PODSTAWY TEORII PODZIAŁU I RYNKI CZYNNIKÓW PRODUKCJI

Celem teorii podziału jest wyjaśnienie, od czego zależą ceny czynników produkcji, które z kolei determinują poziom i zróżnicowanie dochodów w społeczeństwie.

Zróżnicowanie dochodów i majątku

Status ekonomiczny jednostki, gospodarstwa domowego mierzymy posługują się dwiema kategoriami: dochodem i majątkiem. Dochód to suma pieniędzy uzyskana przez osobę (lub gospodarstwo domowe) w danym czasie, np. w ciągu roku. Majątek jest to wartość finansowych i rzeczowych aktywów posiadanych przez gospodarstwo domowe w danym momencie.

Podstawowe przyczyny nierównego podziału dochodów:

1. Przedsiębiorczość

2. Własność czynników produkcji

3. Rodzaj wykonywanej pracy oraz wysokość nakładów pracy

4. Uzdolnienia

5. Wykształcenie

Metody mierzenia nierówności dochodowych

1. Podzielenie społeczeństwa na równe liczne grupy uszeregowane według poziomu zamożności, a następnie określenie, jaki procent całkowitego dochodu danego społeczeństwa trafia do poszczególnych grup.

2. Metoda decylowa.

3. Krzywa Lorenza.

Procentowy udział gospodarstw

domowych w całkowitym dochodzie

100

80 linia absolutnej

równości

60

krzywa

40 A Lorenza

20 B

0

20 40 60 80 100

Podaż i popyt na rynku pracy

W wyniku podaży pracy i popytu na pracę kształtuje się cena pracy, czyli płaca W ekonomii bardzo ważne jest rozróżnianie płacy nominalnej od płacy realnej. Płaca nominalna to ilość pieniędzy, jaką pracownik otrzyma w konkretnych jednostkach pieniężnych, np. w złotówkach. Płaca realna informuje natomiast o ilości produktów (dóbr i usług), które można nabyć za daną płacę nominalną.

Płaca realna =

Na rynku pracy istotniejsze są płace realne, gdyż informują pracodawców o koszcie zatrudnienia pracownika, a gospodarstwa domowe o ilości dóbr i usług, które będą mogły za nią kupić.

• Jeżeli ceny dóbr i płace nominalne zwiększają się w takim samym tempie, to płaca realna nie ulega zmianie.

• Jeżeli ceny dóbr rosną szybciej niż płace nominalne, to płaca realna w porównaniu z poprzednim okresem maleje

• Jeżeli ceny dóbr rosną wolniej niż płace nominalne, to płaca realna rośnie

Popytem na pracę nazywamy wielkość zgłaszanego przez pracodawców zapotrzebowania na pracę. Popyt na pracę jest wynikiem globalnego popytu na dobra i usługi, ich struktury na rynku, postępu technicznego oraz zasobów kapitału potrzebnego do stworzenia nowych miejsc pracy

Czynniki wpływające na popyt na pracę

Kiedy ogólny popyt na dobra i usługi rośnie, wtedy przedsiębiorstwa zwiększają produkcję, rośnie tym samym ich popyt na procę. Kiedy ogólny popyt na dobra i usługi spada, wtedy przedsiębiorstwa ograniczają wielkość produkcji i zwalniają pracowników - popyt na prcę spada. Zmiana struktury dóbr i usług na rynku na korzyść określonej grupy powoduje wzrost popytu na pracę w tej grupie. Spadek -odwrotnie- wywołuje ograniczenie zapotrzebowania na pracę. Postęp techniczny może powodować ograniczenie popytu na pracę, m.in. na skutek wzrostu wydajności pracy. Natomiast brak zasobów kapitałowych może ograniczyć popyt na

pracę, ze względu na brak możliwości stworzenia nowych miejsc pracy lub przeciwnie - powodować rozwój technik pracochłonnych.

Podażą pracy nazywamy liczbę godzin pracy, którą oferują w danym okresie pracownicy za określoną płacę.

Wielkość podaży pracy zależy od liczby osób aktywnych zawodowo w danej gałęzi gospodarki. Mianem ludności aktywnej zawodowo (lub zasobu siły roboczej danego kraju) określa się osoby, które chcą i mogą pracować.

Na podaż pracy mają wpływ dwie grupy czynników: ekonomiczne i demograficzne.

Zarówno popyt, jak i podaż pracy są zależne od płacy. Ponieważ praca, podobnie jak ziemia i inne dobra produkcyjne, stanowi element kosztów przedsiębiorstwa, to każdy wzrost płacy powoduje spadek zapotrzebowania na pracę. Odwrotnie jest, gdy płace maleją. Wtedy zapotrzebowanie na pracę rośnie. Zależność między popytem na pracę a płacą jest więc ujemna.

