Arteterapia

Arteterapia (arte z łac. ars sztuka i terapia) - leczenie przez sztukę. Termin „arteterapia” składa się z dwóch części (bardziej widoczne jest to w języku angielskim: „art therapy”), co sugeruje, że jest to działanie bazujące na dwóch równoważnych elementach: sztuce (twórczości) i terapii. Uważa się, że osobą, która po raz pierwszy użyła terminu `arteterapia' w celu określenia działania polegającego na zastosowaniu twórczości w terapii był pracujący w Wielkiej Brytanii artysta Adrian Hill (Edwards, 2004). W podobnym czasie, Margaret Naumburg - psycholog o orientacji psychoanalitycznej, stosowała termin arteterapia do opisu swojej pracy z pacjentami w Stanach Zjednoczonych (tamże).

Zgodnie z definicją Brytyjskiego Stowarzyszenia Arteterapeutów (The British Association of Art Therapists (BAAT) z 2009 roku, arteterapia jest formą psychoterapii (art psychotherapy), która traktuje media artystyczne jako podstawowy sposób komunikacji. We wspierającym środowisku, któremu sprzyja relacja terapeutyczna, uczestnik arteterapii może tworzyć obrazy i obiekty, w celu ich eksploracji oraz dzielenia się znaczeniami, które mogą być z nich odczytane. Dzięki temu, osoba może lepiej zrozumieć siebie oraz naturę swoich problemów i trudności. To z kolei może prowadzić do pozytywnej trwałej zmiany w jego postrzeganiu siebie, w aktualnych relacjach oraz ogólnie rozumianej jakości życia (Edwards, 2004).

Osoby podejmujące arteterapię nie muszą posiadać zdolności artystycznych ani wcześniejszych doświadczeń. Terapeuta nie koncentruje się bowiem w pierwszym rzędzie ani na wartościach estetycznych wytworzonych obiektów ani na ich aspekcie diagnostycznym. Kontekst psychoterapeutyczny, z właściwymi mu czynnikami leczącymi, stanowi podstawową różnicę pomiędzy arteterapią a zajęciami plastycznymi czy terapią zajęciową. Głównym celem arteterapii jest umożliwienie klientowi dokonania zmiany, wzrostu, rozwoju osobistego poprzez stosowanie materiałów artystycznych w bezpiecznych i sprzyjających temu warunkach. Kluczową rolę w arteterapii odgrywa relacja terapeutyczna, która różni się od relacji w tradycyjnych formach psychoterapii, ponieważ zachodzi między pacjentem, osobą uczestniczącą (klientem/ pacjentem) i dziełem. Ta forma terapii może być szczególnie użyteczna dla osób, które mają trudności z wyrażeniem swoich myśli i uczuć drogą werbalną.

Amerykańskie Stowarzyszenie Arteterapii (The American Art Therapy Association (AATA 2009) podkreśla, że arteterapia jest profesją (zawodem), który wykorzystuje proces tworzenia do podniesienie poziomu fizycznego, umysłowego i emocjonalnego dobrostanu osób w każdym wieku. Arteterapia opiera się na założeniu, że proces twórczy służący autoekspresji pomaga ludziom rozwiązywać problemy i konflikty, rozwijać umiejętności interpersonalne, kierować własnym zachowaniem, redukować stres, podnosić samoocenę i samoświadomość oraz osiągać wgląd. Arteterapia w takim rozumieniu, integruje różne pola ludzkiego rozwoju; łączy sztuki wizualne (rysunek, malarstwo, rzeźba i inne formy wizualne)i wiedzę o procesie twórczym z modelami doradztwa personalnego i psychoterapią.

Stosowana jest w pomocy dzieciom, osobom dorastającym, dorosłym i osobom w okresie późnej dorosłości, grupom społecznym i rodzinom, w leczeniu: lęków, depresji, innych zaburzeń afektywnych, uzależnień, problemów w relacjach rodzinnych, w przypadkach nadużycia seksualnego i przemocy domowej, w trudnościach społecznych i emocjonalnych związanych z niepełnosprawnością i chorobą , w traumach i przeżyciach straty, przy problemach fizycznych, poznawczych i neurologicznych, oraz trudnościach psychospołecznych związanych z chorobami somatycznymi (np. chorobami nowotworowymi).

