Socjologia polityki - egzamin

1. Aktualność pojęć lewicy i prawicy - argumenty za i przeciw.

Pojęcia lewicy i prawicy powstały w czasie Rewolucji Francuskiej na Zgromadzeniu Narodowym.

Czy pojęcia te są nadal aktualne?

Fukuyama w „Końcu historii” uważa, że od 1989 roku ten podział jest nieaktualny i trzeba szukać nowych granic. Należy upowszechniać zwycięskie modele (demokrację, wolny rynek).

Kowalik uważa, że wybór wolnego rynku nie oznacza jego faktycznego wprowadzenia w życie. Polska przyjęła wariant angloamerykański - kapitalizm nie jest jednorodny, lecz wewnętrznie zróżnicowany.

Pojęcia lewicy i prawicy odnoszą się nie tylko do partii politycznych, lecz do zwykłych ludzi i ich przekonań. Nawet, gdy partie się nie różnią w swych programach, ludzie mają sprzeczne interesy. Pojęcia te są uwikłane w różne konteksty (historyczny, kulturowy, geograficzny) - nie zawsze znaczą to samo, mają inne zakresy.

Wątpliwości co do istnienia lewicy i prawicy:

1. Świat jest skomplikowany, dynamiczny, mało czytelny, dlatego nie można mówić o stałych wartościach - lecz nie znaczy to, że znikają pewne podstawowe, skrajne pojęcia i bieguny; wszystkie poglądy odnoszą się do lewicy i prawicy.

2. Centrum stało się dominujące, a bieguny straciły na znaczeniu - lecz centrum też jest budowane w odniesieniu do lewicy i prawicy (centrolewica, centroprawica). Mamy dwa rodzaje centrum:

a) polityczna negacja - ani lewica, ani prawica - nowa wizja i nowa jakość polityczna (np. Samoobrona);

b) i lewica i prawica - pragmatyzm, otwartość na dobre rozwiązania obu biegunów (np. demokraci - łączenie elementów rynkowych i socjalnych; Unia Wolności).

Programy partii nie mogą być zbyt wyraziste , bo większość ludzi nie ma wyrazistych poglądów.

3. Są nowe ruchy społeczne(np. ekologiczne - zieloni), które nie przystają do lewicy i prawicy - lecz nie osłabiają one klasycznej diady, przecinają się z nią i są zorientowane bardziej lewicowo lub prawicowo.

2. Kryterium podziału na lewicę i prawicę.

1. Kryterium stosunku do idei równości:

-równość to idea, o którą trzeba zawsze walczyć;

-równość to utopia, a odrobina nierówności, hierarchii i rywalizacji robi dobrze społeczeństwu - jest bardziej dynamiczne.

Chodzi tu o równość nie tylko materialną, lecz o dostęp do kultury, wiedzy, opieki zdrowotnej itd.

2. Sfera sacrum (świętość) i profanum (świeckość) - stosunek do religii, wiary, Kościoła. Z reguły rządy prawicowe są religijne, a lewicowe- świeckie. W Polsce wyznacznikiem był stosunek do PRL - negatywny lub pozytywny.

3. Kryterium czasu (orientowanie się na przeszłość, przyszłość lub teraźniejszość):

a) lewica - szukanie wciąż nowych rozwiązań, przeciwnicy tradycji, nowy porządek;

b) prawica - odwoływanie się do starych sprawdzonych rozwiązań, zwolennicy tradycji, stary porządek.

Jest to podział upraszczający, bo właściwszy byłby podział na wyznawców i zwolenników różnych, konkurencyjnych tradycji. Każdy ruch (nawet radykalny) ma swych protoplastów (np. feministki odwołują się do sufrażystek). Oznacza to przełamanie monopolu konserwatywnej prawicy na obronę tradycji.

4. Kryterium klasowe - powstałe w czasach Rewolucji Francuskiej; jest to podział klasowy wg określonych grup społecznych. Każda klasa ma swą reprezentację polityczną i odnosi się do pewnej bazy społecznej, zaplecza społecznego - pewnych środowisk, które popierają daną partię. Z reguły biedota głosuje na lewicę, a bogaci - na prawicę. Klasyczne podziały wg niektórych zacierają się (choć nadal są aktualne), bo robotnicy przejmują styl życia klasy średniej.

