Wyższa Szkoła Handlowa w Radomiu

Wydział Studiów Strategicznych i Technicznych

Kierunek: Stosunki międzynarodowe

Praca na temat:

Współczesne systemy polityczne

w Swecji

Radom 2015

Tym niemniej, pierwsza nowożytna konstytucja została uchwalona dopiero w czerwcu 1809 roku, po tym jak od władzy odsunięty został król Gustaw VI Adolf. Opierała się ona na monteskiańskiej zasadzie podziału i równowagi władz; przetrwała aż do końca 1974 roku, jednak liczne poprawki wnoszone do niej w różnych czasach nadały jej żartobliwe miano "szwedzkiej historii w formie paragrafów". Zgodnie z jej zapisami król dzierżył całość władzy wykonawczej, zaś władzą ustawodawczą dzielił się z Riksdagiem. Jednak to Riksdag decydował o wysokości podatków, zaś ministrowie byli poddani jego kontroli. Ważną postacią stał się ombudsman parlamentarny, nadzorujący przestrzeganie praw.

Pomimo licznych prób aż do 1866 roku nie udało się zreformować przestarzałej struktury Riksdagu. Wtedy to zniesiono jego podział na cztery stany, wprowadzając bikameralny parlament. Reprezentacja stanu ustąpiła miejsce reprezentacji jednostek. Niemniej, dostęp do parlamentu był wciąż bardzo ograniczony - niemal 90 proc. ludności nie miało prawa głosu. W 2. połowie XIX wieku powstały nowoczesne masowe partie polityczne. Szczególnie reprezentanci dwóch z nich, socjaldemokraci i liberałowie, postawili sobie za główny cel walkę o powszechne prawo wyborcze. Ich starania doprowadziły najpierw do połowicznego sukcesu reformy z 1907 roku (prawo wyborcze dla mężczyzn od 24 lat), a następnie do ostatecznego wprowadzenia prawa wyborczego także dla kobiet w 1921 roku.

W 1917 ostatecznie zaakceptowano, że to siła partii w Riksdagu będzie decydować o kompozycji przyszłych rządów. Odtąd więc datuje się de facto początek nowoczesnego szwedzkiego parlamentaryzmu.

W 1966 roku partie zawarły kompromis, na podstawie którego zapowiedziano zniesienie izby wyższej parlamentu (ostatecznie od 1 I 1971 Riksdag ma tylko jedną izbę), a także zmieniono system wyborczy: dotychczas obowiązujący był korzystny dla dużych partii; ten uzgodniony wówczas miał z kolei zapewniać bardziej proporcjonalną reprezentację, przy wprowadzeniu 4-procentowego progu wyborczego. Ustalono, że wszystkie wybory będą odbywać się tego samego dnia, tak do Riksdagu, jak i do hrabstw i rad municypalnych, a ich kadencja będzie trwać 3 lata. Pierwszy raz zastosowano nowy system wyborczy w 1970 roku.

W 1974 roku przyjęto nowy Instrument o Rządzie (wszedł w życie 1 I 1975 roku). Jednym z jego najbardziej kontrowersyjnych ustaleń było utrzymanie monarchii przy jednoczesnym pozbawieniu monarchy wszystkich mocy decyzyjnych. Głównym celem nowej konstytucji była jednak nie zmiana, a raczej kodyfikacja już obowiązujących praktyk, które zdążyły rozwinąć się w okresie obowiązywania poprzedniej konstytucji. Nowością było umieszczenie osobnego rozdziału poświęconego prawom człowieka, który później jeszcze rozbudowano.

W 1993 roku, po długim okresie debat konstytucyjnych, przywrócono 4-letni czas kadencji Riksdagu i władz lokalnych, utrzymując zasadę łączonych wyborów.

Kryzys gospodarczy lat 90, skierował dyskusje raczej na tematy ekonomiczne, zaś ogłoszenie w 1990 roku przez premiera I. Carlssona chęci członkostwa Szwecji w Unii Europejskiej - także na tematy europejskie, zwiastując powrót Szwecji - po niemal 200-letnim okresie przerwy - do głównego nurtu polityki europejskiej. Z dniem 1 I 1995 rokuSzwecja stała się ostatecznie członkiem UE.

Gdy spogląda się z perspektywy czasu na rozwój szwedzkiego systemu politycznego, jasnym staje się, że wiele z jego cech ma swe korzenie w czasach dość odległych. Jeśli chcieć je przedstawić w sposób zwięzły, możliwe jest wyodrębnienie pięciu szczególnych okoliczności, które pomogły uformować obecny szwedzki system polityczny.

Po pierwsze, z czasów średniowiecza odziedziczono tradycje samorządu lokalnego, które mimo zapędów centralizacyjnych wielu szwedzkich rządów są wyraźnie obecne po dziś dzień.
Z okresu XVII-wiecznej potęgi Szwecji wywodzi się dobrze zorganizowany aparat administracji państwowej. Eksperymenty Riksdagu XVIII wieku (zwanego w Szwecji "wiekiem wolności") z systemem parlamentarnym nie przeżyły poza ten okres; tym niemniej, pewna ciągła linia łączy zasady swobody publikacji wprowadzone przez Akt o Wolności Prasy z 1766 roku z podstawami nowoczesnego systemu wolności informacji. Wiek XIX był świadkiem zamierania starych ośrodków władzy i powstawania nowych. Powstałe w tym czasie ruchy społeczne stały się później kluczowym elementem XX-wiecznego społeczeństwa. Z kolei zainicjowana wraz z procesem modernizacji kultura inżynierii społecznej ukształtowała koncepcje organizacji społeczeństwa.

