Opracował: mgr Piotr Michalski
PRACA OPIEKUNKI Z PODOPIECZNYM
W MIEJSCU ZAMIESZKANIA
- zasady pracy z poszczególnymi grupami podopiecznych
Podstawowe zagadnienia z zakresu pracy z podopiecznym
Zasady współpracy z podopiecznym w miejscu zamieszkania:
- partnerstwo - traktowanie podopiecznego jako pełnoprawnego partnera, z którym wspólnie ustalam i realizuje cele opieki,
- tolerancja - postawa wykluczająca dyskryminację ludzi, których sposób postępowania oraz przynależność do danej grupy społecznej może podlegać dezaprobacie przez innych pozostających w większości społeczeństwa; z innego punktu widzenia być tolerancyjnym to znaczy nie potępiać inności,
- szacunek - poważanie, uszanowanie np. praw innego człowieka, intymności i godności drugiego człowieka
- akceptacja - wyrażenie zgody, przyjęcie, aprobata; w stosunku do ludzi jest to sprzyjanie przemianie jednostki
- podmiotowe podejście - traktowanie drugiego człowieka jako podmiot oddziaływań, jedność biopsychospołeczną mającą swoje własne zdanie i odczucia, a nie jak przedmiot, który można przestawić i zrobić z nim co się zechce
- motywowanie (jako proces) - ukierunkowanie zachowania jednostki na osiągnięcie określonych, istotnych dla niego stanów rzeczy, kierowanie wykonywaniem pewnych czynności tak, aby doprowadziły do zamierzonych wyników
* motywacja wewnętrzna - aktywizacja następuje gdy człowiek dąży do zaspokojenia swoich potrzeb
* motywacja zewnętrzna - wzbudzenie potrzeb poprzez stosowanie kar i nagród, informowaniu o możliwościach zawartych w różnego rodzaju sytuacjach i manipulowaniu tymi możliwościami
- motyw - przeżycie pobudzające człowieka do działania lub powstrzymujące go, lub przeszkadzające jego wykonaniu.
Otoczenie pacjenta - podopiecznego:
Ludzie zdrowi w przeciwieństwie do osób chorych mają możliwość wyboru własnego otoczenia. Jeżeli z jakiegoś powodu miejsce, w którym przebywają staje się niebezpieczne lub niewygodne wówczas wprowadzają zmiany, aby czuć się bezpiecznie. Osoba niesamodzielna, przebywająca w łóżku nie ma takiej możliwości - skazana jest na to, aby osoba opiekująca się nią wprowadziła pewne zmiany i zaspokoiła jej potrzebę bezpieczeństwa fizycznego, a tym samym poprawiła komfort.
Pokój w którym znajduje się podopieczny powinien być czysty. Powietrze może przenosić zarazki z jednej osoby na drugą, a kurz osadzać się na jedzeniu lub ranie i doprowadzić do infekcji. Pokój powinien być pozbawiony nieprzyjemnych zapachów, ponieważ zmysł powonienia w trakcie choroby jest bardziej wrażliwy. Właściwa temperatura panująca w pomieszczeniu ma również wpływ na samopoczucie podopiecznego - zbyt niska może doprowadzić do przeziębienia, a zbyt wysoka do przegrzania. Optymalna temperatura to 20-23 stopnie. Jeśli osoba cały czas przebywa w łóżku należy zapewnić jej ochronę przeciwodleżynową w postaci materaca pneumatycznego zmiennociśnieniowego, udogodnień i zachęcania do zmiany pozycji i aktywności w obrębie łóżka. Ważne jest, aby chory mógł z łóżka samodzielnie sięgać po przedmioty potrzebne mu, dlatego powinniśmy ustawić stolik lub szafkę nocną w zasięgu ręki. Można na szafce zostawić także dzwonek. W przypadku jakichkolwiek problemów zdrowotnych lub trudności chory dzięki niemu poinformuje nas, gdy będziemy zajęci inną czynnością. Opiekując się osobą o ograniczonej świadomości należy pamiętać, aby chory nie miał dostępu do przedmiotów, za pomocą których mógłby zrobić sobie krzywdę podczas naszej nieobecności.
