POWTÓRZENIE WIADOMOŚCI

RENESANS

1. Humanizm - prąd filozoficzny, etyczny i kulturowy, uznający człowieka za najwyższą wartość i podkreślający jego godność.

Wielu humanistów (w tym ludzi wierzących) postuluje rozstrzyganie dylematów etycznych poprzez odwoływanie się do pojęć uniwersalnych, wspólnych wszystkim ludziom. Poszukują oni źródła prawdy i moralności w człowieku i jego dążeniu do szczęścia. Niekoniecznie wyklucza to samą wiarę w Boga, choć humanizm świecki jest prężną odnogą tej filozofii. Ten pogląd skłania jednak do szukania rozumowego uzasadnienia praw etycznych, nie odwołującego się do twierdzeń jakiejkolwiek religii, podobnie jak nie potrzeba się do nich odwoływać przy badaniu praw fizyki.

Inni ludzie rozumieją humanizm nieco węziej, niemal wyłącznie jako afirmację wartości ludzkiej istoty. Tak pojęty humanizm można znaleźć jako składnik także w niektórych koncepcjach teistycznych.

2. Reformacja, ruch religijny, kulturalny i społeczny, zapoczątkowany ogłoszeniem w Wittenberdze przez M. Lutra (1517) 95 tez dotyczących konieczności zreformowania bogacącego się i odchodzącego od zasad wiary Kościoła katolickiego. Postulaty te zostały poparte przez chłopów w wojnie chłopskiej w 1525.

W 1529 na sejmie w Spirze miał miejsce protest zwolenników luteranizmu(6 księstw i 14 miast Rzeszy Niemieckiej) przeciwko poglądom katolickiej większości. Stał się on początkiem formowania się Kościołów protestanckich, odrzucających zwierzchnictwo papieża i nawiązujących w swych doktrynach do samodzielnych interpretacji Biblii (Pismo Święte), którą uznano za jedyne źródło objawienia (przy ogólnym zanegowaniu tradycji i dogmatyki katolickiej).

Z Niemiec ruch reformacyjny rozszerzył się na: Skandynawię, Francję (hugenoci), Czechy, Węgry, Polskę, Niderlandy, Anglię (anglikanizm), Szwajcarię (w której działali dwaj wielcy przedstawiciele protestantyzmu:U. Zwingli oraz przybyły z Francji J. Kalwin).

Reformacja oderwała od Kościoła katolickiego ok. 1/3 ówczesnej Europy. Sobór trydencki (1545-1563) odrzucił ugodę z protestantami uznając ich za heretyków i podejmując działania przeciwko nim. Później protestantyzm rozszerzył się i objął liczne ruchy i ugrupowania religijne pojawiające się w XVII i XVIII w. ("druga reformacja").

3. Utopia - projekt lub przedstawienie idealnego ustroju politycznego, funkcjonującego na zasadach sprawiedliwości, solidarności i równości. Pierwsze utopie powstały już w starożytności (np. Państwo Platona)

Termin pochodzi od dzieła Tomasza Morusa pt. Utopia opublikowanego w roku 1516. Tytuł dzieła Morusa jest niejednoznaczny, ponieważ słowo to może pochodzić zarówno

od greckiegooutopos ( gr. ou — nie, topos — miejsce, nie-miejsce, miejsce, którego nie ma, nieistniejące), jak i od eutopia (dobre miejsce). Uważa się, że ta dwuznaczność jest zabiegiem zamierzonym.^[1]

Określenia "utopia" używa się także wobec tych motywów i wątków w literaturze ipseudonauce które wyrażają tęsknotę człowieka za lepszym światem (potocznie utopia to mrzonka, coś niemożliwego do zrealizowania).

4. Makiawelizm - doktryna polityczna sformułowana przez Niccolò Machiavellego, autora Księcia. Głosi ona, że najważniejszym celem w polityce jest racja państwa. Aby ją osiągnąć można korzystać z wszelkich dostępnych środków (także np. podstępu i okrucieństwa).

