Lata terminowania (1932-1962) Wacław Kubacki
Próba autobiografii (1962)
Pierwszą sztuką teatralną, jaką zobaczył autor była „Balladyna”, na którą pojechał do Torunia jako uczeń szkoły powszechnej w Nieszawie. Autor zaczął pisać dosyć wcześnie, w szkole powszechnej oddał fragment swojego dziennika jako pracę na dowolny temat. W gimnazjum autor napisał zmakaronizowany rozdział historyczny, który był hołdem dla łaciny. W ósmej klasie napisał pierwszy esej krytyczny nt. „Burdisium” Horacego, zaś po maturze w 1927 roku pierwszy felieton w krakowskim „Kurierze Codziennym”. W czasie wakacji autor bardzo dużo czytał, co później stało się jego nawykiem w życiu dorosłym. Był również maniakiem kupowania książek, o czym świadczy euforia, z jaką odebrał prezent pomaturalny- „Beniowskiego” w wydaniu Biblioteki Narodowej. W 1956 r. wybrał się w podróż do Wilna, miasta Mickiewicza, Czeczota, Zana, Słowackiego i Spitznagla. Jednak to miejsce identyfikował przede wszystkim z postacią książki „Powieść bez tytułu” Stanisława Szakarskiego. Kubacki był również fascynatem muzyki. Przed pójściem na studia zastanawiał się czy nie poświęcić się komponowaniu, umiał bowiem grać na fortepianie. Matka autora zmarła wcześnie, a ojciec starał się wdrożyć patriarchalne zasady. Fascynacją do literatury i języka zaraziła go babcia, chłopka z Kujaw, która była dla autora mistrzynią neologizmów. Kubacki studiował polonistykę na UJ, którą był bardzo rozczarowany. Autor mówi o tzw. studiach peryferyjnych nt. historii kultury średniowiecznej i renesansowej, do których zachęcał go jego ulubiony wykładowca- Ignacy Chrzanowski. Na Plantach spędzał czas na pogawędkach ze Stanisławem Kołaczkowskim. Udzielał się również w Kole Polonistów. Po doktoracie, autor napisał pracę habilitacyjną nt. III cz. „Dziadów”. Książka „Lata terminowania” to zbiór szkiców literackich i recenzji Kubackiego.
Jak się to pismo niejasne wykłada? (1932)
Boy-Żeleński był uznawany jako ówczesny heretyk literacki. W artykule „Duch Adama i skandal” Żeleński doszukuje się rewelacji historycznych w poezji Norwida. Uważa, że Norwid stosuje bardzo dużo zagadek pisząc o skandalicznym pogrzebie Adama Mickiewicza. Porównuje Mickiewicza, którego martwe ciało jako pierwszy „obejrzał” kościół św. Magdaleny do sceny biblijnej, gdzie zmartwychwstałego Jezusa jako pierwsza zobaczyła Magdalena. W dalszej części utworu znajdują się kolejne analogie do Ewangelii. Celem poetyckim Norwida było ukazanie skandalu na emigracji- pogrzebu Mickiewicza.
Niepokoje mistrza Karola (1934)
Karol Irzykowski napisał tzw. alarm eseistyczny pt. „Niebezpieczeństwo książki” wypowiadając się paradoksalnie jako obrońca ligi obrony przeciwksiążkowej, chce ograniczyć liczbę „autorskich porodów” i ustanowienia nowych kar za „pisarskie poronienia”. Mówi za Rejem, że zbyt natarczywie „warczą na nas książki”. Podkreślił także, że daleko nam do oczytania i rozmachu wytwórczości księgarskiej Zachodu. Mówi też o zalewie książek zagranicznych i małej ilości książek polskich. Podobnie jak Flutkowski, Irzykowski uważa, że pisanie książki zabiera nam część życia.
Twórczość Knuta Hamsuna (1934)
Hamsun to laureat literackiej nagrody Nobla, który pochodzi z Norwegii. Nagrodą ową otrzymał na początku XX w. Został okrzyknięty „norweskim Rosseau”. Wśród literatury francuskiej i amerykańskiej początku wieku pozostał twórcą niezrozumiałym. Jako pierwszy monografię o Hamsunie napisał John Lanquist, który zaprezentował stosunki społeczne w Norwegii będące źródłem fenomenu jak i prymitywizmu pisarza, który zlekceważył konwencje powieściowe w „Włóczęgach” i „Auguście Powsinodze”. Kontrastową lekturą jest „Pan”, w którym prezentuje piękno krajobrazu. Typowe dla Hamsuna było „socjologizowanie”. W swych dziełach Hamsun nie liczy się z artystycznym prawdopodobieństwem i logicznym tokiem wydarzeń- to tzw. „fizjokratyzm”. Fenomen Hamsuna polega na powtarzaniu kilku schematów fabularnych, przez co zyskują one na wyrazistości. Jest on relatywistą, który uznaje prymat woli. Pisze również o starości jak w „Róży”. Oto streszczenia kilku jego powieści:
„August Powsinoga”- akcja odgrywa się w Polden, gdzie mieszkańców zaskakuje klęska żywiołowa, brak śledzi; w tym czasie do Polden wraca z włóczęgi August, który chce przywrócić wioskę do cywilizacji- rozbudowuje i uprzemysławia wioskę, zakłada pocztę, bank i fabrykę, wdraża kapitalizm, co kończy się krachem i głodem
„Benonim”- Mikołaj Arentsen, to syn chłopski, który ulega wpływowi życia miejskiego
„Radość ostatnia”- o rozwalonym folwarku, który stał się sanatorium
„Błogosławieństwo ziemi”- o Elizeuszu, bywalcu miejskim i jego chłopskim bracie- Sewercie
„Kobiety u studni”- o Franku, obiecującym Poliglocie i jego bracie Ablu, kowalu
„Włóczęgi”- o Joakimie pracującym na roli i jego bracie- Edwarcie, który jako wędrowca doświadcza biblijnej nauki życia
Książka o „Panu Tadeuszu” (1934)
Mowa tutaj o książce Stanisława Pigonia o „Panu Tadeuszu”. Część pierwsza tej książki poświęcona była tradycjom obyczajowym i literackim poematu, druga- analizie procesu twórczego, trzecie zaś opiewa sławę, jaką zyskała epopeja. Pigoń odkrywa tu silne związki „Pana Tadeusza” z literaturą XVIII w., a zwłaszcza z najmniej oświeceniowym komediopisarzem Niemcewiczem. Ukazuje, że „Pan Tadeusz” był ucieczką od paryskiego bruku w stronę nostalgii, wspomnień. Ponadto, epopeja jest studium mickiewiczowskiej osobowości. Jednak coraz więcej dokumentów i faktów w lekturze Pigonia wpływa na problemy egzegetyczne (związane ze zrozumieniem). Wg Pigonia Mickiewicz porusza problem współżycia Polski i Litwy na przykładzie zaścianka. Ostatnia część tryptyku Pigonia porusza socjologiczny profil „Pana Tadeusza” i doszukuje się ideologii.
„Zazdrość i medycyna” (1935)
Recenzja z powieści „Zazdrość i medycyna” Michała Chromańskiego. To wg Kubackiego połączenie
ówczesnego symbolizmu, nastrojowości i reportażu z dziedziny nieznanej. Tam zostaje zaprezentowana śmierć krawca Golda, gdy ma donieść Widmarowi o schadzce z jego żoną, Rebeką. Gold jest dla autora niczym prosektorium. Pojawia się tu zbyt duże napięcie i groza, co czyni utwór groteskowym. Autor forsuje tutaj kobiecą problematykę, z jednej strony pojawia się tu męska potrzeba matriarchatu, z drugiej zaś ujęcie kobiecej elegancji, a zarazem kobiecego erotyzmu. Z racji forsowania języka medycyny recenzje nt. tej książki pojawiły się w „Polskiej Gazecie Lekarskiej” z 1933 r. W owej lekturze widać napływy literatury rosyjskiej i Szekspira. Widoczne jest to w erotycznej scenie, gdzie Rebeka gładzi po kolanie Widmara, co przypomina sytuację Otella. Przywołany został również cytat z „Otella” „potwór z zielonymi oczami”. Widać też analogię z Dymitrem Karamazowem (z „Braci Karamazow” Dostojewskiego) i Wismarem, który zastając pustą garsonierę zawodzi się na żonie. Obecne są tu motywy: wybaczanie w imię tego, żeby było to po raz ostatni, chęć usunięcia kochanki z oczu ludzkich, wynajdowanie fikcyjnych rywali, widok kochanki uśmierzający ból, obraz nieuśmierzonego niczym niepokoju- kaźni zazdrości (jak u Dostojewskiego). U Chromańskiego psychologię zastępuje fizjologia.