Tryumfem neoliberalizmu był upadek bloku wschodniego, co miało znaczenie także dla ładu zachodniego. Gdyby nie blok wschodni, nie byłoby przywilejów socjalnych i silnych związków zawodowych na Zachodzie (były one traktowane jako przedłużenie i V kolumna bloku wschodniego i władze zachodnie się ich bały). Gdy blok wschodni upadł, władze stały się bardziej stanowcze wobec nich.

W latach 50-70 panował konsensus łagodzący napięcia, natomiast w 80 podziały znów zaczęły być widoczne. Pojawiło się pojęcie underclass (podklasa) - niższa niż robotnicza(bezrobotni, bezdomni).

W Polsce nastąpiła prywatyzacja sfery obywatelskiej - poziom uzwiązkowienia należy do najniższych. Podziały klasowe nie mają znaczenia (np. w przypadku AWS - prawica zwyciężyła głosami robotników). Z reguły biedota glosuje na lewicę a bogaci na prawicę.

Podziały nie były odzwierciedleniem interesów klas społecznych - były budowane na podstawie odmiennych typów tożsamości (stosunek do PRL, nurt postkomunistyczny lub postsolidarnościowy). Opierały się także na kwestiach kulturowych (np. aborcja).

5. Kryterium stosunku do władzy(jako do narzędzia wpływania na rzeczywistość):

a) prawica - władza jest gwarantem porządku, ładu, stabilizacji; cenione są układy zależności(podrzędności, nadrzędności) oraz hierarchia;

b) lewica - władza to potencjalne źródło ucisku, kontroli, dyskryminacji; państwo to aparat ochrony interesów panujących; niechętny stosunek do hierarchii.

3. Przełożenie pojęć lewicy i prawicy na polską rzeczywistość w wymiarze ekonomicznym i kulturowym.

W Polsce nastąpiła prywatyzacja sfery obywatelskiej - poziom uzwiązkowienia należy do najniższych. Podziały klasowe nie mają znaczenia (np. w przypadku AWS - prawica zwyciężyła głosami robotników). Z reguły biedota glosuje na lewicę a bogaci na prawicę.

Podziały nie były odzwierciedleniem interesów klas społecznych - były budowane na podstawie odmiennych typów tożsamości (stosunek do PRL, nurt postkomunistyczny lub postsolidarnościowy). Opierały się także na kwestiach kulturowych(np. aborcja).

Wg Noaha Jonesa są dwie doktryny liberalne:

1. oficjalna - rynek sam się reguluje bez pomocy państwa;

2. realna - wskazana jest interwencja państwa (pieniądze z budżetu przeznaczane na dopłaty do działalności banków).

Te podziały nie funkcjonują w Polsce - brakuje rywalizacji w oparciu o modele gospodarcze czy modele ładu społecznego. Dopiero od niedawna pojawiają się istotne różnice programowe (np. prywatyzacja telewizji publicznej, służby zdrowia). Można dostrzec pewne stałe tendencje polityczne w różnych regionach Polski (np. okręg sosnowiecki - tzw. „czerwone zagłębie”, gdzie zawsze wygrywał SLD).

W Polsce przez ostatnie 20 lat można było zauważyć różne sympatie polityczne w różnych regionach polski, co ma swoje korzenie w tradycji. Poparcie dla lewicy - Polska wschodnia, a dla prawicy - Polska zachodnia.

Można również zauważyć tendencję, iż w wyborach, w których była niewielka frekwencja, było poparcie dla lewicy, ale nie było na kogo głosować spośród kandydatów lewicy.

Orientacje polityczne to orientacje kulturowe - sympatie do pewnych rozwiązań w sferze polityczno - ekonomicznej.

4. Dwie perspektywy analizy politycznej: perspektywa klasowa (Grabowska) i tożsamościowa (Ost).

1. Perspektywa klasowa (Grabowska: „Przełom postkomunistyczny”)

Tożsamość społeczna - przestrzegana przynależność do grupy lub kategorii społecznej, podobieństwo do innych członków tej grupy oraz identyfikacja z nimi i z grupą.

Grabowska wyróżniła dwa rodzaje tożsamości:

 postkomunistyczną,

 antykomunistyczną.

Uwarunkowania tych tożsamości to wiek oraz postawy, zachowania i przynależność.