DECYZJE O OFEROWANIU PRACY

Decyzje ludzi o ilości przepracowanego czasu sprowadzają się do wyboru między czasem wolnym a dobrami, które można nabyć za wynagrodzenie (plus prestiż i zadowolenie z pracy). Na wybór ten wpływa wiele czynników.

1. Na wielkość oferty pracy wpływa poziom płacy realnej. Zwykle wzrost płacy powoduje (ceteris paribus) zwiększenie się oferowanej ilości pracy; spadek płacy sprawia że (ceteris paribus) ofert pracy maleje. Jednak niekiedy krzywa podaży pracy zawraca.

„Zawracająca” krzywa podaży pracy

W

S_L

W₂

W₁

0

L₂ L₁

2. Poziom dochodów ze źródeł innych niż praca

3. Liczą się koszty podjęcia pracy

4. Istotne bywają normy kulturowe

W sytuacji w której ludzie mogący i chcący pracować nie mogą znaleźć zatrudnienia, mamy do czynienia z bezrobociem. Jest tak wtedy gdy podaż pracy jest większa niż popyt na pracę.

Istnieje bezrobocie jawne oraz bezrobocie ukryte. Wielkość bezrobocie jest mierzona za pomocą stopy bezrobocia (U). Jest to wyrażony procentowo stosunek liczby osób bezrobotnych do liczby osób aktywnych zawodowo w danym kraju.

U=
* 100%

U=
* 100%

Ze względu na rodzaj przyczyn wywołujących bezrobocie, można wyróżnić:

• bezrobocie naturalne, inaczej frykcyjne, na poziomie 3÷5%, nie naruszające równowagi na rynku pracy. Jest konsekwencją zjawisk migracyjnych ludności;

• bezrobocie koniunkturalne wynikające ze złego stanu gospodarki;

• bezrobocie strukturalne będące konsekwencją niedopasowania struktury podaży i popytu na pracowników pod względem ich kwalifikacji, zawodu lub regionu;

• bezrobocie technologiczne wynikające z postępu technicznego i technologicznego, który powoduje ogólne spadek popytu na pracę (np. automatyzacja produkcji);

• bezrobocie sezonowe będące wynikiem sezonowości niektórych prac.

Ze względu na czas występowania zjawiska wyróżniamy bezrobocie:

• krótkookresowe (trwające poniżej 3 miesięcy),

• średniookresowe (trwające od 3 do 12 miesięcy),

• długookresowe (trwające dłużej niż rok),

• chroniczne (trwające ciągle).

Ze względu na obszar występowania zjawiska wyróżniamy bezrobocie:

• globalne,

• krajowe,

• regionalne,

• lokalne.

Jednym z zadań państwa jest przeciwdziałanie bezrobociu. Państwo posługuje się dwoma kategoriami narzędzi przeciwdziałania bezrobociu: narzędziami aktywnymi i pasywnymi.

Zadaniem narzędzi aktywnych jest ograniczenie bezrobocia, utrzymanie istniejących miejsc pracy oraz zwiększenie zatrudnienia przez tworzenie nowych miejsc pracy.

Zadaniem narzędzi pasywnych jest łagodzenie skutków bezrobocia (np. zasiłki dla bezrobotnych) oraz obniżenie podaży siły roboczej. Zestawienie obu kategorii narzędzi prezentuje tabela.

Narzędzia aktywne	Narzędzia pasywne
pośrednictwo pracy poradnictwo zawodowe szkolenie i przekwalifikowanie bezrobotnych współfinansowanie prac inwestycyjnych oraz robót publicznych	zasiłki dla bezrobotnych zasiłki i świadczenia przedemerytalne świadczenia przysługujące rolnikom zwalnianym z pracy obniżenie wieku emerytalnego wydłużenie obowiązkowego okresu nauki młodzieży

RODZAJE BEZROBOCIA

Wyodrębnia się wiele rodzajów bezrobocia. Jedna z klasyfikacji wyodrębnia:

- bezrobocie związane z nie dopasowaniami strukturalnymi

- bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem na siłę roboczą.

Bezrobocie związane z nie dopasowaniami strukturalnymi może występować zarówno w sytuacji równowagi na rynku pracy, a więc gdy całkowita podaż siły roboczej jest równa całkowitemu popytowi na siłę roboczą, jak i w sytuacji nierównowagi na rynku pracy. Ten rodzaj bezrobocia obejmuje bezrobocie frykcyjne i bezrobocie strukturalne.

