Nerw węchowy (łac. nervus olfactorius, ang. olfactory nerve) - I nerw czaszkowy, nerw czuciowy przewodzący bodźce węchowe.
U człowieka składa się on z około 20 nici węchowych (fila olfactoria) , które odchodzą od komórek węchowych, mieszczących się w polu węchowym jamy nosa. Nici węchowe wchodzą do jamy czaszki przez blaszkę sitową kości sitowej (lamina cribrosa ossis ethmoidale) i kończą się w opuszce węchowej (bulbus olfactorius).
Nerwy węchowe prowadzą bodźce czuciowe z górnej części błony śluzowej nosa, gdzie mieszczą się receptory węchowe. Liczne nerwy węchowe biegną z jamy nosowej przez otworki w kości sitowej do jamy czaszki, dochodzą do tzw. opuszki węchowej, a następnie drogami węchowymi dochodzą do kory zakrętu hipokampa, gdzie znajduje się korowy ośrodek węchu. Przy złamaniach postawy czaszki może dojść do uszkodzenia nerwów węchowych i zaburzeń lub całkowitej utraty węchu.
Nerw wzrokowy - II nerw czaszkowy, część drogi wzrokowej. Przebiega od siatkówki do skrzyżowania wzrokowego.
Można wyróżnić w nim cztery części:
odcinek przechodzący przez kanał wzrokowy - długość ok 5 mm
W każdym nerwie wzrokowym przebiega około 1 mln włókien nerwowych. Jest otoczony oponami mózgowo-rdzeniowymi (twardą, pajęczynówką, miękką).
Nerw okoruchowy (łac. nervus oculomotorius) - III nerw czaszkowy. Ma charakter mieszany - zawiera włókna ruchowe, autonomiczne (parasympatyczne) oraz czuciowe. Jest nerwem ruchowym gałki ocznej. Unerwia mięsień dźwigacz powieki górnej oraz wszystkie mięśnie zewnętrzne oka, z wyjątkiem mięśni prostego bocznego i skośnego górnego. W skład nerwu okoruchowego wchodzą także włókna przywspółczulne, unerwiające zwieracze źrenicy. Posiada też włókna czuciowe przebiegające od unerwianych przez niego mięśni.
Jądra tego nerwu znajdują się w nakrywce śródmózgowia, na wysokości wzgórków górnych blaszki pokrywy, do przodu od wodociągu mózgu (jądro początkowe). Obok jądra początkowego komórki parasympatyczne nerwu III tworzą jądro dodatkowe (jądro Westphala-Edingera). Nerw okoruchowy opuszcza pień mózgu w dole międzykonarowym, powyżej górnego brzegu mostu. Biegnie dalej przez zatokę jamistą i przez szczelinę oczodołową górną dostaje się do oczodołu.
Nerw bloczkowy (łac. nervus trochlearis) - IV nerw czaszkowy. Ma charakter ruchowy, unerwia mięsień skośny górny w oczodole. Jego jądro ruchowe leży w nakrywce śródmózgowia. Wychodzi on z pnia mózgu po stronie grzbietowej. Dalej kieruje się na powierzchnię podstawną mózgu i przez szczelinę oczodołową górną wnika do oczodołu. Porażenie tego nerwu powoduje zez rozbieżny z odchyleniem gałki ocznej ku górze.
Nerw trójdzielny (łac. nervus trigeminus) - V nerw czaszkowy, największy wśród nich. Jest nerwem I łuku skrzelowego. Ma charakter mieszany (czuciowo-ruchowy).
Źródła włókien
jądra pasma śródmózgowego - czucie proprioceptywne
jądra pasma rdzeniowego - czucie protopatyczne
włókna ruchowe - jądro ruchowe nerwu trójdzielnego (w moście); kierują się wyłącznie do nerwu żuchwowego V3
Przebieg i zakres unerwienia
Nerw wychodzi z mózgowia w przednio-bocznej części mostu dwoma korzeniami: częścią większą (czuciową) i częścią mniejszą (ruchową). Oba korzenie dochodzą do szczytu piramidy kości skroniowej, gdzie w wycisku nerwu trójdzielnego tworzą zwój trójdzielny (troisty, Gassera). Od zwoju odchodzą 3 gałęzie:
gałęzie zwojowe - do zwoju skrzydłowo-podniebiennego
grupa przednia
grupa tylna
Nerw odwodzący (łac. nervus abducens) - VI nerw czaszkowy. Ma charakter ruchowy. Unerwia mięsień prosty boczny gałki ocznej. Jego jądro ruchowe leży na dnie dołu równoległobocznego (część mostu). Nerw wychodzi z mózgu za tylną krawędzią mostu. Jego porażenie powoduje zeza zbieżnego.