Grabowska w swojej książce pt. „Przełom postkomunistyczny” przedstawiła wyniki badań i analizy wyborów parlamentarnych i prezydenckich na przełomie lat 80 - 90. w Polsce. N ich podstawie wywnioskowała, że podziały mają charakter historyczny i klasowy. Mimo że partie zmieniały się w ramach danej orientacji politycznej to elektorat zarówno po stronie lewicy, jak i po stronie prawicy pozostawał wierny swoim ugrupowaniom. Elektorat nie zmienił się ani po stronie postkomunistycznej, ani po stronie antykomunistycznej. Na przełomie wieków tożsamość post- i antykomunistyczna trwały i były przekazywane młodzieży. Postkomunista uważa, że Polska źle wyszła na załamaniu komunizmu, a w wyborach rzadziej głosował na „Solidarność”, w 2000 r. głosował na Kwaśniewskiego, w 2001 r. na SLD - UP. Natomiast antykomunista słuchał Radia Wolna Europa, w 1989 r. należał do „Solidarności”, uważał, że Polska dobrze wyszła na załamaniu komunizmu (ponieważ demokracja ma przewagę nad wszystkimi innymi formami rządów), w 1989 r. głosował na „Solidarność”, w 1990 r. - na Wałęsę, w 1993 r. - na inne ugrupowania lub „Solidarność”, ale nie na SLD, a w 1995 r. na każdego innego kandydata tylko nie na Kwaśniewskiego.

Założenia:

 pozycja w strukturze społecznej nie koreluje z preferencjami politycznymi,

 interesy nie odgrywają w polityce żadnej roli.

2. Perspektywa tożsamościowa (Ost: „Klęska Solidarności”)

Od lat 90. Elektorat miał charakter tożsamościowo - kulturowy i nie dochodziło do wymieszania się elektoratów. Uważa, że konflikt klasowy jest lepszy od tożsamościowego, ponieważ strony konfliktu uznają stronę przeciwną , co jest warunkiem istnienia tego systemu. Muszą one ze sobą rozmawiać i komunikować się , mimo że walczą ze sobą . Jest to podejście demokratyczne, ponieważ demokratyzuje ład społeczny.

Konflikt tożsamościowy nie jest demokratyczny i nie służy rozwojowi demokracji, ponieważ wyklucza przeciwnika, nie prowadzi z nim komunikacji oraz ma zamknięty charakter (albo jesteś z nami albo cię odrzucamy).

5. Czynniki pozaekonomiczne wzmacniające głosowanie na lewicę lub prawicę wg Lipseta.

Czynniki determinujące wybory polityczne:

 klasowy - prawica to zawsze sektor partyjny związany z interesami klas wyższych lub dominujących, lewica to sektor wyróżniający interesy niższych klas ekonomicznych lub społecznych, centrum natomiast reprezentuje klasy średnie;

 religijny - wszędzie tam, gdzie istnieje więcej niż 1 religia dominujące występuje różnicowanie religii, co przyczynia się do zwiększenia poparcia dla tej czy innej partii,

 etniczny - pochodzenie, miejsce zamieszkania,

 lojalności regionalnej - przywiązanie do regionu i głosowanie lojalnie na partię, która była reprezentantem tego regionu,

 związany z płcią - kobiety mają większe tendencje do popierania partii konserwatywnych, niż mężczyźni,

 wiek - w przeciwieństwie do powszechnych czynników nie istnieje regularna i wyraźna korelacja pomiędzy wiekiem, a poparciem partyjnym; różne grupy wiekowe reagują na środowisko polityczne zgodnie z doświadczeniami swojego pokolenia,

 różnice między ludnością wiejską a miejską - ludność wiejska częściej popiera partie agrarne niż ludność miejska,

 miejsce pracy (dochód) - mała czy duża firma,

 poziom wykształcenia - wzrost świadomości społecznej między innymi w sferze polityki,

 rozmiar i struktura bezrobocia,

 stabilizacja życiowa, poczucie bezpieczeństwa,

 preferowany model kulturowy,

 kanały komunikowania się i dostępność do nich - przepustowość informacyjna, co ma związek z istnieniem i działalnością związków zawodowych).

Głosowanie na lewicę jest wyrazem niezadowolenia pewnych grup społecznych z powodu niezaspokojenia następujących potrzeb: potrzeba pewności dochodu, potrzeba satysfakcjonującej pracy, potrzeba statusu, czyli społecznego uznania dla wartości jednostki i wolności od dyskryminacji.