Z jednej więc strony samorząd lokalny, wolność obiegu informacji i ruchy społeczne, z drugiej - administracja państwowa i inżynieria społeczna reprezentują na szwedzkim gruncie powracający w teorii politycznej konflikt pomiędzy wolnością i ładem. W Szwecji udało się jednak w dużym stopniu pogodzić elementy demokratyczne i egalitarne z silnym, scentralizowanym państwem.

KONSTYTUCJA

W Szwecji są obecnie cztery dokumenty mające statut konstytucyjny.

Najważniejszym z nich jest uchwalony w 1974 roku Regeringsformen - Instrument o Rządzie (nazywany też Aktem o Formie Rządów), który definiuje najważniejsze instytucje państwa i relacje pomiędzy nimi. Pozostałe "prawa podstawowe" (grundlagar) to Akt o Sukcesji (Successionsordningen) z 1810 roku, Akt o Wolności Prasy (Tryckfrihetsförordningen) z 1766 roku oraz Podstawowe Prawo Swobody Wyrazu (Yttrandefrihetsgrundlagen) z 1991 roku.

Specjalny status ma też Akt o Riksdagu z 1974 roku, aczkolwiek nie jest on zaliczany do "praw podstawowych".

Zmiany dokonywane w grundlagar, jak również w Akcie o Riksdagu, wymagają do wejścia w życie co do zasady nie tylko decyzji Riksdagu jednej kadencji, ale też odczekania do kolejnych wyborów i potwierdzenia tego przez nowy skład parlamentu.

{mospagebreak} 

GŁOWA PAŃSTWA

Zgodnie z Instrumentem o Rządzie głową państwa w Szwecji jest król lub królowa, zasiadający/a na szwedzkim tronie, zgodnie z kolejnością następstwa tronu regulowaną przez Akt o Sukcesji z 1810 roku. Instrument o Rządzie pozostawił głowie państwa de facto jedynie ceremonialne funkcje, stąd też nie poświęca mu zbyt dużo miejsca.

Można wszak znaleźć wzmiankę, że premier musi na bieżąco informować głowę państwa o sprawach narodowych (w praktyce spotkania odbywają się kilka razy do roku). Głowa państwa przewodniczy Komitetowi Doradczemu Spraw Zagranicznych, który jest forum konsultacji rządu i Riksdagu w tej dziedzinie (posiedzenia odbywają się zwykle raz na dwa miesiące). Król przyjmuje też ambasadorów i bierze udział w oficjalnych wizytach państwowych.

Monarcha cieszy się specjalną pozycją prawną: nie może być ścigany za wykroczenia, zaś te dokonane przeciw niemu są szczególnie surowo karane.

Od 1973 roku w Szwecji panuje Karol XVI Gustaw z dynastii Bernadotte, wywodzącej się od napoleońskiego marszałka, który został wybrany przez Riksdag w 1810 roku na dziedzica szwedzkiego tronu i rządził w latach 1818-44 jako Karol XIV Jan.

Żoną Karola XVI jest królowa Sylwia, trzy lata od niego starsza, pochodząca z rodziny niemiecko-brazylijskiej, z wykształcenia tłumaczka (posługuje się biegle sześcioma językami i językiem migowym).

Zgodnie z wprowadzoną w 1980 roku poprawką do Aktu o Sukcesji, dziedzicem tronu jest najstarsze dziecko monarchy, bez względu na płeć. Kolejność następstwa tronu jest następująca:

1. księżniczka Victoria (ur. 1977), 
2. książę Carl Philip (ur. 1979)
3. księżniczka Madeleine (ur.1982)

Akt o Sukcesji precyzuje, że król musi "wyznawać czystą wiarę ewangelicką, taką jaka została przyjęta i wyjaśniona w niezmienionej Konfesji Augsburgskiej i w Rezolucji z Uppsali z roku 1593". Każdy członek rodziny królewskiej wyznający inną wiarę jest automatycznie pozbawiony prawa sukcesji. Dzieci monarchy muszą być wychowywane w Szwecji i nie mogą zmienić stanu cywilnego bez zgody rządu.

Oprócz porzucenia wiary luterańskiej, członek rodziny królewskiej może więc stracić prawo sukcesji przez bycie wychowanym za granicą, zmianę stanu cywilnego bez zgody rządu lub też zostanie głową innego państwa bez zgody monarchy i Riksdagu.

Opinia publiczna nie popiera pomysłów zniesienia monarchii, stąd partie są nadzwyczaj ostrożne z wypowiedziami o wprowadzaniu republiki. Odkąd rola monarchy jest de facto symboliczna, symboliczny stał się też np. obecny do dziś zapis w manifeście socjaldemokratów o dążeniu do zniesienia monarchii.

{mospagebreak}

PARLAMENT (RIKSDAG)

Wraz z wyborami 1970 roku częściowa reforma konstytucyjna wzmocniła proporcjonalność systemu wyborczego. W tym samym czasie zniesiono wyższą (pierwszą) izbę parlamentu, co weszło w życie 1 styczna 1971 roku.