Nerw twarzowy (łac. nervus facialis) - VII nerw czaszkowy wchodzący w skład obwodowego układu nerwowego, Jest nerwem drugiego łuku skrzelowego. Nerw ma charakter mieszany - przeważają w nim włókna ruchowe. Zawiera także włókna czuciowe, i przywspółczulne- wydzielnicze (autonomiczne).
Nerw przedsionkowo-ślimakowy (łac. nervus vestibulocochlearis) - VIII nerw czaszkowy unerwiający ucho wewnętrzne. Nerw ten przekazuje informacje słuchowe ze ślimaka i informacje dotyczące przyspieszeń liniowych i kątowych z kanałów półkolistych i łagiewki. Dawniej używana nazwa: nerw statyczno-słuchowy.
Nerw VIII początkowo dzieli się na dwie części:
część przedsionkową z receptorami leżącymi w:
plamkach łagiewki
plamkach woreczka
grzebieni bańkowych
część ślimakową (nerw słuchowy) z receptorami leżącymi w:
Włókna z części przedsionkowej zbierają się w zwoju przedsionkowym.
Włókna z części ślimakowej zbierają się w zwoju spiralnym ślimaka.
Włókna wychodzące z obu zwojów łączą się w jeden nerw przedsionkowo ślimakowy i razem wnikają do mózgu na granicy mostu i rdzenia przedłużonego.
Nerw językowo-gardłowy (łac. nervus glossopharyngeus) - IX nerw czaszkowy. Jest nerwem mieszanym: większą część nerwu tworzą włókna czuciowe, unerwiające gardło i język; niewielką część stanowią włókna ruchowe, przeznaczone dla mięśni gardła (m. zwieracza górnego gardła, m. rylcowo-gardłowego, m. podniebienno-gardłowego),języka (m. podniebienno-językowy), podniebienia (m. dźwigacz podniebienia miękkiego) i wydzielnicze dla ślinianki przyusznej.
Nerw ten odchodzi od rdzenia przedłużonego 5-6 korzonkami, które ukazują się w bruździe bocznej tylnej za oliwką. Opuszcza czaszkę przez otwór żyły szyjnej. W obrębie otworu tworzy zwój górny (ganglion superius), a po wyjściu z czaszki - zwój dolny (ganglion inferius), położony w dołku skalistym. Po wyjściu z czaszki biegnie pomiędzy żyłą szyjną wewnętrzną a tętnicą szyjną wewnętrzną, a następnie kieruje się ku nasadzie języka i bocznej ścianie gardła.
Nerw błędny, nerw X (łac. nervus vagus) - jeden z nerwów czaszkowych, jest nerwem mieszanym, prowadzi włókna czuciowe, ruchowe i przywspółczulne. Należy do autonomicznego układu nerwowego (AUN), podobnie jak okoruchowy i twarzowy
Obszar unerwienia
Unerwia: opony mózgowo-rdzeniowe, narządy szyi, serce, narządy oddechowe, znaczną część przewodu pokarmowego.
Przebieg
Wyróżnia się 4 części (odcinki) nerwu:
głowowa
szyjna
piersiowa
brzuszna
Odchodzi od rdzenia przedłużonego za pośrednictwem kilku korzonków. Opuszcza czaszkę przez przednią czyli przyśrodkową część otworu szyjnego w czaszce (foramen jugulare pars major). W obrębie tego otworu część czuciowa nerwu tworzy niewielki zwój górny, a po wyjściu z otworu drugi, większy zwój dolny.