6. Polityka postmodernizmu - główne założenia i postulaty.

W latach 40 i 50 zawarto konsensus, tworzący podstawy dla welfare state. Była to cicha umowa społeczna, która polegała na tym, że:

1. dawni robotnicy i biznes zaakceptowali się nawzajem - uznano związki zawodowe, które zrezygnowały z haseł rewolucyjnych i chciały tylko móc negocjować warunki pracy - oficjalna konkurencja zamiast dzikiej walki;

2. uznanie demokracji parlamentarnej jako sposobu rozwiązywania konfliktów politycznych - każda grupa miała swą reprezentację;

3.uznanie wspólnych wartości - nadrzędność wzrostu gospodarczego, który miał gwarantować większe zyski i polepszenie warunków życia.

Większość społeczeństwa została wówczas zaliczona do klasy średniej, gdyż nastąpiło radykalne polepszenie poziomu życia. Klasa robotnicza dochodami i stylem życia dorównała klasie średniej. W latach 60 i 70 nowe pokolenie nie do końca akceptowało ten konsensus, dlatego od 1968 roku pojawiały się nowe ruchy społeczne (Nowa Lewica, feministki, ruchy antywojenne). Jednak pod koniec zimnej wojny nastąpił spadek aktywności ruchów społecznych, co spowodowało zmianę ich działalności: walka polityczna zamieniła się w walkę kampanijną, a makropolityka w mikropolitykę. Ta perspektywa ma następujące założenie:

 budowanie polityki mikro pokazało, że nie ma granicy między sferą publiczną i prywatną - wszelkie wybory mają kontekst polityczny (nawet wybory w życiu osobistym - np. kwestia świadomego macierzyństwa, seksu, cielesności, wyborów konsumpcyjnych); nie są to już tylko dylematy moralne; trudno jest być neutralnym - albo akceptuje się status quo i dominującą, represyjną kulturę, albo się je atakuje; próbuje się legitymizować zachowania heurystyczne.

Neologizmy postmodernistyczne:

 polityka różnicy - każda odmienność nie jest przejawem słabości, ale elementem budowania politycznego i kulturowego oporu/sprzeciwu. Np. bycie kobietą w patriarchacie nie musi oznaczać bycia osobą słabą, nie mającą opinii, pozbawioną możliwości politycznej (bycie dumnym, że jest się murzynem czy gejem w społeczeństwach w których było to wartościowane społecznie),

 polityka denaturalizacji - demaskowanie pewnych zjawisk i nie pokazywanie ich jako rzeczywistych

 „Sakralizacja marginesu” - kiedyś bazą marksizmu byli proletariusze /robotnicy/ obecnie są to mniejszości kulturowe i etniczne. Wyodrębnia je właśnie nie tyle ekonomia, co wykluczenie kulturowe.

Igleton mówi, że postmodernizm to wywieszenie białej flagi, zamknięciem się w swojej prywatności. Lewica jest słaba i nie może już działać na rynku w sferze ekonomicznej. Pozostaje jej jedynie obrona tożsamości mniejszości, sprawa pierwotna to kwestia kim jest przedstawiciel mniejszości. Np. bogaty gej (biznesmen) może zarobić jeszcze na swojej mniejszości, a biedny /cyt. Za dr Żuk/ nie jest nawet gejem, jest zwykłym pedałem, który ma problem ze swoim gejostwem, bo np. nie znajdzie pracy.

Ingletn ma rację, jeżeli chodzi o krytykę postmodernizmu. Zdaniem Igletona lewica musi wrócić do kwestii różnicy materialnej. Kwestie kulturowe nadal nabudowane są na kwestie przemysłowo - gospodarczo - ekonomiczne nadal wyznaczają porządek społeczny. Lewica kulturowa, powie Igleton, nie jest właściwie lewicą. U podstaw zostają kwestie socjalne.

Krytyka perspektywy postmodernistycznej.

Było wiele krytyków tej koncepcji. Przede wszystkim Kościół uważał, że postmodernizm jest poważnym zagrożeniem. Pojawiło się nowe wcielenie lewicy, nastąpiła sakralizacja marginesu społecznego.

