przyczyny inflacji.

Ze względu na zmiany koniunktury

Popytowa - keisistowska - ma miejsce wówczas gdy łączny popyt w gospodarce przewyższa możliwości jego zaspokajania, ( możliwości wytwórczych) Główny element to koncepcja luki inflacyjnej która powstaje wówczas gdy występuje nadwyżka popytu nad podażą.

Nie monetarna - gwarancje państwa do pełnego zatrudnienia i wzrost skłonności do inwestycji, i do konsumowania i uznawała że dzięki temu możliwe będzie wzrost produkcji i likwidacja przymusowego bezrobocia

Monetarna - wzrost kosztów socjalnych, ograniczenia importu, regulacje cen przez rząd, nacisk związków zawodowych na płace, wzrost cen produktów i surowców w innych krajach. Działalność monopoli międzynarodowych przez wzrost cen jednokierunkowy, usztywnianie cen.

Za najskuteczniejszą metodę uznaje politykę utrzymania stabilności cen, proponują rygorystyczną kontrolę tempa wzrostu podaży pieniądza w obiegu.

Wady: zakłada się egzogeniczny (zewnętrzny) charakter podaży pieniądza. Z badań empirycznych wynika, że gwarancja banku odgrywa znaczącą role na preferencje klientów.

Przy niewykorzystanym potencjale podaż pieniądza może prowadzić do wzrostu produkcji i nadprodukcji.

Kosztowa teoria inflacji - zwolennicy tej teorii stawiają tz. Politykę dochodową czyli politykę bezpośredniej ingerencji rządu w procesy ustalania cen i płac, tak aby utrzymać tempo wzrostu dochodów na poziomie zbliżonym do wolumenu dochodu narodowego.

DN=J+C (dochód narodowy= inflacja +cena)

W Polsce w 2001 roku mamy inflację kosztową - powody- wzrost cen akcyzy i paliwa, -wzrost cen usług telekomunikacja, transport

Polegać może na:

  1. Administracyjnym zamrożeniu płac i cen

  2. stworzenie instytucjonalnej płaszczyzny dyskusji i porozumiewaniu się wiodących placowo związków zawodowych z pracodawcami

  3. ustalenie obowiązujących zasad kształtowania cen i płac

  4. zastosowanie tz. Perswazji moralnej

  1. Skutki inflacji

Społeczno ekonomiczne skutki inflacji. Nasilenie procesów inflacyjnych może rodzić różne skutki zarówno pozytywne jaki i negatywne. skutki pozytywne (inflacja pełzająca) wywierać mogą korzystny wpływ na przebieg procesów gospodarczych.

  1. powolne procesy inflacyjne wpływają korzystnie na dynamikę wzrostu gospodarczego

  2. powolne procesy inflacyjne ułatwiają pożądane zmiany relacji cenowych prowadząc do wykształcenia właściwych relacji pozwalających racjonalizować decyzje gospodarcze i prawidłowo alokować zasoby.

Negatywne skutki inflacji:

  1. inflacja powoduje zniekształcenie informacyjnej funkcji cen,

  2. inflacja powoduje ucieczkę od pieniądza polegającą na gwałtownym spadku popytu na pieniądz

  3. inflacja powoduje redystrybucję dochodów a więc ich ponowny podział między podmioty gospodarcze,

  4. silne procesy inflacyjne zwiększają niepewność w zakresie przewidywań zmian cen co osłabia aktywność gospodarczą

  5. inflacja powoduje niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym,

  6. inflacja rodzi dodatkowe koszty związane z obsługa procesów gospodarczych.

Przyczyny inflacji

  1. Antyinflacyjna polityka państwa -

kejsiści są związani z opcją popytową - proponują narzędzia głównie fiskalno - finansowe:

- podnieść stopę podatkową w celu zmniejszenia popytu konsumpcyjnego

- zmniejszyć wydatki budżetowe (transfery, zakupy)

- ograniczyć popyt inwestycyjny i konsumpcyjny poprzez sprzedaż obligacji państwowych

  1. Sposoby obliczania inflacji w Polsce

Poziom cen w roku t - poziom cen w roku t-1

Roczna stopa inflacji = --------------------------------------------------------- *100

Poziom cen w roku (t-1)

W Polsce w 2001 roku mamy inflacje kosztową

Powody - wzrost cen paliwa akcyzy ; wzrost cen usług

  1. Stagflacja

Jest to okres spadku PKB, recesji i wzrostu bezrobocia z jednoczesnym wzrostem poziomu cen czy inflacji.