Polityka wg Machiavellego to sztuka skutecznego działania, która musi być oddzielona od moralności - w polityce chodzi o skuteczność, a nie o czynienie dobra^[2]. Mąż stanu, aby prowadzić skuteczną politykę, musi także sięgać po środki i metody sprzeczne z zasadami moralnymi^[1]. Rządzenie powinno polegać na wytwarzaniu przeświadczenia, że działania rządzącego są w istocie dobre^[2].

Władca powinien zachowywać pozory łaskawości, prawości, człowieczeństwa, a siłę i terror powinien łączyć z podstępem i zdradą. Pożądane jest, by poddani szanowali i kochali swojego władcę, a przynajmniej - by wywoływał on lęk^[1].

Potocznie makiawelizm oznacza postawę charakteryzująca się cynizmem i brakiem skrupułów w dążeniu do celu.

5. Pieśni i treny Kochanowskiego

Pieśń IX zawiera nawoływanie do zabawy i nie troszczenia się zbytnio o przyszłość, gdyż niezbadane są wyroki losu, a grecka bogini szczęścia - Fortuna obdarza nas bądź łaską bądź niełaską i nie da się przewidzieć jaki los nas czeka, bo to wie tylko Bóg. Pieśń ta zawiera nawiązanie do filozofii Epikura, której hasłem przewodnim było „Carpe diem” czyli „chwytaj dzień”. Nawiązuje również do filozofii stoickiej, gdyż autor nawołuje do spokojnego przyjmowania losu z pokorą i pogodzenia się z nim bez względu na to, jaki jest. Radzi również nie przywiązywać zbytniej wagi do bogactwa, gdyż jest ono ulotne.

W Pieśni XXIV autor pisze o nieśmiertelności poety. Nawiązuje do mitologii - zarzeka się, że nie będzie płynął przez Styks, mityczną rzekę, którą Charon wiózł umarłych do Hadesu. Opisuje swoją pośmiertną przemianę w łabędzia - symbol poezji oraz zapowiada, iż dzięki darowi pisania będzie sławny w wielu krajach - Anglii, Niemczech, Francji, Włoszech, Hiszpani, w Moskwie, na biegunie i w Afryce. Będzie po śmierci latał lepiej niż Ikar, mityczny syn Dedala, który wzbił się zbyt wysoko i spadł. Pieśń zawiera apostrofę - bezpośredni zwrot do Myszkowskiego, biskupa krakowskiego, przyjaciela poety. Kochanowski prosi go o to, by na jego pogrzebie nie było zbędnego płaczu i smutku, gdyż on nie umrze i nie przepłynie rzeką Styks, ale będzie żył dzięki swojej twórczości.

W Pieśni XIX autor pisze o sławie, która jest wartością najważniejszą, taką, za którą warto nawet oddać życie. Według Kochanowskiego ważne jest, by pozostawić po sobie dobre wspomnienia i, aby potomni o nas pamiętali, gdyż ciało obumiera i nic z niego po nas nie zostaje. Bóg wyróżnił nas spośród zwierząt, dał nam rozum i mowę i powinniśmy robić z nich użytek m.in. nawracając pogan oraz walcząc w obronie „praw ojczystych” i „pięknej swobody”. W walce najbardziej liczy się męstwo i odwaga. Są one istotniejsze niż liczba walczących. 

W Pieśni VII autor przedstawia miłość jako więzienie, z którego nie da się uciec. Opisuje on tęsknotę za ukochaną bez której nie potrafi on się cieszyć. Chwali on urodę wybranki. Porównuje jej lica do zorzy i pisze, że gwiazdy bledną przy niej. Zazdrości drodze, po której chodzić będzie jego wybranka oraz lasom i skałom, które będą mogły cieszyć się obecnością jego ukochanej wcześniej niż on. Personifikuje on skały i lasy. W ostatniej zwrotce prosi wybrankę, by nie karała go zbyt długą rozłąką.


