Teoria i organizacja bibliografii
Zagadnienia do egzaminu
Zakres pojęcia bibliografia i jej przedmiot.
ETYMOLOGIA I ZNACZENIE TERMINU „BIBLIOGRAFIA”
Znaczenie terminu „bibliografia” było w różnych okresach rozmaicie interpretowane: było to wynikiem wielowiekowego rozwoju bibliografii i przemian pozostających w ścisłym związku z historią i rozwojem kultury.
Wyraz „bibliografia” jest pochodzenia greckiego i oznaczał pierwotnie techniczną czynność pisania, a ściślej mówiąc, przepisywania książek: biblion grafo albo bibliografeo znaczyło: przepisuję książkę. Bibliografoi albo kaligrafoi byli to w starożytności pisarze, przepisywacze książek, kopiści. Tak samo nazwą bibliographos określano w Grecji w V w. p.n.e. pisarza skarg sądowych, później kopistę, rzadziej autora, jak to miało miejsce w starożytnym Rzymie i średniowieczu, gdy książka powstawała w wyniku ręcznego przepisywania. Bibliografami nazywano też w starożytności księgarzy wydawców, którzy utrzymywali i opłacali kopistów do powielania rękopisów. Wyraz „bibliograf” w pierwotnym tego słowa znaczeniu jako pisarz, przepisywacz pojawia się jeszcze nieraz w XVII wieku, choć wówczas zaczęto mu nadawać inne znaczenie, zbliżone do tego, jakie się dziś powszechnie z nim wiąże. W połowie XVII w. termin „bibliografia” zaczyna oznaczać spisy ksiąg. Zamiast czynności przepisywania powodujące powstanie książki występuje pojęcie spisu, zawierającego opisy istniejących już książek. Pierwszy użył tego terminu w tym sensie w 1633 r. Gabriel Naudé w dziele „Bibliographia politica”, po nim, Louis Jacob de Saint Charles „Bibliographia Parisina”1645 oraz „Bibliographia Gallica univwersalis” 1644-1645 i inni. Spisy ksiąg ukazywały się przez długi czas i pod innymi nazwami, jak Bibliotheca, Lexicon, Index, Thesaurus, Elenchus, Catalogus, Nomenclator itd. (np. wiekopomne dzieło Załuskiego „Bibliotheca Polona magna universalis”). Nowe znaczenie terminu bibliografia jako spisu wydawnictw nie jest zrazu powszechnie przyjęta i ustala się na przestrzeni XVIII wieku. W tym czasie zaczyna oznaczać również samo opisywanie ksiąg.
Dziś termin „bibliografia” jest używany w kilku znaczeniach:
a) Uporządkowany spis książek sporządzony według ustalonych norm, mający określone zadanie informacyjne, np. „Bibliografia historii polskiej za rok 1962”.
b) Umiejętność rozpoznawania i opisywania wytworów piśmiennictwa oraz sporządzania ich spisów, czyli metodyka spisów bibliograficznych.
c) Jedna z dziedzin ogólnej nauki o książce, która bada i opisuje książki oraz zestawia ich spisy dla potrzeb nauki i dla celów praktycznych. Stanowi samodzielną gałąź wiedzy.
Przedmiot i zadania bibliografii
Dokumenty mają indywidualne opisy żeby wiedzieć, że taki dokument powstał (np. z bibliografii Estreichera dowiadujemy się o pozycjach zniszczonych podczas II wojny światowej) ma dokładnie zidentyfikować dokument, również w zbiorze innych książek żeby wiedzieć, co wydał dany autor i w jakim kraju. Spisy bibliograficzne pełnią rolę informacyjną o wszystkich dokumentach, to źródło informacji kulturalnej (np. o dziełach oficyn wydawniczych), to źródło informacji dla historyków.
Bibliografia, jako metodyka sporządzania spisów bibliograficznych to metoda tworzenia spisów bibliograficznych. Określa dobór dokumentów do tematu, z jakiego są okresu i jacy są autorzy. Jest to bardzo ważne. Metodyka określa wygląd opisu bibliograficznego, które elementy są obowiązkowe, a które nie. W okresie tym każdy znak interpretujący jest ważny. Określa również części spisu bibliograficznego.