Bezrobocie frykcyjne jest nieredukowalnym minimum bezrobocia w dynamicznej gospodarce. Powstaje ono w związku z powolnością przystosowań struktury podaży siły roboczej i struktury popytu na siłę roboczą na niedoskonale funkcjonującym rynku pracy. W dynamicznej gospodarce ustawicznie pojawią się niedopasowania (frykcje) między wolnymi miejscami pracy, a wolną siłą roboczą, gdyż ciągle zachodzą procesy dotyczące tworzenia i likwidacji miejsc pracy, napływu siły roboczej na rynek pracy i odpływu oraz zmiany miejsc pracy przez pracowników. W rezultacie tych procesów zawsze występuje pewna liczba wolnych miejsc pracy i osób bezrobotnych.

Bezrobocie strukturalne wiąże się z niedostosowaniem popytu do podaży siły roboczej, w wyniku nierównomiernego wzrostu gospodarczego. Jest ono spowodowane brakiem kapitału lub złymi proporcjami w rozmieszeniu zasobów produkcyjnych gospodarki.

Bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem na siłę roboczą jest często określane mianem bezrobocia globalnego. Wśród ekonomistów istnieją zasadnicze rozbieżności poglądów w kwestii przyczyn tego bezrobocia. Keynesiści upatrują ich w niedostatecznym popycie na dobra i dlatego ten typ bezrobocia określany jest często mianem bezrobocia związanego z niedostatecznym popytem (albo bezrobocia keynesistowskiego), natomiast neoklasycy tłumaczą to bezrobocie przede wszystkim zbyt wysokimi płacami (takie bezrobocie nazywane jest zazwyczaj bezrobociem klasycznym). Oprócz wyżej wymienionych rodzajów bezrobocia wyróżniamy także inne typy bezrobocia.

Bezrobocie koniunkturalne zwane także cyklicznym jest najważniejszym rodzajem bezrobocia i dlatego właśnie stanowi przedmiot analizy ekonomistów oraz polityków. Jest dosyć powszechnie utożsamiane w literaturze z bezrobociem związanym z niedostatecznym popytem. Pogorszenie koniunktury gospodarczej prowadzi do ograniczania zatrudnienia, czyli do bezrobocia cyklicznego. Jeśli koniunktura się poprawia, zatrudnienie rośnie, a więc bezrobocie cykliczne się zmniejsza.

Bezrobocie technologiczne wynika z postępu technicznego, który ma charakter pracooszczędny (automatyzacja, robotyzacja itp.).

Bezrobocie sezonowe jest efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku i wiąże się z uwarunkowaniami klimatycznymi. W procesach gospodarowania wahania produkcji występują nie tylko z przyczyn społeczno - ekonomicznych, lecz również z powodów naturalnych, np. w rolnictwie, budownictwie, transporcie.

Bezrobocie dobrowolne występuje w sytuacji kiedy określona liczba osób mających zdolność wykonywania pracy nie chce podjąć jej z powodu nieodpowiadających warunków pracy lub innych względów, to wówczas występuje bezrobocie dobrowolne. Wynika ono z braku potrzeby podjęcia pracy i zapewnienia warunków życia np. przez rodzinę.

Bezrobocie przymusowe istnieje w sytuacji rynkowej, gdy osoby bezrobotne, podejmują pracę bez względu na wysokość zarobków.

Bezrobocie chroniczne dotyczy osób, które z różnych powodów (np. podeszły wiek, gorszy stan zdrowia, przeszłość polityczna) nie mają szans w warunkach konkurencji na otrzymanie pracy, gdy ją utracą z przyczyn niezależnych od siebie.

Bezrobocie naturalne jest połączeniem bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego. Istnienie tego bezrobocia oznacza, że chęć podjęcia pracy i chęć zatrudnienia nie pokrywają się z ich realizacją.

Bezrobocie nieefektywnego popytu powstaje jako wynik niedostatecznego popytu na dobra, które mogą być wytwarzane przy pełnym wykorzystaniu siły roboczej. Liczy się je różnicą między liczbą osób poszukujących pracy, a liczbą stanowisk pracy.

Bezrobocie płacowe (klasyczne) powstaje na skutek zbyt wysokich płac realnych. Przyczyn występowania tego rodzaju bezrobocia upatruje się w wymuszaniu przez silne związki zawodowe wysokiego poziomu płac w skali krajowej, bez brania pod uwagę różnic, jakie występują w układach regionalnych i gałęziowych.

Bezrobocie ukryte jest utożsamiane z przerostami zatrudnienia. Wynikają one zarówno z nadmiernego, jak i nieracjonalnego zatrudnienia. Bezrobocie ukryte przejawia się w:

• nieuzasadnionym ekonomicznie zatrudnieniu kobiet (i mężczyzn),

• sztucznym skracaniu czasu pracy,

• niewykorzystaniu czasu pracy,

• przeludnieniu administracji państwowej,

• rozbudowie sił bezpieczeństwa ponad rozsądne rozmiary,

• wydłużeniu okresu kształcenia w szkołach dla niepracujących.