W Stanach Zjednoczonych programy arteterapeutyczne stosowane są w licznych, zróżnicowanych środowiskach takich jak: szpitale, kliniki, placówki publiczne i społecznościowe, centra odnowy biologicznej, instytucje edukacyjne oraz w prywatna praktyka terapeutyczna. Arteterapeuci są profesjonalistami o stopniu magistra, posiadającym wykształcenie w arteterapii lub pokrewnej dziedzinie. Wymagania dotyczące edukacji arteterapeuty obejmują: znajomość teorii arteterapii, doradztwa personalnego i psychoterapii; świadomość problemów etycznych i standardów postępowania w praktyce terapeutycznej; umiejętność oceny i ewaluacji terapii; znajomość technik pracy indywidualnej, grupowej i rodzinnej; wiedza o twórczym rozwoju osobistym i samorealizacji; wiedza na temat wielokulturowości; znajomość metod badawczych; praktyczne doświadczenie w środowisku klinicznym, społecznościowym lub innym. Arteterapeuci posiadają umiejętność stosowania technik pochodzących z wielu różnorodnych form twórczości plastycznej (rysunek, malarstwo, rzeźba, i inne środki wyrazu).

Przebieg sesji

Cathy Malchiodi (2006) ukazuje specyfikę udziału w sesji sesji arteterapeutycznej i czym różni się w tym od typowej lekcji plastyki. „W większości sesji arteterapeutycznych, nacisk kładziony jest na wewnętrzne doświadczenie - sposób odczuwania i postrzegania świata oraz wyobraźnię”. Podczas arteterapii może występować nauczanie nowych umiejętności i technik plastycznych, jednak skierowana jest ona raczej na rozwijanie i wydobywanie obrazów pochodzących z wnętrza osoby, niż na odtwarzanie obrazów i obiektów odbieranych przez osobę ze świata zewnętrznego. Tak jak podczas tradycyjnej lekcji plastyki zadaniem jest odtwarzanie rzeczywistych obiektów lub ich wyobrażeń poprzez rysowanie lub malowanie, tak w arteterapii wewnętrzny świat obrazów, wizji, odczuć, myśli i pomysłów jest ważniejszy niż rzeczywiste doświadczenie.

Słowo „terapia” pochodzi od greckiego słowa therapeia, oznaczającego troszczenie się, pomoc, obserwowanie i zajmowanie się czymś. To określenie uwypukla dwie strony procesu arteterapeutycznego. W większości przypadków wygląda on tak, że wykształcony profesjonalista opiekuje się jednostką, która tworzy własne dzieło. Pomoc profesjonalisty i jego przewodnictwo są w tym działaniu kluczowe dla procesu terapeutycznego. Wspierająca relacja jest potrzebna, by przeprowadzić osobę przez proces twórczy, pomagając jej znaleźć i odkryć jego indywidualne znaczenie na każdym etapie. Drugim ważnym aspektem jest dbałość samej jednostki o proces twórczy i nadawanie mu osobistego znaczenia, np. poprzez tworzenie historii o tym dziele, jego opis, subiektywną interpretację jego znaczenia. Niewiele form terapii w tak dużym stopniu zależy od aktywnego uczestnictwa osoby (s.24). „W arteterapii terapeuta wspomaga i ułatwia eksplorację zarówno różnych materiałów jak i treści narracji na temat dzieła stworzonego podczas sesji”.

Arteterapia w szerokim rozumieniu wykorzystuje do celów terapeutycznych formy plastyczne, muzyczne, literackie i teatralne. Daje możliwość symbolicznego wyrazu trudnych przeżyć, doświadczeń i emocji w bezpiecznych warunkach, bez mówienia "wprost", pomaga nazwać problem i obniżyć napięcie.