„Dyliżans warszawski” (1935)
Recenzja ze szkiców literackich Marii Kuncewiczowej. Wg Kubackiego w owych szkicach panuje różnorodność fragmentów, które „poupychane są w tomiku”- jak dyliżans. Można tu wyodrębnić kilka migawek warszawskich: charakter stołecznych ulic („Ulice”), pokazuje osiągnięcia techniki- dyliżans, autobus; niedostępne kamienice („Przyjaciel”); typy służących i pracownic domowych („U siebie”); salony fryzjerskie z kobietami, które dzwonią do wyimaginowanych kochanków („Bogate i szczęśliwe”); przez ogrody, gdzie dzieciarnia bawi się w „czarnego luda”; do domu podrzutków na ul. Nowogródzkiej („Sen podrzutków”) i ogród zoologiczny na Pradze („ZOO”). Tu Kuncewiczowa piętnuje nudę. Jest też obrazem publicystyki, porusza nurtujące epokę zagadnienia.
„Wspomnienia mego przyjaciela” (1935)
To tytuł nowego tomu zbiorowego dzieł Anatola France'a, autora „Wyspy pingwinów”. Poprzez kataklizm dziejowy, problemy gospodarcze i nędzę sława France'a podupadła. Jest to autor, który niemal zimnym okiem patrzy na codzienność, pozostając niewzruszonym. Według Kubackiego, autor „Wspomnień mego przyjaciela” stosuje zbyt wiele uogólnień, socjologizuje. Roman Dybowski, który jest również krytykiem literackim, poczytuje Anatola France'a jako jednego „najniemoralniejszych” pisarzy.
Kubacki poczytuje za słabość France'a, a zarówno jego siłę intelektualizm. France bowiem nie posiada potrzeby do zrozumienia irracjonalnych zachowań ludzkich, w związku z tym autor jest w pewien sposób ograniczony.
„Wędrówka Joanny” (1935)
Recenzja z powieści Ewy Szelburg-Zarembiny pt. „Wędrówka Joanny”, która stanowi część cyklu „Matka Judasza”. Autor recenzji na samym wstępie przywołuje główne etapy wędrówki Joanny, które pojawiły się w utworze:
I etap- młyn macochy Joanny, pani Wincenty. Tu pojawia się intryga romantyczna- p. Wincenta, która pochowała trzeciego męża ma już upatrzonego czwartego. Jest nim Firmanty, który notabene okazuje się być kochankiem pasierbicy pani Wincenty, Krystyny. W związku z tym macocha postanawia wydać Krystynę za starego piwowara. Wściekła Krystyna domaga się zemsty na matce i chce ją zarazić ospą. Niestety, sama pada ofiarą własnej intrygi. Oszpecona, postanawia podpalić stodołę, gdzie spał Firmanty. Sama wskakuje do ognia razem ze swym bękartem. Firmantemu udaje się przeżyć. Spalenie szopy zaskutkowało biedą, w związku z czym Joanna postanawia poszukać szczęścia u bezdzietnego wujostwa.
II etap- u wujostwa; wuj Joanny był rządcą we dworze. Wujenka Joanny, Julia, nie była zadowolona z przyjazdu bratanicy, gdyż obawiała się zdrady ze strony kochliwego męża. On stał się sprawcą ciąży Maryny, służącej. Gdy Maryna rodzi, Julia zostaje przewieziona do szpitala psychiatrycznego, a Joanna musi szukać kolejnego miejsca.
Po drodze Joanna trafia na absztyfikantów, flirtuje z Cyganem, odrzuca zaloty starego ogrodnika i w rezultacie udaje jej się dotrzeć do zagrody wzbogaconego zduna, pana Dederki. Jest to III etap jej wędrówek. Tu Joanna poznaje Kaja, młodego ogrodnika, który wkrótce staje się jej małżonkiem.
Następnie, autor analizuje zawartość literacką utworu wspominając o motywie snu we śnie, który uważa za najbardziej spektakularny. Podziwia obraz świata snów i bladych lęków, który stworzyła Szelburg-Zarembina. Podkreśla tutaj symbolikę wędrówki, jako poszukiwanie własnego miejsca na ziemi.
„Dziewczęta z Nowolipek” (1935)
Recenzja z powieści Poli Gojawiczyńskiej. Przedstawienie losów córek kobiet z suteren, warsztatów i sklepików, które na co dzień zajmują się szyciem, prasowaniem i gotowaniem. Główne bohaterki powieści to: Kwiryna, Janka, Bronka, Franka, Cechna.
Na przykładzie rodziny Mossakowskich, Gojawiczyńska przedstawia losy rodziny wyrobników. Ojciec, który jest stolarzem i zdradza żonę. Wiecznie zalatana matka. Syn, który skończył gimnazjum i jest muzykiem. Córka śpiewaczka i młodsze dziewczynki.
Pani Raczyńska jest tu przykładem losu wdów. Żyje ona w nędzy, dla pieniędzy pozwala się upodlić, nie ma honoru ani moralności.
Gojawiczyńska prezentuje również tło polityczne tj. rusyfikacja etc. A także społeczne, dziewczęta z Nowolipek trafiają na ulicę Marszałkowską w Warszawie. Ma to związek z wybuchem wojny i powszechną nędzą. Dziewczyny zarabiają na życie prostytucją. Autor recenzji uważa, że Gojawiczyńska zbyt słabo nakreśliła istotę tragedii dziewcząt z Nowolipek. Nie mniej uważa, że „Dziewczęta z Nowolipek” to nowy etap twórczości Gojawiczyńskiej.
„Grypa szaleje w naprawie” (1935)
Recenzja z powieści Jalu Kurka, która poruszała problematykę nędzy wsi. W utworze Kurka przedstawione zostają wątki ściśle związane z zagadnieniami społecznymi tj.
a) emeryt Korabiowski, ta część cechuje się prostotą i humorem
b) dola inteligenta na głębokiej prowincji, niechęć młodego pokolenia do pracy w ośrodkach wiejskich, beznadziejna atmosfera zastoju i nudy (słabe ujęcie)
c) miłość jawnogrzesznicy Zeńki do ślepnącego skrzypka (liryzm)
Autor recenzji zarzuca Kurkowi zbyt częste zestawienie sytuacji poetycznych z prozaicznymi.
„Granica” (1935)
Recenzja dot. powieści Nałkowskiej „Granica”. Kubacki na początku pisze, dlaczego w recenzji potrzebne jest przytoczenie fabuły. Potem przytacza postaci z „Granicy”, tj. Zenon Ziemkiewicz, student nauk politycznych zakochany w Elżbiecie, a uwikłany w romans z Justyną, służącą. Opisuje zakończenie tego nieudanego romansu. Kubackiego zachwyca ujęcie przez Nałkowską świata konsumentów i świata proletariatu, dostatku i biedy. Podłoga parteru kamienicy Kochlikowskiej, a zarazem sufit suteren, co tworzy jeden węzeł tragiczny. Kubacki docenia w Nałkowskiej bystrą analizę warstw, a także realizm, zastosowanie psychologii powieściowej i studiowanie zwykłych zjawisk. Niesamowity jest również styl Nałkowskiej- mieszanka intelektualizmu z brutalną bezpośredniością.
„Słowik litewski” (1936)
Recenzja dotycząca tomiku poezji Kazimiery Iłłakowiczówny. Jest to poetka traktująca poezję hobbystycznie, jako margines jej życia. Charakterystyczne dla poetki jest zajmowanie się sprawami bierzącymi w sposób niemal publicystyczny. Jej utwory są niezwykle zróżnicowane- możemy tu odnaleźć igraszki, ale i poważne utwory liryczne, co Kubacki określił mianem „sobiepaństwa literackiego”. Utwory posiadają akcenty religijne, patriotyczne i społeczne. Jeżeli chodzi o styl wypowiedzi to ulubioną jego formą jest styl baśniowo-ludowy, o czym świadczą asonanse końcówek wersów i liczne personifikacje. Ballada i przypowieść ludowa są w stanie wyrazić wszystkie uczucia. Drugą stroną Iłłakowiczówny jest samotność, którą chwali i zaleca w „Kariatydzie”. Najsłynniejsze utwory z tomiku to: „Koniec płaczącego ptaka”, „Siła pierścienia”, „Z nurtem”, „W pierścieniu”, „Piosenka o ubożęciu”, „Kamień i słowik”.