1. Konserwatyści, Kościół:

-postmodernizm powoduje zamęt w moralności - nie wiadomo, co jest dobre, a co złe;

-doszukiwano się w życiorysach postmodernistów ich radykalnej, lewicowej przeszłości;

-wskazywano na podobieństwo postmodernizmu i marksizmu - w obu nurtach następowała sakralizacja marginesu - proletariatu lub marginesu kulturowego (mniejszości seksualnych, etnicznych itd.).

2. Tradycyjna marksistowska lewica (Terry Littleton):

- lewica jest już tak słaba, że nie porusza żadnych ważnych kwestii; pozostaje jej tylko mówienie o rzeczach błahych (np. obronie praw kobiet czy mniejszości); postmodernizm jest wg niego przyznaniem się do klęski i błędu oraz poddaniem się;

-tożsamość kulturowa nie ma znaczenia, bo liczy się przynależność ekonomiczna (np. gej-biznesmen jest często dzięki temu bardziej popularny i lubiany; gej-robotnik nie zasługuje nawet na ten status); to ekonomia decyduje o pozycji w hierarchii społecznej.

7. Nowe ruchy społeczne - główne cele i „nowości” nowych ruchów.

Wg Klausa Offe cechy nowych ruchów to:

 inny skład społeczny - nie były to klasy niższe, lecz z wielkomiejskiej klasy średniej, stosunkowo dobrze wykształcone, żyjące w poczuciu względnego bezpieczeństwa; często nie były na stałe związane z rynkiem pracy(np. studenci, czasowo bezrobotni), dlatego mieli dużo czasu wolnego, który mogli poświęcić na coś innego niż praca; ruchy peryferyjne- ludzie nie uczestniczący w sposób stały w rynku pracy (np.bezrobotni);

 nowy konflikt - nie w sferze ekonomicznej, lecz w społeczno-kulturowej; hasło obrony własnego stylu życia, tożsamości; nie chodziło tylko o wyższe dochody, ale o ogólną poprawę jakości życia i budowę społeczeństwa obywatelskiego, niezależnego od państwa oraz od rynku i biznesu;

 nowe kwestie - ekologia, jakość życia, sprzeciw wobec wojny nuklearnej, prawa kobiet i mniejszości kulturowych oraz seksualnych, wystąpienia antyrasistowskie;

 nowy sposób działania - nie wielkie partie i związki zawodowe zorganizowane hierarchicznie, lecz ruchy społeczne(bardziej spontaniczne, bez stałych struktur i ośrodków dowodzenia, o strukturze sieciowej - bez wyraźnego centrum).

Nowe ruchy były trudne w negocjacji, bo nie miały jasno określonego szefostwa, które podejmowałoby ostateczne decyzje.

Formy działania nowych ruchów (rozwój ruchów):

 schodzenie do podziemia,

 wchodzenie w oficjalny system (w ten sposób powstały partie zielonych),

 konkurowanie z ruchami już wcześniej istniejącymi (np. zieloni),

 tworzenie jednej, silnej formy ze starymi ruchami(np. stowarzyszenia, ośrodki badawcze).

Lata 80 to upadek w/w ruchów i formalizacja lewicy. Ruchy zmieniły swą strategię - ponieważ nie da się przeprowadzić wielkiej rewolucji, zamiast scentralizowanego ruchu organizowano kampanie wokół konkretnych, określonych kwestii (np. przeciwko budowie elektrowni atomowej na danym terenie). Była to polityka w skali mikro.

8. Klasyczne teorie socjologiczne (darwinizm społeczny, teoria elit).

W XIX w. miały miejsce narodziny kapitalizmu i rewolucja przemysłowa. Pojawiły się wówczas 2 nurty:

1. Darwinizm społeczny:

-zainspirowany teorią Darwina,

-pierwszym darwinistą społecznym był Walter Bagehot

-należy inspirować się naukami przyrodniczymi i ich zasady przenosić na nauki społeczne,

-Darwin nie do końca zakładał, że wszyscy ze sobą walczą - podzielał zdanie Kropotkina, który uważał, że nierówności społeczne są nieakceptowane i kładł duży nacisk na współpracę międzyludzką,

- Darwin także dostrzegał znaczenie wzajemnej pomocy w świecie przyrody dla przetrwania gatunków.