W pokoju powinny znaleźć się:
Stolik lub szafka, do której jest swobodny dostęp z łóżka
Fotel, w którym podopieczny może posiedzieć wygodnie
Krzesła służące przy ścieleniu łóżka i dla odwiedzających
Sedes pokojowy (gdy istnieje taka możliwość)
Miejsce do pracy dla opiekuna
Swobodne przejście między meblami i łóżkiem oraz dojście do drzwi
Odbiorcy usług w pracy opiekunki środowiskowej:
Dziecko
Człowiek stary
Osoba chora przewlekle
Osoba psychicznie chora
Niepełnosprawny intelektualnie
Niepełnosprawny fizycznie
Specyfika pracy z dzieckiem w warunkach domowych
Opiekowanie się dzieckiem chorym polega nie tylko na przestrzeganiu zakazów i nakazów związanych bezpośrednio z jego stanem chorobowym, ale przede wszystkim zapewnienie mu warunków do aktywności, wypoczynku, stworzenie pogodnej atmosfery, wychowywanie i obserwowanie oraz zapewnienie dziecku niezbędnych warunków szybkiego powrotu do zdrowia.
Obserwacja dziecka powinna być ciągła i bardzo uważna. Musi obejmować to, co w zachowaniu dziecka lub jego wyglądzie odbiega od normy. Obserwuje się wygląd skóry, sen, humor, płacz, niepokój, stosunek do otoczenia, zainteresowanie, reakcje na bodźce, apetyt, wymioty, wydzielinę i inne dolegliwości bezpośrednio związane ze zdiagnozowana jednostką chorobową.
Dziecko w zaspokajaniu swoich potrzeb zależne jest w dużej mierze od osoby dorosłej opiekującej się nim. Rola osób w zaspokajaniu potrzeb dziecka zmienia się i jest zależna od jego rozwoju, ale zawsze istotna. Oddziaływanie otoczenia na dziecko, zaspokojenie lub niezaspokojenie jego potrzeb, jest źródłem pierwszych jego doświadczeń życiowych, które wpływają na jego dalszy rozwój. Choroba przewlekła somatyczna jest elementem sytuacji, która zmienia życie dziecka i sprawia, że zaspokajanie jego potrzeb napotyka na przeszkody.
Jeśli choroba przewlekła atakuje małe dziecko to jego organizm musi się zmagać z dolegliwościami i cierpieniem przez wiele lat, a czasami przez całe życie. Wszystkie dolegliwości są czynnikiem utrudniającym i zakłócającym prawidłowy rozwój młodego człowieka. Charakter tych zmian zależy od rodzaju, stopnia ciężkości i czasu trwania tej choroby, od psychofizycznych właściwości dziecka oraz całokształtu uwarunkowań zewnętrznych. Choroba zwykle też zmniejsza odporność na stresory psychiczne, dlatego też wywołują one łatwiej niż u człowieka zdrowego objawy nerwicowe.
Podział potrzeb psychicznych dzieci wg T. Ostrowskiego:
Potrzeby emocjonalne
- bycie kochanym w sposób bezwarunkowy
- dawanie miłości
- zapewnienie radości i cieszenia się z życia
- bezpieczeństwo
Potrzeby poznawcze
- stymulacja pozwalająca na rozwój intelektualny (dostarczanie wiadomości, materiałów i sytuacji kształcących)
Potrzeby behawioralne
- potrzeba ruchu
- potrzeba ciągłej aktywności fizycznej
Choroba dziecka zawsze wiąże się z poczuciem pewnego nieszczęścia spadającego na chorego i jego rodzinę. Jej pojawienie się i trwanie stanowi trudną próbę dla całej rodziny. Wstrząs, wywołany wystąpieniem choroby przewlekłej oraz jej leczeniem, prowadzi do zmian w istniejącej dotychczas strukturze rodziny. Chore dziecko staje się osobą centralną, skupiającą na sobie zainteresowanie, uwagę i uczucia rodziców, rodziców często także innych członków rodziny. Na postawę rodziców wobec chorego dziecka wpływają okoliczności samej choroby (stopień zagrożenia zdrowia czy życia, możliwości i zakres powrotu do zdrowia, rodzaj leczenia itp.), także sposób spostrzegania ról rodzicielskich, jak również spostrzeganie samego dziecka, czy oczekiwania wobec chorego.
