ENDOKRYNOLOGIA (Sem. 3)

Hormon - aktywna biologicznie substancja wytwarzana przez

wyspecjalizowane komórki do otaczajacego je środowiska, skąd jest transportowana do komórek docelowych, z którymi reaguje za pośrednictwem swoistych receptorów, regulujac reakcje komórki.

Rodzaje:

1. parakrynne - miejscowa dyfuzja substancji czynnej o właściwościach regulujacych do komórek docelowych, które znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie komórki wydzielniczej, np. somatostatyna, gastryna

2. autokrynne - substancja czynna syntetyzowana jest bezpośrednio w miejscu działania, np. prostaglandyny

3. neuroendokrynne - uwalnianie przekaźników z zakończeń nerwowych:

• bezpośrednio do przestrzeni międzykomórkowej, np. Ach i NA

• sygnał przenoszony za pośrednictwem połączenia szczelinowego

• uwalnianie do krwi, np. OXY, ADH

4. endokrynne - substancje czynne wydzielane przez gruczoł do krwi i przenoszone na duże odległości

Budowa chemiczna:

1. pochodne aminokwasów:A, NA, T3, T4, melatonina

2. peptydy, białka : TRH, GH, ADH, PTH - receptor błonowy

3. steroidy: aldosteron, kortyzol, progesteron, estrogeny, testosteron

Mechanizm dziatania:

1. receptor komórkowy (błonowy) zwiazany z białkiem G (pobudzanie lub hamowanie cyklazy adenylowej)

2. receptor jadrowy, np. hormony sterydowe

hormon wiążący się z receptorem

białko (Gs, Gi, Gp)

aktywacja / inhibicja CA aktywacja fosfolipazy C

↑↓cAMP Ca2+, DAG

Hormony przvsadki:

1. płat tylny - magazynowanie i uwalnianie OXY i ADH

2. płat przedni - GH, PRL, hormony tropowe ( TSH; FSH, LH, ACTH)

Hormony podwzgórza:

• tyreoliberyna TRH - stymulacja wydzielania TSH, PRL, słabo FSH

• gonadoliberyna GnRH - stymulacja wydzielania FSH, LH

• somatoliberyna GHRH - stymulacja wydzielania GH

• kortykoliberyna CRH - stymulacja wydzielania ACTH

• somatostatyna - hamuje sekrecję GH, gastryny, VIP, glukagonu, insuliny

• dopamina (hormon i neurotransmiter) - hamuje sekrecję PRL

Pobudzenie z wyższych ośrodków

Podwzgórze

pośrednia

Liberyny (np. TRH, lub statyny) pętla sprzężenia

zwrotnego

Krótka pętla

sprzężenia zwrotnego Przysadka

bezpośrednia pętla

sprzężenia zrotnego

Hormony tropowe, np TSH

Gruczol docelowy np. tyroksyna

Cechy uszkodzenia podwzgórza:

• upośledzanie zagęszczania moczu

• hipogonadyzm

• niedobór GH

• wtóma niedoczynność tarczycy, kory nadnerczy

• zaburzenia łaknienia, pragnienia, termoregulacji

Na podwzgórze działają: stres, wysiłek, sen

Rozpoznanie:

Niedobór ADH lub tego z oznaczonych hormonów tropowych przysadki, którego niedobór wywojuje wtórną niedoczynność gruczołu obwodowego, a także wykazanie wzrostu tego hormonu w odpowiedzi na podanie brakującego neurohormonu podwzgórza

Nieprawidłowości w wydzielaniu GH:

1) nadmierne wydzielanie

Przyczyny

• gruczolak prrysadki

• ektopowe wydzielanie GHRH lub GH (np. nowotwory płuc)

• nadmiar GHRH wydzielanego przez podwzgórze (nowotwory)

Skutki:

• gigantyzm u dzieci

• akromegalia u dorosłycl - otyłość

Diagnostyka:

• wzrost GH w surowicy

• wzrost GH po podaniu GHRH

• test obciążenia glukozą (brak spadku GH)