Bibliografia - dyscyplina
• Bada pojedyncze dokumenty(struktura, wygląd, autorstwo, wpływ)
• Bada spisy bibliograficzne (historię zawartość, układ, metodyka, funkcjonowanie)
• Badanie relacji bibliografii z innymi dziedzinami (literaturoznawstwo. Naukoznawstwo, bibliologia)
Bibliografia - metodyka
Ustala zasady i organizacje prac bibliograficznych (opis bibliograficzny i spis bibliograficzny)
• Dobór dokumentów
• Opis rzeczowy dokumentu
• Układ
• Spisy pomocnicze
• Typografia
Zajmuje się ona kryterium tych układów
Bibliografia - spis
- spis bibliograficzny - zbiór opisów
Opis bibliograficzny - strefy
• Tytuł i oznaczenie odpowiedzialności
• Wydanie
• Specjalne (numeracja dla wydawnictw ciągłych skali dla map)
• Adresu wydawniczego (miejsce gdzie książka została wydana)
• Opisu fizycznego, (jakość, objętość, format, ilustracje)
• Serii
• Numeru międzynarodowego
• Uwag
Metoda bibliograficzna
• Cechy piśmiennicze dokumentu- treść i tekst dokumentu
• Cechy wydawnicze dokumentu- forma dokumentu, tytulatura, postać fizyczna dokumentu objętości, wielkość, ilustrację, miejsce dokumentu
• Badania książki starej- kompletność tytulatury, podział do serii - oryginał itp.
• Opis bibliologiczny dokumentu-, jako podstawowy efekt metody bibliograficznej
Jednostka bibliografii
- dokument będący przedmiotem odrębnego opisu bibliograficznego
• Wydawnictwa (dokument samoistny wydawniczo)
• Utwory bibliograficzne (dokument niesamoistny wydawniczo np. artykuł, rozprawy, referaty w dziełach zbiorowych)
• Fragmenty (dokument niesamoistny piśmienniczo i wydawniczo np. rozdziały w książkach, części artykułów)
Terminologia bibliografii.
Z pojęciem zasięgu bibliografii wiążą się cechy wydawniczo-formalne. Mówimy, że książki mające jakąś wspólną cechę formalno-wydawniczą, np. wspólne miejsce (obszar) wydania, czas wydania, formę wydawniczą lub piśmienniczą, wspólnego wytwórcę, język druku - objęte są wspólnym zasięgiem. Zasięg może być terytorialny, jeśli bierze się pod uwagę miejsce wydania dokumentu; zasięg chronologiczny wyznaczony jest przez wspólny okres wydania (chronologia wydawnicza); zasięg formalny dotyczy formy wydawniczej lub piśmienniczej dokumentów; zasięg językowy wyznacza język publikacji; zasięg autorski - wytwórca piśmiennictwa, którym może być naród, grupa pisarzy, lub indywidualny autor.
Z pojęciem zakresu bibliografii wiążą się cechy treściowe dokumentów. Mówimy, że książki posiadające wspólne cechy treściowe objęte są wspólnym zakresem. Zakres bibliografii może być pełny (ogólny), rejestruje wówczas piśmiennictwo ze wszystkich dziedzin, lub ograniczony bądź do jednego działu wiedzy, albo dziedziny, lub zagadnienia, instytucji, czy osoby.
Każda bibliografia publikowana w formie spisu (lub w układzie tabelarycznym) powinna obejmować kilka zasadniczych części:
1. spis rzeczy z wyliczeniem części składowych i podaniem układu zrębu głównego
2. przedmowę, informującą o metodzie opracowania, wykorzystanych źródłach bibliograficznych, właściwościach układu itp., w celu zorientowania czytelnika o charakterze bibliografii i jej walorach użytkowych.
3. wstęp, który mówi o funkcji i przeznaczeniu bibliografii, zawiera omówienie i charakterystykę piśmiennictwa i inne informacje dodatkowe w zależności od celu i ogólnych założeń bibliografii (np. osobowych, bibliografii starych druków, piśmiennictwa muzycznego itp.). Pojęcia przedmowy wstępu nie są w praktyce wyraźnie rozgraniczone, w jednych bibliografiach w przedmowie podawane są podobne informacje, jak w innych we wstępie, i odwrotnie. Niekiedy też obie te części składowe zastępuje jedna.
4. spisy pomocnicze, wykazy skrótów użytych w bibliografii, wykaz skrótów czasopism, spis pseudonimów, kryptonimów.