Treny (gatunek fumeralny)

Tren I pełni funkcję wstępu w cyklu 19 trenów Jana Kochanowskiego. Autor opisuje w nim ból i smutek, które zawitały do jego domu wraz ze śmiercią ukochanej córki dwuipółletniej Urszulki. Utwór zaczyna się apostrofą do smutków, żali, lamentów, łez Heraklitowych (nawiązanie do Heraklita z Efezu, filozofa greckiego przedstawianego jako płaczliwego myśliciela), skarg Symonidowych (nawiązanie do Symonidesa, starożytnego poety będącego autorem wielu utworów żałobnych). Autor prosi je o przybycie do jego domu i pomoc w opłakiwaniu śmierci córki. Przedstawia śmierć jako smoka, który pożera ptaszki. Ptaszki symbolizują Urszulkę. Kochanowski pisze, że błądzeniem jest żywot człowieka i zastanawia się czy należy poddać się naturze człowieka i rozpaczać czy też ukrywać swoją rozpacz.

Tren IX wyraża zwątpienie poety w dotychczas wyznawane wartości. Wątpi on w mądrość, do której zwraca się bezpośrednio w pierwszym wersie utworu. Do tej pory uważał on, iż kto zdobędzie mądrość życiową, ten będzie potrafił przyjmować los ze stoickim spokojem, nie będzie podlegał strachowi i kłopotał się niepotrzebnie, nie będzie się bał śmierci i za bogactwo będzie uważał możliwość zaspokojenia potrzeb oraz będzie biedakowi zazdrościł spokoju. Po śmierci ukochanej córeczki Kochanowski wątpi w sens swojego dążenia do mądrości przez całe życie, gdyż mimo iż poznał zasady filozofii stoickiej, nie potrafił zastosować jej w życiu w obliczu śmierci bliskiej osoby.

Tren XI wyraża zwątpienie poety w dotychczas wyznawane wartości. Rozpoczyna się on słowami podobno wypowiedzianymi przez umierającego Brutusa: „Fraszka cnota!” i wyrażeniem przekonania, że wszystko, co nas otacza, jest mało ważne. Poeta wyraża również przekonanie, że ani pobożność, ani dobroć nie uchronią nas przed złym losem, gdyż los z każdym obchodzi się tak samo i nie oszczędza ludzi tylko dlatego, ze są dobrzy i pobożni. Również mądrość nie daje gwarancji lekkiego życia. Mimo iż wielu ludzi zdobywa mądrość i próbuje poznać tajemnice Boga, los traktuje ich na równi z głupcami. W ostatnim wersie podmiot liryczny formułuje pytanie o to, czy powinien zaprzestać szukania pociechy oraz utracić rozsądek.

Tren X wyraża tęsknotę Kochanowskiego za Urszulką oraz przemyślenia poety na temat życia po śmierci. Podmiot liryczny zastanawia się, gdzie znajduję się jego córka po śmierci. Używając apostrofy „Orszulo moja wdzięczna” zwraca się do niej z pytaniem o to, gdzie się podziała - czy znajduje się nad wszystkimi niebami (odniesienie do filozofii Platona, który wyróżniał siedem sfer niebieskich, czy między aniołkami, w raju, na szczęśliwych wyspach (odniesienie do mitologii - były to mityczne wyspy, na których panował ojciec Zeusa, Kronos, i które były krainą wiecznej szczęśliwości), czy też może jest wieziona przez Styks przez Charona i pojona wodą z rzeki zapomnienia, Lete (odniesienie do mitologii - Styks, to mityczna rzeka, po której Charon woził zmarłych do Hadesu), jest ptaszkiem bądź trafiła do czyśćca lub tam, gdzie była, nim się urodziła. W ostatnich wersach autor zwraca się z prośbą do córeczki, by go pocieszyła i odwiedziła go we śnie bądź też jako zjawa. 

Adresatem Trenu XVIII jest Bóg, do którego autor zwraca się za pomocą apostrofy. Podmiot liryczny przyznaje, iż szczęśliwi ludzi rzadko pamiętają o wdzięczności wobec Pana, gdyż zajęci są używaniem rozkoszy. Zapominają o tym, że szczęście trwa krótko i że to dzięki Bogu możemy go doznać. Kochanowski zwraca się do Boga, by pilnował ludzi i jeśli nie pamiętają o nim w radosnych chwilach, odbierał szczęście, by przypomnieli sobie o nim. Prosi jednak Boga, by nie był zbyt surowy, gdyż sama niełaska Boża jest dla ludzi męką . Przyznaje się do swoich win i prosi o wybaczenie. Chwali Boga, że nie wzgardzi pokornym i jest miłosierny.