• paradoksalny wzrost prolaktynemii po podaniu GHRH

• MRI, TK

2) niedobór

Przyczyny

• niedoczynność przysadki (pozapalna, pourazowa, w przebiegu nowotworów

• brak wydzielania GHRH przez podwzgórze

Skutki:

• karłowatość

• otyłość

• zanik mięśni

• osteoporoza

• hiperlipidemia

Diagnostyka:

• brak znamiennego wzrostu GH po zastosowaniu co najmniej 2 testów stymulujacych (test stymulacji sekrecji hipoglikemia, lewodopa, GHRH)

Nieprawidłowości w wydzielaniu prolaktyny:

Funkcja PRL:

• pobudzenie gruczołu piersiowego (synteza DNA, proliferacja komórek nabłonkowych, synteza kazeiny i laktoglobuliny, laktazy, FFA

• utrzymanie laktacji, synergistyczne działanie glikokortykosteroidów, hamowanie przez estrogeny i progesteron

1) Nadmiar

Przyczyny

• PRL prolactinoma

• uszkodzenie podwzgórza

• przerwanie szypuły

• ektopowe wydzielanie PRL

• niedobor dopaminy

• niedoczynność tarczycy

Objawy:

• ginekomastia i spadek potencji u mężcryzn

• mlekotok i brak miesiaczki u kobiet (zespól galactorrhea - amenorrhea)

Diagnosyka:

wzrost PRL>250 mg/ml nie wzrastajacy po TRH TK, MRI

NIEDOMIAR

Przyczyny

• zniszczenie prrysadki

• izolowany niedobór PRL

• leki (bromokryptyna, dopamina)

Objawy:

brak laktacji po porodzie

Nadczynność przedniego płata przysadki:

Przyczyny:

• gruczolaki przysadki

• nadmierne wydzielanie hormonów podwzgórza

Objawy

• wzrost PRL - ginekomastia i spadek potencji u mężczyzn, mlekotok i brak miesiączki u kobiet, niepłodność

• wzrost ACTH - zespót Cushinga

• wzrost GH - gigantyzm, akromegalia

Przykłady testów prowokacyjnych:

• TRH - prawidłowo: wzrost TSH i PRL w ciagu 30 minut, jeśli brak uszkodzenia podwzgórza - spadek po 60 minutach

• GnRH - wzrost LH i FSH w ciągu 30 minut

• Insulina - wywotuje hipoglikemię, wzrost GH w ciągu 30 minut, wzrost kortyzolu (w odpowiedzi na ACTH)

• wysiłek fizyczny - wzrost GH po 10 minutach

Niedoczynność przedniego płata przysadki:

Przyczyny:

• uszkodzenie przysadki - nadczynność pierwotna

• uszkodzenie podwzgórza lub szypuły - nadczynność wtóma

Objawy

• najszybciej zmiana czynności endokrynnej w zakresie GH (karłowatość, otyłość, zanik mięśni, hiperlipidemia, osteoporoza)

• później gonadotropiny (miesiaczki, zanik libido, zanik owłosienia płciowego, ginekomastia)

• TSH (wtórna niedocrynność tarczycy)

• ACTH (wtórna niedocrynność tarcrycy)

• PRL (brak laktacji po porodzie)

Płat tylny przysadki

Działanie OXY:

• skurcze macicy (przy porodzie)

• skurcz komórek mioepitelialnych pęcherzyków i przewodów gruczotu mlecznego (wystrryknięcie mleka)

• wzrost wydalania Na+

Czynniki stymulujace wydzielanie OXY:

• stymulacja póchwowa

• drażnienie brodawek sutkowych ( przez niemowlę)

• po porodzie karmienie piersią wspomaga gojenie się ran i zapobiega wykrwawieniu się kobiety

Działanie ADH:

• wzrost wchłaniania wody w cewkach dystalnych i zbiorczych

• obkurczenie naczyń krwionośnych (farmakologicze działan.)