- wybory do Riksdagu

W Riksdagu zasiada 349 posłów. 29 wieloosobowych okręgów wyborczych wybiera od 2 do 35 reprezentantów. Łączna liczba 310 miejsc rozdzielana jest pomiędzy okręgi wyborcze w oparciu o wielkość (ludność) okręgu, na podstawie zmodyfikowanego systemu Sainte-Laguë (pierwszym dzielnikiem jest 1,4). Tylko z jednym wyjątkiem, jedynie te partie, które w skali kraju uzyskają 4 proc. Głosów, otrzymują mandaty. Wspomniany wyjątek dotyczy sytuacji, w której partia osiągnie poparcie 12 proc. w danym okręgu wyborczym - wówczas uczestniczy ona w podziale miejsc w Riksdagu przypisanych danemu okręgowi, nawet nie osiągnąwszy ogólnokrajowego progu 4 proc. Dość jednak wysoki 12-procentowy próg sprawił, że żadna partia nie dostała się do Riksdagu tylko w oparciu o tą zasadę. Bardzo bliskie spełnienia tego warunku było w ostatnich wyborach regionalne ugrupowane Norrbottenspartiet, jednak 9,1 proc. uzyskane w położonym najdalej na północ okręgu Norrbotten nie wystarczyło do przekroczenia progu. Dla partii, które uzyskają 4 proc. głosów w skali kraju przewidziany jest udział w rozdziale dodatkowych 39 mandatów, tak by zapewniona została możliwie najlepsza proporcjonalność pomiędzy liczbą głosów a liczbą uzyskanych mandatów.

Wraz z wyborami w 1998 roku wprowadzono system "głosów z pozytywną preferencją". Obok głosu oddawanego na partię, wyborcy mogli odtąd wybrać także konkretnego kandydata na liście partyjnej. Jeśli liczba głosów oddana na danego kandydata wynosi przynajmniej 8 proc. całości oddanych głosów na partię w konkretnym okręgu wyborczym, wówczas ów kandydat przesuwa się automatycznie na czołową pozycję listy partyjnej (w przeciwnym wypadku pozostaje ona jednak niezmieniona). W wyborach 1998 roku ok. 30 proc. wyborców (w 2002 - 26 proc.) skorzystało z możliwości użycia "głosów z pozytywną preferencją", niemniej i tak większość z nich oddana została na kandydatów już znajdujących się na czele list partyjnych. Dane z tych wyborów wskazują, że bezpośrednim efektem tej zmiany był fakt, że 12 z 349 posłów zostało wybranych w miejsce kandydatów umieszczonych wyżej na listach partyjnych (w 2002 roku - dziesięciu).

Z perspektywy wyborców jest niewątpliwą wadą systemu oddanie partiom niemal całkowitej kontroli nad listami. Mimo zaznaczającego się trendu dawania większego zakresu decyzji w ręce wyborców, pozycja partii jest wciąż niepodważalna.

- stosunki z rządem

Jedną z podstawowych zasad systemu parlamentarnego jest kontrola rządu przez parlament. Od wprowadzenia parlamentaryzmu w 1917 roku aż do 1971 roku zasada, że rząd musi zrezygnować, jeśli nie cieszy się już poparciem większości parlamentarnej obowiązywała jedynie na mocy pewnego konwenansu. Częściowa reforma konstytucyjna przeprowadzona w 1971 roku dała prawne podstawy dla głosowania wotum nieufności wobec rządu. Zgodnie więc z pisaną zasadą, do obalenia rządu wymagana jest bezwzględna większość parlamentarna (tj. 50 proc. + jeden głos). Zapewnia to rządom stabilność, nawet tym nie mającym dużego poparcia w Riksdagu (np. rządom mniejszościowym), jako że każde wstrzymanie się od głosu w takim przypadku oznacza de facto poparcie dla rządu w takim głosowaniu.

Razem z nową konstytucją, wprowadzone zostały nowe zasady dotyczące formowania rządu. Jedną z najważniejszych cech instytucjonalnych szwedzkiej demokracji parlamentarnej jest jej tzw. "negatywny parlamentaryzm". O ile "pozytywny parlamentaryzm" wymaga poparcia rządu przez większość parlamentu, w "negatywnym parlamentaryzmie" wystarcza tolerowanie go przez większość, niekoniecznie zaś aktywne wspieranie. W ramach tej kategorii szwedzkie zasady są niezwykłe w dwójnasób. Po pierwsze, od 1 stycznia 1975 roku głowa państwa, monarcha, został wyłączony z procesu formowania rządu. Po drugie, nieco inaczej niż w modelu wygląda procedura głosowania w sprawie osoby premiera: przewodniczący Riksdagu (Talman) wysuwa kandydaturę, która zostaje odrzucona tylko jeśli ponad połowa posłów (175) zagłosuje przeciw kandydaturze. Dlatego też wszyscy kandydaci proponowani przez Talmana od 1975 roku aprobowani byli już w pierwszym głosowaniu.

Obecnie (przełom 2005/2006) przewodniczącym Riksdagu jest socjaldemokrata Björn von Sydow, były minister obrony. Zważywszy na jego uprawnienia można bez przesady stwierdzić, że urząd Talmana jest poniekąd na gruncie szwedzkim "nietytularną prezydenturą".

Wotum nieufności może być głosowane w odniesieniu do konkretnego ministra, ale jeśli dotyczy premiera, to cały gabinet, w wypadku jego przegranej, musi zrezygnować. Próby stosowania tej procedury w stosunku do premiera pojawiły się dotąd 4-krotnie, po raz ostatni w 2002 roku - nigdy nie były jednak skuteczne. Głosowania takie służą raczej demonstracji niezadowolenia z polityki rządu. W wypadku, gdy wynik głosowania jest przesądzony prawdopodobna jest także rezygnacja z urzędu ministra przed głosowaniem. Tak stało się np. w 1988 roku, gdy minister sprawiedliwości zrezygnował, by uniknąć usunięcia go z urzędu.