Zakłócenia pojawiające się w wychowywaniu dzieci przewlekle chorych (wg I Obuchowskiej):
Nadmierne ochranianie
Nadmierna pobłażliwość
Odrzucenie w wyniku niespełnienia oczekiwań rodziców
Oczekiwania dziecka wobec opiekunki:
Przedstaw się jak mnie odwiedzasz, chcę wiedzieć kim jesteś, powiedz parę słów, abym cię poznał
Zostaw swoje smutki i problemy za drzwiami - ja mam dosyć swoich nie chcę czuć, że ty też je masz
Zachowuj się normalnie jeśli zauważysz „dziwne” skutki mojej choroby np. brak włosów, sine usta, niską masę ciała, amputowaną kończynę
Jeśli chcę ci coś powiedzieć o mojej chorobie SLUCHAJ, jeśli nie to milcz razem ze mną
Odwróć moja uwagę od choroby bym choć przez chwile zapomniał o niej
Jeśli nie mam ochoty się z tobą bawić to może oznaczać, że źle się teraz czuję - chcę żebyś wrócił i się nie zrażał
Nie przynoś prezentów - najważniejsze, że jesteś
Nie obiecuj jeśli nie masz pewności, że dotrzymasz słowa
Faber i Mazlish aby zachęcić dziecko do samodzielności proponują następujące zasady:
Pozwól dziecku dokonać wyboru
Okaż szacunek dla dziecięcych zmagań
Nie zadawaj zbyt wielu pytań
Nie śpiesz się z dawaniem odpowiedzi
Zachęć dziecko do korzystania z cudzych doświadczeń
Nie odbieraj nadziei
Przykład:
Należy stwarzać jak najwięcej sytuacji, w których dziecko może dokonać samo wyboru, np. samo może wybrać ubranie spośród kompletów przez nas przygotowanych lub samo może wybrać napój spośród tych przez nas zaproponowanych. Gdy dziecko zmaga się z jakąś trudną czynnością, np. wiązanie sznurowadeł, zamiast ignorować zmagania dziecka, ośmieszać je lub wyręczać dziecko, należy docenić jego wysiłki i okazać szacunek dla jego zmagań. Gdy dziecko wraca późno do domu, zamiast zadawać mnóstwo pytań, należy je serdecznie przywitać i okazać radość z jego powrotu, a wtedy samo powie, gdzie było i dlaczego tak długo. Gdy dziecko zadaje pytanie, nie należy od razu dawać mu gotowej odpowiedzi, ale zachęcić je do odnalezienia odpowiedzi samemu poprzez zadanie mu pytań pomocniczych. Gdy dziecko ma jakiś problem, można zachęcić je do skorzystania z czyjegoś doświadczenia, wskazując, kto już miał podobny problem i jak sobie z nim dał radę. Gdy widzimy, że dziecko chce podjąć się bardzo trudnego zadania, nie należy zniechęcać go i przedstawiać czarnego scenariusza, ale właśnie zachęcić do podjęcia wysiłku i pokazać, że warto to zrobić, chociaż będzie to wymagało wiele czasu i wysiłku
Przykładowe problemy dziecka chorego przewlekle i na nowotwór:
- problem z poruszaniem się
- osłabienie
- apatia
- niski ciężar ciała (niedożywienie)
- uszkodzenie błony śluzowej
- ból o charakterze przewlekłym
- brak kontaktów z rówieśnikami
- ciągłe wizyty u lekarza i przebywanie w szpitalu
- brak aktywności intelektualnej i ruchowej
- ciągłe infekcje
- lęk w związku z wystąpieniem fazy zaostrzenia choroby
Przykładowe potrzeby dziecka chorego przewlekle i na nowotwór:
- potrzeba bezpieczeństwa fizycznego
- potrzeba bezpieczeństwa psychicznego
- potrzeba przyjmowania posiłków o właściwej zawartości kalorycznej
- potrzeba zapewnienia higieny osobistej
- potrzeba kontaktów społecznych
- potrzeba aktywności
- potrzeba organizacji czasu wolnego
- potrzeba miłości
- potrzeba edukacji i rozwoju intelektualnego
Przykładowe czynności/zadania wykonywane przez opiekunkę środowiskową:
- asystowanie podczas poruszania, pomoc w przemieszczaniu się
- dostosowywanie czynności i zadań do aktualnego stanu fizycznego i możliwości intelektualnych dziecka
- utrzymanie domu w czystości (ochrania przed infekcjami i zakażeniami)
- przygotowywanie posiłków zgodnie z zaleceniami dietetyka lub lekarza (wysokoenergetyczne, podawane w sposób zachęcający w niewielkich ilościach a częściej)
- zachęcenie do kontaktów z rówieśnikami mieszkającymi w pobliżu, zorganizowanie spotkania z innymi dziećmi, zaproponowanie w miarę możliwości zajęć w świetlicy socjoterapeutycznej lub warsztacie terapii zajęciowej
- odwrócenie uwagi od bólu poprzez organizację czasu wolnego (gry, zabawy, ćwiczenia, stymulowanie intelektualne)
- podawanie leków zgodnie z zaleceniami lekarza o określonej porze i w właściwej formie