„Srebrna waga” (1936)
Recenzja dotycząca tomiku Mariana Piechala. Kubacki uznaje go za współczesnego Norwida, a także Stefana Żeromskiego, którzy również borykali się z problemem pisarza i społecznika. W warstwie artystycznej Piecha nawiązuje do patosu Norwidowskiego parabolizmu. Potwierdza słowa Miłosza twierdząc, że w czasie wojny nic nie zostaje oprócz sztuki. W przeciwieństwie do innego tomiku Piechala, „Elegie całopalne”, „Srebrna waga” jest zwrotem ku poezji osobistej. Tutaj również nie ma tego ognia, który jest symbolem intensywności (jak w „Elegiach…”). Poetę dopada natomiast lęk metafizyczny, co uwydatnia w wierszu „Obrachunek”.
Poezje Flukowskiego (1936)
Recenzja dotycząca tomiku Stefana Flukowskiego pt. „Dębem rosnę”. Typowe dla Flukowskiego jest zastosowanie barw zielonej i niebieskiej, które tworzą pejzaż, a zarazem są w stanie ukazać marsz wojska. Ważne jest tu zespolenie żołnierzy i przyrody. Wojsko też może być lasem z najeżonymi pędami. Flukowski to wizjoner i intelektualista, dlatego ma tendencję do odrealniania świata. Ma skłonność do nadmiernego stosowania przenośni. Typowym motywem dla Flukowskiego jest „koło magiczne” zataczane wokół nas przez przyrodę. Klasycznym przykładem jest tutaj utwór „Hypnos”. W „Starcie pływaków” zastosowana zostaje innowacja w postaci ukazania jak gdyby kadru z filmu. Dosyć dziwne jest tutaj miejsce człowieka, który nie potrafi się odnaleźć w tym świecie kultury. Człowiek znajduje się tak naprawdę między pierwszą a drugą wojną światową, w świecie barbarzyństwa i okrucieństw.
Płonące niebo Teofila (1936)
Recenzja dotycząca książki Jana Parandowskiego pt. „Niebo w płomieniach”, które było jego debiutem powieściowym. Wcześniej Parandowski zajmował się głównie pisarstwem historycznym np. „Król życia”(biografia Wilde'a) i „Dysk olimpijski”.
„Niebo w płomieniach” przedstawia rzeczywistość zaboru austriackiego przed wybuchem wojny, zwieńczony wątkiem legionowym na końcu powieści. Podobną problematyką zajmował się Zegadłowicz w swojej powieści „Zmory”, w której przy prezentacji posłużył się niemal fizjologicznym naturalizmem. Kubacki dostrzega też analogię z dziełem Peipera „Ma lat 22”. „Niebo w płomieniach” ukazuje problem krytycyzmu religijnego, który stał się tematem przewodnim powieści. Główny bohater powieści, młodzieniec Teofil zaczytuje się w Renanie i staje się badaczem Pisma Świętego. Kubacki wspomina jeszcze inne postaci „Nieba…” tj. żywiołową Alinę, miłość Teofila. Kościuka, kolegę chłopca, który na łożu śmierci mówi o potrzebie wiary, rodziców agitujących Teofila do wiary . Książka jest dowodem na to, że intelektualizm zawsze pokonuje irracjonalizm.
Tragiczna powieść Świętochowskiego (1936)
Recenzja dot. powieści historycznej Aleksandra Świętochowskiego pt. „Twinko”. Ukazana zostaje tutaj historia Jana Twinki, który odczuwa wyrzuty sumienia z powodu hańbiącej jego nazwisko współpracy ojca z Nowosilcowem. Postanawia więc nie żenić się, a nieuczciwie zdobyty przez ojca majątek przeznacza na fundusz obrony. Zostaje zesłany na Sybir, a po śmierci Mikołaja I otrzymuje ułaskawienie. Recenzent pokazuje niekonsekwencję Świętochowskiego np. Twinko nie chce się żenić, ale w obozie poznaje Kalę i zmienia swoje postanowienie. Cały utwór wydaje się Kubackiemu kiepski z tego względu, że zabrała się za niego osoba, która wielokrotnie dała wyraz niezrozumienia dla miłości, pokory i współczucia.
Sprawa Brzozowskiego (1936)
Opis tragedii pisarza, Stanisława Brzozowskiego. Autor „Legendy Młodej Polski” znalazł się na liście Burcewa, liście agentów Rosji- Ochrany. Ma formę felietonu. Jest to sprawa z 1911 r. wszczęta przez oburzonego Brzozowskiego. W obronie Brzozowskiego czynnie udzielały się środowiska literackie i młodzieżowe. Skruszony agent Ochrany, Bakaj, przyznał, że za zeznania Brzozowskiego zapłacił 75 rubli.
Niektórzy przyjaciele Brzozowskiego jak np. Władysław Klinger zaangażowali się tak bardzo, że publikowali artykuły uniewinniające pisarza.
Pierwsze tomy Prousta po polsku (1937)
Recenzja z utworów Marcela Prousta. Kubacki dostrzega dążenie Prousta do ujmowania wspomnień, niemal fotograficznych w powieści „W cieniu zakwitających dziewcząt”. Niesamowite jest tutaj kompozycyjne ujęcie świata oczami dziecka i ludzi starszych. Takie przerzucanie się z dzieciństwa do dorosłości ma również miejsce w utworze „W stronę Swanna”. Ukazuje również tęsknotę człowieka do nieśmiertelności. Proust odsłania mistyczny obraz liryki wspomnień. Kubacki dostrzega rozróżnienie przez Prousta typów pamięci tj. pamięć intelektualna, zależna od nakazu woli, a także pamięć uczuciowa, spontaniczna. Dzięki pamięci intelektualnej, Proust posługuje się refleksyjnym, wtórnym stylem, który jest nieco sztuczny. Proust ma tendencję do stosowania pleonazmów jako środków artystycznych. Lubi łączyć dialogi ze sztuką w tle np. muzyką, obrazami. Np. „W cieniu zakwitających dziewcząt” podczas rozmowy w tle leci koncert. Proustowi zależy przede wszystkim na tym, by obnażyć wnętrze swych postaci, stąd mistrzostwo analiz psychologicznych Prousta. Kubacki uważa, że Proust pozwala sobie na zbyt dużą swobodą dygresji, która skutkuje nużącą dłużyzną.
„Sidła” (1937)
Recenzja „Sideł” Leona Kruczkowskiego. „Sidła” to powieść społeczna o tematyce klasowej. W przeciwieństwie do rewizjonistycznego utworu „Kordian i Cham” Kruczkowski stał się obserwatorem współczesności. Na przykładzie buchaltera Bogdalskiego Kruczkowski ukazuje rozpadanie się warstwy drobnomieszczańskiej. Bogdalski to zubożały przez kryzys gospodarczy inteligent. Jego żoną jest Janina, wegetująca do czasu poznania doktora Rudnego, rywala Bogdalskiego. Kubacki dostrzega, że nieudolność psychoanalizy, Kruczkowski nadrabia konstrukcjami socjologicznymi.
Realizm Uniłowskiego (1937)
Opis pięcioletniego okresu twórczości Zbigniewa Uniłowskiego, autora „Wspólnego pokoju”. Uniłowski jest uznany za polskiego Flauberta. Cechą jego twórczości jest harmonia pomiędzy obiektywizmem i bezpośredniością. Uniłowski obrazuje barwami zwyczajnymi, bez koloryzowania. Jednak ten obiektywizm nie wieje chłodem szczegółów. Przykładem tego realizmu jest „Dwadzieścia lat życia”. Dygresja, w przeciwieństwie do Prousta, pełni u niego funkcję: informacyjną, dramatyzującą i charakteryzującą. Niekiedy pojawia się tchnienie liryzmu, które sprawia wrażenie ciepła ludzkiego. W „Żytach w dżungli” przedstawiona zostaje mechanika demaskacji typowa dla Uniłowskiego- demaskacja na koszt autora, a nie postaci.
„Historia literatury polskiej od początków do dni dzisiejszych (1000-1930)” (1937)
Recenzja z książki Tadeusza Grabowskiego. Tom I „Historii…” w bardzo niewielkiej części mówi o literaturze samej w sobie. Skupia się na postaciach mało znanych z okresu renesansu. Bardzo lakonicznie wypowiada się o Reju, Górnickim i Orzechowskim. Tytuły jego rozdziałów nie są adekwatne do treści w nich zawartej np. „Filozofia” nie skupia się wokół filozofii, a raczej wokół budownictwa, architektury. Autor burzy dawne hierarchie, ale nie zastępuje ich nowymi. W dziale poezji XVIII w. autor pisze o powieściach Krasickiego, komediach Bohomolca, działalności w operze Bogusławskiego i twórczości Konarskiego, Wybickiego i Staszica- zaniedbanie, brak konsekwencji.