Tren XIX wyraża ukojenie bólu i pogodzenie się z losem. Kochanowski pisze, iż czasy leczy rany i dawne wydarzenia odchodzą w zapomnienie, a zastępują nie nowe, weselsze bądź nie. Podmiot liryczny twierdzi, iż człowiek rozsądny nie ogląda się za siebie lecz patrzy w przeszłość i wszystko znosi. Utwór zawiera również nawiązanie do głównego hasła humanizmu: jestem człowiekiem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce.

6. WYZNACZNIKI DRAMATU SZEKSPIROWSKIEGO : 
- załamanie zasady decorum - wprowadzenie śmiesznych, rubasznych scen 
- załamanie zasady mimesis na rzecz kreacji poprzez tworzenie fantastycznych rzeczywistości oraz dbałość o język wypowiedzi 
- załamanie zasady trzech jedności. Struktura tragedii szekspirowskiej: 

. podział akcji na: ekspozycje, powstanie, rozwój konfliktu, kryzys, rozwiązanie 
. czas: rządy Makbeta trwają 17 lat. 
. miejsce: rozprzestrzenienie dramatu 
- Paralelizm świata przedstawionego, na który składa się świat ziemski i pozaziemski - wzajemnie się przenikają 
- Kreacja bohatera pogłębionego psychologicznie - zerwanie z monolityczną postacią starożytnego bohatera. 
- Wprowadzenie scen zbiorowych, służących ocenie i charakterystyce społeczeństwa 
- Ograniczenie roli fatum na rzecz kreacji człowieka- kowala swojego losu 
- Rezygnacja z antycznego podziału na : prologos, parodos, epizodion, stasimon, eksodos 
- Pisany prozą 

BAROK

1. Kontrreformacja (reforma katolicka) - nurt odnowy Kościoła katolickiego w reakcji na wystąpienie protestantyzmu.

Prąd religijny powstały w Kościele katolickim, będący próbą zahamowania szerzącej się reformacji i odzyskania pozycji Kościoła rzymskokatolickiego. Należy rozróżniać kontrreformację i odnowę Kościoła rzymskokatolickiego. Kontrreformacja została zapoczątkowanaekskomuniką Marcina Lutra w roku 1520 i jej ostatecznym celem było powstrzymanie rozwoju protestantyzmu oraz wykluczenie go z życia publicznego, a także odzyskanie utraconej pozycji Kościoła rzymskokatolickiego. Dzieło reformy Kościoła rzymskokatolickiego zapoczątkował zwołany w 1545 roku Sobór Trydencki, na którym uchwalono dekrety potępiające innowierców i ustalono strategię działania Kościoła rzymskokatolickiego. Na Sobór zaproszeni byli protestanci, lecz nie skorzystali z zaproszenia i propozycji dojścia do porozumienia.

2. Marynizm (konceptyzm)
Jest to nurt charakteryzujący się niezwykłością myśli, gwałtownymi przeskokami w jej wyrażaniu, nieoczekiwanymi asocjacjami i przeciwstawieniami.
Marynizm to szkoła barokowa, która na niewielkiej przestrzeni słów zagęszcza wiele możliwych treści. Może to być pojedyncza metafora lub cały wiersz stanowiący metaforę (np. Pchła Johna Donne'a). Gracjan, hiszpański poeta, napisał: Koncept to pokarm duszy, jago pojmowanie jest rzeczą orła, tworzenie rzeczą anioła, pracą cherubina ku podźwignięciu człowieka, ku wzniesieniu go na najwyższe stopnie bytu. Ażeby zaistniał koncept, potrzebne są:
• argutezza (bystrość),

• stupore (zaskoczenie),
• aspekt epistemologiczny (poznawczy),
- jednostkowy
- uniwersalny
• aspekt duchowy.
Według Gracjana potrzebna jest także harmonia ekstremów (uzgodnienie niezgodności) - de acuto et arguto.