- stosowanie psychoedukacji w kontakcie z dzieckiem i nauka rozpoznawania objawów świadczących o zaostrzeniu stanu zdrowia
- zachęcanie do wyrażania własnych uczuć, stworzenie klimatu zaufania, miłości
Specyfika pracy z podopiecznym starszym
W większości krajów europy odsetek osób starszych zwiększa się. W 1999 roku odsetek ludzi w wieku ponad 60 lat wynosił 16,4% ogółu, w 2020 roku prognozy demograficzne głoszą, że na świecie prawie co czwarty obywatel będzie miał ponad 75lat. Starość można podzielić na trzy etapy: wczesną (60-74 lat), pośrednią (75-89lat) i późną (po 90 rż)
Proces starzenia prowadzi do spowolnienia procesów biologicznych, zmniejsza stabilność równowagi wewnętrznej ustroju, sprawia, że gorzej zaczynają funkcjonować wszystkie narządy i układy. Do głównych zdrowotnych zmian starczych należy: dalekowzroczność, osłabienie funkcjonowania narządów zmysłów (wzrok, słuch, smak, powonienie), zmiany w układzie ruchu (pochylona sylwetka, choroby kości i stawów uniemożliwiające lub pogarszające przemieszczanie się), obniżenie procesów poznawczych i emocjonalnych. Najważniejsze cechy osobowości osoby starszej to:
Nietolerancja
Skąpstwo lub rozrzutność
Egoizm
Sztywność emocjonalna lub labilność emocjonalna
Upór i niezdecydowanie
Do problemów osób w wieku podeszłym można zaliczyć:
Wdowieństwo
Brak wsparcia społecznego i izolacja społeczna
Obawa przed kontrolą nad ich życiem
Pogorszenie się warunków życiowych w związku z przejściem na emeryturę
Niepełnosprawność i wielochorobowość
Brak lub oddalenie dzieci
Wielkie problemy geriatryczne:
Zaburzenia funkcji zwieraczy - nietrzymanie moczu i/lub stolca
- nietrzymanie moczu - przyczyny
> odwracalne (chory nie wie gdzie jest toaleta, źle przystosowane mieszkanie, infekcje dróg moczowych, przepojenie, depresja, splątanie, psychozy, zaburzenia metaboliczne
> utrwalone (zaburzenie funkcji mięśnia wypieracza pęcherza lub drogi odpływu moczu
- nietrzymanie stolca - przyczyny
> przewlekłe zaparcia i kałowe zatkanie odbytnicy
> rak odbytnicy i wypadanie odbytnicy
> stan splątania
> biegunka
- postępowanie
> określenie przyczyny i próba jej usunięcia
> opanowanie infekcji
> regularne wypróżnianie (stałe pory chodzenia z podopiecznym do toalety)
> farmakoterapia na zlecenie lekarza
> założenie cewnika do pęcherza moczowego
> trening jelita grubego
> aktywność fizyczna
Upadki i urazy
- przyczyny:
> zewnętrzne (wystające progi, śliska lub nierówna powierzchnia, złe oświetlenie, schody)
> wewnętrzne (zmiany inwolucyjne - wydłużony czas reakcji, zmiana postawy; przewlekłe i ostre schorzenia, przyjmowanie leków)
> pierwszy nieswoisty objaw (zapalenia płuc, zawału mięśnia sercowego, zakażenia dróg moczowych)
- postępowanie:
> niwelowanie przyczyn
> nadzór nad podopiecznym
> likwidacja barier architektonicznych
> stosowanie sprzętów pomocniczych przy poruszaniu się
Osoba starsza, która doświadczyła upadku cierpi na tak zwany zespół poupadkowy - w obawie przed kolejnym upadkiem ogranicza swoja aktywność, przez co pogarsza się jej sprawność i ryzyko kolejnego upadku wzrasta.
Zespoły otępienne i depresja wieku podeszłego
- przyczyny:
> choroby zwyrodnieniowe OUN
> choroba Alzheimera
> choroba zaburzenia naczyniowe mózgu
- objawy:
> upośledzenie funkcji poznawczych (brak możliwości przyswajania nowych informacji, pogarszanie się funkcji językowych, afazja - zaburzenia mowy, apraksja - zaburzenia wykonywania złożonych czynności, agnozja - upośledzenie rozpoznawania złożonych elementów otoczenia)
> zaburzenia nastroju
> objawy psychotyczne (omamy, urojenia, zespół błędnego rozpoznania)
> zaburzenia zachowania (większa drażliwość, nerwowość, utrata zainteresowań, zmiana nawyków, zaburzenia rytmu dnia)
- postępowanie niefarmakologiczne:
> ćwiczenia pamięci,
> trening orientacji
> ćwiczenia fizyczne
> kontakt ze zwierzętami
> wsparcie ze strony rodziny i instytucji
Depresja - podstawowe objawy: obniżenie nastroju podstawowego (smutek, przygnębienie, zobojętnienie), zaburzenia napędu psychoruchowego (spowolnienie myślowe, poczucie obniżonej sprawności, utrata energii, zmęczenie fizyczne), zaburzenie rytmów biologicznych, popędów, ośrodkowej regulacji hormonalnej i przemiany materii, lęk.