5. zrąb główny, obejmujący opisany w formie pozycji bibliograficznych materiał, stanowiący przedmiot spisu.
6. indeksy, jest to zawartość zrębu głównego ale z innego punktu widzenia. Mogą być takie same jak układy bibliografii, nie zawierają pełnego opisu.
Na kompozycje bibliografii ma również wpływ jej forma wydawnicza. Kompozycja bibliografii przewidziana dla spisu bibliograficznego odnosi się w zasadzie tylko do bibliografii wydawniczo samoistnych, przy czym czasopisma bibliograficzne traktować należy jako całości kompozycyjne wykazujące zróżnicowanie w porównaniu z drukiem zwartym.
Kryteria doboru dokumentów do bibliografii.
Rodzaje bibliografii.
W zależności od tego, z jakich założeń wychodziły prace bibliograficzne i co odegrało decydującą rolę w doborze materiału zawartego w bibliografii, jakie cechy wydawniczo-formalne i treściowe brane były pod uwagę, co stanowiło źródło opisu i jaką przyjęto metodę opracowania bibliografii, jaki jest jej cel i przeznaczenie-podzielić możemy bibliografie na różne typy i rodzaje:
a) bibliografie wydawniczo-formalne - które za podstawę doboru materiału przyjmują cechy wydawniczo-formalne dokumentów, determinujące zasięg bibliografii.
b) Bibliografie treściowe - które za podstawę doboru materiału przyjmują cechy treściowe, determinujące zakres bibliografii.
Poza tym ogólnym podziałem wyróżniamy kilka rodzajów bibliografii w ramach pojęcia zasięgu terytorialnego, chronologicznego, formalnego i autorskiego, oraz w ramach pojęcia zakresu. Ze względu na zasięg terytorialny, czyli jeśli przy doborze materiału brane było pod uwagę przede wszystkim kryterium obszaru, środowiska, terytorium narodowego lub państwowego, kierowano się miejscem wydania dokumentów wyróżniamy bibliografie:
a) międzynarodowe - obejmują piśmiennictwo w skali światowej (zasięg terytorialny i językowy nieograniczony) albo w granicach wyznaczonych kilku bądź kilkunastu państw. Dawniej bibliografie międzynarodowe były uniwersalne, rejestrowały całość piśmiennictwa bez względu na miejsce wydania i bez ograniczenia terytorium (np. ”Bibliotheca universalis” Konrada Gesnera, wydana w Zurychu w latach 1545-1555, czy Teofila Georgiego, „Allgemeines europäisches Bücherlexicon”, Lipsk 1742-1758). Taką bibliografię zaplanował również pod koniec XIX wieku Międzynarodowy Instytut Bibliograficzny w Brukseli. Okazało się jednak, że przy ogromnym wzroście piśmiennictwa przedsięwzięcie takie jest niemożliwe do wykonania, jeśli zakres bibliografii byłby ogólny. Niemniej opracowuje się obecnie wiele bibliografii międzynarodowych przy ograniczeniu treściowym, a więc bibliografie dziedzin, czy zagadnień lub określonej formy piśmienniczej.
b) Narodowe - przyjmują kryterium terytorialne państwa (bibliografie państwowe), rejestrują wówczas piśmiennictwo wydane na terenie danego kraju, kryterium etniczne (granice historyczne w bibliografiach narodowych retrospektywnych); z innych kryteriów formalnych (nie terytorialnych): język lub wytwórcę piśmiennictwa, czyli naród, jako autora zbiorowego. Bibliografią narodową będzie, więc również bibliografia rejestrująca piśmiennictwo w określonym języku bez względu na miejsce wydania druków oraz przynależność narodową i państwową autorów oraz bibliografia, która dąży do zarejestrowania dorobku piśmienniczo-wydawniczego całego narodu, a więc w granicach państwa oraz prace autorów rodzimych, wydane w oryginale lub w tłumaczeniu za granicą.
c) Zasięg terytorialny bibliografii może być ograniczony do ścisłego obszaru jednego regionu lub miasta. Bibliografie rejestrują wówczas dokumenty wytworzone nie na obszarze całego państwa, ale w obrębie jednej jego dzielnicy (regionu) lub jednej miejscowości. Powstaną wówczas bibliografie regionalne i lokalne. Określenia te przyjmujemy dla spisów rejestrujących dokumenty związane z regionem czy miejscowością cechami wydawniczo-formalnymi (miejsce wydania, pochodzenie autora) lub cechami treściowymi. Dla odróżnienia pierwsze nazywamy podmiotowymi, drugie, których przedmiotem jest piśmiennictwo o regionie gdziekolwiek wydane nazywamy przedmiotowymi.