Formy szeroko rozumianej arteterapii [edytuj]

• terapia przez sztuki wizualne/plastykoterapia

• biblioterapia

• poezjoterapia

• choreoterapia

• terapia ruchem i tańcem

• dramatoterapia

• muzykoterapia

• estezjoterapia

Bibliografia [edytuj]

• Arciszewska-Binnebese Alina: Szczęśliwy świat tworzenia, czyli Arteterapia: materiały metodyczne do pracy z dziećmi, młodzieżą oraz osobami dorosłymi, w szkołach podstawowych i gimnazjach, w placówkach szkolno-wychowawczych szkolnictwa specjalnego, w świetlicach szkolnych i terapeutycznych, na koloniach, obozach i wycieczkach. Wariant tytułu Arteterapia. Toruń: Wydaw. BEA-BLEJA, 2003. ISBN 83-88862-14-6.

• Arteterapia a proces leczenia i postępowania psychokorekcyjnego : III Sesja Naukowa w Jagniątkowie k/Jeleniej Góry w dniach 31 V -2 VI 1990 r. (zespół red. Leon Hanek, Maria Passella) ; Akademia Muzyczna im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu. (Katedra Arteterapii), Departament Kształcenia Artystycznego Ministerstwa Kultury i Sztuki. Wrocław: AM, 1990. Zeszyt Naukowy / Akademia Muzyczna im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu; nr 57 Arteterapia ; 3.

• Arteterapia w medycynie i edukacji (red. Wiesław Karolak, Barbara Kaczorowska) ; Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi. Łódź: Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna, 2008. ISBN 978-83-7405-282-5.

• Borecka Irena: Drama i arteterapia w szkole : programy i scenariusze zajęć. Wałbrzych: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa, 2005. ISBN 83-88425-76-5.

• Borowska-Beszta Beata: Echa ekspresji. Kulturoterapia w andragogice specjalnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza "Impuls", 2008. ISBN 978-83-7587-029-9.

• Gładyszewska-Cylulko Joanna: Wspomaganie rozwoju dzieci nieśmiałych poprzez wizualizację i inne techniki arteterapii. Kraków: Oficyna Wydawnicza "Impuls", 2007. ISBN 978-83-7308-779-8.

• Handford Olga, Wiesław Karolak: Zabawa (z) przedmiotami w twórczym rozwoju i arteterapii. Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, 2008. ISBN 978-83-7405-289-4.

• Konieczna Ewelina J.: Arteterapia w teorii i praktyce. Kraków: Oficyna Wydawnicza "Impuls", 2007. ISBN 978-83-7308-972-3.

• Kwapiszewski Józef, Katarzyna Sygitowicz-Sierosławska: Wychowanie przez sztukę i arteterapia jako remedium na agresję i przemoc: teatr w działaniach profilaktyczno-wychowawczych. Słupsk: Katedra Filozofii Pomorskiej Akademii Pedagogicznej, 2008. ISBN 978-83-920270-8-9

• Kwiatkowska Grażyna: Arteterapia. Lublin: Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1991. ISBN 83-227-0443-7.

• Olczak Małgorzata: Trening twórczości - współczesna i efektywna forma wychowania przez sztukę. Kraków: Oficyna Wydawnicza "Impuls", 2009. ISBN 978-83-7308-962-4.

• Rudowski Tomasz: Arteterapia - inspiracje i wartości. Uniwersytet Warszawski. Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, 2007. ISBN 83-60260-02-8.

• Stańko, Maja: Arteterapia jako metoda profesjonalnej pomocy chorym na nowotwory: "Współczesna Onkologia", 12 (3), s.148-152,2008.

• David B. Edwards: Art therapy. London: SAGE, 2004. ISBN 978-0-7619-4751-6. 

• Cathy A. Malchiodi: The art therapy sourcebook. New York: McGraw-Hill, 2007. ISBN 0-07-146827-7. 