3. KOMIZM - jedna z głównych kategorii estetycznych, wykształcona i opisana już w starożytności. Za Arystotelesem za źródło komizmu uważano niezgodność wyobrażenia z rzeczywistością, kontrast między oczekiwaniem a osiągnięciem, między kontekstem a szczegółem - występujące na różnych poziomach tekstu i dotyczące postaci, przedmiotów, sytuacji. W późniejszym okresie pojawiła się także interpretacja psychologiczna uznająca za źródło komizmu satysfakcję płynącą z poczucia wyższości wobec czyjegoś niepowodzenia, które nie ma jednak charakteru tragicznego. Wyróżnia się następujące typy komizmu:
• Sytuacyjny - polega na bawieniu widza spiętrzeniem niefortunnych i niezwykłych wypadków, wymuszających na bohaterze zachowanie śmieszne i komiczne. Ten typ komizmu występuje w scenie VII Świętoszka, gdy Tartuffe już chwyta w ramiona Elmirę, lecz ona odsuwa się na bok i odsłania swego męża - Orgona.
• Postaci (inaczej charakterologiczny) - polega on na umiejętnym dobieraniu typów bohaterów w taki sposób, aby uwypukleniu uległy pewne cechy charakteru, jak na przykład głupota czy też chciwość. Widza bawi już sama kreacja bohatera bądź też przygody związane z charakterem danej osoby. Ten typ komizmu realizuje osoba Orgona - spotęgowane cechy zaślepionego dewota sprawiają, że jego słowa lub gesty budzą śmiech.
• Słowny (inaczej komizm językowy) - na widza oddziałuje przede wszystkim żart, dowcip, jaki pada ze sceny. Są to często zabawne dialogi bohaterów czy też żartobliwe powiedzonka. Dostrzegamy ten typ komizmu w wielu wypowiedziach Doryny oraz w powiedzonku Orgona: „Co niebo rozkaże”, jak również w określeniu „biedaczek” wypowiadanym w stosunku do obłudnika - Świętoszka.

4. Jan Andrzej Morsztyn - czołowy przywódca stronnictwa profrancuskiego oraz rzecznikiem praw Jana Kazimierza i Marii Ludwiki. Intrygował przeciwko królowi Janowi III Sobieskiemu, co zostało wykryte i Morsztyn ratował się ucieczką z kraju do Francji, gdzie pozostał już do końca swego życia. Jest reprezentantem nurtu dworskiego w naszej literaturze barokowej. Jego utwory były głównie o tematyce dworskiej i erotycznej. Zawierały obraz życia rozumianego jako gra, przemienność realności i nicości. Swoje wiersze pisał do szuflady, nie dbał o rozgłos. Poezja Morsztyna nawiązuje do poezji włoskiego poety Jan Babtysta Mariniego. Od nazwiska tego włoskiego poety pochodzi nazwa marinizmu określająca styl, treść i formę utworów. Mariniści odrzucali renesansową harmonię między treścią i formą utworów i szczególny nacisk kładli właśnie na formę. [Treścią jest to, o czym się mówi, formą zaś to, jak się mówi]. Treść była mało istotna, istniała jako pretekst dla zabłyśnięcia wyszukaną formą. Marinizm: 

- lubował się w wymyślonych, nowatorskich metaforach, zaskakujących konceptach(pomysłach)
- nie przestrzegał klasycznych przepisów poetyckich, odwoływał się przede wszystkim do fantazji i natchnienia poety
- wprowadzał obfitość środków artystycznych mających na celu przede wszystkim wzbogacanie artystycznej formy utworu (Barokowe środki stylistyczne: Anafora: powtórzenie tych samych słów na początku kolejnych wersów, Antyteza:(przeciwstawienie) zestawienie pojęć i sądów sprzecznych, kontrastów w celu wywołania silnego wrażenia; Epifora: kończenie zdań, wersów za pomocą tych samych słów; Gradacja: )
-swobodnie podchodził do reguł gramatycznych, lubował się w skomplikowanej składni, przestawnym szyku;
- wykorzystywał makaronizowanie (wplatanie obcych zwrotów i wyrazów do wypowiedzi w języku ojczystym)
-swobodnie używał wyrazów przestarzałych, wulgaryzmów, dialektyzmów przy jednoczesnym dbaniu o piękno języka;

