SYSTEMY sciaga, Przedmioty II rok, IV semestr, Systemy polityczne - KWIATKOWSKI


PODSYSTEMY SYSTEMU

POLITYCZNEGO

_ Instytucjonalny

_ Funkcjonalny

_ Regulacyjny

_ Komunikacyjny

FUNKCJE SYSTEMU POLITYCZNEGO

_ Regulacyjna - oznacza sterowanie

procesami według reguł przyjętych w

danym systemie politycznym

_ Mediacyjna - polega na rozwiązaniu

konfliktów i mediacji w przypadku

sprzecznych interesów grupowych

_ Adaptacyjna - usprawnianie działania

instytucji

_ Innowacyjna - polega na wprowadzeniu

do otoczenia reguł i mechanizmów

działania

ELEMENTY SYSTEMU POLITYCZNEGO

_ idee i wartości polityczne - np. idea

suwerenności narodu, trójpodziału władzy

_ organizacje i instytucje uczestniczące w Ŝyciu

politycznym kraju i organizujące te Ŝycie, np.

aparat państwowy, partie polityczne, grupy

interesu, związki zawód.

_ normy regulujące i organizujące wcielanie w

Ŝycie idei i wartości politycznych oraz regulujące

strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji

politycznych np. normy prawne, moralne

SYSTEM AUTORYTARNY

_ odrzucenie wolności, pluralizmu, liberalizmu,

demokracji

_ głosi potrzebę stworzenia silnej władzy

wykonawczej

_ brak kontroli rządzących przez parlament

_ wodzowski styl sprawowania władzy

_ stosowana jest cenzura i aparat represji

_ w odróŜnieniu od totalitaryzmów ideologia w

systemach autorytarnych nie ma znamion

religii

SYSTEM TOTALITARNY

_ współistnienie dwóch źródeł władzy

(partii i państwa)

_ dublowanie stanowisk,

_ bezkształtność systemu,

_ posługiwanie się terrorem jako narzędziem

sprawowania władzy

_ ideologia, dąŜąca do przekształcenia samej

natury człowieka

_ III Rzesza, ZSRR, państwa bloku

komunistycznego (do 1956 r.)

Reżimy DEMOKRATYCZNE

Reżimy demokratyczne, cechują się:

• stabilnym i jasno zdefiniowanym zespołem instytucji

oraz podziałem ról w zarządzaniu nimi,

• dąŜeniem poszczególnych obywateli i grup

społecznych do realizowania własnych interesów

bezpośrednio poprzez system polityczny lub

organizacje pośredniczące np. partie polityczne

• decyzje podejmowane w strukturach systemu

politycznego mają rozstrzygający wpływ na

dystrybucję środków ekonomicznych oraz na

charakter zachowań społecznych i politycznych,

• permanentnym, wzajemnym związkiem między

otoczeniem systemu politycznego a

podejmowanymi w procesach decyzyjnych

rozstrzygnięciami

Państwa zachodnioeuropejskie uosabiające model

parlamentarny:

Austria, Belgia, Dania, Grecja, Hiszpania,

Holandia, Irlandia, Luksemburg,

Malta, Norwegia, Szwecja ,Włochy,

RFN, Wielka Brytania

Państwa Europy Środkowej i Wschodniej gdzie występuje

reżim parlamentarny:

Bułgaria, Chorwacja Czechy,

Estonia, Litwa, Łotwa,

Polska, Słowacja, Słowenia,

Węgry, Ukraina

Model gabinetowy:

_ dominujący w Europie model parlamentaryzmu

_ wysoka skuteczność rządu wszczynającego

proces ustawodawczy

_ Istnienie trwałej i zdyscyplinowanej większości

parlamentarnej, popierającej działania rządu

_ parlament legitymuje, a nie koryguje inicjatyw

rządowych

_ „najczystsze” formy występują w RFN, W.