Osiowe objawy depresji - obniżenie nastroju, napędu psychoruchowego, zaburzenia rytmu doby, lęk, apatia, brak koncentracji uwagi.
Zespół splątania - zespół majaczeniowy
- przyczyny:
> zmiany inwolucyjne OUN,
> częste występowanie chorób przewlekłych
> farmakoterapia
> infekcje
- czynniki podtrzymujące trwanie zespołu majaczeniowego
Zespół majaczeniowy ma nagły początek, można dokładnie określić, kiedy się zaczął - trwa od kilku godzin do kilku tygodni.
Błędna diagnoza przyczyny (genetyczna)
Nieznane środowisko
Nadmierna lub niedostateczna stymulacja zmysłów
Upośledzenie przemieszczania się
Stosowanie środków przymusu
Geriatryczny zespół jatrogenny - nazywamy dolegliwość, upośledzenie funkcji, nową nabytą chorobę, lub stwierdzone nieprawidłowe parametry biochemiczne, które wystąpiły u starszej osoby, w związku z niewłaściwie realizowanym leczeniem lub w związku z nieprawidłowo prowadzoną opieką medyczną.
Psychologiczny aspekt funkcjonowania osób starszych
Pamięć
- wcześniejsze przeżycia oddziaływają na teraźniejszość, przypominanie sobie poszczególnych przeżyć i świadome umiejscawianie ich w przeszłości
- gorsze zapamiętywanie i zmniejszona skuteczność przyswajania nowych informacji
Uwaga i czas reakcji
- osłabienie selektywności i zdolności do koncentrowania uwagi
- popełnianie błędów oraz wydłużony czas reakcji podczas wykonywania zadań
Myślenie
- myślenie postformalna - dopuszczanie więcej niż jednego prawidłowego rozwiązania, akceptowanie sprzeczności i wieloznaczności
Inteligencja
- obniżenie inteligencji wrodzonej (przetwarzanie informacji i nabywanie nowych sprawności)
- wzrasta inteligencja nabyta w toku edukacji i gromadzenia doświadczeń życiowych
- tzw mądrość ludzi starszych - wiedza, znawstwo, zwracanie uwagi na kontekst, trafny osąd w ważnych momentach
Emocje
- osłabienie ogólnej uczuciowości i reaktywności emocjonalnej
- sztywność wegetatywna
- ludzie starsi rzadko miewają ataki złości, ujawniają mniej agresji,
Motywacja
- osłabienie motywacji związane ze spadkiem energii i gorszym działaniem mechanizmów pobudzenia
- zmniejszenie możliwości przyzwyczajania się do nowych warunków
„ na naszą starość zarabiamy w ciągu całego życia,
nosimy ją w sobie i kształtujemy już od poczęcia”
Specyfika pracy z osobą przewlekle chorą
Choroba przewlekła - to proces patologiczny trwający ponad 4 tygodnie, cechujący się brakiem nasilonych objawów chorobowych. Rozróżniamy choroby o pierwotnie przewlekłym przebiegu np. niektóre choroby gośćcowe oraz wtórnie przewlekłe np. schyłkowa niewydolność nerek. W przebiegu chorób przewlekłych mogą nastąpić zaostrzenia objawów, zmniejszenie się ich lub czasowe ustąpienie.
Cechy choroby przewlekłej:
• Pojawia się w różnym wieku
• Ma długotrwały przebieg
• Może towarzyszyć dziecku przez całe życie
• Może mieć łagodny lub burzliwy przebieg
• Sposób leczenia jest długi, żmudny i uciążliwy
• Sposób leczenia wiąże się często z koniecznością długotrwałych pobytów w szpitalu oraz rozłąki z bliskimi
• Niektóre choroby zagrażają bezpośrednio życiu
Chorobę przewlekłą bardzo trudno zaakceptować, przychodzi nie proszona i nie pyta nikogo o zgodę, a co najgorsze nie mija, dezorganizując życie nie tylko choremu ale także jego rodzinie. Powoduje chaos, niepewność, napięcie i lęk oraz niepokój. Wywiera niekorzystny wpływ na psychikę i funkcje rodziny. Jest bardzo trudna do zaakceptowania ponieważ:
Jest nieodwracalna i długotrwała - informacja oa tym, że choroba nie skończy się za miesiąc tylko będzie trwać i trzeba się do niej przyzwyczaić jest bardzo trudna do zaakceptowania.