W latach 90. ubiegłego stulecia wprowadzono dwie znaczące zmiany w funkcjonowaniu wewnętrznej struktury Riksdagu: nową procedurę budżetową oraz komitet EU-namnden.

Pierwsza z nich została wymuszona problemami finansowymi, związanymi z tym, że procedura budżetowa była źle koordynowana i podatna na nadmierne zwiększanie wydatków: parlament nie podejmował dotąd decyzji w sprawie całego budżetu, a każdą jego część dyskutowano i głosowano osobno. Wszystkie liczby dodawano i powstawał budżet. Reforma to zmieniła: Riksdag uchwala teraz cele budżetowe obowiązujące przez 3 lata. Głosowanie w sprawie rocznego budżetu odbywa się na jesieni, przed rozpoczęciem roku budżetowego. Budżet podzielony jest na 27 obszarów, zaś Riksdag decyduje o limitach wydatków w poszczególnych obszarach oraz o alokacji środków w ich obrębie.

Komitet EU-namnden powołano w związku z przystąpieniem Szwecji do Unii Europejskiej; z celem monitorowania rządu w kontekście reprezentowania przezeń kraju w Radzie Unii Europejskiej. Komitet pozwala nadzorować ministrów, nie posiada jednak praw regularnego komitetu Riksdagu, nie mogąc np. wysuwać własnych propozycji polityk czy kierować spraw na forum całego parlamentu. Jest on niemniej uważany za istotny, co wyraża się choćby w fakcie, że partie opozycyjne wysyłają na spotkania komitetu liczących się posłów.

Ciekawy jest zestaw innych mechanizmów demokratycznych zapewniających stabilność rządu. W przeciwieństwie do większości zachodnich demokracji parlamentarnych, nawet jeśli odbywają się dodatkowe wybory, konstytucyjny termin zwykłych wyborów parlamentarnych musi zostać zachowany, tj. czas, gdy kończy się wcześniejsza kadencja parlamentu. W efekcie zmniejsza to skłonność do opowiadania się za dodatkowymi wyborami. W okresie powojennym raz tylko, w 1958 roku, odnotowano przypadek dodatkowych wyborów.

Konstytucja daje posłom do Riksdagu prawo zadawania ministrom pytań odnośnie kwestii objętych kompetencjami rządu. Jest to w wielu przypadkach użyteczne, gdyż zmusza danego ministra do poświęcenia uwagi konkretnej kwestii, udzielenia posłowi informacji, a czasem i do działania. Z poselskiego punktu widzenia korzystny jest też fakt przyciągnięcia uwagi mediów. Obecnie istnieją trzy formy takich pytań; pierwsza z nich to wprowadzone w 1991 roku cotygodniowe, transmitowane przez telewizję sesje, w których pytania zadawane są ustnie, a odpowiedzi są formułowane bezpośrednio przez ministrów. Posłowie mają też prawo formułowania pytań w formie pisemnej oraz interpelacji. O ile na te pierwsze odpowiedź może być przedstawiona tylko na piśmie, o tyle te drugie mogą wywołać debatę parlamentarną. W takiej debacie możliwa jest bezpośrednia dyskusja danego posła na forum parlamentu z ministrem, w którego obszarze odpowiedzialności znajduje się dyskutowana kwestia.

- frekwencja i równa reprezentacja

Chociaż głosowanie nie jest w Szwecji obowiązkowe, frekwencja w wyborach do Riksdagu 4-krotnie przekraczała 90 proc. (w wyborach 1973 - 82). Najwyższy wynik w historii zanotowano w 1976 roku, gdy swój głos oddało 91,8 proc uprawnionych do tego osób. W ostatnich czasach frekwencja wykazuje raczej tendencję do spadku, a notowana w ostatnich wyborach (80,1 proc) jest najniższą od czasu dodatkowych wyborów w 1958 roku, gdy wyniosła 77,4 proc.

Ciekawym zjawiskiem obserwowanym w polityce we wszystkich krajach skandynawskich w ostatnim ćwierćwieczu jest promowanie przez wszystkie ogólnokrajowe partie równej proporcji mężczyzn i kobiet na listach partyjnych. W efekcie, udział kobiet zasiadających w Riksdagu od 1985 roku zawsze przekraczał 30 proc, a od 1994 roku - 40 proc. Obecnie (przełom 2005/2006) 45 proc. mandatów poselskich sprawowanych jest przez kobiety.

{mospagebreak}

RZĄD

W okresie powojennym rząd liczył od 16 do 22 ministerstw. Łącznie z premierem (Statsminister) jest obecnie (na rok 2006) 22 ministrów. Nie licząc MSZ, w ministerstwach zatrudnionych jest ponad 2,5 tysiąca pracowników, z czego 6 proc. pochodzi z nadania politycznego.

Konstytucja z 1975 roku pozwala premierowi mianować zastępcę, jednak możliwość ta wykorzystywana jest w praktyce stosunkowo rzadko, zaś sama pozycja ma raczej charakter jedynie honorowy. Jednocześnie jednak zaznacza się dominująca w stosunku do pozostałych pozycja szwedzkiego Ministerstwa Finansów. W zasadzie to minister finansów, który odpowiada za przygotowanie budżetu państwa, ma większe - nawet niż premier - możliwości nadzorowania innych ministerstw. Dopiero od lat 90. minionego stulecia zaznacza się wyraźne przesunięcie kompetencji kontrolnych na korzyść gabinetu premiera.