„Cuda miłości” autor mówi w tym sonecie o miłości do dziewczyny. Miłość obezwładnia umysł człowieka, jest siła niezwyciężoną przynoszącą troski ale też szczęście. Autor mówi też że kto próbuje uciec od miłości ten bardziej w nią wpada. Przyrównuje miłość do ognia, który jest groźnym żywiołem i może przywieźć człowieka do zguby. 

„Do trupa”- Porównuje w nim poeta człowieka zakochanego do trupa i porównanie to wypada na korzyść ... trupa. Jego nie palą już ognie miłości, nie czuje on bólu. Z utworu tego wynika wniosek, że lepiej nie żyć niż być zakochanym. W wierszu zwracają uwagę liczne hiperbole i antytezy(przeciwstawienie). Jest to przykład na turpizm (brzydota stała się środkiem ekspresji, prawdziwym i silnie działającym sposobem przekazywania bólu, opisu rozkładu ciała, cierpienia).

„Niestatek” Autor mówi iż prędzej dokona rzeczy niemożliwych np.: pochwycenie wiatru i promieni słonecznych, złapanie obłoków, śpiew niemego niż znajdzie się stałą w uczuciach kobietę.

„Nagrobek Perlisi” -w którym opiewa śmierć psa. Utwór spełnia wymogi stawiane trenowi.

„Na kwiatki” - zawiera pochwałę urody pewnej Katarzyny. Ozdobiła ona kwiatkami swój strój i włosy. Poeta rozpływa się nad szczęściem, jakie spotkało kwiatki, które umrą zaznawszy najwyższej rozkoszy. 

„Starej” - Jest to złośliwy wiersz. Podmiot liryczny wylicza pewnej kobiecie jaka jest stara.
Jego utwory mają oryginalne i wyszukane puenty, które mają zaskoczyć czytelnika.

„Bierzmowaniu” - liczne, coraz ciekawsze wyliczenia wdzięków i czarów pięknej Jagnieszki prowadzą do posumowania, że jest ona nie tyle dziewczyną, co raczej ogniskiem, które spala swym żarem zakochanego w niej mężczyznę.

OŚWIECENIE 

1. Racjonalizm  - filozofia zakładająca możliwość poznania prawdy z użyciem samego rozumu - w wersji mocnej negujący rolę innych sposobów poznania: danych zmysłowych, doświadczenia, intuicji etc.; w wersji słabszej uznających drugorzędną ich rolę. Racjonalistyczna filozofia budowała systemy oparte na aksjomatach, z których poprzez dedukcję próbowała wywieść kompletny obraz świata. Filozofia racjonalistyczna została zapoczątkowana w filozofii greckiej (eleaci), a w nowożytnej postaci wywodzi się od Kartezjusza. W filozofii anglosaskiej bywa nazywana racjonalizmem kontynentalnym.

2. empiryzm [gr. émpeiros `doświadczony'], filoz. datujące się od starożytności stanowisko zakładające, że podstawową rolę w poznaniu pełni doświadczenie, a rola umysłu jest mniej znacząca; rozróżnia się empiryzm genetyczny  i empiryzm metodologiczy w XVII w. także kierunek filozofii przeciwstawny racjonalizmowi.

3. Deizm, pogląd filozoficzno-teologiczny zakładający, że: 1) Bóg bądź to stworzył świat, bądź odegrał w jego początkach rolę "pierwszego poruszyciela", 2) ustalił (w każdym z tych przypadków) prawa, wg których cała rzeczywistość miała się rozwijać, 3) nie ingeruje od tamtej pory ani w bieg historii naturalnej, ani w dzieje człowieka.