Ma burzliwy przebieg - istnieje możliwość gwałtownego pogorszenia się stanu zdrowia
Uzależnia od rodziny, innych osób i instytucji
Powoduje cierpienie fizyczne (ból, niewygodę, inwazyjność leczenia, ciągłe przyjmowanie leków różnymi drogami)
Powoduje cierpienie psychiczne i przykre przeżycia (rozłąka z bliskimi, zaprzestanie pracy, przebywanie w różnych ośrodkach)
Zmienia wygląd zewnętrzny i obniża sprawność fizyczną i psychiczną
Wprowadza zakazy, nakazy, ograniczenia i inne powinności
Psychologiczne następstwa choroby przewlekłej:
Lęk, smutek, poczucie zagrożenia
Koncentracja na potrzebach podstawowych (picie, jedzenie, poczucie bezpieczeństwa)
Koncentracja na aktualnej sytuacji, na „tu i teraz”,
Niechęć do planowania i myślenia o przyszłości
Utrata perspektywy życiowej oraz nadziei
Poczucie braku wpływu na zdarzenia
Obniżenie samooceny, poczucia własnej wartości;
Poczucie wstydu i bycia innym
Ograniczenie stymulacji zewnętrznej szczególnie przy długotrwałym unieruchomieniu, leżeniu w łóżku
Obniżenie motywacji do działania — bierność, nuda
Praca z chorymi na rzs. W przypadku powstania zmian nieodwracalnych w stawach kończyn górnych należy dostosować przedmioty codziennego użytku oraz narzędzia pracy do powstałych zniekształceń. Można np. przedłużyć szczotkę do włosów tak, by chory sam się mógł poczesać, czy też przedłużyć sztućce albo zwiększyć objętość uchwytu sztućca tak, by chory umiał go ująć w dłoń. W celu zwiększenia sprawności kończyn dolnych zaleca się pracę na nożnej maszynie do szycia. Przy sztywności stawów biodrowych i kolanowych zaleca się przygotowanie długich szczypców, które pozwalają choremu na obucie się, podniesienie przedmiotów z ziemi itp.
Specyfika pracy z osobą niepełnosprawną
Niepełnosprawny - według WHO osoba niepełnosprawna to taka, która nie może samodzielnie, częściowo lub całkowicie zapewnić sobie możliwości normalnego życia indywidualnego i społecznego na skutek wrodzonego lub nabytego upośledzenia sprawności fizycznej lub psychicznej.
Niepełnosprawną jest osoba, której stan fizyczny (i) lub psychiczny, trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z normami prawnymi i społecznymi.
Zasady ortodydaktyki to zasady pracy z upośledzonymi umysłowo, ale stosuje się je do wszystkich grup niepełnosprawnych. Spośród tych zasad dla opiekuna najważniejsze są: akceptacja, życzliwa pomoc, kształtowanie pozytywnej atmosfery prac oraz indywidualizacja. Stojąc przed osoba niepełnosprawną musimy uświadomić sobie jakie odczucia w nas ona wzbudza i wyraźnie oddzielić je od samego niepełnosprawnego. To co czujemy to jedna rzecz, ale to, że osoba pomimo jakiejś ułomności jest wartościowa to druga strona medalu. Musimy jako profesjonalny opiekun to zaakceptować. To, że np. poprzez ślinienie się z powodu medycznego ktoś wzbudza w nas niemiłe uczucie, nie oznacza, że jest to osobą niegodną naszego szacunku i gorszą. W takim podejściu do osoby niepełnosprawnej pomoże nam zasada akceptacji, która oznacza, że powinniśmy akceptować daną osobę taką jaka jest. Osoby niepełnosprawne to zazwyczaj osoby pełne niewiary we własne możliwości, zadaniem opiekuna jest pomoc w przezwyciężeniu tej niewiary, pomoc w odkryciu własnych talentów, umiejętności i zdolności oraz motywowanie do ich wykorzystania. Nie możemy utwierdzać go w przekonaniu, że wszystko co robi wychodzi mu gorzej, wolniej niż osobie w pełni zdrowej. Taka postawa pogłębia lęk i niewiarę oraz sprawia, że uzależniamy go od osób trzecich w sferach, w których mógłby sam dobrze funkcjonować. Zamiast wykonywać pracę z zaciśniętymi ustami, z przymusu i od niechcenia, możemy nasze czynności zawodowe wykonywać z uśmiechem na ustach, w sposób życzliwy i z cierpliwością, nawet gdy zostajemy poproszeni piąty raz o to samo w czasie jednej wizyty. Pomoże to podopiecznemu przełamać lęk, a nam ułatwi z nim współpracę i osiąganie zamierzonego celu pracy. W kształtowaniu pozytywnej atmosfery ważne jest także rozwiązywanie wszelkiego rodzaju konfliktów i pomoc w trudnych sytuacjach, dzięki czemu nasz podopieczny czuje, że ma w nas oparcie i może na nas liczyć. Chcąc efektywnie współpracować z podopiecznym i jego rodziną na samym początku powinniśmy go dobrze poznać - jego mocne i słabe strony, umiejętności i ograniczenia, przyczyny i rodzaj niepełnosprawności, aby wiedzieć co potrafi, czego możemy wymagać i w czym możemy mu pomóc, czyli zastosować zasadę indywidualnego podejścia do podopiecznego.