Konstytucja daje premierowi szerokie uprawnienia odnośnie nominacji, jak i zwalniania ministrów. W roku 1976, gdy do władzy doszła pierwsza powojenna niesocjalistyczna koalicja, gabinet premiera stał się ważnym ogniwem koordynacji pracy koalicji i forum rozwiązywania wielu problemów. Podczas trwania innej niesocjalistycznej koalicji w latach 1991-94 wprowadzono w ramach gabinetu premiera osobne jednostki koordynacyjne dla każdego z czterech partnerów koalicyjnych. Obecnie gabinet premiera liczy ponad 60 osób, z czego zdecydowana większość to eksperci prawni i urzędnicy służby cywilnej wysokiego szczebla, nie zaś ludzie pochodzący z nadania politycznego.

Poszczególni ministrowie, w przeciwieństwie do wielu innych krajów, nie stoją na czele agencji państwowych wprowadzających politykę publiczną. Podlegają one całemu gabinetowi, nie zaś konkretnym ministrom odpowiedzialnym za dany obszar. Ministrowie ci natomiast "rozmawiają, konsultują się i wymieniają informacje" z agencjami wdrażającymi politykę w obszarze, za który są odpowiedzialni. W praktyce mogą jednak wpływać na działania agencji choćby przez kontrolę nominacji na najwyższe stanowiska, czy też kontrolę procesu przygotowań danej linii polityk, w ramach określonych przez Riksdag. Rozwiązanie to cieszy się poparciem szerokiego spektrum partii politycznych w Szwecji, tym bardziej, że szwedzka biurokracja, mimo wybuchających od czasu do czasu skandali, wolna jest w zasadzie od korupcji, a urzędnicy służby cywilnej w dużym stopniu niezależni i wpływowi. Przeprowadzone w połowie lat 90. badanie opinii publicznej wykazało, że są oni uważani za drugą po mass-mediach najbardziej wpływową grupę w społeczeństwie.

PARTIE POLITYCZNE

Po raz pierwszy partie polityczne wspomniane zostały w konstytucji w wyniku reformy, która weszła w życie z początkiem 1971 roku. Konstytucja z 1975 roku definiuje je jako "każde zrzeszenie lub grupę wyborców, która pojawia się w wyborach pod konkretną nazwą".

W podziale na partie lewicowe i prawicowe w tradycyjnym skandynawskim modelu 5-partyjnym, wyróżnić można następujące partie: Partię Lewicy (Vänsterpartiet, do 1990 roku pod nazwą Partia Komunistyczna), Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą Szwecji (Sveriges socialdemokratiska arbetareparti, powszechnie zwanaSocialdemokraterną), Partię Centrum (Centerpartiet, do 1957 roku występująca pod nazwą Liga Agrarna), Ludową Partię Liberalną (Folkpartiet liberalerna) oraz konserwatywną Umiarkowaną Partię Jedności (Moderata samlingspartiet, zwaną powszechnie Moderaterną). W okresie powojennym za wyjątkiem koalicji pomiędzy socjaldemokratami a Ligą Agrarną (1951-57), pierwsze dwie partie tworzyły nieformalny blok socjalistyczny, zaś pozostałe trzy - blok niesocjalistyczny.

W 1988 roku do Riksdagu dostało się 6 partii, zaś w wyniku kolejnych czterech wyborów 7 partii wysłało tam swych posłów. W latach 1988, a później od 1994 mandaty uzyskała też Partia Zielonych (Miljöpartiet de Gröna). W 1991 roku nie była ona reprezentowana, ale poparcie wyborców zyskały z kolei dwie inne nowe partie. Jedną z nich była populistyczna prawicowa Nowa Demokracja (Ny Demokrati), która uzyskawszy 24 mandaty, straciła je wszystkie w kolejnych wyborach w 1994 roku. Z kolei Partia Chrześcijańsko-Demokratyczna zdołała utrzymać reprezentację w parlamencie począwszy od 1991 roku. Po ostatnich wyborach w 2002 roku, uzyskawszy poparcie 9,15 proc. głosujących, stała się czwartą siłą w Riksdagu. Zbliżające się jednak w tym roku wybory (2006) zwiastują jednak znacznie gorszy wynik, a poparcie dla partii oscyluje na granicy 4-procentowego progu wyborczego.

Oto wyniki ostatnich wyborów z września 2002 roku, uwzględniające wyniki partii, które dostały się do parlamentu oraz Szwedzką Demokrację, która z partii pozaparlamentarnych była tego najbliższa:

Tradycyjna jest w Szwecji pewna stabilność preferencji partyjnych wyborców. Aczkolwiek, od początku lat 70. XX wieku schematy głosowania zaczynają się zmieniać. Mniej wyborców jest zdeklarowanymi zwolennikami jednej partii, zaś większa ich liczba decyduje o tym, na którą partię oddać swój głos w późniejszym etapie kampanii wyborczej. Jednocześnie zarysowuje się zjawisko rosnącej nieufności do politycznych instytucji, w tym partii, oraz do polityków w ogóle.

Spada również liczba członków partii. Odsetek ludności mający legitymację partyjną był w Szwecji niegdyś bardzo wysoki, w dużej mierze dlatego, że socjaldemokraci pozwalali lokalnym związkom zawodowym rejestrować swoich członków grupowo jako członków partii. Stąd jeszcze w 1990 roku partie polityczne w kraju liczącym niewiele ponad 8 milionów ludzi miały 1,48 mln członków, zaś sama tylko Socialdemokraterna - ok. 1 milion. Pod presją opozycji i członków związków zawodowych socjaldemokraci zarzucili tą praktykę. W 2002 roku łączna liczba członków partii w Szwecji wyniosła 346 000, z czego 40 proc. należało do Socialdemokraterny. Do tego spadku przyczynia się też niewątpliwie wspomniany spadek zaufania do polityków i polityki, a w związku z tym kłopoty z rekrutacją nowych członków.