Okun - miara stagflacji współczynnik niewygody= stopa inflacji +stopa bezrobocia niedobrowolnego (przechodzi z okresu ożywienia do spadku)

  1. Krzywa Philipsa

Pokazuje odwrotną zależność pomiędzy wyższą inflacją a mniejszym bezrobociem

Równolegle wzrostowi ulegało bezrobocie i inflacja. Wyjaśniono iż klasyczny kształt krzywej Philips'a odnosi się do inflacji ciągnionej poprzez popyt


.4. Budżet państwa

budżet państwa jest to plan finansowy zawierający dochody po jednej stronie rozchody po drugiej, związane z realizacją polityki społecznej i politycznej

  1. Funkcje budżetu państwa

Budżet pełni funkcje

Fiskalną - gromadzenie dochodu i utrzymywanie aparatu

redystrybucyjną - dokonywanie zmian w dochodu narodowego

Stymulacyjną - zmiany dochodów - zmniejszenie dochodów regionalnych

Do zadań ekonomicznych państwa należy

  1. Aktywna i pasywna polityka fiskalna

Poprzez aktywna politykę fiskalną państwo próbuje kształtować rzeczywistość gospodarczą tak aby w max. sposób ograniczać takie negatywne zjawiska jak bezrobocie a zarazem aby stymulować takie zjawiska jak wzrost gospodarczy. Realizowanie takiej polityki wymaga każdorazowego podejmowania decyzji dotyczących zastosowania pożądanych w danym momencie narzędzi oddziaływania na gospodarkę w związku z tym ta aktywna polityka fiskalna oparta musi być na wykorzystywaniu nieautonomicznych stabilizatorów gospodarki

Pasywna - Autonomiczne stabilizatory gospodarki są to narzędzia polityki fiskalnej, które reagują na zmiany aktywności gospodarczej bez potrzeby podejmowania jakichkolwiek decyzji dotyczących ich użycia. Działają one więc samoczynnie choć ich ustanowienie wymaga aktywności państwa. Najważniejsze po stronie dochodów to podatki, a po stronie wydatków to zapomogi dla bezrobotnych.

  1. Deficyt budżetowy

Deficyt budżetowy gdy wartość zakupów rządowych, transferów jest większa od dochodów uzyskiwanych z podatku

Im większy deficyt budżetowy, tym mniejsza część oszczędności może być przeznaczona na inwestycje

  1. Dług publiczny - rozmiar, tendencje

Jednym ze sposobów finansowania deficytu budżetowego jest pożyczanie pieniędzy od innych podmiotów gospod. , -sprzedaży rządowych pap. wartościowych, głównie obligacji. Ograniczenie możliwości inwestycyjnych sektora prywatnego. Drugi sposób polega na pożyczaniu pieniędzy od banku centralnego, często wiąże się to z dodrukowywaniem pieniędzy. Zaletą formy - rząd nie musi limitować swoich wydatków, może wykorzystywać je do finansowania gospodarki nie licząc się z wpływami podatkowymi. Pożyczając pieniądze z banku centralnego rząd nie ogranicza również możliwości inwestycyjnych innych podmiotów gosp. Wadą natomiast jest to , że zwiększając ilość pieniądza w gospodarce rząd może przyczynić się do pobudzenia inflacji.

  1. Zadania ekonomiczne i społeczne państwa

Do zadań społecznych należy:

  1. Stopa redystrybucji

funkcja redystrybucyjna polityki fiskalnej związana jest z faktem, że państwo gromadząc wpływy budżetowe a następnie dokonując wydatków modyfikuje podział produktu narodowego pomiędzy różne podmioty gospodarcze. Redystrybucyjne działanie państwa wynika min. z obowiązków jakie na nich spoczywają z rangi społecznego charakteru. Państwo bowiem kierować musi nie tylko względami ekonomicznymi ale także społecznymi starając się zapewnić wszystkim obywatelom przynajmniej min. zaspakajanie podstawowych potrzeb. W tym celu wspiera poprzez renty, emerytury, zasiłki, nieodpłatne usługi. Dwie ważne kwestie to: a) na poziom podatków obciążających grupy zamożniejsze ich wysokość generować może ograniczenie aktywności gosp. , poza tym czują się one karne podatkowo; b) rozbudowany system transferów rodzić może nieuzasadnione w wielu wypadkach roszczenia ze strony grup mniej zamożnych, nie wykazującej dostatecznej troski o swój los. Zbyt rozbudowany system transferów związanych z funkcja redystrybucyjną ograniczać może realizację stabilizacyjnej funkcji polityki fiskalnej;