Arteterapia w pracy z dzieckiem upośledzonym

Wykorzystanie Arteterapii w pracy z dzieckiem  upośledzonym.

                Słowo „arteterapia" złożone jest z dwóch członów: słowa „arte" i słowa „terapia". „Arte", z łac. „ars, artis", oznacza sztukę. Kumaniecki w „Słowniku łacińsko-polskim" podaje następujące znaczenie tego słowa:
„a) rzemiosło, rękodzieło, sztuka (niższa);
 b) sztuka (piękna); (pl.) sztuki piękne i umiejętności (...)
 d) dzieło sztuki" (1984, s. 50).
                Sztuka w pojęciu encyklopedycznym to „jedna z form działalności społecznej odzwierciedlająca rzeczywistość przyrodniczą i społeczną w swoisty sposób - za pośrednictwem dzieł o walorach estetycznych, stanowiąca nieodzowny składnik kulturalnego dorobku ludzkości" (Kryszewski, Marcinkowski, 1987, s. 385).
                Pojęcie arteterapia oznacza więc terapię poprzez sztukę. W Polsce terminem tym określamy zarówno muzykoterapię, biblioterapię, jak i estezjoterapię (wykorzystującą malarstwo, rzeźbę, teatr i film), natomiast „w piśmiennictwie światowym, przynajmniej anglojęzycznym, termin ten oznacza wyłącznie zastosowanie sztuk plastycznych (malarstwo, rzeźba, rysunek) w terapii chorych psychicznie" (W. Szulc, 1989, s. 35).
                W swojej pracy dla jasności przekazu, posługuję się pojęciem „arteterapia" zgodnie z drugą, powszechną w świecie tendencją.
                Według Hanka (1989) zadaniem szeroko rozumianej arteterapii jest wspomaganie lecznictwa w rozmaitych jego przejawach. Skorny zauważa, że „ważną rolę arteterapia odgrywa w oddziaływaniu na stan emocjonalny osób poddanych postępowaniu terapeutycznemu. Może ona zarówno zapobiegać występowaniu emocji spełniających negatywną funkcję regulacyjną, jak też stymulować emocje wywierające korzystny wpływ na stan psychiczny oraz przejawiane przez daną osobę formy aktywności. Arteterapia spełnia zarówno funkcję korekcyjną, jak też stymulacyjną" (Hanek, Pasella, 1989, s. 13).
                Autor, przyczyny zaburzeń emocjonalnych upatruje za Reykowskim i Krawczykiem, w chronicznym i podświadomym istnieniu negatywnych przeżyć emocjonalnych, które wraz z wystąpieniem urazu psychicznego prowadzić mogą do chorób psychosomatycznych. Wymienia za Kępińskim zawały serca, chorobę wrzodową i nadciśnieniową. Zdaniem Skornego zwłaszcza długotrwały lęk może wywołać nadmierne obciążenie układu wegetatywno-endokrynnego bądź też uszkodzenia poszczególnych układów ustroju (choroby psychosomatyczne).
                Negatywne zmiany w psychice prowadza do zaburzeń rozwoju osobowości, nawet do jego zahamowania. Obok lęku Skorny wymienia przygnębienie, depresję, poczucie beznadziejności, gniew oraz nudę.
                Skorny uważa, że należycie dobrane techniki arteterapii są przydatne przy leczeniu schorzeń psychosomatycznych i nerwicowych.
                Jednak nie zawsze oddziaływanie sztukami plastycznymi, w mniemaniu J. Erikson, można nazwać arteterapią. Dopiero gdy „sztuka jest prezentowana w swoim własnym otoczeniu, pod nadzorem i przewodnictwem profesjonalnych artystów, może stanowić nieodzowną okazję dla podtrzymania sił pacjenta i jego zdolności do integracji" (Hanek, Pasella, 1989, s. 29).