13. ZASOBOWE I STRUMIENIOWE UJĘCIE BEZROBOCIA

We wcześniejszym okresie badań nad bezrobociem dominowało podejście zasobowe, polegające na wykorzystaniu w analizie wielkości zasobowych, tj. wielkości określających stan (poziom) jakiegoś zjawiska ekonomicznego w pewnym momencie. Zasób bezrobocia uzależniano od innych wielkości zasobowych i poprzez obserwację tych wielkości w kolejnych punktach czasu próbowano uchwycić rolę poszczególnych czynników determinujących kształtowanie się zmian zasobu bezrobocia. Każda osoba może znaleźć się w jednej z trzech sytuacji:

• zatrudnionego,

• bezrobotnego lub

• będącego poza zasobem pracy.

Przykładem podejścia zasobowego polegającego na wykorzystaniu w analizie wielkości określających stan zjawiska ekonomicznego jest analiza determinantów bezrobocia oparta na rozróżnieniu wielkości zasobowych związanych z rynkiem pracy.

• Zasoby związane z rynkiem pracy

Analizy zasobowe bezrobocia są ważne dla zrozumienia zjawisk i procesów zachodzących na rynku pracy, jednak mają one pewne istotne ograniczenia. Po pierwsze w analizach zasobowych bezrobocia nie są uwzględniani wszyscy bezrobotni. Wynika to z tego, że informacje o zasobie bezrobotnych są zbierane i podawane zazwyczaj na koniec kolejnych kwartałów bądź miesięcy, niektórzy zaś stają się bezrobotnymi i przestają być bezrobotnymi w tym samym kwartale bądź miesiącu. Ci bezrobotni nie są oczywiście brani pod uwagę przy obliczaniu zasobu (liczby) bezrobotnych. Po drugie, analizy zasobowe bezrobocia nie pokazują stopnia rotacji osób w zasobie bezrobocia, co dla pełniejszej analizy bezrobocia ma zasadnicze znaczenie.

Drugą grupę analiz stanowią analizy strumieniowe bezrobocia, które koncentrują się na przepływach osób między poszczególnymi zasobami występującymi na rynku pracy.

W dynamicznej gospodarce, w której występują koszty dostosowawcze przy osiąganiu stanów równowagi, konieczne jest badanie strumieni osób przepływających między zasobami występującymi na rynku pracy.

Aby uchwycić proces związany z powstawaniem nowych miejsc pracy, zwalnianiem pracowników z pracy i przyjmowaniem ich do pracy trzeba spojrzeć na bezrobocie od strony osób napływających do zasobu bezrobocia i odpływających z tego zasobu. Zatem znaczenie ma tutaj wielkość zasobu bezrobocia, która zmienia się w zależności od relacji między strumieniami napływu i odpływu. Gdy strumienie napływu przewyższają strumienie odpływu, to zasób bezrobocia powiększa się, gdy zaś napływy są mniejsze od odpływów, to wielkość bezrobocia zmniejsza się.

zmiany bezrobocia = napływy - odpływy

• Przepływ między różnymi kategoriami zasobów na rynku pracy

Strumienie osób przepływających między zasobami związanymi z rynkiem pracy zależą od następujących czynników:

• stanu koniunktury gospodarczej

• od dynamiki restrukturyzacji gospodarki od stopnia mobilności siły roboczej pod względem kwalifikacyjnym, zawodowym i przestrzennym
  oraz od stopnia niedopasowania strukturalnych popytu na pracę i podaży pracy według wymienionych przekrojów

• od zachowań i decyzji poszczególnych osób.

14. POMIAR BEZROBOCIA

◊ Rozmiary bezrobocia zależą od trzech czynników:

• współczynnika aktywności zawodowej,

• liczby ludności w wieku produkcyjnym,

• rozmiarów zatrudnienia.

Bezrobocie można wyrazić albo w wielkościach absolutnych, określających liczbę osób bezrobotnych, albo w wielkościach relatywnych (procentowych). Taką miarą jest wskaźnik stopy bezrobocia, który wyraża stosunek liczby bezrobotnych do zasobów siły roboczej. Pokazuje on, jaką część zasobów siły roboczej stanowią bezrobotni.

B

b = x 100.

S_r

B - bezrobotni, S_r - zasoby siły roboczej.

W praktyce statystycznej stosuje się kilka metod obliczania bezrobocia, wyróżniamy:

• rejestrację bezrobotnych przez urzędy pracy,

• rejestrację osób ubiegających się o zasiłki dla bezrobotnych,

• badania ankietowe reprezentacyjnej grupy ludności.

Obliczanie liczby bezrobotnych na podstawie liczby osób ubiegających się o zasiłek dla bezrobotnych nie jest często stosowaną metodą pomiaru bezrobocia. Również w przypadku tej metody mogą wystąpić odchylenia liczby osób ubiegających się o zasiłki dla bezrobotnych od faktycznych rozmiarów bezrobocia. W przypadku tej metody liczba bezrobotnych zależy w pewnej mierze nie tylko od warunków uprawniających do otrzymania zasiłku, ale również od wysokości zasiłków.