Czynniki stymulujace wydzietanie ADH:

• spadek objętości osocza

• wzrost osmolalności osocza

• angiotensyna II

• adrenalina

• bodźce psychiczne

Komórki nerwowe wydzielające ADH są wrażliwe na potencjał osmotyczny (pęcznienie lub obkurczanie)

Niedoczynność wydzielania ADH

Przyczyny:

• samoistny brak wydzielania ADH

• operacje gruczolaków przysadki

• guzy podwzgórza

• uszkodzenie autoimmunologiczne, np.w białaczce

• urazy

Objawy

• moczówka prosta

• wielomocz

• polidypsja

• brak zdolności do zagęszczania moczu

• nadmierne pragnienie

Diagnostyka niedoczynności:

• test odwodnieniowo

• wazopresynowy

• brak zagęszczania moczu prry wzroście osmolalności osocza, uśtępujacy po podaniu ADH

Nadmierne wydzielanie ADH

Przyczyny

• ektopowe wydzielanie ADH

• leki

• nowotwory

• uszkodzenie mózgu

• choroby płuc

Objawy

• zespół Schwarza-Battera:

• normalne lub podwyższone stężenie ADH pomimo istniejacej hiponatremii hipoosmolalności płynów ustrojowych

• obrzęki

• obrzęk ptuc - niewydolność krążeniowa

• nadciśnienie tętnicze

Kora nadnerczy:

Hormony te powstają w sprzężonych szlakach metabolicznych

Angiotensyna II

• stymuluje produkcję aldosteronu

• powoduje skurcz mięśniówki gładkiej

• powoduje wzrost ciśnienia

• powoduje wzrost objętości krwi krążacej

• może dziatać bezpośrednio na kanaliki nerkowe regulując wchłanianie sodu

Angiotensynogen Prorenina Kininogen

Kalikreina

Renina Bradykinina

NEP Angiotensyna I

Konwertaza,chymaza

Angiotensyna II nieaktywne związki

Angiotensyna III Angiotensynazy

Niaktywne związki

Nadczynność mineralokortykotropowa kory nadnercry (hiperaldosteronizm)

• pierwotna - zespót Conna , który spowodowany jest:: gruczolakiem, rakiem nadnerczy badź przerostem warstwy kłębkowej

• wtórna - hiperaldosteronizm wtórny, reninoma, niedokrwienie

Efekty hiperaldosteronizmu:

• wzrost utraty K+ z moczem - zasadowica hipokaliemiczna

• wzrost wrażliwości naczyń na dzielanie amin presyjnych -> nadciśnienie tętnicze -> uderzenia gorąca

• bóle głowy

Nadczynność glikokortykotropowa kory nadnercry - zespół Cushinga

zespót chorobowy spowodowany nadmiarem kortyzolu w ustroju

Przyczyny nadczynności glikokortykotropowej:

• nadmierna produkcja CRH przez podwzgórze

• nadprodukcja ACTH

• nadprodukcja kortyzolu przez przerosłe nadnercza, groczolaka, raka

• ektopowe wydzielanie ACTH, CRH

• egzogenne podawanie gtikokortykosterydów (terapia sterydowa) - błąd jatrogenny

Zmiany spowodowane działanie, glikokortykosterydów

Pierwotne działanie glikokortyk.	Efekt nadmiaru: zesp. Cushinga
nasilenie glukoneogenezy wątrobowej i katabolizmu białek	cukrzyca, męczliwość mięśni, łatwo siniacząca się i cienka sktóra, łamliwe osteoporotyczne kości
zwiększenie ilości i redystrybucji tkanki tłuszczowej w organiźmie	otyłość centralna, twarz księżycowata, bawoli kark, stosunkowo cieńkie kończyny
inwolucja tkank limfatycznej i grasicy oraz ograniczenie reakcji zapalnej	wzrost podatności na infekcje
wzrost wydzielania kwaśn. soku żołądkowego	skłonność do wrzodów żołądka
zahamowanie wydzielania ACTH	ciągłe zahamowanie sekrecji ACTH
retencja Na+, redystrybucja płynów	nadciśnienie tętnicze