4. Ateizm - odrzucenie teizmu lub stanowisko, że bóstwa nie istnieją. W najszerszym znaczeniu jest to brak wiary w istnienie bóstw^]. Słowo ateizm pochodzi od greckiego ἄθεος - ἀ- (a-, “nie”) + θεός (theos, “bóg”). Określenie to było przypisywane każdemu, kogo uznano za wierzącego w fałszywych bogów, żadnych bogów lub doktryny wchodzące w konflikt z ówczesnymi religiami.

5. Sentymentalizm - kierunek umysłowy i literacki w Europie, który trwał od lat 70 XVIII wieku do początku wieku XIX, był okresem pomiędzyoświeceniem a romantyzmem. Jego twórcami byli Jean Jacques Rousseau (we Francji) i Laurence Sterne (w Anglii). Nazwa nurtu pochodzi od dzieła Laurence'a Sterne'a Podróż sentymentalna przez Francję i Włochy.

Sentymentaliści w centrum zainteresowania stawiali człowieka i jego uczucia, skupiali się na indywidualizmie, wnętrzu. Uważali, że człowiek w procesie cywilizacji utracił podstawowe wartości, dlatego propagowali powrót do natury. Metody poznawania świata według nich to: empiryzm isensualizm. Dzieło sztuki, zgodnie z zasadami kierunku, powinno mówić o uczuciach, psychice człowieka i przeżywanych przez niego emocjach. Dla nurtu typowe były

gatunki: sielanka, powieść sentymentalna. Główni przedstawiciele w Europie to Jean Jacques Rousseau, Laurence Sterne; w Polsce: Franciszek Karpiński i Franciszek Dionizy Kniaźnin.

6. Klasycyzm w literaturze Pierwsze przejawy klasycyzmu w literaturze europejskiej były w XVI w. Początkiem tej epoki był renesans - zwrot do wzorców literatury antycznej i łączące się z nim przekonanie o ich wartości uniwersalnej. Klasycyzm opierał się na poglądach filozoficznych, głoszących istnienie w świecie niezmiennych praw ładu, przyznających rozumowi możność poznania natury i jej naślado-wania w dziełach człowieka. 
Literaturze przypisywano funkcje dydaktyczno - moralizatorskie. Do bar-dziej szczegółowych założeń estetyki klasycyzmu należały postulaty prawdo-podobieństwa, harmonii, jasności, kunsztu języka, prostoty, miary, jednorod-ności estetyki gatunkowej i stylistycznej. Do podstawowego kanonu gatunków literackich należały główne formy o proweniencji antycznej, zwłaszcza trage-dia, epos, poemat opisowy, oda, list poetycki, satyra i bajka.

Wspomniane wcześniej główne kategorie estetyki, określały podstawowe cele twórczości, a warunkiem ich osiągnięcia była doskonałość artystyczna (utrwalona zwłaszcza w dziełach antycznych), zgodność utworu z naturą. Naśladując naturę twórca miał się kierować zasadami dobrego smaku i przyjętymi normami obyczajowymi, a jego dzieło musiało spełniać warunek stosowności. 
W literaturze polskiej klasycyzm był dominującym kierunkiem w epoce oświecenia (klasycyzm stanisławowski, klasycyzm postanisławowski). To tradycji klasycyzmu nawiązują w XX wieku orientacje poetyckie określane mianem klasycyzmu nowoczesnego lub neoklasycyzmu (T. S. Eliot, P. Valry, w Polsce - Z. Herbert, Cz. Miłosz, J. M. Rymkiewicz, z krytyków literackich - J. Stempowski, R. Przybylski). 

7. Poezja I. Krasickiego

,,Do króla" to utwór o charakterze politycznym. Wbrew pozorom nie jest jednak atakiem wymierzonym w osobę króla, lecz w jego wrogów.

Szlachcic - Sarmata, przeciwnik zmian w oświacie i społeczeństwie, krytykuje króla chcącego wprowadzić reformy. Wypomina mu jego młodość, wykształcenie, chęć wprowadzania koniecznych przecież zmian. Wyrzuca, że urodził się w Polsce, nie jest cudzoziemcem. Chytrość formy utworu objawia się tym, iż wymienione zarzuty są największymi zaletami króla i jednocześnie ośmieszeniem tych, którzy próbowali przeszkodzić Stanisławowi Augustowi we wprowadzaniu kolejnych reform. Śmiesznym staje się nie atakowany król, lecz krytykujący go szlachcic.