Wielkością statystyczną obrazująca wielkość bezrobocia w danym kraju,
czyli dokonującą jego pomiaru jest stopa bezrobocia. Stopa bezrobocia jest miarą bezrobocia, a oblicza się ją jako stosunek liczby bezrobotnych do liczby ludzi stanowiących siłę roboczą i wyraża w procentach.

Rodzaje stopy bezrobocia:

• rzeczywista stopa bezrobocia - dotyczy wszystkich bezrobotnych, niezależnie od przyczyn dla, których pozostają bez pracy;

• naturalna stopa bezrobocia - dotyczy tylko bezrobotnych dobrowolnie, Ci których pozostawanie bez pracy nie wynika ze stanu koniunktury.

Wskaźnik ten stosowany jest w badaniach bezrobocia rejestrowanego w urzędach pracy zgodnie z wymogami ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu
oraz w prowadzonym co kwartał przez Główny Urząd Statystyczny badaniu aktywności ekonomicznej ludności (BAEL), polegającym na ankietowaniu ogólnopolskiej próby gospodarstw domowych.

Obliczanie liczby bezrobotnych metodą badań ankietowych reprezentacyjnej próby ludności ma istotną zaletę polegającą na standaryzacji przyjętych definicji i zasad obliczeń.

Badanie ankietowe dzieli całość populacji od szesnastu lat wzwyż na trzy grupy.

• Pracujący - są to ludzie wykonujący różnego rodzaju płatne prace, a także Ci, którzy są nieobecni w pracy ze względu na chorobę, strajk czy urlop.

• Bezrobotni - grupa ta obejmuje ludzi, którzy nie są zatrudnieni, ale aktywnie poszukują pracy zarobkowej lub też oczekują na powrót do pracy.

INSTYTUCJE RYNKU KAPITAŁOWEGO

Giełda jest jedną z instytucji rynku kapitałowego. Instytucje rynku kapitałowego są bardzo silnie związane z rynkiem finansowym. Choć same nie gromadzą aktywów finansowych, aktywnie uczestniczą w sterowaniu ich obrotem i kontrolą mechanizmów finansowych. Do najważniejszych instytucji rynku kapitałowego w Polsce należą:

• Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie - najważniejsze miejsce wtórnego obrotu instrumentami długoterminowymi.

• Centralna Tabela Ofert (CeTO) - spółka akcyjna będąca własnością domów maklerskich, która sprzedaje i kupuje papiery wartościowe nienotowane na giełdzie.

• Komisja Papierów Wartościowych i Giełd - centralny organ administracji rządowej kontrolujący i regulujący publiczny obrót papierami wartościowymi oraz działalność instytucji tworzących rynek towarowy.

• Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych - spółka akcyjna wystawiająca i rejestrująca świadectwa depozytowe oraz prowadząca rozliczenia rynku kapitałowego w Polsce.

Giełda papierów wartościowych (GWP)

Giełda jest najważniejszą instytucją rynku kapitałowego, miejscem, gdzie są sprzedawane i kupowane akcje przedsiębiorstw notowanych na giełdzie i inne instrumenty długoterminowe. Transakcje te prowadzą w imieniu swoich klientów domy maklerskie, będące członkami GPW. Decyzje o dopuszczeniu papierów wartościowych do obrotu podobnie jak o przyznaniu domowi maklerskiemu statusu członka giełdy, podejmuje Rada Giełdy po spełnieniu przez emitenta papierów określonych warunków.

Na Giełdzie Warszawskiej istnieją trzy rynki: podstawowy, równoległy i wolny.

Rynek podstawowy jest przeznaczony dla dużych spółek (o dużym kapitale akcyjnym), równoległy - dla średnich, a wolny - dla spółek małych.

Transakcje na giełdzie są w pełni skomputeryzowane. Fakt zakupu czy sprzedaży akcji danej spółki jest rejestrowany w formie zapisu komputerowego w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych. Inwestor nabywając akcje na giełdzie nie dostaje ich do ręki, ale otrzymuje od domu maklerskiego potwierdzenie zakupu w postaci imiennego świadectwa depozytowego. Za prawidłowe realizowanie zleceń klientów odpowiadają domu maklerskie i one rozliczają się z klientami, prowadzą ich indywidualne konta, wypłacają pieniądze.

Transakcje są zawierane w trakcie trwania sesji giełdowej. Kurs akcji jest wypadkową podaży i popytu na akcje danej spółki. Jeżeli jest duży popyt, a mała podaż akcji, to ich cena rośnie i odwrotnie. Wyniki sesji są publikowane w prasie i codziennym biuletynie „Ceduła Giełdy”.