Od 1966 roku partie, które dostają się do Riksdagu są finansowane z budżetu państwa. W 1972 roku rozszerzono ich zasięg do wszystkich partii, które zdobędą 2,5 proc. poparcia w skali kraju (choć w przypadku ostatnich wyborów nie robi to żadnej różnicy, gdyż te partie przekroczyły też próg 4-procentowy). W 2000 roku partie otrzymały z budżetu kraju łącznie 246 mln SEK.

Nominacja kandydatów wewnątrz partii nie jest regulowana odgórnie, decydują o tym lokalne i regionalne oddziały partyjne. Obecnie na szeroką skalę przeprowadza się niewiążące prawybory, w których członkowie danej partii głosują na wstępną listę kandydatów, co ma służyć ustaleniu listy partyjnej na późniejsze wybory.

WŁADZA SĄDOWNICZA

Szwedzkie prawo, bazując na tradycji germańskiej, rzymskiej i anglosaskiej nie jest z jednej strony skodyfikowane w takim stopniu jak np. prawo francuskie, ale też nie jest zależne od praktyki sądowej i precedensów w skali takiej, jak to ma miejsce w Wielkiej Brytanii czy USA. Stanowi więc pewien twór pośredni, nie dający się łatwo sklasyfikować do żadnej z tych grup, choć z nich czerpiący.

System sądowniczy jest trójstopniowy. Najwyżej w tej drabinie jest Sąd Najwyższy (Högsta domstolen), nieco niżej sądy apelacyjne (Hovrätter), zaś podstawową komórkę stanowią sądy pierwszej instancji zwane Tingsrätter.

Trójinstancyjne jest też sądownictwo administracyjne. Pierwszą instancję stanowią sądy administracyjne hrabstw (Länsrätter), drugą  - administracyjne sądy apelacyjne (Kammarrätter), ostateczną instancją zaś jest Najwyższy Sąd Administracyjny (Regeringsrätten).

Ważną rolę pełni tradycyjnie w Szwecji także Rzecznik Praw Obywatelskich (Ombudsman). Warto dodać, że Szwecjajest pierwszym krajem, który wprowadził ten urząd.    

System demokratyczny w Szwecji

W Szwecji obowiązuje demokracja parlamentarna, co oznacza, że wszelka władza publiczna pochodzi od narodu. Ważnym przejawem faktu, że w Szwecji panuje demokracja, są wybory powszechne, które odbywają się co cztery lata.Wówczas prawie siedem milionów osób uprawnionych do głosowania posiada możliwość wpływu na to, kto będzie reprezentować naród w parlamencie, wojewódzkich samorządach terytorialnych i samorządach gminnych. Aby posiadać prawo do głosowania, należy najpóźniej w dniu wyborów ukończyć 18 lat. Dotyczy to wszystkich wyborów. Prócz tego istnieją specjalne zasady dotyczące poszczególnych rodzajów wyborów.

• Aby móc głosować w wyborach parlamentarnych, trzeba być obywatelem szwedzkim i figurować w krajowym rejestrze ewidencji ludności w Szwecji.

• Aby móc głosować w wyborach do samorządów gminnych i wojewódzkich, trzeba być obywatelem szwedzkim
  - lub obywatelem jednego z krajów członkowskich UE
  - lub obywatelem Islandii albo Norwegii
  - lub figurować w krajowym rejestrze ewidencji ludności w Szwecji przez trzy kolejne lata poprzedzające dzień wyborów, a także być zameldowanym w danej gminie/województwie.

 Szwedzki model zarządzania państwem - trzy poziomy W Szwecji istnieją trzy poziomy zarządzania państwem: krajowy, regionalny i lokalny. Ponadto istnieje jeszcze poziom europejski, który zyskuje na znaczeniu od czasu przystąpienia Szwecji do Unii Europejskiej.

• Poziom krajowy Na poziomie krajowym naród jest reprezentowany przez parlament, który posiada władzę ustawodawczą. Rząd posiada inicjatywę ustawodawczą, a także wprowadza w życie decyzje podjęte przez parlament. W prowadzeniu prac pomagają rządowi Kancelaria Rządu wraz z ministerstwami oraz około 300 organów administracji państwowej. Przykłady: policja, siły zbrojne

• Poziom regionalny Na poziomie regionalnym Szwecja jest podzielona na 21 województw. Polityczne zadania na tym poziomie realizują wojewódzkie samorządy terytorialne, których członkowie są wybierani w wyborach powszechnych przez mieszkańców danego województwa. Działalność wojewódzkich samorządów terytorialnych jest finansowana z dotacji państwowych, podatków regionalnych i opłat, a reguluje ją między innymi Ustawa o samorządzie terytorialnym. Na poziomie regionalnym istnieją również urzędy wojewódzkie, które są organami państwa w województwach. Niektóre organy administracji państwowej prowadzą również działalność na poziomie regionalnym i lokalnym, na przykład, poprzez tzw. oddziały wojewódzkie. Przykłady: służba zdrowia, transport publiczny

• Poziom lokalny Szwecja jest podzielona na 290 gmin. W każdej gminie istnieje wybrane przez mieszkańców zgromadzenie, rada gminy, która podejmuje decyzje w sprawach danej gminy. Rada gminy wyznacza zarząd gminy, który z kolei kieruje pracami gminy. Działalność jest finansowana z podatków gminnych, dotacji państwowych i opłat, a reguluje ją między innymi Ustawa o samorządzie terytorialnym. Inne ustawy ważne dla gmin to Ustawa o świadczeniach socjalnych i Ustawa o szkolnictwie. Przykłady: szkoły, opieka nad dziećmi

• Poziom europejski Wraz z przystąpieniem Szwecji do Unii Europejskiej w 1995 roku społeczeństwo szwedzkie zyskało jeszcze jeden poziom zarządzania - poziom europejski. Szwecję, będącą członkiem Unii Europejskiej, obowiązuje system prawny Unii Europejskiej; uczestniczy ona w procesie decyzyjnym przy opracowywaniu i zatwierdzaniu nowych, wspólnych przepisów. W Radzie Unii Europejskiej, będącej najważniejszym organem decyzyjnym Unii Europejskiej, Szwecję reprezentuje rząd.