                Autorka sprzeciwia się traktowaniu sztuki jako testu stosowanego przez terapeutę w celu zdiagnozowania osoby poddanej terapii: „w sprawach sztuki decydują jej własne prawa, prawa formy, koloru, ruchu, natężenia, ekspresji i tylko według nich można twórcę oceniać i honorować (...)
                W sztuce profesjonalnej zawarty jest geniusz i siła twórcza i jeśli pacjentom pozwoli się eksperymentować z tworzywem plastycznym, bez manipulowania nimi i bez przymusu, mogą oni mieć jedyną w życiu szansę odkrycia własnych nieznanych możliwości, które dodadzą im sił i energii do dalszego powracania do zdrowia" (Hanek, Pasella, 1989, s. 28, 30, 31-32).
                „Sztuka wymaga zagłębienia się w nią (...) przez co wzbogaca w równym stopniu przez porażkę, jak i przez sukces" (Erikson, 1989, s. 31-32).
                W pracowni J. Erikson (w szpitalu psychiatrycznym) pacjentom nie wyznacza się żadnych zadań, gdyż każdy kieruje się własną motywacją. W czasie zajęć prowadzone są rozmowy tylko na temat przedsięwzięcia oraz ograniczeń spowodowanych własnościami tworzywa.             Aktywność jednych wyzwala ekspresję innych osób. Uczestnicy zachęcani są do poszukiwań i eksperymentów przez artystę-konsultanta lub innych adeptów sztuki (podopiecznych) co wytwarza wzmocnienie grupowe. Uczestnicy korzystają z takich materiałów, jak papier, tkaniny, drewno, glina i metal.
                Przedmiotu wykonanego w pracowni, J. Erikson nie nazywa dziełem sztuki, lecz opowiada o nim jako o swoistym medium: „Wytwór jest wyrazem uczuć jednostki wyrażonych w granicach określonych tworzywem. Obserwując wytwór swojej pracy, fizycznie od nas oddzielony, można zachować odpowiedni dystans i kontrolę nad uczuciami, które inaczej są tak często nieprzeparte (przytłaczające). Lecz poza tym, poprzez stworzony przedmiot można komunikować się z innymi ludźmi - nawiązywać nowe związki, a stare wyjaśniać (naprawiać) i wzbogacać" (Hanek, Pasella, 1989, s. 33).
A co o wytworach plastycznych wykonywanych przez osoby upośledzone, o procesie terapii oraz o tworzywie sądzi B. Zborucka, artysta ceramik, instruktor zajęciowy z Lubina?
                „(...) dla osoby zaburzonej emocjonalnie glina może być surowcem, za pomocą którego da się wyrazić wszystko to, czego nie można wyrazić werbalnie, czy w inny sposób. Składają się na to naturalne właściwości gliny, która pozwala się z łatwością modelować, tzn. łatwo z niej budować, z także zniszczyć to, co się zbudowało, uformować z tego bryłę i budować na nowo. Daje to możliwość odciśnięcia lub przetransformowania każdego wrażenia czy uczucia, zarówno tego wyraźnie uświadomionego, jak i błąkającego się na granicy intuicji. (...) Ale sama ekspresja nie wystarczy - jeśli praca ma przetrwać wypały, suszenie, szkliwienie itp. Konieczne jest przestrzeganie reżimów technologicznych. Reżim ten narzuca sama glina - SAM MATERIAŁ A NIE TERAPEUTA (...)
                To z góry ustawia problem odpowiedzialności (...), kształtuje postawę: „nikt nie może ponosić odpowiedzialności za podjęte przeze mnie działanie”(Rozmus, 1993, s. 52, 55-56).
                Oprócz ceramiki w arteterapii osób upośledzonych umysłowo, szeroko stosowane jest malowanie - w tym całymi dłońmi, palcami, stopami (Piszczek, 1997), rysunek, kompozycje wykorzystujące różnorodne materiały, odlewy gipsowe (Garda -Łukaszewska, Szperkowski, 1997) i inne.
 