  1. Rodzaje podatków

podatki bezpośrednie i pośrednie

DNCW jest mniejszy od PNN o wielkość podatków pośrednich w skład dochodu narodowego według cen czynników wytwórczych wchodzą: wynagrodzenie pracowników, renty z tytułu dzierżawy, czynsze z tytułu najmu, zyski z kapitału, dochody z pracy na własny rachunek.

ODL jest tą częścią dochodu narodowego według cen czynników wytwórczych, która pozostaje po potraceniu nie rozdzielonych zysków przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstwa oraz po spłaceniu przez przedsiębiorstwa podatku od dochodów do budżetu państwa. ODL jest często powiększony o tzw. transfery realizowane z budżetu państwa na rzecz ludności (zasiłki, renty). ODL podlegają bezpośredniemu opodatkowaniu i po uregulowania podatków pozostaje dyspozycyjny dochód ludności (DDL), który może być skonsumowany lub w części zaoszczędzony.

  1. Cykliczne zachowanie deficytu

Str.8. Strona prawa wyraża rozdział dochodów pomiędzy różne cele. Wykorzystując formułę 10 możemy zapisać formułę 11, która jest istotna. Po jej lewej stronie mamy różnicę pomiędzy oszczędnościami a inwestycjami gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, natomiast to co znajduje się po stronie prawej stanowi wyraz deficytu budżetowego, nadwyżki budżetowej, bądź równowagi budżetowej. Szczególnie na uwagę zasługuje deficyt budżetowy, czyli gdy wartość zakupów rządowych, transferów jest większa od dochodów uzyskiwanych z podatków. Jeżeli założymy że nadwyżki wydatków nad dochodami budżet nie może pokrywać zwiększona emisją pieniądza to trzeba pożyczyć pieniądze od przedsiębiorstw od przedsiębiorstw lub gospodarstw domowych poprzez sprzedaż obligacji skarbowych. W konsekwencji oszczędności zostają udostępnione rządowi w celu pokrycia jego wydatków. Im większy deficyt budżetowy tym mniejsza część oszczędności może być przeznaczona na inwestycje. Włączamy kolejny składnik popytu - banki

  1. Dyskrecjonalne środki stabilizacyjne

rolę odgrywają różnego rodzaju składniki wydatków budżetowych. Z tego pkt. widzenia często stosuje się podział wydatków budżetowych na wydatki tzw. tradycyjne związane z pewnymi podstawowymi funkcjami państwa ( obrony narodowej, ochrony porządku publicznego, administracja). Do drugiej grupy wydatków zaliczamy wydatki państwa dobrobytu czyli transfery w postaci rent, emerytur itp. Trzeci rodzaj wydatków to tzw. wydatki gosp. mieszanej np. subsydia i niektóre inwestycje infrastrukturalne, czyli wydatki powstałe na skutek włączania się państwa do gospodarki.

  1. Automatyczne stabilizatory

. Autonomiczne działanie podatków jako stabilizatora gospodarki wyraża się tym iż w momencie recesji bez jakichkolwiek decyzji państwa maleją dochody budżetu co prowadzi do pojawienia się zjawiska deficytu budżetowego , zaś w okresie ożywienia rosną wpływy podatkowe. Zaleta autonomicznych stabilizatorów jest to że reagują one natychmiast , a więc nie występują zjawiska opóźnienia. Ich wadą z kolei jest to że nie mogą być wykorzystywane natychmiast do dokonanej zmiany niekorzystnej sytuacji ekonomicznej.