Jak pracuje rząd i Kancelaria Rządu?

Zadaniem Kancelarii Rządu jest wspieranie rządu w jego pracy polegającej na kierowaniu państwem i realizowaniu swoich celów politycznych. Kancelarią Rządu kieruje rząd, co oznacza, że jest ona organem kontrolowanym politycznie, a rząd określa kierunki działania i ustala priorytety. Urzędnicy zatrudnieni w Kancelarii Rządu pomagają rządowi w opracowywaniu dokumentacji i projektów decyzji rządowych, a także w badaniu spraw o charakterze krajowym i międzynarodowym. Spośród 4 700 pracowników zatrudnionych w Kancelarii Rządu, około 200 pracowników pochodzi z nadania politycznego. Wszyscy pozostali pracownicy pozostają na swoich stanowiskach, niezależnie od politycznej orientacji rządu sprawującego władzę. Obowiązki urzędników można podzielić na siedem głównych kategorii, które występują we wszystkich ministerstwach:

• Legislacja

• Proces budżetowy i kierowanie organami administracji państwowej

• Sprawy administracyjne

• Współpraca międzynarodowa

• Komunikacja zewnętrzna

• Projekty i programy specjalne

• Wewnętrzne funkcje pomocnicze i prace rozwojowe ministerstwa.

 Jednym z zadań urzędników jest kierowanie organami administracji państwowej, które podlegają poszczególnym ministerstwom, poprzez opracowywanie podstaw dla corocznych wytycznych w sprawie wydatkowania środków i monitorowanie pracy tych organów. W zakres ich prac mogą również wchodzić negocjacje międzynarodowe, np. w ramach Unii Europejskiej. W porównaniu do innych krajów Szwecja posiada niewielkie ministerstwa i duże organy administracji państwowej.

Kolektywne podejmowanie decyzji

Podczas posiedzeń rządu, które odbywają się co tydzień, rząd podejmuje we wszystkich sprawach wspólne i kolektywne decyzje. W ten sposób każdy z ministrów posiada możliwość wpływania na podejmowane decyzje, a rząd odpowiada wspólnie za wszystkie decyzje. Podjęcie przez rząd decyzji w sprawie rządowej jest efektem długiego i starannego procesu przygotowawczego, który odbywa się w Kancelarii Rządu.

 Ustalanie budżetu państwa

Dwa razy do roku szwedzki minister finansów odbywa ważną przechadzkę z Ministerstwa Finansów do parlamentu, uważnie śledzoną przez kamery telewizyjne. To ogromne zainteresowanie jest spowodowane przekazaniem do parlamentu rządowego projektu budżetu państwa. Wiosną składany jest wiosenny projekt polityki finansowej, a jesienią rządowy projekt ustawy budżetowej. Obydwa projekty różnią się treścią. W wiosennym projekcie polityki finansowej rząd przedstawia kierunki polityki finansowej na najbliższe lata. W projekcie ustawy budżetowej propozycje te są następnie przekształcane w budżet państwa na nadchodzący rok wraz z dokładną propozycją podziału wydatków państwa na poszczególne sfery wydatków. Przedstawienie parlamentowi projektu wiosennego lub projektu ustawy budżetowej stanowi kulminację prac prowadzonych w Kancelarii Rządu przez cały rok. Zanim to nastąpi konieczne jest między innymi opracowanie prognoz, przeprowadzenie obliczeń i negocjacji związanych ze sferami wydatków i podjęcie szeregu decyzji.

Wprowadzanie aktów prawnych

Proces legislacyjny od inicjatywy ustawodawczej do gotowej ustawy obejmuje kilka etapów. W przypadku, gdy rząd zechce wprowadzić nową ustawę, może to na przykład przebiegać następująco:

Specjalna komisja otrzymuje polecenie zbadania warunków realizacji zamierzeń rządu. Komisja otrzymuje dyrektywę rządową, w której jest określony przedmiot jej prac. Po wykonaniu swojej pracy, komisja sporządza raport, który zostaje zamieszczony w serii publikacji noszącej nazwę Oficjalne Raporty Rządu (SOU). Raport zostaje przesłany do różnych organów administracji państwowej i instytucji w celu zebrania ich opinii, a także do Rady Legislacyjnej, która sprawdza aspekty prawne. Następnie rząd sporządza propozycję, czyli projekt rządowy, do przedstawienia parlamentowi. Projektem rządowym zajmuje się następnie komisja parlamentarna, która prezentuje swoje opinie. Następnie parlament przeprowadza głosowanie nad projektem i jeżeli zostanie on przyjęty, można ogłosić nową ustawę w Szwedzkim Dzienniku Ustaw (SFS). Co roku rząd składa do parlamentu około 200 projektów ustaw. Niektóre projekty mogą zawierać propozycje całkiem nowych przepisów, które wymagają zakrojonych na szeroką skalę prac i debaty politycznej przed zajęciem stanowiska przez parlament. Inne projekty mogą zawierać propozycje większych lub mniejszych zmian w już obowiązujących ustawach, bądź propozycje różnego rodzaju wytycznych. Część działalności legislacyjnej dotyczącej Szwecji jest prowadzona w Unii Europejskiej. Niektóre ustawy uchwalone w Unii Europejskiej obowiązują w Szwecji od razu bez konieczności zatwierdzania przez parlament. Inne ustawy muszą zostać przeniesione do szwedzkiego ustawodawstwa.