Powstał on w czasie tworzenia się państw narodowych i ideologii nazizmu - darwinizm był dla niej funkcjonalny i zaspokajał potrzeby ruchów nacjonalistycznych. Nastąpił dynamiczny rozwój ruchu robotniczego i robotniczych związków zawodowych. Darwin także dostrzegał znaczenie wzajemnej pomocy w świecie przyrody dla przetrwania gatunków.

Cechy darwinizmu:

A. odwoływał się do genezy narodów i państw, co wiąże się z podbojem i walką o byt oraz z bogactwem i wyższością kultury - narody o większych zasobach tworzyły własne państwa;

B. zakładał, że istotą ludzkości jest wielka walka, gdzie słabsi przegrywają i są dominowani przez silniejszych

C. w Polsce przedstawicielem darwinizmu był Gumplowicz, który używał pojęcia walki ras, ale w sensie kulturowym, odnośnie ludzi o odmiennych modelach i poziomach kultury;

D. pewne pierwiastki darwinizmu występują obecnie w partiach neofaszystowskich, nacjonalistycznych i neoliberalnych, a także w poglądach ludzi, którzy tak jak Huntington zajmują się kwestią zderzenia cywilizacji.

2. Teoria elit (Vilfredo Pareto):

-powstała na przełomie XIX - XX wieku,

-ludzie różnią się nie tylko pochodzeniem, rasą, płcią czy wykształceniem, ale także pewnymi predyspozycjami osobowościowymi, które różnicują społeczeństwo na elitę („klasę panującą”) i masy,

-przynależność do elity jest wynikiem wrodzonych cech psychologicznych,

-nierówności są czymś naturalnym,

-istnieją ludzie, którzy z racji swego urodzenia nie należą do elit, chociaż posiadają cechy, które mogłyby im na to pozwolić - elita może przyjąć wobec nich dwie taktyki:

a) nie dopuszczać nikogo do własnego grona i samodzielnie reprodukować ład społeczny; istniejący system przechodzi z pokolenia na pokolenie wśród dobrze urodzonych i nie wpuszcza nikogo z zewnątrz, co powoduje bunt słabo urodzonych i prowadzi do walki,

b) wprowadzać je do swego grona - wtedy ryzyko rewolucji i gwałtownych zmian społecznych jest mniejsze; istniejący system władzy co pewien czas otwiera się i wciąga do swojego grona ludzi zdolnych, ale słabo urodzonych.

9. Typy panowanie wg Maxa Webera.

Max Weber w socjologii stosunków politycznych zajmował się szczególnie panowaniem, które odróżnia on od władzy w sensie ogólnym, wynikającej z siły ekonomicznej. Stworzył analizę między sprawowaniem władzy (sfera polityki) a legitymizacją władzy (sfera ekonomiczna). Panowanie daje możliwość wydawania rozkazów, a władza ekonomiczna zapewnia jedynie zasadniczą przewagę, którą można wykorzystać do przeforsowania własnej woli. Panowanie to relacja między władzą a rządzonymi, w której ten pierwszy ma możliwość narzucać tym drugim swoją wolę.

Dlatego Weber wyróżnił 3 typy panowania:

 tradycyjne - opiera się na wierze poddanych w to, ze władza jest prawowita, gdyż istniała zawsze; ten rodzaj panowania ma związek z tradycją; władza nie jest jednak absolutna, ponieważ ograniczona jest uświęconymi tradycją normami (władca nie może zrobic nic poza granicami władzy); władza opiera się na sile tradycji,

 charyzmatyczne - wiąże się z istnieniem charyzmatycznego przywódcy, który jest wyjątkowy ze względu na posiadane cechy (charyzma daje magiczną moc), a poddani w nie wierzą; przywódca zwiastuje nowy ład i jest porównywany do Mesjasza; wódz ma do spełnienia pewną nadzwyczajną misję; jednak pojawia się tu problem przekazywania władzy, którą wyłania się na podstawie 3 modeli:

- kandydat na przywódcę musi spełniać ściśle określone kryteria,

- odchodzący przywódca wybiera swojego następcę i przekazuje mu swoją charyzmę (namaszcza go),

- ścisłe grono uczniów przywódcy charyzmatycznego wybiera następcę spośród siebie (np. wybór papieża),

 legalne - czyli panowanie istniejącego prawa; cechy:

- władza i jej zakres zależy od ustanowionego prawa,

- prawo to zespołu reguł abstrakcyjnych, którym wszyscy podlegają,

- prawo polega na stosowaniu abstrakcyjnych reguł konkretnych wypadków,

- modelem panowania legalnego jest system biurokratyczny.