Tom II zajmuje się bardziej literaturą. Jednak i tutaj autor zawodzi. Epokę pozytywizmu nazywa realizmem, myli nazwiska twórców, używa chwiejnej retoryki np. nadużywa „raczej”, „z pewnością”, popełnia błędy stylistyczne i nie radzi sobie jako krytyk Norwida.
Monografia Reymonta (1937)
Choć twórczość Reymonta cechuje prymitywizm intelektualny, nieznośne maniery stylistyczne i rozmazany liryzm, jego talent pisarza-realisty jest nie do podważenia. W związku z analizą twórczości Reymonta, Kubacki przywołuje monografię Juliana Krzyżanowskiego „Władysław St. Reymont”. W monografii tej niewiele jest mowy o biografii Reymonta, dużo jest natomiast badań nad samą twórczością, co dobrze świadczy o dziele.
Prace ofiarowane Kazimierzowi Wóycickiemu (1938)
Recenzja dotycząca pracy zbiorowej pt. „Prace ofiarowane Kazimierzowi Wóycickiemu”. Znajduje się tu między innymi studium Zbigniewa Łempickiego pt. „Forma i norma”, Stefana Żółkiewskiego „Charakter orzeczeń metodologicznych w naukach humanistycznych” (tę część Kubacki uważa za zbyt zagęszczoną, dlatego ciężko jest uchwycić sedno sprawy, jakie próbuje nam przekazać Żółkiewski). Kubacki krytykuje również pracę Manfreda Kridla pt. „Wstępem do badań nad dziełem literackim”, którą uważa za zbyt polemiczną i nie opartą na teorii. Ważny jest tutaj szkic Henryka Elzenberga „Zabarwienie uczuciowe jako zjawisko estetyczne”. Według Kubackiego pomija on aspekt estetyczno-poznawczy. Z drugiej części, jaką stanowi „Z zagadnień poetyki”, Kubacki docenia piękną analizę Wacława Borowego pt. „Rytmiki prozy Żeromskiego”.
Studium o Leśmianie (1938)
Recenzja dotycząca studium Adama Szczerbowskiego „Bolesław Leśmian”. Kubacki już na samym wstępie komplementuje owe dzieło. Szczególnie podoba mu się ukazanie tego, że Leśmian nie pasował do trendów swojej epoki w związku z jego upodobaniami do baśniowości.
Poeta walki i klęski (1938)
Opis twórczości Antoniego Słonimskiego, poety, satyryka i recenzenta teatralnego „Kronik tygodniowych”. Słonimski okazał się też pisarzem, bowiem jest autorem „Dwóch końców świata”, powieści humorystycznej. Oczywiście występował tam modny w latach 30. XX w. katastrofizm. Kubacki uważa, że ta powieść jest skutkiem nieudolności Słonimskiego jako poety katastroficznego. Z kolei ten ukazany w powieści okazuje się zbyt groteskowy, w związku z czym traci swoja filozoficzną podstawę. Podobnie nie udaje mu się wyciągnąć tragizmu.
W poezji Słonimski lubi nawiązywać do twórców romantycznych tj. Byron. W swej poezji ukazuje tragedię humanitaryzmu, która przeciwstawia się humanizmowi. Słonimski jest pacyfistą i taka też jest jego poezja. Ale w wierszu pt. „Rzym” nasz poeta-pacyfista nawołuje do heroicznego życia, co świadczy o dysharmonii jego twórczości.
Na temat ferdydurkizmu (1938)
Recenzja dot. „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza. Po wydaniu książki Gombrowicz zamieścił w „Wiadomościach Literackich” komentarz do swojego dzieła w celu „zapobieżenia dezorientacji krytyki”. Celowym zabiegiem artystycznym Gombrowicza jest nieokreśloność, ale i powiązania z symbolizmem. Kubacki uważa, że nie było jeszcze książki o tak ambitnych założeniach jak „Ferdydurke”. Tendencyjność i jaskrawość, a także zerwanie z rzeczywistością to fenomen Gombrowicza. Naczelną sugestią „Ferdydurke” jest niedojrzałość wyrażona w warstwie językowej, a także postaci. Gombrowicza fascynuje ten infantylizm, który mam miejsce w formie i w treści utworu. Kubacki uważa, że Gombrowiczowi udało się osiągnąć integralizm literacki, czyli zatarcia granicy między rzeczywistością życia i rzeczywistością fikcyjną, prowadzącą w rezultacie do złudzenia. Niezamierzonym zabiegiem artystycznym, które w dziele dostrzegł Kubacki jest ścieranie się komizmu z tragizmem, co w rezultacie prowadzi do groteski. Przerysowanie rzeczywistości prowadzi do fantastyki, a fantastyka i karykatura dają efekt groteski. Kubacki zarzuca Gombrowiczowi zbyt małe urozmaicenie środków ekspresji i pewną monotonię powieści. Kubacki uważa język Gombrowicza za sowizdrzalski, a dzieło określa mianem „tragicomedia dell'arte”.
Próby epiki (1938)
Na wstępie Kubacki wspomina o zmianach, jakie zaszły w obrębie polskiej prozy: przesilenie realizmem, poruszanie tematów społecznych. Rewolucją stało się stosowanie w prozie poetyckiej otwartej kompozycji oraz poczynanie typowe dla awangardy. Poeci piszący często dzielą powieść na pierwiastki liryczne i opisowo-reportażowe. Prawdziwą próbą epicką jest utwór Lucjana Szenwalda „Scena przy strumieniu”, w którym autor starał się nawiązać do tradycji romantycznych. Nowego znaczenia nabiera również pojęcie poematu, który staje się po prostu zbiórką wierszy np. „Powrót na Powiśle” ST. R. Dobrowolskiego.
Recenzje-miniatury (1938)
1) Mieczysław Braun. „Sonety”
Recenzja z nowego tomu Mieczysława Brauna zawierającego 48 sonetów. Kubacki uważa, że są one wewnętrznie zharmonizowane. Występują tu trzy motywy: motyw rozdarcia, motywwspomnienia miłosnego i motyw przemijania. Poeta prezentuje nam pejzaż zadumy i samotności, swoją poetyckość wywodzi z Prousta.
2) Włodzimierz Słobodnik. „Niepokój wieczorny”
Zaprezentowanie smutku wieczorności jako niedosytu świata. Talent poety polega na umieszczeniu w krótkim wierszu lirycznym całego szeregu przedmiotów i obrazów.
3) K.I. Gałczyński. „Utwory poetyckie”
W tomiku tym możemy oprócz cudownych liryków znaleźć utwory przeciętne, fraszki polityczne i pamflety. Kubacki twierdzi, że ten tomik demaskuje miłość Gałczyńskiego do lirycznych grotesek.
4) Władysław Sebyła. „Obrazy myśli”
Poeta, który znajduje się poza obrębem sporów poetyckich, zarówno ideologicznych, jak i formalnych. Wśród najciekawszych utworów Sebyły Kubacki wymienia „Obrazy pamięci”(który jest swoistą sonatą nocy) oraz „Ojcze Nasz” (parafraza modlitwy pańskiej). Sebyła kocha się w archaizmach, anakolutach i rozczłonowaniach zdaniowych.
5) Stanisław Rogowski. „Wieczór oczekujących”
Twórczość Rogowskiego jest dziwną syntezą elementów krajobrazowych i elementów ludowych. U niego sielanka graniczy z baśnią. Cechą retoryczną Rogowskiego jest stosowanie animizmu. Kubacki uważa obrazy Rogowskiego za nieco maziste.
6) Jalu Kurek „Myślom ciasno”
Jalu Kurek to zarówno dziennikarz jak i poeta. Jako poeta kieruje się w stronę futuryzmu. „Myślom ciasno” to zbiór felietonów o tematyce społecznej, Kubacki chciał zaakcentować pierwiastek poetycki, który występuje u Kurka.
7) Maria Kuncewiczowa. „Kowalscy się odnaleźli”
Recenzja z opowieści reportażowej Marii Kuncewiczowej. Kubacki ceni w tej powieści żywy dialog, który jest grą racji i antyracji.