Brytanii, Grecji, Irlandii i Hiszpanii

Model komitetowy:

_ dominującą rolę w procesie decyzyjnym

odgrywają stałe komisje parlamentarne,

dysponujące prawem zmieniania lub

blokowania propozycji rządowych,

_ komisje parlamentarne są głównym forum

negocjacji grup nacisku i poszczególnych partii

politycznych

_ niska dyscyplina partii tworzących większość

rządową,

_ „najczystsza” forma występuje w Szwecji,

Danii i Norwegii

Model konsensualny:

_ proporcjonalny system wyborczy,

_ system wielopartyjny,

_ równowaga władzy między egzekutywą a

legislatywą,

_ większy stopień reprezentatywności

_ „najczystsza” forma występuje w Belgii

Model większościowy:

_ rywalizacja wyborcza partii w

jednomandatowych okręgach,

_ dwupartyjność,

_ koncentracja władzy w rękach gabinetu

_ nastawiony na efektywność,

_ „najczystsza” forma występuję w

Wielkiej Brytanii

parlamentaryzm z korygującą prezydenturą

(Włochy, Rumunia, Polska, Irlandia, Bułgaria)

_ parlamentaryzm z symboliczną prezydenturą

(RFN, Austria, Słowenia, Estonia, Słowacja,

Czechy)

_ parlamentaryzm monarchiczny

(Wielka Brytania, Szwecja, Dania, Norwegia,

Belgia, Holandia, Hiszpania)

parlamentaryzm pozytywny - upoważnienie do

działania dokonuje się w sposób

dorozumiany; występuje w utrwalonych systemach

dwupartyjnych (np. Wielka Brytania)

_ parlamentaryzm negatywny - rozpoczęcie prac

gabinetu jest poprzedzone spełnienie wymogu

uzyskania wotum zaufania występuje w Belgii,

Grecji, Irlandii, Włoszech, Hiszpanii, Portugalii,

wszystkich krajach Europy Środkowej i

Wschodniej)

modele państwa unitarnego:

zdecentralizowane - organy regionalne są

formowane niezależnie od organów centralnych

(Wielka Brytania)

scentralizowane (Francja, Finlandia, Holandia)

PARTIA POLITYCZNA - DEFINICJA

_ Trzy typy definicji:

unitarne - podkreślenie jednego elementu

wyodrębniającego partię spośród innych organizacji

społecznych (np. program, struktura wewnętrzna,

zamierzony cel)

podrzędnie złożone - określenie partii jako

organizacji o specyficznej strukturze, dążącej do

posiadania wpływu na władzę

nadrzędnie złożone - określenie partii jako

organizacji posiadającej konkretny program i

strukturę wewnętrzną, zmierzającą do zdobycia

władzy metodami nierewolucyjnymi

Funkcje partii politycznych sensu largo:

• artykulacji potrzeb

• rekrutacji politycznej

• wyborcza

• rządzenia

Funkcje partii politycznych sensu stricte:

• wyłanianie elit władzy w państwie

• kształtowanie opinię publiczną

• formułowanie określone doktryny i programy

polityczne

• wypełnianie lukę między narodem a państwem

System tworzenia partii politycznych:

_ koncesyjny - odpowiedni organ państwowy udziela koncesji

na działanie partii politycznych pod warunkiem spełnienia

wymogów przewidzianych w ustawie; w przypadku odmowy

nie przysługuje prawo zażalenia do organu wyższego szczebla

_ administracyjny - organy administracji państwowej sprawują

nadzór nad działalnością partii politycznych, która jest ściśle

reglamentowana

_ rejestracyjny - pełna swoboda tworzenia i działania partii

politycznych, które po złożeniu i spełnieniu pewnych warunków

formalnoprawnych zostają zarejestrowane; odmowa rejestracji

może nastąpić wyłącznie z powodów określonych prawem i

może zostać zaskarżona

Klasyczne podział M. Duvergera:

_ partie kadrowe:

• nieliczne

• luźna struktura organizacyjna

• aktywizacja jedynie w okresie wyborów

_ partie półmasowe:

• rozwinięta organizacja

• klarowna struktura

• angażują swoich członków nie tylko do celów

wyborczych

• zrzeszają niewielki odsetek swoich wyborców

_ partie masowe:

• rozwinięta struktura biurokratyczna,

• dążą do maksymalizacji liczby swoich członków

• prowadzi systematyczną pracę partyjną

• tworzy afiliowane organizacje (np. młodzieżówki)

SYSTEM PARTYJNY - UJĘCIA

_ Ujęcie statyczne - system partyjny to prosta

suma partii politycznych, które funkcjonują w

ramach przestrzeni politycznej i zachowują się

w określony sposób

_ Ujęcie dynamiczne - system partyjny jako

układ wzajemnych powiązań między partiami

najpierw w kontekście walki o głosy elektoratu

a następnie przechwycenie wpływu na kształt

polityki poprzez samodzielne rządzenie lub

współrządzenie

Co kształtuje dynamikę systemu partyjnego:

_ liczba i rozmiar partii

_ relewancja partii (potencjał koalicyjny partii)

• przypadek dużych partii

• przypadek małych partii

_ poziom polaryzacji systemu partyjnego

(dystans między partiami)

_ wzorce zachowań koalicyjnych:

• policy - seeking parties

• Office - seeking parties

_ wzorce alternacji władzy (schematy działań

partii politycznych w procesie ich rywalizacji o

sformułowanie gabinetu)

system dwupartyjny - występują w nim dwie duże

partie mające znaczną przewagę nad partiami małymi

system dwuipółpartyjny - dwie duże partie oraz

trzecia mała, ale dysponująca znaczącym wpływem,

gdyż posiada największy potencjał koalicyjny

system wielopartyjny oparty o dominację jednej

partii - wśród wielu partii jedna wyróżnia się

rozmiarem i dlatego jest niezbędna dla stworzenia

większościowej koalicji gabinetowej

system wielopartyjny bez partii dominującej -

żadna z partii nie jest niezbędna przy tworzeniu

koalicji, które mogą przybierać różne warianty

Ze względu na wartość indeksu efektywnej

liczby partii (na poziomie parlamentarnym)

wyróżniamy:

_ systemy dwupartyjne

(W. Brytania, Hiszpania, Portugalia)

_ systemy, gdzie występują dwie duże partie

oraz kilka mniejszych relewantnych (RFN,

Francja, Niemcy)

_ systemy wielopartyjne (Włochy, Belgia,

Holandia)

Typy gabinetów:

_ gabinety wyłącznie koalicyjne (Szwajcaria,

Holandia)

_ gabinety koalicyjne (większościowe i

mniejszościowe) oraz gabinety jednopartyjne

mniejszościowe (Włochy, Dania, Finlandia)

_ gabinety jednopartyjne większościowe

(Norwegia, Szwecja)

systemy skoncentronowane lub zmierzające do

koncentracji, w których ujawnia się mechanizm rywalizacji

dwublokowej (Albania, Rumunia, Bułgaria, Węgry)

_ systemy rozproszone w stopniu umiarkowanym -

istnieje układ wielopartyjny, jednakże pojawiają się partie

większo o sporym potencjale koalicyjnym, które są w stanie

skoncerować proces przetargów koalicyjnych (Czechy,Litwa)

_ systemy wielopartyjne, w których pojawia się dość

skomplikowany, multipolarny system przetargów

koalicyjnych, co jest efektem znacznego rozproszenia

systemu partyjnego i braku partii o sile wyborczej na tyle

dużej, mogłyby stać się osią tworzonych koalicji

gabinetowych (Estonia, Łotwa, Słowacja, Słowenia)

PODZIAŁ WYBORÓW ZE WZGLĘDU NA

POZIOM RYWALIZACJI

_ wysoce rywalizacyjne - charakteryzują się

wyrównaniem szans obozu władzy i opozycji

_ semi - rywalizacyjne - przewaga władzy nad

opozycją jest znaczna i utrzymuje się przez

dłuższy czas (np. we Włoszech 1948 - 1992)

_ quasi - rywalizacyjne - partie rządzące

starają się zapobiec przejęciu władzy przez

opozycję, nie likwidując jednak pluralizmu

politycznego (np. w Rosji)