Weber opowiada się za ostatnim typem panowania, czyli za panowaniem legalnym, ponieważ opiera się ono na prawie państwowym, któremu podlega również władca (panujący).

10. System biurokratyczny jako ilustracja panowania legalnego.

Biurokrację, jako system sprawowania władzy cechują wg Webera następujące właściwości:

 sprawy oficjalne kierowane są w sposób ciągły za pomocą pewnego zespołu ustalonych norm i zasad, które określają obowiązki każdego funkcjonariusza,

 funkcjonariusz jest jedynie częścią hierarchii władzy, z czego wynika posiadana przez niego władza,

 stanowiska i urzędy nie stanowią prywatnej własności tych, którzy je zajmują, a więc nie mogą być sprzedawane, ofiarowywane lub przekazywane w spadku,

 system opiera się na obiegu dokumentów.

Krytyka systemu biurokratycznego wg Webera:

 ma on wiele słabości,

 krytyka ta opiera się na krytyce faszyzmu po II wojnie światowej,

 autonomia jednostki jest wyłączona,

 człowiek staje się funkcjonariuszem systemu,

 ludzie nie są ludźmi tylko paragrafami i liczbami,

 nie ma ludzkich wyborów, są decyzje i konieczności,

 nie ma człowieka odpowiedzialnego za błędy systemu.

Tępą wiarą w biurokrację jest MacDonaldyzacja, która ma następujące cechy: liczy się czas (nastawienia na ilość a nie na jakość), możliwość wyboru jest niewielka, a wypracowane reguły i procedury są bardzo ściśle przestrzegane. Obecnie jak Mcdonald zaczynają działać systemy zdrowia i edukacji, co jest zjawiskiem bardzo negatywnym, ponieważ utożsamianym z biurokratyzacją.

11. Społeczeństwo mas i społeczeństwo publiczności.

Mills wyróżnił dwa idealne modele społeczeństwa (dwa typy) ze względu na organizację mediów:

 społeczeństwo publiczności charakteryzuje się:

- równowagą między nadawcami i odbiorcami,

- media ożywiają debatę publiczną,

- łatwość wyrażania opinii na różnych poziomach,

- opinia publiczna jest wielką siłą;

 społeczeństwo mas charakteryzuje się:

- brakiem proporcji w nadawcach i odbiorcach,

- biernymi odbiorcami,

- opinia publiczna nie ma dużej siły, w wyniku czego nie może się przebić,

- obywatele czuję się kontrolowani, więc nie wyrażają własnej opinii w sferze publicznej.

Kryteria	Społeczeństwo publiczności	Społeczeństwo mas
1. Ilościowe - stosunek ludzi wyrażających swe opinie do ludzi, którzy je odbierają.	1. symetryczne relacje między nadawca a odbiorcą, przedstawiające się w stosunku 1:1; media jako neutralne narzędzie ożywiania debaty publicznej, by uczestniczyła w niej duża część społeczeństwa	1. brakuje proporcjonalności między nadawcami a odbiorcami - bierne szerokie masy są zalewane informacjami przez wąskie elity
2. Możliwość odpowiedzi na oficjalne komunikaty bez narażania się na represje.	2. swobodne kształtowanie się opinii i oczekiwanie władz, by ją wyrażano(np. w referendach), bo to określa postulaty i ułatwia trafienie w oczekiwania społeczeństwa; opinie kształtują się na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym, a obywatele są ich podmiotami, a nie przedmiotami.	2. niska możliwość odpowiedzi ze względów technicznych, prawnych i politycznych; monopol na przekazywanie informacji do biernych odbiorców bez możliwości odpowiedzi nawet w prywatnych rozmowach; ludzie boją się zabierać głos, bo np. ktoś może na nich donieść lub mogą powstać plotki
3.Relacja między opinią społeczeństwa a możliwością urzeczywistnienia tej opinii w systemie społ.-polit. (łatwość kształtowania przez opinię publiczną decyzji ekonom. i polit.	3. władza szanuje opinię publiczną i słucha jej; opinia publiczna jest ważną siłą i ma duży wpływ na decyzje podejmowane przez władze	3. decyzje władz niezgodne z opinią publiczną; opinia publiczna nie może przekuć się w konkretne działania
4. Stopień, w jakim oficjalna władza i jej sankcje przenikają do szerokiego ogółu - na ile społeczeństwo czuje się w swych opiniach niezależna, a na ile inwigilowane?	4. w społeczeństwie nie ma poczucia manipulacji i inwigilacji	4. obywatele czują się kontrolowani i wola nie wyrażać swej opinii w sferze publicznej