 Cztery ustawy zasadnicze Szwecji

Szwedzkie ustawy zasadnicze posiadają wyjątkową pozycję w ustawodawstwie i nie można ich zmienić równie łatwo jak pozostałych ustaw. Ustawy zasadnicze dotyczą systemu rządów i demokracji, wolności wypowiedzi, wolności prasy i sukcesji tronu. Aby zmienić ustawę zasadniczą wymagane jest dwukrotne podjęcie takiej samej decyzji przez parlament. Między obydwoma decyzjami muszą się odbyć wybory do parlamentu. Ustawy zasadnicze są nadrzędne w stosunku do wszystkich innych ustaw, a żadna ustawa nie może pozostawać w sprzeczności z ustawą zasadniczą.

• Ustawa o rządzie z 1974 roku określa podstawy ustroju państwa szwedzkiego, sposób działania rządu, podstawowe swobody i prawa, jakie posiada naród szwedzki, a także sposób przeprowadzania wyborów do parlamentu.

• Akt o sukcesji tronu z 1810 roku określa sposób dziedziczenia tronu, to znaczy tego, kto zostanie głową państwa - król czy królowa.

• Ustawa o wolności prasy z 1949 roku zawiera przepisy dotyczące między innymi wolności druku i dostępu do dokumentów urzędowych.

• Ustawa o wolności wypowiedzi z 1991 roku określa wolność wypowiedzi w radio, telewizji, filmach i nowych środkach masowego przekazu o podobnych charakterze.

 Otwartość życia publicznego Nadzór służy demokracji. Możliwość wglądu w działalność organów administracji państwowej zabezpiecza przed nadużywaniem władzy i pozwala na wywieranie wpływu na jej przedstawicieli.

Działania organów administracji państwowej dotyczą nas wszystkich. Środki masowego przekazu i wszyscy zainteresowani powinni mieć dostęp do informacji we wszelkich sprawach, niezależnie od tego, jakie informacje będą chciały przekazywać organy państwowe. Wszystkie dokumenty napływające lub wysyłane przez organy administracji państwowej, na przykład pisma, decyzje i sprawozdania, są w zasadzie dokumentami urzędowymi, to znaczy dostępnymi dla każdego, kto zechce je przeczytać. Dokumenty napływające do organów administracji i wysyłane przez nie podlegają rejestracji. Jeżeli dana osoba chce się dowiedzieć, jakie dokumenty są przechowywane przez dany organ lub chce je przeczytać, powinna się skontaktować z tym organem. Dostęp do dokumentów urzędowych Kancelarii Rządu można uzyskać za pośrednictwem Centrum Archiwizacji i Dokumentacji. Zasada powszechnego dostępu do dokumentów urzędowych oznacza również, że urzędnicy i inne osoby pracujące w organach państwa lub gmin posiadają swobodę ujawniania informacji, tzn. mogą dzielić się posiadanymi informacjami w danej sprawie z mediami i osobami postronnymi.

Organy administracji państwowej

Zakres obowiązków każdego z ministerstw obejmuje nadzór nad pewną liczbą organów administracji państwowej. To właśnie te organy odpowiadają za wprowadzanie w życie przepisów i realizację działań, o których zadecydował parlament i rząd. Każdego roku rząd podejmuje decyzje dotyczące warunków działania organów administracji państwowej. Odbywa się to częściowo w formie tak zwanych wytycznych w sprawie wydatkowania środków, a częściowo poprzez rozporządzenia. Prace związane z opracowywaniem wytycznych w sprawie wydatkowania środków i rozporządzeń są prowadzone w Kancelarii Rządu. W wytycznych w sprawie wydatkowania środków określa się między innymi cele działalności, jakie powinien realizować dany organ administracji państwowej, jakimi funduszami rozporządza i jak należy je podzielić na poszczególne dziedziny działalności tego organu.

W wielu krajach normalne jest bezpośrednie ingerowanie ministrów w bieżącą działalność organów administracji państwowej. W Szwecji tego rodzaju ręczne sterowanie pracą urzędów przez ministra jest zabronione. Kontrolowanie, czy zakaz ten jest przestrzegany, należy do zadań Komisji Konstytucyjnej (KU) parlamentu. Przykłady organów administracji państwowej: Urząd ds. Migracji, Policja, Urząd Podatkowy.

 

Bibliografia:

- T. Bergman: Democratic Reforms and Partisan Decline in an Emerging Speration-of-Powers System, Umea 2004;
- S. Hadenius: Swedish Politics During the 20th Century, Stockholm 1999;
- O. Petersson: Democracythe Swedish Way, Stockholm 1999;
- O. Petersson: Swedish Government and Politics, Stockholm 1994.

Źródła internetowe:

- http://www.sweden.gov.se/
- http://www.riksdagen.se/
- http://www.royalcourt.se/index.html
- www.wikipedia.com
- www.sap.se
- www.moderat.se
- www.folkpartiet.se
- www.kristdemokraterna.se
- www.vansterpartiet.se
- www.centerpartiet.se
- www.mp.se

---