Ze względu na zasięg chronologiczny, czyli czas powstania publikacji i chronologię wydawniczą materiału stanowiącego przedmiot bibliografii dzielimy bibliografie na:
a) bieżące - bibliografie ciągłe, kontynuowane, w których granica dolna zasięgu jest wyznaczona, górna natomiast nie jest zamknięta. Bibliografie są w formie periodyków i rejestrują na bieżąco współcześnie wydawane publikacje za okresy tygodniowe, dwutygodniowe, miesięczne, kwartalne, roczne. Najczęściej ukazują się regularnie, a ich większe całości zamykane są zbiorczymi indeksami, albo zestawiane są kumulacje, w których każdy następny zeszyt bibliografii ujmuje zawartość poprzednich.
b) Retrospektywne - bibliografie zamknięte, rejestrują piśmiennictwo za pewien okres miniony, przy czym granicz dolna i górna zasięgu chronologicznego jest ściśle wyznaczona. Wydawane są w formie zamkniętej publikacji, a uzupełniane lub kontynuowane mogą być drogą wznowień i suplementów.
c) Prospektywne - stanowią zapowiedzi wydawnicze, wykazują piśmiennictwo, które znajduje się w produkcji i w najbliższym czasie powinno się znaleźć w handlu księgarskim.
Ze względu na zasięg formalny wyróżniamy:
a) określonych form wydawniczych - np. czasopism, zawartości czasopism
b) określonych form piśmienniczych - np. pamiętników, recenzji, bibliografie bibliografii
c) określonych typów dokumentów - np. muzyczne, norm i patentów, wydawnictw urzędowych
Jedną z cech wydawniczo-formalnych dokumentów jest ich wytwórca, autor. Z zasięgu autorskiego wynika podział na bibliografie narodowe, zespołów autorskich oraz autorów indywidualnych, czyli osobowe. I podobnie jak przy bibliografiach regionalnych wyróżniamy bibliografie osobowe podmiotowe (piśmiennictwo danego autora) i przedmiotowe (o autorze i jego twórczości).
W ramach pojęcia zakresu wyróżniamy bibliografie:
a) ogólne - kiedy zakres jest pełny, nieograniczony, bibliografia ujmuje całokształt piśmiennictwa ze wszystkich dziedzin, ogół produkcji wydawniczej narodu, państwa, epoki
b) specjalne - jeśli zakres jest ograniczony do kilku lub jednego działu wiedzy, dziedziny lub zagadnienia. Do bibliografii specjalnych treściowych należą również bibliografie regionalne i lokalne przedmiotowe oraz bibliografie krajoznawcze, które od regionalnych różnią się szerszym tematem geograficznym, ponieważ dotyczą całego kraju.
Kryteria podziału bibliografii, podobnie jak kryteria doboru materiału mogą się krzyżować. Poza kryterium zasięgu i zakresu spisy bibliograficzne możemy podzielić przyjmując za podstawę metodę ich opracowania, a mianowicie sposób doboru materiału, jego obszerność oraz źródło i metodę opisu. Wyróżniamy bibliografię kompletne, selekcyjne i wyborowe, w zależności od pełnej bądź częściowej kwalifikacji materiału do spisu w ramach w ramach przyjętego zakresu i zasięgu. W bibliografiach współczesnych wobec ogromnej produkcji wydawniczej osiągnięcie pełnej kompletności staje się coraz trudniejsze. Bibliografie narodowe bieżące, które z założenia są kompletne, pomijają określone kategorie dokumentów, inne stosują najczęściej świadomą selekcję. Tylko bibliografie o wąskim zakresie tematycznym (zagadnieniowe, osobowe, regionalne, lokalne) i niewielkim stosunkowo zasięgu (chronologicznym i terytorialnym) mogą zmierzać do kompletności materiału. Bibliografie specjalne treściowe są w zasadzie bibliografiami selekcyjnymi, przy czym selekcja dotyczy bądź strony formalnej dokumentów, bądź ich treści i wartości. Bibliografie, które ograniczają się do wykazania tylko szczególnie wartościowego piśmiennictwa z danej dziedziny lub na określony temat nazywamy bibliografiami wyborowymi.