„Lżejszy kaliber” (glossa krytyczna o Irzykowskim) (1938)
Recenzja dotycząca książki krytyka literackiego, Karola Irzykowskiego pt. „Lżejszy kaliber”. To zbiór felietonów, szkiców, publicystyki i rozpraw literackich. Autor tej książki porusza tematykę psychologii bólu i tajemnicy śmierci. Kubacki docenia fakt, że Irzykowski ukazuje wiele aspektów przedstawianych przez siebie problemów. Zarzuca mu jednak zbyt dużą tendencję do gloss, które nie prezentują wystarczająco problemu, natomiast stanowią obraz samego autora. Za najwybitniejszą część, uważa Kubacki „Autobiografizm, który znajduje się w ostatnim tomie.
Rzecz o Przybyszewskim (1938)
Opis twórczości poety młodopolskiego pisany ku 10 rocznicy śmierci poety. Tu Kubacki przywołuje monografię Aleksandra Rogalskiego. Recenzent zarzuca Rogalskiemu zbyt powierzchowne potraktowanie samej twórczości Przybyszewskiego i skupienie się na jego osobowości. Rogalski uważał bowiem Przybyszewskiego za człowieka stoczonego i słabego. Alkoholizm, w który popadł poeta Rogalski uważa za niewybaczalny grzech. Tym samym monografia jest przejaskrawiona.
C. F. Ramuz po polsku (1938)
Twórczość Ramuza, szwajcarskiego moralisty, krytyka i powieściopisarza, odkrył Stanisław Flukowski, który na łamach „Tygodnika Ilustrowanego” i „Przeglądu współczesnego” publikował recenzje tych dzieł. Zajął się on również tłumaczeniem dzieł Szwajcara zaczynając od utworu „Pastwisko na Deborence”. To wstrząsająca historia górska mówiąca o tragedii młodego pasterza, któremu jako jedynemu udało się ocaleć po trzęsieniu ziemi. Musiał się pogodzić ze śmiercią swoich bliskich (szczególnie ciężko przeżył śmierć swojej narzeczonej).
Kubacki dostrzega u Ramuza tendencję do spajania literatury: francuskiej i skandynawskiej. Porównuje go do Kurta Hamsuna.
O pamięć Stanisława Augusta (odpowiedź na ankietę) (1938)
Kubackim wstrząsa fakt, że obecnie nikt z Polaków nie zna miejsca pochówku Stanisława Augusta Poniatowskiego. Dowiadując się o tym, że Wołczyn stał się miejscem spoczynku Poniatowskiego wszyscy reagują tak samo- kara za popełnione grzechy. Kubacki broni Poniatowskie i twierdzi, że powinien on spocząć w Warszawie (Łazienki albo Katedra).
Andrzej Strug (1938)
Recenzja dotycząca twórczości Andrzeja Struga. Kubacki ceni Struga za to, że jest on zdeklarowanym pisarzem społecznym i historycznym. Swoją twórczość zaczyna „Ojcami naszymi” (tematyka powstania styczniowego i rewolucji), przez nastroje porewolucyjne, legiony, wojny po wielki kryzys gospodarczy w „Miliardach”. Strug wg Kubackiego lekceważy dorobek powieści społecznej (Balzak) i głosi modernistyczną koncepcję sztuki, np. w „Pan i parobek” lub „Polaki” rezygnuje z utartego schematu patriotycznego na rzecz przedstawienia problematyki chłopskiej. Stylem lirycznym przypomina Żeromskiego. „Pokolenie Marka Świdy” Kubacki uznaje za zdradę Struga i jego klęskę artystyczną. Mimo wszystko, uważa, że Strug jest mistrzem interesującej fabuły, innowacji fabularnych oraz dyskretnej satyry. Zarzuca Strugowi lekką sensacyjność.
Corpus Przybyszewscianum (1939)
Jest to krótka monografia rozwoju twórczości Przybyszewskiego.
1)Na samym wstępie Kubacki przywołuje listy Przybyszewskiego opublikowane przez Helsztyńskiego. Przybyszewski to twórca „Synów ziemi”, kocha się w naturalizmie i nastroju dekadenckim. Był bardzo zdolny, w młodości był stypendystą Kasy im. Karola Marcinkowskiego, mógł więc zostać architektem. Wyjechał do Berlina i porzucił studia. Jego prawdziwym marzeniem było założenie szkoły literackiej. Uważał, że „człowiek trzeźwy jest nudny”, w związku z czym popadł w alkoholizm. Fascynował go irracjonalizm, abstrakcja. Interesował się również w demonizmem i satanizmem. To on jest słynnym głosicielem hasła parnasizmu- „sztuka dla sztuki”. Bardzo dobrze znał literaturę niemiecką, słabo polską. Stąd często w jego publikacjach występowała składnia niemiecka. Był niezwykle kochliwy. Głównymi adresatkami jego korespondencji były kobiety. Jak wiadomo, stał się przyczyną upadku małżeństwa Jana Kasprowicza.
2) Lata 1906-1917 to rozwój twórczości Przybyszewskiego. W związku z czym jego sytuacja finansowa ustabilizowała się. Jednak po okresie geniuszu, gdy tworzył bezinteresownie, odkrywa żyłę złota, jaką jest pisanie. Zaczyna pisać „na życzenie”, w związku z czym, zatraca swój geniusz. Dlatego ówczesna krytyka zarzucała mu bardzo często kłamstwo i sztuczność.
„Poemat o Warszawie” (1939)
Recenzja z „Poematu o Warszawie” Światopełka Karpińskiego. Twórczość Karpińskiego nawiązuje do „Sofijówki” Trembeckiego. Karpiński świadomie rezygnował z koncepcji długich, statycznych opisów, natomiast wprowadzał dużo akcji, ruchu. Kubacki krytykuje niejednolitość stylu Karpińskiego. Jest to poemat opisowy, w którym brak refleksji lirycznych. Technika Karpińskiego opiera się na kontrastowaniu współczesności z sielanką.
Nieśmiertelność sztuki (1939)
Recenzja z wystaw organizowanych w Pałacu Ligi Narodów w Genewie.
„Publiczność literacka” (1939)
Recenzja z utworu Jana St. Bystronia „Publiczność literacka”, książki dotyczącej zjawisk społeczno-literackich. Kubacki uważa to za uniwersalny wykład z wiedzy humanistycznej. Zarzuca Bystroniowi nadmiar skomplikowania, który owocuje uproszczeniem, pobieżnym potraktowaniem niektórych zjawisk. Ceni dzieło za to, że oprócz podejścia czysto socjologicznego, Bystroń dokonał prób wartościowania estetycznego zjawisk w literaturze.
Kariera i wielkość Trembeckiego (27 sierpnia 1939)
Kubacki odwołuje się do studium o Stanisławie Trembeckim autorstwa Claude'a Backvisa pt. „Un grand poete polonaise du XVIII siecle Stanislas Trembecki”, w którym nakreślona została mentalność czasów oświecenia oraz twórczość Trembeckiego. Kubacki krytykuje niewiedzę Backvisa dotyczącą stosunków szlachta-król. Uważa, iż założenia tego studium są zbyt proste i nieco staroświeckie- analiza utworów Trembeckiego i próba ustalenia ich polityczno-publicystycznej genezy. Niemniej tą nieco szablonową monografię, Kubacki uważa za błyskotliwą.
Pod znakiem epiki (1946)
W obecnej epice dostrzega się uprzedzenie do powieści historycznej i kult epiki w stylu Marii Dąbrowskiej. Dąbrowska stworzyła nowy nurt powieści historyczno-obyczajowej jak np. „Noce i dnie” o rodzinie Niechciców. W „Ludziach stamtąd” Dąbrowska łamie hierarchię dworską ukazując proletariat wiejski, skupia się na aspekcie ziemiaństwa. Dąbrowska posluguje się techniką koncentryczną, czyli opisem w ruchu. Warunkiem epiki wg Kubackiego jest rozmiłowanie w szczegółach i ujęcie w tym istoty bytu. W myśl biologizmu powieści XIX-wiecznej powstały utwory Dąbrowskiej takie jak „Upaniszada” i „Triumf Dionizego”. Kubacki ceni Dąbrowską za chłonność życia, obiektywizm i dostrzeżenie przemijania w jej epice. Przeciwieństwem Dąbrowskiej jest Conrad zajmujący się prozą psychologiczną.