FORMUŁA WYBORCZA

_ sposób przeliczania głosów na mandaty

_ wyróżniamy trzy modele formuły wyborczej

systemy większościowe - zwycięską jest partia

otrzymująca więcej głosów niż rywale w największej

liczbie okręgów

(Wielka Brytania)

systemy proporcjonalne - zwycięską jest partia

otrzymująca najsilniejsze poparcie w skali

wszystkich okręgów

(RFN, Hiszpania, Szwecja)

systemy kombinowane (mieszane) - łączące

formułę większościową z proporcjonalną

SYSTEMY WIĘKSZOŚCIOWE

_ względne (Wielka Brytania):

• rywalizacja odbywa się w okręgach

jednomandatowych

• zwycięzcą zostaje ten kandydat, który uzyskał

największą liczbę głosów

• zwycięża ta partia, która wygrała w największej

liczbie okręgów

_ bezwzględnej (Francja):

• do zwycięstwa w okręgu wymagane jest osiągnięcie

większości bezwzględnej

SYSTEMY PROPORCJONALNE

_ główne założenia systemów proporcjonalnych:

• okręgi są wielomandatowe

• procent uzyskanych mandatów jest bezpośrednią

konsekwencją rozmiaru poparcia

• dla uzyskania mandatu nie jest potrzebne

pokonanie rywali, a jedyne osiągnięcie pewnego

pułapu poparcia

• prócz formuły wyborczej istotną rolę odgrywają takie

elementy systemu wyborczego jak rozmiar okręgu,

uprawnienia wyborcy, klauzula zaporowa, czy

wyrównawcza dystrybucja mandatów

_ Podstawowe odmiany systemu

proporcjonalnego:

wariant list partyjnych - wyborcom przyznaje się

prawo oznaczania nazwisk kandydatów na liście

przedstawionej przez partię polityczną

(Polska, Belgia, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia)

wariant pojedynczego głosu przechodzącego

(STV) - polega na oznaczeniu przez wyborcę

kolejności nazwisk na liście obejmującej wszystkich

kandydatów z poszczególnych partii, rywalizujących

o głosy w danym okręgu

(Malta, Irlandia)

metoda Hare - Niemeyera

(metoda najwyższych reszt):

• najwierniej odwzorowuje wolę wyborców

• zwiększa szanse partii uzyskujących nikłe poparcie

• RFN

_ metoda d`Hondta:

• preferuje partie cieszące się większym poparciem

• Holandia, Belgia, Austria, Hiszpania, Grecja

_ metoda Sainte - Lague:

• bardziej korzystna dla mniejszych partii

• Dania, Norwegia i Szwecja

Typologia systemów wyborczych ze względu

na deformację woli wyborców:

_ relatywnie reprezentatywne

(Austria, Dania, Finlandia, Holandia)

_ systemy deformujące

(Belgia, Czechy, Hiszpania, Irlandia, RFN)

_ systemy dyskryminacyjne

(Francja, Wielka Brytania)

_ parlamenty jednoizbowe:

Bułgaria, Cypr, Dania, Finlandia, Grecja,

Portugalia, Szwecja, Węgry, Litwa, Łotwa

_ parlamenty dwuizbowe:

Austria, Francja, Belgia, Holandia, Polska,

Włochy, Holandia, Hiszpania, Szwajcaria,

Czechy, Słowenia, Rumunia

Typy bikameralizmu:

_ Silny: Belgia, Włochy, Holandia, Czechy, Rosja

_ Średni: Francja, Hiszpania, Polska, Rumunia

_ Średnio słaby: Wielka Brytania

_ Słaby: Austria, Słowenia

PARLAMENT WOBEC

WŁADZY WYKONAWCZEJ

_ aktywne - zdolne do modyfikowania pozycji rządu, nie

zagrożone przedterminowym rozwiązaniem i cieszące

się społecznym szacunkiem (USA)

_ reaktywne - dysponujące mniejszymi możliwościami

ograniczenia władzy rządu, zagrożone przedterminowym

rozwiązaniem, ale cieszące się uznaniem społecznym

(W. Brytania, Szwecja, Dania, Finlandia, RFN, Belgia)