Po wyjściu z otworu żyły szyjnej nerw błędny biegnie pomiędzy tętnicą szyjną wspólną a żyłą szyjną wewnętrzną we wspólnej pochewce powięziowej. Z szyi przechodzi do śródpiersia górnego (warstwa nerwowa), a następnie tylnego, przy czym nerw błędny lewy krzyżuje się od przodu z łukiem aorty,przebiegając między tętnicą szyjną wspólną lewą i tętnicą podobojczykową lewą, prawy- przechodzi między tętnicą podobojczykową prawą i żyłą podobojczykową prawą. Dalej biegną za korzeniem płuca, po czym dochodzą do przełyku (n. błędny lewy po stronie przedniej, prawy- tylnej; ma to związek ze skręceniem się trzewii w okresie życia płodowego), gdzie tworzą splot przełykowy, plexus esophageus s. oesophageus, którego część przednia utworzona jest głównie z gałązek nerwu lewego, a część tylna, zwykle większa, z gałązek nerwu prawego. Nerwy błędne tworzą dwa pnie. Prawy pień błędny znajduje się na tylnej części przełyku, natomiast lewy na przedniej. Po przejściu do jamy brzusznej pnie błędne rozgałęziają się w ścianie żołądka, oddając gałęzie żołądkowe przednie i tylne (rami gastrici anteriores et posteriores). Na przebiegu nerwu błędnego rozróżniamy część głowową, szyjną, piersiową i brzuszną.
Nerw dodatkowy (łac. nervus accessorius, ang. accessory nerve) - XI nerw czaszkowy. Ma charakter ruchowy, a jego włókna mają początek w dwóch jądrach ruchowych:
1) jądrze czaszkowym nerwu dodatkowego (nucleus cranialis nervi accesorii);
2) jądrze rdzeniowym nerwu dodatkowego (nucleus spinalis nervi accessorii).
Z jąder tych wychodzą odpowiednio: korzeń czaszkowy i rdzeniowy, które łączą się w tylnym dole czaszki, tworząc wspólnie pień nerwu dodatkowego. Nerw opuszcza czaszkę przez boczną częśc otworu szyjnego (foramen jugulare).
Anatomia
Komórki korzeniowe nerwu XII tworzą jądro początkowe nerwu podjęzykowego (nucleus nervi hypoglossi) w rdzeniu przedłużonym. Biegnąc między oliwką (oliva) a piramidą wychodzi na powierzchnię rdzenia przedłużonego w jego bruździe bocznej przedniej (sulcus lateralis anterior) kilkunastoma niciami korzeniowymi. Następnie pień nerwu opuszcza jamę czaszki przez kanał nerwu podjęzykowego (canalis nervi hypoglossi) w bocznej części kości potylicznej, wewnątrz kanału oddaje wstecznie biegnącą gałąź oponową (ramus meningeus nervi hypoglossi). Wewnątrz swojego kanału nerw XII otoczony jest gęstym splotem żylnym (rete nervi hypoglossi). Nerw biegnie następnie w dół, do tyłu od nerwu błędnego z którym łączą go liczne anastomozy. Jego torem biegnie gałąź górna pętli szyjnej (radix superior ansae cervicalis). Następnie przechodzi na powierzchnię boczną nerwu X i przebiega po przyśrodkowej powierzchni mięśnia gnykowo-językowego (musculus hyoglossus). W dalszym przebiegu nerw XII zagina się do przodu tworząc łuk (arcus nervi hypoglossi), i dochodzi do języka po zewnętrznej powierzchni mięśnia gnykowo-językowego. Na końcu swojego przebiegu rozpada się na drobne gałęzie językowe (rami linguales nervi hypoglossi).
Obszar unerwienia
Nerw XII prowadzi włókna ruchowe do wszystkich mięśni języka. Włókna czuciowe zawarte w gałęzi oponowej unerwiające opony twardej tylnego dołu czaszki pożycza od nerwu językowego
Patologia-Porażenie nerwu podjęzykowego jednostronne powoduje, że wysunięty język zbacza na stronę zdrową (wiąże sie to z przewaga mięśnia bródkowo-językowego). Obustronne porażenie nerwu XII powoduje całkowite porażenie języka (glossoplegia), utrudniające w bardzo dużym stopniu mowę, przełykanie i żucie.