Wczasy literackie (1946)
I- analiza dzieł Woltera; Kubacki krytykuje powiastki filozoficzne, które są jedynie słabą publicystyką; a jeśli chodzi o formę literacką, uważa, że dzieła te są zbyt słabe artystycznie; wg niego fabuła u Woltera jest niezwykle naiwna i schematyczna
II- „Pośmiertny los Dantego”; autor ukazuje uniwersalność dzieł Dantego
III- „Bon sens”; Kubacki prezentuje obronę Dantego- Wolter (za) i Milton (przeciw); Milton dał znać o swojej antypatii do dzieł Dantego w „Szkicu o poezji epickiej”
IV- „Doktor wszech nauk”; w „Osobliwościach natury” Wolter wskazuje na błędy filozoficzne Lukrecjusza i Wergiliusza; gloryfikuje również zasługi w naszej kulturze, jakie uczynili Piotr Wielki i caryca Katarzyna, co zamieszcza w dziele „Historia rosyjskiego imperium pod panowaniem Piotra Wielkiego”
V- „Granice liberalizmu i humanitaryzmu”; Wolter ośmiesza tezy Pufendorfa, który był zwolennikiem niewolnictwa w artykule „Niewolnicy” w „Słowniku filozoficznym”; w „Słowniku…” pod hasłem „demokracja” można było znaleźć ocenę Polski jako siedliska fanatyzmu religijnego
VI- „Gotowialny mędrzec”; Wolter w „Słowniku…” odwołuje się do sytuacji kary śmierci, jaką w starożytnej Grecji (Ateny) wymierzono admirałom, którzy podczas burzy nie pochowali poległych w bitwie żołnierzy
VII- Kubacki podsumowuje wiek XVIII określając go pozbawionym przesądów, pełnym racjonalizmu
Dworskość krotochwilna (1947)
Analiza literatury stanisławowskiej, która walczyła z panegiryzmem przy pomocy satyry i parodii. Kubacki wnioskuje, że skuteczniejszym sposobem owej walki była satyra, która dała początek panegirykowi żartobliwemu np. „Do króla” Krasickiego, „Portret Kiopka, szpica faworytnego króla Stanisława Augusta” Trembeckiego. Dworskość krotochwilną reprezentował głównie Ignacy Tański, żartobliwy wiersz „Supliki”.
Zmartwychwstała katedra (1947)
Recenzja z Międzynarodowych Targów Kultury odbywających się w Poznaniu, zorganizowanych przez Wojewódzką Radę Kultury. Tu główną nagrodę otrzymał historyk sztuki, Zbigniew Kępiński.
Proza Iwaszkiewicza (1947)
1
Kubacki uważa, że Iwaszkiewicz ma tendencję do powracania do tych samych tematów, co czyni go podobnym do Mauriaca.
2
Książki Iwaszkiewicza trącą aurą Orzeszkowej, Sienkiewicza, Weyssenhoffa, Żeromskiego i Bartkiewicza. W przeciwieństwie do Marii Dąbrowskiej, która ukazuje życie zdegradowanej szlachty od wewnątrz, Iwaszkiewicza staje z boku. Zmysł do ukraińskiej egzotyki, wrażliwość na czar kresowego pejzażu i uroki dworkowe oraz żal za barwnym światem czynią Iwaszkiewicza podobnym do Słowackiego. Dobór słownictwa Iwaszkiewicza charakteryzuje się egzotyzmem historycznym i regionalizmami. Iwaszkiewicz stroni od zainteresowań psychologią jak Joseph Conrad, nie interesuje go gospodarczo-obyczajowa forma ziemiaństwa jak u Kraszewskiego. Jego „Gody jesienne” przypominają zdecydowanie twórczość Słowackiego.
3
Modernizm w literaturze Iwaszkiewicza obecny jest poprzez dobór odpowiednich motywów religijnych tj. niepokój duchowy np. „Zmowa mężczyzn”, „Młyn nad Utratą”, „Czerwone tarcze”, „Matka Joanna od Aniołów” , dziwność psychologiczna, estetyczna wartość obrzędów kościelnych, opis dzieł sztuki religijnej np. „Dwa opowiadania”. Podobnie jak u Kasprowicza, Micińskiego, Przybyszewskiego i Żeromskiego. Obecne są również napływy literatury rosyjskiej tj. Lwa Tołstoja i Dostojewskiego.
4
Iwaszkiewicza reprezentował czysto estetyczny stosunek do życia. Widać to szczególnie w różnicowaniu wrażeń zmysłowych poprzez zastosowanie pomysłowych przerzutów np. „pachniały czaramchy mydłem”.
5
Iwaszkiewicz jest zupełnie innym twórcą niż uczniowie ze szkoły Prousta. Jednakże za najbardziej „proustowskie”, wyszukane, ambitne dzieło uważa Kubacki „Panny z Wilka”, gdzie Iwaszkiewicz pokazuje psychologiczne możliwości motywu wspomnień. Stosuje ku temu całą masę środków tj. refreny fabularne, powtarzające się słowa, gesty, wrażenia.
6
Inną stroną Iwaszkiewicza jest zastosowanie motywu wędrówki po Europie. Iwaszkiewicz lubował się w egzotyce i cudzoziemszczyźnie. Jego ulubionym motywem był wątek pątniczo-awanturtniczy, ale i romantyzm chwil tj. „Pejzaże sentymentalne”. Z innej też strony Iwaszkiewicz kultywuje codzienność, pokazuje swojskość tych obcych stron.
Z Tetmajera, Przybyszewskiego i Berenta Iwaszkiewicz tworzy postaci dekadenckie.
7
Kubacki dostrzega artyzm wierszy Iwaszkiewicza „Lato 1932”, który przejawia się obecnością motywu nocy, która dmie w żagiel nieba. Charakterystyczna dla poezji Iwaszkiewicza jest metaforyzacja, krótkość i poetycka zwartość.
8
W swej twórczość Iwaszkiewicz lubi pokazywać różnice między kobietą a mężczyzną.
9
Iwaszkiewicz ukazuje również motyw walki człowieka z przyrodą. Przemijalności i nieprzemijalności. Przez to naturalizuje swoje postaci, upośledza zaś analizę psychologiczną i dramatyzacją zdarzeń. Lubi zgony, intrygi. Jego założenia artystyczne kłócą się z klasyczną teorią noweli i powieści. Po wojnie Iwaszkiewicz stosował tzw. „Technikę krytą”, która polegała na kamuflowaniu warsztatowości pisania. W późniejszej twórczości Iwaszkiewicz ukazuje kobiety mówiące ożyciu, ale nie umiejące określić czym dla nich jest pojęcie życia, np. „Anna Grazzi”.
10
Podsumowanie. Kubacki uważa, że najwybitniejsze dzieła Iwaszkiewicza t5o „Bitwa na równinie Sadgemoor” i „Matka Joanna od Aniołów”. W „Bitwie…” Kubacki czyni Iwaszkiewiczowi zarzuty co do końcówki, którą określa „beznadziejną. „Matka…” z kolei to wg Kubackiego najpełniejsze i najbardziej wyraziste dzieło.
Uwagi nad poetyką Pana Tadeusza (1948)
1
Kubacki uważa, że opisowość „Pana Tadeusza” czyni problem w odbiorze tego dzieła przez czytelnika. Za to szczególnie krytykował „Pana Tadeusza” Lessing. Ale to Mickiewicz był protoplastą poezji opisowej, tylko Dellile, którym (wg Kubackiego) zainspirował się wieszcz.
2
Kubacki uważa Mickiewicza za mistrza w tworzeniu krajobrazów, który w jego dziełach odżywa, jest humanizowany. Bierze się to z użytkowania przez Mickiewicza mitologicznego narzędzia animizacji, która obecna była nawet w poezji klasycznej. Dla Mickiewicza mistrzem był twórca nurtu sentymentalnego, Franciszek Karpiński.
3
Oprócz ożywiania świata przyrody, Mickiewicz miał tendencję do ożywiania rzeczy codziennego użytkuu. Rozkochując się w przyrodzie, Mickiewicz popadał w panteizm poetycki. Człowieka z kolei Mickiewicz prezentuje za pomocą naturomorfizmów, czyli porównań do obrazów świata przyrody, np. Telimena to pstra gąsienica. Prawdopodobnie chciał on zatrzeć różnice między człowiekiem i przyrodą.
4
Mówiąc o opisowości Kubacki przywołuje osobę Józefa Tretiaka, który wymienił opisowość „Pana Tadeusza” jako kolejny wątek. Twierdził on, że przez detaliczność opisów kompozycja traci formę poematu.