_ wrażliwe - zdolne do modyfikowani propozycji

rządowych, zagrożone przedterminowym rozwiązaniem i

nie cieszące się społecznym uznaniem (Włochy)

_ marginalne - posiadające ograniczoną zdolność

modyfikowania propozycji rządowych, dysponujące

ograniczoną władzą kształtowania budżetu,

GŁOWA PAŃSTWA

_ Monarcha:

• występuje w demokracjach parlamentarnych

• uprawnienia o charakterze symbolicznym,

• umacnia jedność społeczeństw

• politycznie neutralny

_ Prezydent:

• występuje w reżimach parlamentarnych i

prezydenckich

• wybory powszechne: Austria, Polska, Irlandia,

Portugalia, Islandia)

• wybory pośrednie: Włochy, Grecja, Węgry, Czechy,

RFN

RZĄD JAKO INSTYTUCJA WŁADZY

WYKONAWCZEJ

_ Rząd to kolegialny organ państwowy złożony z premiera

i ministrów, ponoszący za swą działalność

odpowiedzialność polityczną przed parlamentem

_ W reżimach parlamentarnych jest to główny ośrodek

decyzyjny kształtujący politykę wewnętrzną i

zagraniczną

_ W systemach parlamentarnych kształt personalny

gabinetu ustalany jest w wyniku wyborów

parlamentarnych

Typologie koalicji:

_ ze względu na miejsce w przestrzeni politycznej

_ ze względu na spójność programową:

• ideologicznie zbieżne

• synkretyczne

_ ze względu na układ sił wewnątrz koalicji:

• zrównoważone

• niezrównoważone

_ ze względu na kryterium rozmiaru

TYPOLOGIE KOALICJI ZE WZGLĘDU NA

KRYTERIUM ROZMIARU

_ koalicje mniejszościowe

_ koalicje minimalnie zwycięskie

_ koalicje nadwyżkowe

_ koalicje ponadrozmiarowe

_ Otoczenie systemu politycznego obejmuje sferę:

a) wewnętrzną:

- ekonomiczną - określoną przez typ własności

środków produkcji

- struktura społeczna - określoną przez podziały

społeczne

- kultura - idee i poglądy

b) zewnętrzną - charakter stosunków

międzynarodowych(występowanie innych

systemów politycznych)

Na podsystem instytucjonalny składają się:

a) partie polityczne,

b) organizacje społeczne,

c) organy władzy państwowej,

d) grupy interesu,

e) organy administracji rządowej

f) instytucje samorządowe

Ogół norm, za których pośrednictwem

regulowane są stosunki społeczno -

polityczne.

Obejmuje:

a) normy prawne - konstytucja, ustawy

b) normy pozaprawne - np. polityczne

c) reguły nienormatywne - tradycja

polityczna, kultura polityczna

DEFINICJA SYSTEMU POLITYCZNEGO

System polityczny to ogół organów

państwowych, partii politycznych oraz

organizacji i grup społecznych - formalnych i

nieformalnych - funkcjonujących w ramach

procesu politycznego danego państwa oraz

generalnych zasad i norm, regulujących

wzajemne stosunki między nimi.

W ramach reżimu demokratycznego

wyróżniamy następujące systemy rządów

(układ relacji między władzą

ustawodawczą i wykonawczą):

• parlamentaryzm,

• prezydencjalizm

• modele hybrydalne:

_ semiprezydencjalizm,

_ rządy konwentu (system komitetowy)

_ hiperprezydentalizm

Typologie europejskiego

parlamentaryzmu ze względu na:

_ relację siły parlamentu i siły rządu

_ mechanizm decyzyjny w parlamencie

_ pozycję głowy państwa

_ na sposób w jaki rząd uzyskuje

upoważnienie do działania

ZNACZENIE WYBORÓW W SYSTEMACH

DEMOKRATYCZNYCH

_ legitymują władzę zwycięzców

_ egzekwują odpowiedzialność polityczną

rządzących

_ umożliwiają alternację władzy

_ zapewniają reprezentację mniejszości

(w przypadku społeczeństw pluralistycznych)