Pracując z podopiecznym mającym jakikolwiek stopień niedorozwoju umysłowego należy pamiętać, że nie ma on świadomości czynionego przez siebie zła, nie potrafi kontrolować swoich emocji i nie rozumie naszego tłumaczenia, że czegoś mu nie wolno. Zamiast tłumaczyć właściwe zachowania osobie z umiarkowanym lub znacznym upośledzeniem umysłowym zadaniem opiekuna jest wyuczyć taką osobę instrumentalnego zachowania i wyeliminować te niewłaściwe. Oznacza to, że na co dzień w pracy z taką osobą powinniśmy zastosować system nagród i kar, za pomocą którego wyuczymy zachowań dobrych (nagradzając) i wyeliminujemy złe (karząc). W naszej pracy z niepełnosprawnym musimy nieustannie uczyć się odczytywać jego sygnały - mimikę twarzy, zachowania w konkretnych sytuacjach i miejscach, aby zdobyć informacje na temat czynników wywołujących agresję lub uspokajających podopiecznego. Zdobyta wiedza pozwoli nam aktywizować podopiecznego, gdyż będziemy wiedzieć co na niego działa mobilizująco i zachęcająco. Oprócz obserwacji, ważne jest, aby tworzyć podopiecznemu taki świat, w którym wszystko ma swoje miejsce i czas, i jest to ciągle to samo miejsce i ten sam czas. Takie uporządkowanie sprawi, że podopieczny poczuje się bezpieczniej i zaufa nam, a przede wszystkim łatwiej będzie funkcjonował w codzienności. Należy ustalić harmonogram dnia i tygodnia i trzymać się jego kurczowo tzn. o tej samej porze każdego dnia podawać posiłek, zaprowadzać na rehabilitację, prowadzić zajęcia usprawniające z terapii zajęciowej, organizować zabawę i odpoczynek. Ta przewidywalność daje poczucie bezpieczeństwa osobie, która nie wie co się wokół niej dzieje.
Zasady pracy z osobą słabo widzącą lub niewidomą
Używamy pisma drukowanego, dużego, czarno atramentowego
W przypadku osób niewidomych w komunikacji pisanej używamy pisma Brailla oraz wypukłych ilustracji, map i obrazów
Otoczenie podopiecznego powinno być dla niego bezpieczne, musi on w nim z łatwością odnajdywać przedmioty codziennego uzytku, nie należy zmieniać układu mebli, a ostre kanty zabezpieczyć materiałem lub gąbką, aby podopieczny się nie skaleczył, można zawartość szafki opisać pismem Brailla na drzwiczkach
Niezbędnym sprzętem ułatwiającym lokomocję jest biała laska, którą podopieczny powinien używać, poruszając się nie tylko w domu, ale także poza nim - na ulicy, wychodząc do sklepu, urzędu itp.