Kursy akcji spółek są przedstawiane w postaci indeksu giełdowego. Indeks giełdowy i zmiany jego wartości informują uczestników gry giełdowej o tym, czy jest dobra, czy zła koniunktura na giełdzie oraz czy warto inwestować w akcje grupy spółek, dla których liczony jest indeks. Indeksy służą również do porównywania efektywności lokat a w sferze efektywności innych lokat, np. bankowych czy w nieruchomości.

• Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie publikuje następujące indeksy giełdowe:

• Warszawski Indeks Giełdowy (WIG) - liczony dla wszystkich spółek notowanych na rynku podstawowym

• Warszawski Indeks Giełdowy (WIG 20) - liczony dla 20 największych spółek rynku podstawowego.

• Warszawski Indeks Rynku Równoległego (WIRR) - liczony dla wszystkich spółek rynku równoległego.

• TechWIG - liczony dla spółek zaliczanych do segmentu innowacyjnych technologii.

• MIDWIG - liczony dla spółek średniej wielkości.

• Warszawski Indeks Giełdowy Narodowych Funduszy Inwestycyjnych (NFI) - liczony wyłącznie dla spółek NFI.

• Indeksy branżowe, liczone oddzielne dla spółek z branży budowlanej, informatycznej, telekomunikacyjnej, bankowej i spożywczej.

Popyt, podaż i cena kapitału finansowego

Istotna formą kapitału finansowego jest kapitał pożyczkowy. Rozmiary popytu na kapitał pożyczkowy są determinowane kondycją gospodarki, a w szczególności potrzebami przedsiębiorstw, gospodarstw domowych i innych podmiotów, pożyczających kapitał finansowy. Rozmiary popytu na kapitał pożyczkowy zależą także od stopy procentowej. Im jest ona wyższa, tym popyt na kapitał pożyczkowy jest mniejszy i odwrotnie.

Podaż kapitału finansowego zależy od zgromadzonych w bankach depozytów pieniężnych gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i innych instytucji. Głównym źródłem depozytów są oszczędności gospodarstw domowych.

Co determinuje cenę kapitału pożyczkowego, czyli stopę procentową? Stopa procentowa zależy od rozmiarów podaży i popytu na kapitał pożyczkowy. Widać to pewne sprzężenie zwrotne: popyt i podaż kapitału zależą od stopy procentowej, ale poziom stopy procentowej wynika z rozmiarów popytu i podaży.

Stopa procentowa

P_dk

r₁

P_pk

0

Q₁

Ilość kapitału pożyczkowego

Równowaga na rynku kapitału pożyczkowego

Stopa procentowa równoważąca rynek kapitału pożyczkowego wyznaczona jest przez punkt przecięcia krzywej podaży i krzywej popytu na kapitał pożyczkowy. Rynek jest w równowadze przy stopie procentowej r₁ i ilości kapitału Q₁.

Najważniejsze w makroekonomii zmienne to:

Znajomość zależności między tymi zmiennymi pozwala ekonomistom formułować prawa, które mogą pomóc prowadzącym politykę gospodarczą kraju w podejmowaniu działań stabilizujących gospodarkę. Takimi działaniami są: stymulowanie wzrostu gospodarczego, kształtowanie polityki fiskalnej i pieniężnej, walka z bezrobociem i inflacją.

MIARY MAKROWIELKOŚCI GOSP. P.25

Aby móc badać taki zagregowany świat, ekonomiści posługują się właśnie specjalnie skonstruowanymi miernikami, a mianowicie realnym produktem narodowym brutto (PNB) i poziomem cen.

Podstawowe pojęcia

PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB) jest to wartość wszystkich dóbr i usług końcowych wyprodukowanych w gospodarce dzięki zatrudnieniu krajowych czynników wytwórczych oraz dochodów z tych czynników (pracy i kapitału) zatrudnionych za granicą w danym okresie, np. w roku. Wartość wszystkich dóbr i usług można wyrazić w ujęciu nominalnym lub realnym.

NOMINALNY PRODUKT NARODOWY BRUTTO (n-PNB) jest to wartość wszystkich dóbr i usług końcowych wyprodukowanych w gospodarce dzięki zatrudnieniu krajowych czynników wytwórczych oraz dochodów z tych czynników (pracy i kapitału) zatrudnionych za granicą w danym okresie, obliczona z wykorzystaniem cen bieżących.

REALNY PRODUKT NARODOWY BRUTTO (r-PNB) jest to wartość wszystkich dóbr i usług końcowych wyprodukowanych w gospodarce dzięki zatrudnieniu krajowych czynników wytwórczych oraz dochodów z tych czynników (pracy i kapitału) zatrudnionych za granicą w danym okresie, obliczona z wykorzystaniem cen roku bazowego.