  1. Źródła przychodów budżetu państwa

Dochody państwa i budżet samorządowy

Obejmują wszystkie podatki bezpośrednie i pośrednie

Wydatki rządowe

  1. Krzywa lauffera

Plan wydatków

Tylko do pewnego poziomu podnoszenie wielkości obciążeń podatkowych powoduje wzrost wpływów budżetowych Przekroczenie punktu krytycznego w sferze obciążeń podatkowych pociąga za sobą ograniczenie aktywności gosp. Podatników tak wyraźnie, że budżet w sumie uzyskuje mniejsze dochody niż w warunkach niższych obciążeń podatkowych



6.Cykl koniunkturalny

  1. 1.Klasyczny i współczesny cykl koniunkturalny - podstawowe prawidłowości

czynniki nadające cechy cyklom koniunkturalnym:

Cykl polityczny - co 4 lata

Wg Wesia -to periodyczne zmiany aktywności gospodarczej, między 4 fazami występującymi w cyklu klasycznym, związki przyczynowo-skutkowe tz. Mechanizmy w jednej fazie warunkują występowanie skutków w drugiej fazie. Falowanie gospodarki to przechodzenie od okresu aktywności do spadku(recesji) są to cykle.....

Wg Wega to krótkookresowe wahania produkcji wokół jej trendu

Cykl koniunkturalny w gospodarce rynkowej

W każdym kraju o gospodarce rynkowej takie agregatowe wielkości jak dochód narodowy produkcja, zatrudnienie, inwestycje nie rosną równomiernie lecz ich tempo wzrostu charakteryzuje się okresowymi zmianami. Te okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej nazywamy cyklem koniunkturalnym.

W cyklu koniunkturalnym rozróżniamy fazy;

kryzysu,

depresji,

ożywienia, - okres w którym wzrasta PKB, procent wykorzystania zdolności produkcyjnych, a maleje bezrobocie

rozkwitu

Globalny popyt GD to wielkość krajowego produktu który zostanie chętnie zakupiony po danych cenach i obejmuje całość wydatków gospodarstw domowych, C -inwestycji przedsiębiorstw ,I - wydatków rządowych G- oraz eksportu minus import (X-M) danego kraju w ciągu roku GD=C+I+(X-M)

Recesja - co najmniej 6 miesięczny okres w czasie którego następuje w danym kraju spadek wielkości PKB lub (PKN) zmniejsza się wykorzystanie zdolności produkcyjnych, wzrasta bezrobocie.

Równowaga gospodarki - Popyt =Podaż i DN=J+C

Wewnętrzne przyczyny - zbyt wysokie inwestycje, spadek rentowności, zapasy - produktów, materiałów surowców - nadprodukcja

  1. Rodzaje cykli koniunkturalnych

Rodzaj wahań cyklicznych. najważniejsze z nich to cykle: 1. KITCHINA - trwające 3,5 roku (krótkie); 2. JUGLARA - trwające 8-10 lat (średnie); 3. KONDRATIEWA - trwające 50-60 lat (długie).

Różnice cykli koniunkturalnych - socjalistyczna (podażowa) -fazy niedoboru; rynkowa (popytowa) - niepełne wykorzystanie produkcji

  1. Przyczyny cykli gospodarczych

Cykl - świński

Cykl - związany z wojną

Cykl - związany z porą roku

Cykl komatiewa

w trakcie trwania cyklu zmianom ulegają wskaźniki:

stopa procentowa i kursy papierów wartościowych

  1. Cykl koniunkturalny w Polsce

Gospodarka rynkowa

  1. Metody oddziaływania państwa

  1. Arytmia gospodarki centralnie planowanej, przyczyny i cechy charakterystyczne

  1. Skłonność do oszczędzania MPS = ΔS / ΔPNN

Wzrost produktu narodowego powoduje wzrost oszczędności

na spadek popytu globalnego ma wpływ

  1. wzrost podatków

  2. spadek popytu na eksport

  3. obniżenie poziomu oczekiwanego przez przedsiębiorstwa zysku

Inwestycje rosną w miarę wzrostu stopy zysku i jej oczekiwań a nie potrzeb jej rozmiaru

  1. Skłonność do konsumowania MPC =ΔC/ΔPNN

Wzrost produktu narodowego powoduje spadek konsumcji

Przyczyny wzrostu popytu - na wzrost ma wpływ

  1. Współczynnik akceleracji i mnożnik inwestycyjny

Mnożnik inwestycyjny - wskazuje, jak wielki wzrost dochodu pociąga za sobą każdy wzrost inwestycji

Mi = 1/MPS ΔPNN = Δ I * Mi



7.Bezrobocie

  1. Struktura ludności w wieku produkcyjnym

Ludność w wieku produkcyjnym