5
Mickiewicz kontynuował tradycje Trembeckiego i Dellillego, którzy pisali wiersze i poematy ogrodnicze, np. motyw drzew-pomników tak samo jak Tańskiego.
6
Kubacki uważa, że tematyka świata sarmackiego w „Panu Tadeuszu” jest ściśle związana z gatunkiem, jakim posłużył się Mickiewicz przy pisaniu dzieła. Wieszcz ukazuje ogólny świat szlachty: z jednej strony baśń o złotym wieku szlachty polskiej, z drugiej zaś obrazek szlacheckiej deklasacji, nędzy, ciemnoty, swarów. Szczególnie ma to obraz w części „Kochajmy się”. Kubacki uważa, że Sedzie był ofiarą żartu Mickiewicza. Podobnie humorystycznie została przedstawiony opis rewolucji w Soplicowie. Doprowadziło to do znacznego uproszczenia życia postaci.
7
„Pan Tadeusz” opowiada o przeszłości, jest powieścią historyczną, czyli stylizacją. Jest napisany językiem baśni ludowej z elementami satyry staropolskiej i mitologicznymi akcentami maniery pseudoklasycystycznej. Mickiewicz ma tendencję do hiperbolizacji. Niekiedy podrwiwa sobie ze snobizmu i kosmopolityzmu Hrabiego i Telimeny. Wprowadza również poetykę romansu historycznego.
Motyw Narcyza (1948)
Kubacki wyznaje, że jego ulubionym motywem „Mitów” Karola Szymanowskiego jest motyw Narcyza. Narcyz był sławiony w literaturze już od czasów Owidiusza. W filozofii istniały dwa ujęcia narcyzmu tj.:
a) Plotyn- piękno zmysłowe jest jedynie cieniem piękna odwiecznego; Narcyz wg niego to odstraszający przykład człowieka, który w pogoni za ziemskim szczęściem, „śmierci się napił”,
b) Francis Bacon- Narcyz to miłość dla samego siebie, to człowiek pozbawiony werwy i energii życiowej
Romantycznymi Narcyzami są strzelec ze „Świtezianki” Mickiewicza i Robak Goethego. W modernizmie Bolesław Leśmian poruszył wątek narcystyczny w „Szmerze wioseł” i „Sadzie rozstajnym”.
Komentarz do Leśmiana1949)
1
Według Kubackiego Leśmian miał tendencję do stosowania tzw. obojnaków słownych np. zmora-niezmora, drzewo-niedrzewo itd. W ten sposób nawiązuje on do tradycyjnego w języku słowiańskim sposobu określania nie przez precyzowanie np. ni pies ni wydra.
2
Leśmian miał tendencję do stosowania tzw. zagadek literackich, którymi naukowo zajmował się Mormontell. Protoplastą tej figury retorycznej był Herder. Zagadka jest typowym elementem twórczości ludowej. Jest to rodzaj gry intelektualnej, zabawy z czytelnikiem.
3
Twórczość Leśmiana opierała się na związku zagadki z magią, nieokreślonością, tajemniczością, mantyką (wróżbiarstwem).
4
Przykłady wierszy zagadkowych tj. „Chałupa”, tudzież zagadka Sfinksa.
5
Twórczość Leśmiana nawiązywała do mistycznej paradialektyki Antoniego Ślązaka. Ten niemiecki twórca miał tendencję do negatywnego określania Boga.
6
Morfologia Ponggsa to teoria wyjaśniająca dlaczego romantyzm i modernizm to prądy idealistyczne. Te obie epoki łączą się oniryzmem i dialektyką świadomości, który znalazł odzwierciedlenie również w twórczości Leśmiana. Ukazane zostały trzy płaszczyzny obecnego świata tj. sen, rzeczywistość i śmierć.
7
Odbicie w wodzie/zwierciadle, cień, echo to właśnie druga, złudna postać bytu. Wszystkie te symbole obrazowe znajdziemy również w twórczości Leśmiana. Występuje tu gra jawy i snu, osoby/rzeczy i cienia. Przyrodę Leśmian „uczłowieczył”, zaś człowieka „odczłowieczył”. Przykładami typowego zastosowania motywu złudnego świata są „Napój cienisty”, a także „Dziejba leśna”.
8
Ludowe stylizacje, szały bachiczne, tęsknota za nirwaną, kult miłości, obrzędowość i skłonność do metafizyki są cechami modernizmu. Stanowią również pierwiastki twórczości Leśmiana, które stanowią o rustykalności, folkloryzmie polskim, ruskim i litewskim. Oryginalność Leśmiana polega na zabawie motywami makabrycznymi, opiewa również rozpad duszy, co nawiązuje do motywów hinduskich w jego twórczości. Tu pojawiają się również typowe dla Leśmiana neologizmy polegające na zastosowaniu „przedrostków stopnia” np. dobrzmiewać, domdlewać, doogarniać. Dobór takich neologizmów ma związek ze znajomością Leśmiana kresów wschodnich.
9
Kubacki uważa, że współczesna krytyka nie doceniła w Leśmianie duszy humorysty oraz nie zauważyła jego realizmu. Leśmian lubi ukazywać ułomność ludzi, ich wady.
Spowiedź klucznika (1950)
Jest to opowiadanie Kubackiego, jakby odpowiedzi udzielone przez Gerwazego Jackowi Soplicy przy jego ostatnich tchnieniach. To opowiadanie jest poświęcone Zdzisławowi Kępińskiemu.
Irracjonalny współczynnik twórczości (1950)
W czasie 20-lecia międzywojennego większość poetów miała tendencję do pisania dzieł pod wpływem Muz. Jest to naśladownictwo Jana Kochanowskiego. Obecnie nikt nie doceniał zecerów, czyli tzw. „składaczy” druku, którzy są tymi „drugimi rękoma”. To mu się zazwyczaj zdarzają chochliki lub jeżeli nie potrafi się rozczytać z czyjegoś pisma sam tworzy skojarzenia etc. Kubacki porównuje zecerów do futurystów, gdyż zdarzają im się podobne błędy, które u zecerów są niezamierzone, a u futurystów były środkiem wyrazu, artyzmem.
Widmo Fantiny (1953)
Recenzja z filmu na podstawie książki Wiktora Hugo pt. „Nędznicy”. Fantina to piękna bohaterka książki Hugo, która budzi sympatię i wzruszenie wśród kobiet. Mężczyźni z kolei oceniają to dzieło jako nieco bulwarowe. Kubacki uważa, że film nieco oddalił się od treści książki. Jest to film wyidealizowany, bo ukazuje niewyobrażalne bestialstwo okupacji i hiperbolizuje poświęcenie Fantiny. Ta, żeby utrzymać swoje dzieci sprzedawała swoje włosy i zęby.
„Pamiętniki czasów moich” (1958)
Recenzja z „Pamiętników czasów moich” Juliana Ursyna Niemcewicza. Kubacki dzieli pamiętnikarzy na piszących o sobie i tych, którzy piszą o świecie, który nas otacza. Zalicza Niemcewicza do drugiej grupy. To książka o alkoholizmie pułkownika Kilińskiego, o rozwiązłym trybie życia carycy Katarzyny i o emigracji.
Tęcza blasków promienista (1960)
Recenzja zadedykowana Julianowi Przybosiowi z „Hymnu” Słowackiego. Kubacki zastanawia się skąd się wzięła taka kolorystyczna fanfara jak „tęcza blasków promienista” w wierszu. „Promienistość” jest odbiciem sympatii Słowackiego do słońca i księżyca. Słowo „tęcza” tudzież przymiotnik „tęczowy” było słowem, na które Słowacki miał monopol. Kubacki dochodzi do wniosku, że „tęcz blasków promienistych to po prostu skrót opisu zachodu słońca, w który wpatrywał się Słowacki.
Kornelia-Bobrowa (1961)
1
Opracowanie „Irydiona” Zygmunta Krasińskiego autor zaczyna od wymieniania Muz pisarzy, np. Mickiewicz Karolina Rzewuska (Sobańska).
2
Autor wprowadza nas w historię romansu Krasickiego z przyjaciółką Słowackiego, Joanna Bobrową-Piotrowicką. Kubacki dostrzega podobieństwo tej miłości do miłości w „Irydionie” Krasińskiego. Porównuje więc Bobrową do Kornelii, a Krasińskiego do Irydiona. Na samym końcu autor przytacza fragmenty listów Krasińskiego do Bobrowej.