Tydzień	Produkcja	Cena	n-PNB	r-PNB
I	100	1,00	100,00	100
II	100	1,10	110,00	100

Analizując pojedynczy rynek patrzymy na cenę rynku. Jeśli posługujemy się obrazem zagregowanym i wielkością produkcji jest realny produkt narodowy brutto, to musimy wykorzystać poziom cen jako odpowiednik ceny indywidualnej. Poziom cen można zmierzyć za pomocą deflatora PNB.

DEFLATOR PNB jest miernikiem zmian cen. Aby obliczyć, jak zmienia się poziom cen w gospodarce należy przeanalizować następujący przykład.

Dobro	Produkcja tygodnie			Cena tygodnie			n-PNB tygodnie			r-PNB tygodnie
		1	2	3	1	2	3	1	2	3	1	2	3
pizza	100	105	110	1,00	1,10	1,10	100,00	115,00	121,00	100,00	105,00	110,00
fanta	50	45	50	1,50	1,40	1,60	75,00	63,00	80,00	75,00	67,50	75,00
							175,00	178,00	201,00	175,00	172,50	185,00

W tabeli został obliczony nominalny i realny produkt narodowy brutto który pozwoli na wyznaczenie deflektora PNB jako miernika poziomu cen.

Deflator PNB jest stosunkiem nominalnego produktu narodowego brutto do realnego produktu narodowego brutto pomnożonym przez 100, czyli:

Deflator PNB=
* 100

O stanie gospodarki danego kraju świadczy wielkość produkcji dóbr i usług która jest w nim wytworzona w ciągu jednego roku. Wielkość tą można opisać za pomocą trzech wskaźników:

• Produktu krajowego brutto

• Produktu narodowego brutto

• Dochodu narodowego

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) należy do podstawowych kategorii makroekonomicznych, jest on syntetyczną miarą wartości produkcji wytworzonej w gospodarce w ciągu roku.

Metody obliczania PKB:

- metoda sumowania produktów,

- metoda sumowania dochodów,

- metoda sumowania wydatków.

PUNKT 27

Produkty finalne to dobra i usługi nabywane przez ostatecznego użytkownika. W ich skład wchodzą dobra i usługi konsumpcyjne nabywane przez gospodarstwa domowe oraz dobra i usługi inwestycyjne (np. maszyny) nabywane przez przedsiębiorstwa. Charakterystyczną cechą dóbr inwestycyjnych jest to, że nie zużywają się w całości w jednym cyklu wytwórczym.

Wartość dodana jest to przyrost wartości produktów będący rezultatem danego procesu produkcji. Oblicza się przez odjęcie od wartości dóbr (czy też usług) wytwarzanych w danym przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych czynników produkcji zużytych przy wytwarzaniu tych dóbr (usług).

Dobra pośrednie (np. blacha) służą do produkcji dóbr finalnych (np. konserw mięsnych), czyli takich, które nie są dalej przetwarzane, lecz zaspokajają potrzeby końcowych odbiorców.

Dobrami pośrednimi (niefinalnymi) nazywamy wszystkie te dobra, które w ciągu danego okresu (roku) zostają zużyte do produkcji gotowych dóbr finalnych.

PKB wytworzony w ciągu roku równa się sumie tzw. wartości dodanej, powstałej w tym roku w całej gospodarce.

POPYT KONSUMPCYJNY

Popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych wynika przede wszystkim z chęci zapewnienia odpowiedniego poziomu życia poszczególnym jego członkom. Zakup przez gospodarstwa domowe mebli, żywności, ubrań, biletów kolejowych oraz różnych innych dóbr i usług wpływa na wielkość konsumpcji. Gospodarstwa domowe na konsumpcję przeznaczają większą część dochodów, pozostałą część natomiast - na oszczędności. Obecnie szacuje się, że gospodarstwa domowe w Polsce wydają około 90% swoich rozporządzalnych dochodów osobistych na zakupy konsumpcyjne. Dochód rozporządzalny jest to ten dochód, który gospodarstwo domowe może przeznaczyć na wydatki lub oszczędności. Jest to suma pieniędzy otrzymanych za pracę od przedsiębiorstw i w postaci transferów (np. emerytury) od państwa, pomniejszona o podatki bezpośrednie.

Wielkość wydatków konsumpcyjnych będzie tym wyższa, im większy będzie dochód rozporządzalny gospodarstw domowych. W pewnym uproszczeniu możemy przyjąć, że zależność ta jest funkcją liniową, nazywaną funkcją konsumpcji; opisuje się ja wzorem:

C = cYd + a

W którym:

C - konsumpcja (popyt konsumpcyjny),

c - krańcowa skłonność gospodarstw domowych do konsumpcji, która wskazuje, jaką część rozporządzalnego dochodu gospodarstwo domowe przeznacza na konsumpcję;

Yd - dochody rozporządzalne'

a - konsumpcja autonomiczna, czyli konsumpcja niezależna od wysokości dochodu rozporządzalnego; nawet przy braku dochodów gospodarstwa będą ponosiły najpilniejsze wydatki konsumpcyjne (np. na żywność), finansowane z oszczędności.