Postępowanie u osób z podejrzeniem nadczynności -> test stymulacji CRH

• wyjściowe i postymulacyjne stężenie ACTH niewykrywalne

• poziom ACTH wysoki i nie reagujący na CRH

• poziom ACTH wysoki i rosnący po podaniu CRH

Niedoczynność kory nadnerczy

Przyczyny:

- pierwotna

• uszkodzenie nadnerczy autoimmunologiczne o

• zaburzenia syntezy steroidów

• zakażenie

• nowotwory

• stan po adrenelektomii

- wtóma

• uszkodzenie podwzgórza i prrysadki

Objawy

• spadek poziomu aldosteronu - hiponatremia, hiperkaliemia

• spadek poziomu kortyzolu - hipotonia, biegunki, wymioty, osłabienie mięśni, hiperkalcemia, hipoglikemia

• spadek ilości hormonów ptciowych - impotencja, zaburzenia miesiączki

• duży wzrost ACTH - ciemne zabarwienie skóry

Rdzeń nadnerczy

Tyroksyna DOPA Dopamina Noradrenalina Adrenalina

Kwas wanilinomigdałowy

Niedoczynność rdzenia nadnerczy

Przyczyny

• adrenelektomia

• krwotok do nadnerczy

Objawy

• niedociśnienie

• hipoglikemia

Nadczynność rdzenia nadnerczy

Przyczyny:

• guz chromochłonny nadnerczy (90% guzy łagodne ->

produkują NA, A, 10% gury złośliwe produkuja NA, A,Dopaminę)

Objawy

• napadowe niedociśnienie

• bladość skóry

• lęk

• zlewanie potem

• napadowy częstoskurcz

• drżenie rąk

• ból głowy

Diagnostyka

• poziom NA, A we krwi

• poziom NA, A w moczu

• test glukagonowy (wzrost NA, A po podaniu glukagonu)

Tarczyca

rT3 T4 T3

Działanie T3 i T4:

• warunkuje wzrost, różnicowanie i dojrzewanie w tym OUN - przyspiesza przemianę materi

• wzmaga syntezę białek i lipolizę

• powoduje wzrost temperatury

Nadczynność tarczycy

(hypertyreoidoza - wzrost rT3, wzrost T3, spadek TSH)

Przyczyny

• immunotyreopatia (choroba Gravesa-Basedowa)

• nadmiar TSH, nadzcrynność prrysadki

• zapalenie tarcrycy

• nowotwory

• nadmiar jodu

• podaż egzogenny hormonów tarczycy

• wole guzowate

Choroba Gravesa-Basedowa:

- Tło autoimmunologiczne

- Czynnik sprawczy - przeciwciała stymulujące TSH

- Wynik - przerost kom. Pęcherzykowych i wzrost syntezy

hormonów tarczycy

Objawy

• wztost metabolizmu

• wmost apetytu, ale

• utrata masy ciala

• pobudzenie, nerwowość

• wzrost potliwości

• biegunki

• tachykardia

• migotanie przedsionków

• osiabienie siły mięśniowej

• skrócenie oddechu

• brak miesiączki

• drżenie

• wytrzeszcz oczu

• wole

• przedwczesne sivvienie

• obrzęk przedgoleniowy twardy

• bielactwo

Niedoczynność rdzenia nadnerczy

spadek T3 i T4, wzrost TSH

Przyczyny

• uszkodzenie tarczycy (niedoczynność pierwotna)

• spadek wydzielania TSH przez przysadkę (niedoczynność wtórna)

• spadek wydzielania TRH przez podwzgórze (niedoczynność trzeciorzędowa)

Objawy - choroba Hashimoto:

• kretynizm

• spowolnienie

• sucha skóra

• senność

• chypka

• marznięcie

• bradykardia

• hipercholesterolemia

• spadek libido

---