                  Muzykoterapia
 
                Historia muzykoterapii prawdopodobnie sięga początków ludzkości. Z ponad tysiącletniego sprzed n.e., zapisu biblijnego dowiadujemy się o terapeutycznym wpływie gry Dawida na cytrze, która uwalniała Saula od złych duchów...
                Muzykoterapia uważana jest obecnie za dziedzinę interdyscyplinarną - łączącą w sobie elementy medycyny, psychologii, pedagogiki muzycznej i estetyki. Jako nauka jest dziedziną młodą. Pierwsze koncepcje teoretyczne w Europie narodziły się na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. W Polsce działa Instytut Muzykoterapii, którego organizatorem i kierownikiem był, od 1972 r. prof. T. Natanson. Autorzy teorii muzykoterapii czerpią z różnych koncepcji psychologicznych:
-         -       z założeń psychoanalitycznych (najczęściej); uważają muzykoterapię za jedną z form psychoterapii (Pontvik, Galińska), która umożliwia dotarcie do głęboko ukrytych emocji i konfliktów poprzez zharmonizowanie procesów napięciowo-odprężeniowych, zgodnie z zasadą „iso" (dobranie muzyki podobnej do nastroju psychicznego osoby poddawanej terapii, a następnie modulacje aktywności psychicznej w oparciu o odmienny materiał muzyczny);
-         -       z teorii uczenia się (psychoterapii behawioralnej), nastawionej na likwidację zaburzeń, które według tej teorii są wyuczone; muzykoterapia spełnia rolę środka pomocniczego służącego do wytworzenia wzajemnej więzi między pacjentem a terapeutą;
-         -       z psychoterapii humanistycznej (opartej na założeniach filozofii egzystencjalnej) - tu podkreśla się wartość ludzkiej jednostki i jej zdolności, akceptuje się jej bezpośrednie przeżycia wewnętrzne. Celem muzykoterapii jest trening uwrażliwienia, wzbogacenia życia duchowego (w celu intensyfikacji przeżyć muzycznych w czasie słuchania utworów muzycznych - dodatkowo wykorzystuje dzieła sztuki, barwne oświetlenie, projekcję filmów).
                W ujęciu Lewandowskiej muzykoterapia jest „jedną z form oddziaływania psychoterapeutycznego i fizjoterapeutycznego” (1996, s. 41). Według autorki wpływa leczniczo nie tylko na psychikę, ale oddziaływuje na cały organizm człowieka. Za Wierszyłowskim podaje: „z danych eksperymentalnych i z praktyki muzykoterapeutycznej wynika, że muzyka może zmieniać aktywność systemu nerwowego, wywoływać określone zmiany w czynnościach całego organizmu, może zmieniać napięcia mięśni, przyspieszać przemianę materii, zmieniać szybkość krążenia krwi, obniżać próg wrażliwości zmysłów, wpływać na wewnętrzne wydzielanie, na siłę i szybkość pulsu, modyfikować oddychanie itp." (1996, s. 43).
                Muzyka celowo więc jest wykorzystywana w takich działach medycyny jak anestezjologia, neurofizjologia, rehabilitacja medyczna, ginekologia, geriatria itp.
                W koncepcji Natansona wykorzystanie muzyki w terapii wpływa „na całość psychosomatycznego ustroju człowieka" (1992, s. 52).
                Dokonując syntezy stanowisk różnych autorów Natanson podaje grupy celów psycho- i pozapsychoterapeutycznych - zadań dla muzykoterapii:
1)       1)     wzbudzanie pożądanych emocji (uczuć, stanów afektywnych, nastrojów) oraz sterowania nimi;
2)       2)     wzbudzanie gotowości do kontaktu oraz inspirowanie i odpowiednio kierunkowane rozwijanie prawidłowej międzyludzkiej komunikacji;
3)       3)     wzbogacanie osobowości pacjenta, głównie poprzez doznania estetyczne, wyrabiania w nim postawy twórczej, pomnażanie zasobu jego doświadczeń emocjonalnych i intelektualnych;
4)       4)     wpływanie na stan pobudzenia psychomotorycznego oraz napięcia emocjonalnego i mięśniowego;
5)       5)     ogólne korzystne wpływanie na stan psychofizycznego samopoczucia;
6)       6)     wzbogacenie oraz wspomaganie metod diagnostycznych;
7)       7)     wzbudzanie określonych reakcji fizjologicznych (przede wszystkim wegetatywnych) oraz wpływanie na przemiany biochemiczne zachodzące w ustroju" (1992, s. 50-51 i 57).
                Według Natansona „muzyka w ramach działań terapeutycznych pełni rolę swego rodzaju leku" (1992, s. 79).
 