„Świat zepsuty”

Tytuł tej satyry ma metaforyczny charakter i oddaje stan, w jakim znalazła się ówczesna, XVIII-wieczna Rzeczpospolita. Cechował ja nie tylko upadek obyczajów, ale także brak uczciwości, pracowitości, moralnych standardów, co w efekcie doprowadziło Polskę do zguby. Krasicki stara się również postawić diagnozę takiej sytuacji - wskazuje na przyczyny takiego zaniedbania, wymieniając wśród nich m.in. prywatę, egoizm, rozrzutność polskiej szlachty.
W tej satyrze autor w sposób kontrastowy zestawił stare i nowe czasy - stare ukazane są jako wzór prawości, poczciwości oraz cnot społecznych. Ich przeciwieństwem stają się czasy nowe - rozpustne, egoistyczne. Autor stara się także prorokować, iż może to doprowadzić do upadku kraju. Jedyną nadzieją może być tylko rewolucyjna odnowa obyczajów i odrodzenie moralności. 
Jest to niejako utwór programowy oświecenia, zawierający przyczyny politycznego i moralnego upadku Polski oraz rozkładu społeczeństwa. Zgodnie z oświeceniowymi wymogami, autor postulował gruntowną odnowę moralną i polityczną kraju, która mogła przywrócić Polsce jej dawną świetność. Krasicki w ostrych słowach wyrzuca z siebie żale i oskarża Polaków o upadek Rzeczpospolitej. Obraz współczesnej, zdegenerowanej Polski kontrastuje z obrazem kraju w poprzednich epokach jej świetności. Dawna Rzeczpospolita była krajem cnoty i honoru, poszanowania zasad moralnych w życiu społecznym. Teraz natomiast panuje jedynie występek, rozpusta, upadek obyczajów i deprawacja. Winę za taki stan rzeczy ponoszą ludzie, którzy porzucili dawne zwyczaje, cnoty krzewione przez przodków i etykę, doprowadzając do upadku ojczyzny. Tak osłabiona Polska stała się łatwym łupem dla obcychmocarstw.
Satyra zawiera również, w zakończeniu, alegoryczny obraz Polski jako tonącego okrętu. Jest to częsty motyw występujący w literaturze. Krasicki wyraził tu nadzieję, iż w momencie ostatecznego zagrożenia, w momencie „tonięcia Polski”, wszyscy zmobilizują się, by kraj uratować. Ojczyzna bowiem i jej dobro winna być dla każdego wartością nadrzędną.

„ Pijaństwo” jest to satyra, która za przedmiot swojej krytyki obrała sobie wadę nadużywania alkoholu przez szlachtę. Jest to typ satyry dialogowej, w której rozmowa dwóch postaci stanowi sytuacyjny wstęp do obrazka obyczajowego. Bohaterami tego utworu jest dwóch szlachciców, z których jeden jest świeżo po alkoholowej libacji i w swojej opowieści przekazuje przyjacielowi historię z dnia poprzedniego. Zarysowany obraz sytuacji przedstawia nie tylko skłonność do nadużywania alkoholu, ale również wykorzystywanie każdej sposobności do napicia się. Bohater opowiadający swoje przygody wydaje się żałować swoich postępków i swoje racje zamyka zdaniem: "Bogdaj w piekło przepadło obrzydłe pijaństwo!". Rozmówca podchwytuje tą myśl i w długim monologu przedstawia szkodliwość nałogu i pożytki z trzeźwości. Morał zawarty w tej wypowiedzi spuentowany zostaje jednak w sposób nieoczekiwany i paradoksalny "Gdzież idziesz?" - "Napiję się wódki". Puenta tego utworu uderza więc nie tylko w nałóg pijaństwa, ale również w skłonność natury ludzkiej, która pozwala mu popełniać czyny świadomie przez niego oceniane jako złe i szkodliwe.

---