Ze względu na podstawę (źródło) opisu bibliograficznego wyróżniamy bibliografie:
a) prymarne - dokonują opisu wydawnictw z autopsji, czyli na podstawie konkretnych egzemplarzy. To określenie przysługuje zazwyczaj jedynie bibliografiom narodowym bieżącym, które opisują piśmiennictwo najpełniej i po raz pierwszy
b) pochodne - opisują z reguły materiały na podstawie innych bibliografii i pokrewnych im wydawnictw informacyjnych (katalogów)
Rodzaj zastosowanego opisu decyduje o tym, czy bibliografia jest:
a) rejestracyjna - (stosuje opis zasadniczy, rejestracyjny), na ogół bibliografie narodowe bieżące i retrospektywne
b) adnotowane - bibliografie o specjalnym znaczeniu naukowym i dydaktycznym, bibliografie zalecające, bibliografie bibliofilskie. Zawierają adnotacje szczegółowe o treści dzieła.
Bibliografie ogólne polskie i zagraniczne.
Bibliografie specjalne polskie i zagraniczne.
Układy bibliografii.
Wspólną i zasadniczą częścią składową wszystkich spisów bibliograficznych jest zrąb główny, stanowiący zbiór opisów bibliograficznych uporządkowany w pewien określony sposób, który nazywamy układem bibliografii. Wyróżniamy układy formalne (oparte na kryteriach wydawniczo-formalnych [autor, tytuł, miejsce i rok wydania] ), oraz układy rzeczowe (oparte na kryteriach treściowych [temat lub ujęcie tematu] ).
Układy formalne polegają na mechanicznym uporządkowaniu opisanego materiału:
1. Alfabetycznie - według haseł autorskich i tytułowych (dzieł anonimowych) = układ alfabetyczny, zwany też autorsko-tytułowym; znajduje zastosowanie w bibliografiach niewielkich objętościowo (kryptobibliografiach) lub obszernych zakresem i zasięgiem (np. narodowe), które kładą nacisk na wykazanie całokształtu produkcji autora, regionu, czy narodu, bez potrzeby usystematyzowania wykazanego piśmiennictwa
2. Chronologicznie - według dat rocznych wydania lub według okresów historycznych = układ chronologiczny; pozwala śledzić rozwój piśmiennictwa narodu lub jednego autora. Układ chronologiczny może dotyczyć również chronologii przedmiotowej, opisy dokumentów są wówczas porządkowane chronologicznie według okresów i wypadków historycznych, jakie stanowią ich przedmiot; stosowane w bibliografiach historycznych jako układ zasadniczy lub sposób szeregowania pozycji w obrębie działów. Chronologia piśmiennicza, szereguje dzieła według dat powstania. Chronologia wydawnicza, szereguje dzieła według dat, kiedy zostały wydane.
3. Topograficznie - według większych jednostek geograficznych, kraju, regionu lub miejsc wydania, zwany też geograficznym; stosowany w bibliografiach specjalnych (np. geograficznych, etnograficznych, językoznawczych). Układ geograficzny może dotyczyć również topografii przedmiotowej. [alfabetycznie!!!]
4. Typograficznie - według ośrodków drukarskich i oficyn; znajduje zastosowanie w bibliografiach ujmujących piśmiennictwo z wczesnego okresu drukarstwa (inkunabułów, starych druków). [alfabetycznie!!!].
Do układów formalnych należą również rzadziej stosowane układy według form wydawniczych i form piśmienniczych.