                Ze względu na oddziaływanie terapeutyczne wyróżnia się:
1) muzykę uspokajającą, którą cechuje, według Galińskiej (1981):
-                      -   krótki czas trwania (3÷10 min);
-                      -   powolne lub umiarkowane tempo;
-                      -   niewielki poziom głośności i brak kontrastów dynamicznych;
-                      -   przewaga środkowego rejestru dźwięków;
-                      -   przejrzysta i lekka faktura;
-                      -   płynność melodii i rytmu, przewaga rytmów miarowych, „kołyszących";
-                      -   obecność nieznacznych punktów kulminacyjnych, pozwalających słuchaczowi na oscylowanie między stanami napięcia i odprężenia;
-                      -   dosyć znaczny poziom ustrukturalizowania i regularności przebiegu;
-                      -   optymalny dla odbiorcy stopień „redundacji" utworu;
-                      -   brak instrumentów o jaskrawej i ostrej barwie oraz unikanie kompozycji wokalnych;
 2) muzykę aktywizującą, którą cechuje według Schwabego (1972):
-                      -   szybkie tempo;
-                      -   kontrastująca melodyka przeciwstawnych tematów według zasady klasycznej sonaty;
-                      -   niespokojna metryczność z silnymi akcentami rytmicznymi;
-                      -   duże zróżnicowanie melodycznego i rytmicznego przebiegu;
-                      -   przeciwstawność poszczególnych grup instrumentów;
-                      -   duże zróżnicowanie dynamiki.
                Muzykoterapia w podejściu psychoterapeutycznym realizowana jest według Lewandowskiej (1996) - za Galińską, następującymi grupami metod:
1) odreagowująco - wyobrażeniowymi oraz aktywizującymi emocjonalnie;
2) treningowymi;
3) relaksacyjnymi;
4) komunikatywnymi;
5) kreatywnymi;
6) psychodelicznymi, ekstatycznymi, estetyzującymi, kontemplacyjnymi.
                Muzykoterapię według Lewandowskiej (1996), dzielimy na:
- receptywną (słuchanie muzyki, dzielenie się odczuciami itp.);
- aktywną (improwizacje instrumentalne, ruchowe, głosowe).
                Muzykoterapia może być prowadzona indywidualnie jak i w grupie
(w sposób dyrektywny bądź niedyrektywny - w zespole od 6 do 12 osób). Wybór zależy od diagnozy, objawów, celu terapii i okresu leczenia.
                Muzykoterapia znajduje „szerokie zastosowanie w neuropsychiatrii, głównie w przypadkach opóźnień w rozwoju, u osób z uszkodzeniami mózgu, w autyzmie wczesnodziecięcym, przy zaburzeniach zachowania, w nerwicach u dzieci z defektami fragmentarycznymi. Stosuje się też zwykle muzykę w leczeniu dzieci sparaliżowanych, niewidomych, głuchych i ogólnie w pediatrii dla celów profilaktycznych" (Lewandowska, 1996, s. 55).
                Ogromną rolę spełnia muzykoterapia w szpitalach i sanatoriach - zwłaszcza wobec dzieci.
                W pracy z osobami upośledzonymi umysłowo z zaburzeniami sprzężonymi, z dziećmi z zaburzeniami w zachowaniu wykorzystuje się różne formy i metody muzykoterapii; np.
1) muzykoterapię C. Orffa, która jest „terapią wielosensoryczną.