_ determinują proces formowania rządu

_ wpływają na system partyjny petryfikując lub

modyfikując mechanizm jego działania

CECHY WYBORÓW DEMOKRATYCZNYCH -

UJĘCIE NORMATYWNE

_ tworzą warunki dla rywalizacji co najmniej dwóch

podmiotów, starających się o poparcie wyborców

_ dają szansę odrzucenia aktualnie rządzących

_ odbywają się cyklicznie, tj. w miarę regularnych i

wyznaczonych prawem odstępach czasowych

_ zapewniają wolność uczestnictwa (biernego i czynnego)

wszystkim dorosłym mieszkańcom danego państwa

_ odbywają się w warunkach zezwalających na swobodną

ekspresję polityczną

_ stwarzają w miarę równe szanse dla wszystkich

kandydatów w walce o władzę oraz dla zwolenników

zarówno rządzących, jak i opozycji

_ zapobiegają dyskryminacji mniejszości

jakie czynniki wpływają na poziom frekwencji

• czynniki społeczne,

• czynniki polityczne,

• czynniki prawno - instytucjonalne

CELE SYSTEMÓW WYBORCZYCH

_ władzę powierza się tym, którzy mają poparcie

większości (reprezentatywność)

_ wyłonienie większości zdolnej do powołania

trwałego gabinetu (efektywność)

_ zapewnienie zgodności działań rządu z

preferencjami i oczekiwaniami większości

_ dobór najlepszych ludzi na stanowiska

publiczne

na system wyborczy składają się:

instytucje polityczne funkcjonujące w procesie

wyborczym (Np. komisje wyborcze)

• ogólne zasady prawa wyborczego

• szczegółowe postanowienia proceduralne

POLITYCZNE KONSEKWENCJE

SYSTEMÓW WYBORCZYCH

_ stopień deformacji woli wyborców - rozmiar dysproporcji

pomiędzy wielkością uzyskanego poparcia a udziałem w

dystrybucji mandatów:

• warunkowany rozmiarami okręgów i przyjętą formułą

• najwyższa wartość proporcjonalności: Dania, Szwecja,

Holandia,

• najniższa wartość proporcjonalności: Francja

• najniższy stopień proporcjonalności zapewniają systemy

większościowe i umiarkowanie proporcjonalne

(połączenie metody d`Hondta, możliwie najmniejszych

okręgów wyborczych oraz klauzuli zaporowej)

• najwyższy stopień zapewniają systemy zakładające

formułę największych reszt lub największych średnich z

jednym okręgiem obejmującym cały kraj oraz z

wyrównawczą dystrybucją mandatów

_ redukcja efektywnej liczby partii na arenie

parlamentarnej warunkowana głównie

rozmiarem okręgów i przyjętą formuła

wyborczą

_ rozmiar nadreprezentacji zwycięskiej partii

_ strategie wyborcze partii politycznych -

warunkowane rozmiarem okręgów, formułą

wyborczą i uprawnieniami przysługującymi

wyborco,

Pozytywne aspekty finansowania partii z

budżetu:

_ uwolnienie partii spod nacisku zorganizowanych

interesów partykularnych

_ wyrównanie szans partii w systemie partyjnym

_ stworzenie dla partii finansowych gwarancji jej stałej

działalności

_ stabilizacja systemu partyjnego

_ zapobieżenie przekształcenia się partii politycznych

w dochodowe przedsiębiorstwa

Negatywne aspekty finansowania partii z

budżetu:

_ osłabienie opozycji

_ petryfikacja systemu partyjnego

_ ingerencja organów państwowych w działalność

partii poprzez dostęp do sprawozdań finansowych

_ wzmacnianie się procesów etatyzacji partii

politycznych

_ pojawienie się niebezpieczeństwa wzmocnienia

partyjnej biurokracji kosztem członków

Stereotyp lewicowy:

• idea równości społecznej

• państwo redukuje nierówności społeczne

• znacząca rola państwa w gospodarce

_ Stereotyp prawicowy:

• idea wolności jednostki (polityczna i ekonomiczna)

• nierówności są naturalnym skutkiem

funkcjonowania swobodnej konkurencji podmiotów

• ograniczona rola państwa



Wyszukiwarka