Układy rzeczowe szeregują pozycje opisów bibliograficznych w pewne grupy według kryteriów treściowych, biorąc pod uwagę temat dokumentu i jego ujęcie. Mówiąc o układzie rzeczowym mamy na myśli układ zasadniczy grup rzeczowych, (czyli działów) i ich kolejność. W kategorii układów rzeczowych można wyróżnić:
1. układy grup rzeczowych według kolejności logicznej: działowy i systematyczny;
2. układy grup rzeczowych według kolejności alfabetycznej ich nazw (lub haseł): układ klasowy i przedmiotowy;
Układy rzeczowe:
1. działowy - polega na uporządkowaniu opisów bibliograficznych sklasyfikowanych według treści (tematu) w odpowiednich działach piśmienniczych. Liczba działów może być różna a ich zakres jest węższy lub szerszy zależnie od zebranego materiału i rodzaj bibliografii. W bibliografiach obejmujących całokształt wiedzy działy odpowiadają poszczególnym dyscyplinom. Liczba działów nie jest zależna od z góry przyjętej koncepcji, nie tworzy systemu zamkniętego. Wszystkie działy w układzie działowym są sobie równe, co do ważności, współrzędne i nie podporządkowane. Układ ten stosuje się często w bibliografiach o węższym zakresie, w bibliografiach dziedzin i zagadnień. Tworzy się maksymalnie 50 działów.
2. systematyczny - porządkuje materiał w ramach określonych grup, które tworzą logicznie zbudowany system. Występujące w systemie działy podstawowe (grupy nadrzędne) są podzielone na poddziały, a jeśli zachodzi potrzeba te poddziały drugiego stopnia dzielą się na dalsze grupy, czyli poddziały trzeciego i dalszego stopnia. Rozbudowa poszczególnych działów może być różna w zależności od charakteru zebranego materiału. Kolejność działów i poddziałów w układzie systematycznym nie jest przypadkowa, ale jest wynikiem logicznego podziału całości dziedziny czy zagadnienia stanowiącego przedmiot bibliografii. Poszczególne działy i poddziały oznacza się symbolami literowymi bądź cyfrowymi. Cechą charakterystyczną jest pewnego rodzaju hierarchia nadrzędnych i podrzędnych grup, które są ze sobą powiązane i od siebie zależne. Jednym z rodzajów układu systematycznego, dziś najbardziej rozpowszechnionym, stosowanym w bibliografiach ogólnych i specjalnych jest układ dziesiętny. Jego twórca Melvil Dewey. Nazwa układu pochodzi od symboli cyfrowych (cyfry arabskie), którymi oznacza się systemy działów i poddziałów. Całość wiedzy podzielona jest na 10 grup podstawowych, z których każda obejmuje jedną dziedzinę lub kilka o charakterze pokrewnym.
3. klasowy - układ rzeczowy posiadający grupy treściowe, ale ich kolejność jest alfabetyczna. Składa się z szeregu działów (klas) utworzonych na podstawie treści, tematu lub formy opisywanego materiału. Zakres klas może być szerszy lub węższy. W układzie klasowym występują w jednym szeregu abecadłowym nazwy dziedzin ogólniejszych i nazwy dziedzin do nich przynależnych, a także klasy odpowiadające formom wydawniczym i gatunkom literackim. Wydzielonych klas powinno być maksimum 500.
4. przedmiotowy - polega na szeregowaniu alfabetycznym haseł przedmiotowych. Hasłem jest przedmiot główny ustalony według treści czyli temat wyrażony przez rzeczownik w pierwszym przypadku. Hasłem może być również nazwa dyscypliny lub nauki, nazwa określająca rodzaj piśmienniczy lub formę wydawniczą dzieła. Dla uniknięcia zbyt dużej liczby pozycji pod jednym hasłem tworzy się określniki.
Połączeniem układu formalnego z rzeczowym, najczęściej alfabetycznego z przedmiotowym jest układ krzyżowy. Każdy dokument jest wykazany w szeregu alfabetycznym co najmniej dwukrotnie, pod hasłem autorskim lub tytułowym (dzieł anonimowych) i hasłem przedmiotowym. Układ ten jest praktyczny dla szybkiej informacji, stosuje się go w bibliografiach specjalnych.
Aparat pomocniczy bibliografii.
Uzupełnieniem każdej większej bibliografii są różnego rodzaju spisy pomocnicze. Należą do nich przede wszystkim indeksy, a także takie wykazy, jak spis wykorzystanych czasopism ze skrótami ich tytułów, wykaz skrótów używanych w bibliografii, wykaz pseudonimów i kryptonimów itp.
Indeksy, czyli skorowidze odgrywają w bibliografii bardzo poważną rolę, podnosząc wartość użytkową bibliografii i ułatwiają jej wykorzystanie. Indeksami nazywa się spisy, które zestawiają materiał zawarty w zrębie głównym bibliografii w formie bardzo skróconej, lapidarnej, podając tylko wybrane elementy opisu bibliograficznego właściwe dla danego rodzaju indeksu i wskaźniki cyfrowe.