3
Kubacki zaczyna analizować dzieło. Skupia się wokół wątku miłosnego, który uważa za przejaw chłodnej kalkulacji. Miłość jest tu narzędziem intrygi politycznej. Masynissa skazuje na ofiarę własną siostrę, Kornelię. Tak samo czyni Irydion, który skazuje swą siostrę Elsinoe. Obie kobiety były dziewicami.
Zadaniem Irydiona było pójście do katakumb, zostanie pozornym chrześcijaninem i uwiedzenie Kornelii. Przybrał więc imię Hieronim i został „bratem” Kornelii. Gdy Irydion zaczyna ją uwodzić dziewczyna odgania go krzycząc: „Apage!”. Irydion udaje wielce zakochanego, którym w rzeczywistości nie jest. Wreszcie nie wytrzymuje, ściąga Kornelii welon i „wypala” jej na twarzy szatański pocałunek. Ta ofiara Kornelii nie doprowadziła jej brata do zwycięstwa, zbawiła jednak Irydiona.
4
Tu Kubacki przytacza wątek miłosny romansu Krasińskiego. 30 marca 1834 roku Zygmunt Krasiński poznał Bobrową, gdyż wówczas podróżował razem z państwem Bobrami po Włoszech. Romans rozpoczął się w Wenecji.
5
Stosunek Krasińskiego do pani Bobrowej nie ma charakteru uczuciowego. Tu nie ma namiętności. Podobnie jak Kornelia pani Joanna poświęciła się dla szczęścia cierpiącego, młodego geniusza.
6
W czasie podróży Krasińskim opiekował się Konstanty Danielewicz, przyjaciel ojca Zygmunta. To on podawał relację z rozwoju romansu Krasińskiemu seniorowi.
7
Kubacki uważa, że w korespondencji do pani Bobrowej Krasiński gra rolę oddanego kochanka. Kubacki zaczyna się zastanawiać czy Kornelia z „Irydiona” była zakochana w tytułowym bohaterze.
8
Kubacki dostrzega mistyczną topikę „Irydiona”, która służy uniezależnieniu jednostki ludzkiej. Krasiński zawsze drwił z religijności Joanny, w związku z czym, swoją bohaterkę ukazał jako ortodoksyjną chrześcijankę. Z kolei Krasiński był ateistą, także utożsamiał się z Irydionem. Taka stylizacja wynika z sytuacji, która zdarzyła się w życiu artysty.
9
„Irydion” jest prozą retoryczno-poetycką. „Irydion” jest poprzedzony dwoma modlitwami do Kornelii-Joanny. Jest to „Modlitwa za umarłych”, która naśladuje paralelizm poezji hebrajskiej, a także „Modlitwa, żeby umrzeć młodą”.
10
Bobrowa zbawiła Krasińskiego jako człowieka i artystę. Stała się realistyczną inspiracją do napisania tragedii.
Wenecka oktawa o Beniowskim (1962)
1
Zadedykowane Mieczysławowi Wejmanowi. Opis twórczości Słowackiego, który był podróżnikiem. Dużo jest w nim romantycznej ironii, brakuje mu romantycznego rozrzewnienia.
2
„Podróż na Wschód” to raptularz niezwykle romantyczny. Jest to poemat romantyczno-dygresyjny, przepełniony ironią prezentujący spójny i w miarę realistyczny obraz świata.
3
„Wenecka” oktawa w „Beniowskim” jest obrazem realizmu Słowackiego. W pieśni X „Beniowskiego” wspomina Wenecję w ustępie poświęconym Tassowi. Kubacki zastanawia się gdzie znajduje się „kanał Orano”, o którym w „Beniowskim” mówi Słowacki. Wiersz swoim wydźwiękiem przypomina utwory Tassa, które były śpiewane przez gondolierów weneckich.
4
Kubacki wnioskuje, że „kanał Orano” nie jest wymysłem, grą słowną Słowackiego. Podsumowuje Słowackiego jako osobę niezwykle ścisłą i rzeczową.
Feliks Bernatowicz, zapomniany powieściopisarz romantyczny (1962)
Jest to jakby monografia Feliksa Bernatowicza, autora „Nałęcza” i „Pojata”. Bernatowicz wpisał się w rozkwit twórczości historyczno-obyczajowej. Kubacki uważa, że powieści „Powódź” i „Reginka z Sieciechowa” są obecnie niedocenione. Uważa, że Bernatowicz dobrze psychologizuje i porusza krajową tematykę. Kubacki omawia „Powódź”, która jest historią poleskiego chłopa, Jurgi. Feliks Bernatowicz dał początek nowemu kierunkowi literatury narodowej: opowieści obyczajowej z życia niższych, nie historycznych warstw szlacheckiej Rzeczpospolitej. „Reginka…” to zapiski mnicha, które stają się powieścią mieszczańsko-żakowsko-dziadowską. W twórczości Bernatowicza możemy odnaleźć pierwiastki sentymentalizmu oraz ludowej powiastki.
Paralela misteryjna (Mikołaj z Wilkowiecka-Jan Kasprowicz) (1962)
1
Recenzja ze sztuki, jaką wystawili w Teatrze Nowym w Łodzi Kazimierz Dejmek i Andrzej Stopka. Było to misterium częstochowskiego paulina, Mikołaja z Wilkowiecka, pt. „O chwalebnym zmartwychwstaniu pańskim”. Kubacki dostrzega analogię między misterium Mikołaja z Wilkowiecka i ewangelicznymi stylizacjami w „Mój świat” Jana Kasprowicza. Kasprowicz jako twórca doby modernizmu wykazał się zainteresowaniami orientalnymi, biblijnymi i religioznawczymi.
2
Motywy religijne przewijają się przez całą twórczość Kasprowicza. W „Poezjach” pojawiają się tony panteizmu, hinduizmu, arymanizmu i psychologiczno-misteryjnej eschatologii. W „Moim świecie” możemy dostrzec zmianę jaka dokonała się w twórczości poety-społecznika i poety-buntownika. „Malowanki” Kubacki uważa za element naiwny i przeciwstawny pompatycznym, przepełnionym patosem hymnom i dytyrambom. Kubacki dzieli twórczość Kasprowicza na grupę humanistyczną i misteryjną.
3
Kubacki opisuje grupę humanistyczną, czego znamiennym przykładem jest „Cud w Kanie Galilejskiej”. „Spór złodziei” to według Kubackiego hagiograficzna humoreska. Apostołowie zaprezentowani w utworach Kasprowicza są uderzająco podobni do bohaterów Mikołaja z Wilkowiecka.
4
Kubacki opisuje grupę misteryjną. W tryptyku „Zakrystian Palica” został zamieszczony monolog kościelnego sługi. , który narzeka na niewdzięczną Jerozolimę. Najbardziej podobny wiersz do paraleli paulina z Częstochowy był utwór „W sobotę rezurekcyjną”. W swoich hymnach Kasprowicz nie znajduje miejsca na język ludowej gawędy.
5
W utworze Mikołaja z Wilkowiecka Jezus jest ukazany nie jako potężny zbawca świata, a jako postać tragiczna, którego ofiara poszła na marne.
Czemu się tak trudzisz, Leonardo? (1962)
Recenzja z utwory Mieczysława Jastruna „Mit śródziemnomorski”. Kubacki uważa, że obrazy tam przedstawione napawają czytelnika ogromnym smutkiem. Recenzent uważa, że jest to esej poety. To taki literacki skrót- ukazanie Grecji jako kolebki kultury i atawistycznego hitleryzmu i Hiroszimy. Jastrun zajmuje się w swoich mitach oceną, wartościowaniem niektórych zjawisk. Najjaskrawszym tego przykładem jest „Mit o Prometeuszu”. W swoich wywodach Jastrun miesza biologię, historię i mitologię ze sobą. Jest to styl niejednolity.
Kubacki kończy swe dzieło słowem: „Amen”.
Styl Kubackiego: jest typowo dydaktyczny, ale autor pozwala sobie na prywatę np. przy recenzji „Irydiona” Krasińskiego, gdzie wspomina studia, a także swojego rektora, który z nieśmiałością wygłaszał referat dotyczący miłości Krasińskiego i Bobrowej. Autor wykazał się niesamowitą wiedzą historycznoliteracką o czym świadczy ilość przytoczonych przez niego dzieł. Kubacki posługuje się słownictwem wyszukanym, czysto naukowym. Jednak nie „trzyma czytelnika na dystans”, bowiem posługuje się językiem niezwykle komunikatywnym.
Błędach składniowych zniekształcających sens logiczny
Naukowy komentarz do orzeczenia sądowego zawierający jego analizę