Osoby niewidome nie są bodźcowane przez wrażenia optyczne (kształty, kolory, ruch, światło), dlatego zadaniem opiekuna jest dostarczanie innych bodźców - dotykowych, słuchowych, węchowych, termicznych, kinestetycznych.\
Zasady pracy z głuchym i głuchoniewidomym
Z osobą głuchą należy cały czas podtrzymywac kontakt, aby eliminować skutki braku słuchu, jakimi jest izolacja i osamotnienie
Należy unikać sprawiania przykrości, dążyć do neutralizowania wybuchów agresji, niecierpliwości i labilności nastroju
Należy dążyć do umożliwienia podopiecznemu czytania z naszych ust
U podopiecznych z niedosłuchem możliwym do korekcji operacyjnej lub po przez aparat słuchowy należy rozmawiać i przekonywać do zastosowania jednej z metod terapeutycznych
W życiu codziennym należy pamiętać o możliwości zastępowania zmysłów słuchowych poprzez dostarczanie bodźców wzrokowych i dotykowych
Zasady pracy z głuchoniewidomym:
Wskazuj mu kim jesteś, niech ma możliwość bycia pewnym, że spotkał się z właściwą osobą dzięki zmysłowi dotyku
Poprzez dotknięcie ręki głuchoniewidomego daj mu znak, że jesteś, dotykanie ramion jest bardziej zaskakujące niż ręki
Nie rób wszystkiego za głuchoniewidomego, nie przestawiaj mu rąk, nie traktuj go jak przedmiot
Pokazując mu coś nowego dbaj, aby mógł to dotknąć, połóż jego dłoń na grzbiecie swojej dłoni i przesuń w kierunku przedmiotu, po czym delikatnie wysuń własną rękę, aby mógł poznać nowy przedmiot
Bądź łagodny a zarazem wymagający i konsekwentny, daj szansę wyboru
Zasady poruszania się z osobą głuchoniewidomą:
Tempo umiarkowane daje poczucie bezpieczeństwa, nie spiesz się, miarowy krok zwiększy zaufanie podopiecznego
Postępując konsekwentnie, uczysz osobę głucho-niewidomą pełnej ufności, budujesz system wnikliwej oceny i właściwego odbierania otaczającej rzeczywistości.
W czasie spaceru pozwól, by osoba głuchoniewidoma trzymała cię pod rękę,
a naturalne ruchy twojego ciała będą „mówiły” jej, jakie kroki teraz wykonacie. Podobnie postępuj przy schodach. Zatrzymaj się przed nimi, wejdź na pierwszy schodek, znów się zatrzymaj i idź dalej. Postępując tak za każdym razem, utrwalisz właściwe przyzwyczajenia i pewność siebie.
Drzwi również stanowią zagrożenie, dlatego przewodnik zawsze powinien przechodzić przez nie pierwszy.
Chcąc posadzić osobę głuchoniewidomą na krześle, podprowadź do niego i umieść jej rękę na oparciu. Właściwe jest także pokazanie bezpiecznego sposobu wsiadania do samochodu. Umieść rękę osoby głuchoniewidomej na rączce drzwi, pozwól jej samej je otworzyć, wsiąść i zamknąć drzwi.
Przebywając z osobą głuchoniewidomą nie zostawiaj jej samej bez uprzedzenia jej
o tym. Bądź zawsze blisko, aby czuła się bezpiecznie. Będąc jej oczami i uszami, jesteś odpowiedzialny za jej dobre samopoczucie
Naucz się uważnie odczytywać sygnały wysyłane od osoby głuchoniewidomej. Każdy uścisk dłoni, szarpnięcie za rękę, czy zachowanie inne niż zazwyczaj mogą być próbą "rozmowy z tobą"
Zasady pracy z osobą niepełnosprawną fizycznie
Przy konstruowaniu planu, programu rehabilitacji osób z dysfunkcją narządu ruchu należy wziąć pod uwagę szereg czynników, m.in.:
różnorodność tej grupy niepełnosprawnych,
rodzaj i zakres uszkodzenia,
przyczynę zaburzeń - czy jest to wada genetyczna, efekt jakiegoś schorzenia, urazu mechanicznego, wada wrodzona, czy przyczyna tkwi w budowie i funkcjonowaniu kości, mięśni, ścięgien czy układu nerwowego,
wiek podopiecznego, stopień rozwoju jego kośćca, mięśni i układu nerwowego,
kiedy doszło do powstania uszkodzenia, w jakim wieku osobniczym podopiecznego,
inne dodatkowe sprzężenia, jak wady wzroku, słuchu, upośledzenie umysłowe,
możliwy, wymierny efekt, jaki można przy danym zaburzeniu osiągnąć, czyli tzw. rokowania
Wobec powyższych problemów osób z dysfunkcją narządu ruchu opiekun powinien zachować szczególną wrażliwość na sygnały płynące od podopiecznego, powinien wykazać dużą cierpliwość, empatię, ale nie powinien rozczulać się nad niepełnosprawnym ani też wyręczać go w tych czynnościach, które potrafi wykonać sam lub których może się nauczyć. Powinien wspierać psychicznie chorego, stawiać przed nim wymagania na miarę jego możliwości, stwarzać okazje do wykazywania jego możliwości po to, by podopieczny czuł się potrzebny i wartościowy. Przede wszystkim powinien pamiętać, że celem opieki jest usamodzielnienie podopiecznego, odbudowanie jego psychiki i jak najpełniejsze przywrócenie do życia społecznego.
1