Zasadniczym zadaniem indeksu jest wykazanie zawartości bibliografii z odmiennego punktu widzenia, a więc układ indeksu powinien być odmienny od układu zrębu głównego. Tak np. układ przedmiotowy informuje szybko o poszczególnych zagadnieniach, ale nie daje obrazu twórczości poszczególnych autorów. Bibliografia w układzie alfabetycznym powinna być uzupełniona indeksem rzeczowym. Może być zaopatrzona w kilka indeksów różniących się między sobą układem i zawartością.
Można wyróżnić następujące rodzaje indeksów:
a) Alfabetyczny- wykazuje w kolejności abecadłowej nazwiska autorów dokumentów nieraz z tytułami prac, nazwiska współpracowników, tytuły samoistnych wydawniczo prac anonimowych i zbiorowych oraz wydawnictw ciągłych.
b) Autorski- wykazuje tylko autorów, niekiedy także współpracowników.
c) Tytułowy- wykazuje tytuły prac zamieszczonych w opisach zrębu głównego. Ma zastosowanie przede wszystkim w bibliografiach osobowych, bibliografiach z dziedziny literatury, teatru, muzyki
d) Osobowy- wykazuje w jednym szeregu abecadłowym nazwy autorów, współpracowników oraz osób będących przedmiotem opracowania wymienionych w tytule lub adnotacji poszczególnych pozycji bibliograficznych. Indeks tego rodzaju jest przede wszystkim stosowany w bibliografiach z dziedziny historii, literatury, kultury.
e) Przedmiotowy- wykazuje w szeregu abecadłowym tematy dokumentów opisanych w bibliografii, może ponadto wymieniać nagłówki działów i poddziałów bibliografii. Indeks przedmiotowy pojawia się często w bibliografiach dziedzin i zagadnień. Podnosi wybitnie wartość informacyjną bibliografii.
f) Nazw geograficznych- wykazuje w szeregu abecadłowym nazwy jednostek geograficznych (miejscowości, regionów, krajów, rzek itd.), występujących w tytułach dokumentów lub adnotacjach. Ten rodzaj indeksu jest stosowany rzadko w naszych wydawnictwach bibliograficznych, najczęściej w bibliografiach historii, geografii i etnografii.
g) Klasowy- zestawia piśmiennictwo w jednym szeregu abecadłowym według nazw klas (dziedzin) niewspółrzędnych logicznie. Raczej w bibliografiach ogólnych, osobowych i czasopism.
h) Krzyżowy- jest połączeniem indeksu alfabetycznego z przedmiotowym. W jednym szeregu abecadłowym występują tam nazwy autorów, współpracowników, tytuły dzieł anonimowych i autorskich oraz tematy. Stosowany u nas bardzo rzadko.
i) Systematyczny- podaje zawartość bibliografii w działach i podziałach według jakiejś przyjętej klasyfikacji. Rzadko jest stosowany, lepiej jest podawać materiały w układzie logicznym w zrębie głównym niż w indeksie.
j) Chronologiczny- wykazuje piśmiennictwo uszeregowane według dat, według chronologii wydawniczej lub piśmienniczej. Spotykamy go bardzo rzadko w naszych wydawnictwach bibliograficznych, raczej w bibliografiach zawierających materiały starsze.
W zależności od formy wydawniczej bibliografii, to znaczy od tego czy jest wydawnictwem zwartym, czy też periodycznym indeksy mogą się ukazywać albo jako jedna całość ze zrębem głównym, albo w postaci odrębnego dodatku jednorazowego, lub w określonych odstępach czasu.
Poza indeksami każda większa bibliografia powinna zawierać następujące spisy pomocnicze:
a) Wykaz tytułów czasopism i innych wydawnictw ciągłych-, z których zaczerpnięto materiały do bibliografii ze skrótami tytułów. Wykaz powinien być uszeregowany według skrótów, a nie według pełnych tytułów
b) Wykaz skrótów i symboli- zastosowanych w bibliografii, gdy skróty nie są ogólnie przyjęte i zrozumiałe. Jeżeli w pozycjach bibliograficznych stosuje się specjalne znaki graficzne, należy je wymienić w wykazie w osobnej grupie.