Ekonomiczne funkcje państwa:

• funkcja alokacyjna;

• funkcja stabilizacyjna;

• funkcja redystrybucyjna.

Alokacyjna funkcja państwa polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów gospodarczych. Dominacja własności prywatnej i rynkowego mechanizmu regulowania procesów gospodarczych to dwa główne filary gospodarki rynkowej i zarazem podstawowe warunki efektywnego gospodarowania. Dlatego też zasadniczym zadaniem państwa w tej gospodarce jest raczej rozszerzanie prywatnej przedsiębiorczości i rynku, niż ich ograniczanie przez np. zastępowanie własności prywatnej własnością publiczną i stosowanie administracyjnych (nierynkowych) metod regulowania gospodarki.

Do istotnych zadań państwa należy m.in.: określanie niezbędnego zakresu własności publicznej, a w ramach tej formy własności poszukiwanie takich rozwiązań instytucjonalno-prawnych, które pozwalają na precyzyjne rozgraniczenie praw własności do poszczególnych zasobów między różne społeczności, instytucje itd. Do istotnych zadań państwa (zwłaszcza w odniesieniu do własności prywatnej) należy też wprowadzanie rozwiązań instytucjonalno-prawnych sprzyjających nieustannie wymianie praw własności, która stwarza szansę na to, że zasoby gospodarcze trafiają do tych, którzy potrafią je najlepiej wykorzystać.

W zakresie mechanizmu rynkowego najważniejszym zadaniem państwa jest wspieranie konkurencji przez działania zbliżające rzeczywiste warunki, w jakich funkcjonują podmioty gospodarcze, do warunków odpowiadających założeniom konkurencji doskonałej.

Funkcja stabilizacyjna

Stabilizacyjna funkcja państwa polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę przez realizację głównie takich celów, jak: osiągnięcie i utrzymywanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, wyeliminowanie lub przynajmniej ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia, zmniejszenie amplitudy wahań poziomu aktywności gospodarczej oraz możliwie najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji. Są to najważniejsze cele makroekonomiczne polityki państwa.

Funkcja redystrybucyjna

Redystrybucyjna funkcja państwa polega przede wszystkim na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym, upośledzonym i chorym, którzy nie są w stanie radzić sobie sami.

Głównymi instrumentami realizacji funkcji państwa są: system podatkowy (w tym zwłaszcza tzw. podatek progresywny), wydatki budżetowe, składki na ubezpieczenia społeczne oraz systemy różnego typu opłat i cen. Głównymi formami pomocy ze strony państwa są różnego typu świadczenia pieniężne (płatności transferowe), w tym świadczenia dofinansowywane przez państwo (np. emerytury i renty, zasiłki inwalidzkie i chorobowe, zasiłki dla bezrobotnych) oraz świadczenia finansowane w całości przez państwo (np. zasiłki dla osób o niskich dochodach, zasiłki dla osób niepełnosprawnych, dodatki rodzinne, dodatki mieszkaniowe) a także świadczenia w naturze, np. świadczenia tego typu w ramach powszechnej służby zdrowia i oświaty.

7

5

6

2

płaca nominalna

cena dóbr i usług

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA POPYT NA PRACĘ

Postęp techniczny i związana z nim wydajność pracy

Struktura dóbr i usług na rynku pracy

Zasób kapitału do stworzenia nowych miejsc pracy

Wielkość globalnego popytu

na rynku

dóbr i usług

Ludność w wieku produkcyjnym (L_wp)

Bezrobotni

(B)

Zatrudnieni

(Z)

Bierni zawodowo

Aktywni zawodowo
(zasób siły roboczej) (S_r)

Czynniki wpływające

na podaż pracy

System szkolenia i kształcenia

Indywidualne motywacje

i decyzje ludzi

Wysokość podatków od dochodów

Działalność związków zawodowych

Struktura rozmieszczenia miasto-wieś

Struktura ludności wg płci

Mobilność siły roboczej

System opieki społecznej państwa

Struktura ludności wg wieku

migracja

Wysokość płacy minimalnej

Przyrost naturalny

Wysokość płacy realnej

Ekonomiczne

Demograficzne

Deficyt handlowy

Kursy walutowe

Stopa bezrobocia

Globalny poziom cen

Stopa inflacji

Wielkość wytwarzanego produktu

Podaż globalna

Popyt globalny

Zmienne makroekonomiczne

Bierność zawodowa

4

Bezrobocie

3

Zatrudnienie

1

---