Środki muzyczne, takie jak: fonetyczno-rytmiczna mowa, swobodny i uporządkowany rytm, ruch, melodia mowy i śpiewu oraz ręczne instrumenty są tak wykorzystywane, aby odpowiadały wszystkim zmysłom. Dzięki tym wielosensorycznym impulsom możliwe jest także stwierdzenie, gdzie ważny organ zmysłowy „wypada" lub jest uszkodzony. W spontaniczno-kreatywnej współpracy dziecko może i powinno swobodnie formułować swój sposób wyrażania się i wykorzystywać to w relacjach społecznych" (Klöppel, Vliex - za Gertrudą Orff, 1995, s. 45).

2) muzykoterapię według E. Hillman Boxill.

Muzykę wykorzystuje ona jako „narzędzie do pobudzenia, zwiększenia i rozszerzenia świadomości skierowanej na poznanie własnej osoby, jak również otaczających osób i przedmiotów" (Lewandowska, 1996, s. 98). Autorka metody wykreowała trzy główne strategie w relacjach terapeutycznych: odzwierciedlenie (zwierciadło muzyczne), identyfikację oraz piosenkę wzajemnego kontaktu.

                Lewandowska tak podaje za E. Hillman-Boxill: „Nadrzędnym celem muzykoterapii jest pomaganie klientowi w aktualizowaniu pełnego potencjału ludzkiego, a nie rozwijanie muzycznych sprawności. Jest to proces leczenia muzyką, aby żyć" (1996, s. 100).
 
BIBLIOGRAFIA
 
1.     Galińska E. „Diagnostyczne i terapeutyczne aspekty stosowania muzyki w lecznictwie", w: „Polski Tygodnik Lekarski" nr 26, 1981.
2.     Klöppel R., Vliex S. „Rytmika w wychowaniu i terapii", Warszawa 1995.
3.     Lewandowska K. „Muzykoterapia dziecięca", Studio „NORMA", Gdańsk 1996.
4.     Natanson T. „Programowanie muzyki terapeutycznej", Akademia Muzyczna im. K. Lipińskiego we Wrocławiu, Wrocław 1992.
5.     Schwabe Ch. „Leczenie muzyką chorych z nerwicami i zaburzeniami czynnościowymi", PZWL, Warszawa 1978
6.     Garda-Łukaszewska J., Szperkowski T. „Współtworzenie - zajęcia plastyczne z osobami upośledzonymi umysłowo", WSiP, Warszawa 1997.
7.     red. Hanek L., Passella M. „Arteterapia", Zeszyt naukowy nr 48,
8.     Kumaniecki K. „Słownik łacińsko-polski", PWN, Warszawa 1994.
9.     Kryszewski W, Marcinkowski. „Encyklopedia powszechna" t. II i IV, PWN, Warszawa 1987.
10.     Piszczek M. „Terapia zabawą - terapią przez sztukę", MEN, Warszawa 1997.
11.     Rozmus L. Katalog do wystawy: „Art Brut. Krucha nadzieja", Państwowa Galeria Sztuki w Legnicy, Legnica 1993.
12.     Garda-Łukaszewska J., Szperkowski T. „Współtworzenie - zajęcia plastyczne z osobami upośledzonymi umysłowo", WSiP, Warszawa 1997.
13.     red. Hanek L., Passella M. „Arteterapia", Zeszyt naukowy nr 48,
14.     Kumaniecki K. „Słownik łacińsko-polski", PWN, Warszawa 1994.
15.     Kryszewski W, Marcinkowski. „Encyklopedia powszechna" t. II i IV, PWN, Warszawa 1987.
16.     Piszczek M. „Terapia zabawą - terapią przez sztukę", MEN, Warszawa 1997.
17.     Rozmus L. Katalog do wystawy: „Art Brut. Krucha nadzieja", Państwowa Galeria Sztuki w Legnicy, Legnica 1993.
 

---