Mills wyróżnia cztery kryteria różnicowania społeczeństw:

 ilościowe - stosunek ludzi, którzy wyrażają opinię do ludzi, którzy ją odbierają,

 możliwości odpowiadania na opinie, oficjalne komunikaty bez narażania się na represje,

 relacje między kształtowaną opinią w społeczeństwie, a możliwością urzeczywistnienia się tej opinii w systemach,

 w jakim stopniu oficjalna władza przenika do wyboru; w jakim stopniu społeczeństwo czuje się niezależne w podejmowaniu decyzji.

12. Społeczna i polityczna rola mediów (Habermas i Szkoła Frankfurcka, McLuhan, Thompson, Baudrillard, Fiske).

Szkoła frankfurcka - powstała w latach 30. XIX wieku i jest związana z lewicą. Inspiracją tej szkoły była myśl K. Marksa. Zwolennicy tej szkoły uważali jednak, iż poglądy Marksa wymagały radykalnej rewizji i uaktualnienia. Ich zdaniem Marks zbyt mało uwagi poświęcał wpływowi kultury na rozwój nowoczesnego społeczeństwa kapitalistycznego. Skupiają się głównie na kulturze masowej Główni przedstawiciele to: From i Habermas. Poglądy:

 rozwój przemysłu kulturalnego odbiera jednostką umiejętność krytycznego myślenia i niezależnego sądu,

 przemysł kulturowy = kultura masowa,

 media służą klasie panującej i zniekształcają obraz klasy społecznej.

Habermas - jego analizy dotyczą środków przekazu od początku XVIII wieku do dziś i skupiają się na powstaniu i stopniowym zanikaniu sfery publicznej. Jest ona sceną, na której toczy się publiczna debata nad kwestiami ważnymi dla ogółu i formułowane są opinie na ich temat. Uważa, że możliwości jakie zostały stworzone przez powstanie sfery publicznej nie zostały wykorzystane w pełni. Uważa on, że pod wpływem rozwoju mediów masowych nie dochodzi do wzmacniania się demokracji.

Baudrillard - francuski teoretyk środków przekazu. Uważa, że nowoczesne środki masowego przekazu wywierają potężny wpływ na rzeczywistość. Stworzył on pojęcie „hiperrzeczywistości” na określenie nowej rzeczywistości stworzonej przez środki masowego przekazu. Pojęcie to określa przemieszanie tego, co robią ludzie z obrazem medialnym. Jest to skutkiem tego, że środki masowego przekazu są w stanie docierać wszędzie. Ten hiperrzeczywisty świat jest złożony z obrazów, których sens bierze się wyłącznie z innych obrazów nie mających oparcia w rzeczywistości zewnętrznej.

McLuhan - wg niego środek przekazu jest przekazem, czyli forma determinuje treść przekazu (np. taka sama treść przekazywana przez telewizję jest bardziej interesująca niż ten sam przekaz umieszczony w książce lub prasie). Wg niego „świat jest globalną wioską”, co oznacza, iż media elektroniczne prowadzą do powstania globalnej wioski (ludzie na całym świecie są świadkami ważnych wydarzeń i wspólnie w nich uczestniczą).

Thompson - zajmuje się on wpływem mediów na nowoczesne społeczeństwa. Krytykuje on Habermasa, szkołę frankfurcką oraz Baudrillarda, gdyż jak uważa, środki masowego przekazu nie odbierają nam zdolności krytycznego myślenia. Wręcz przeciwnie - dostarczają nam wielu informacji, do których kiedyś nie mieliśmy dostępu. Media niekoniecznie muszą nami manipulować, ale jest tak w społeczeństwach masowych i konsumpcyjnych. Wyróżnia on 3 typy interakcji:

 bezpośrednia - rozmowa osób w 4 oczy,

 zapośredniczona - za pomocą np. telefonu, jest rozciągnięta w czasie i przestrzeni; przebiega miedzy dwoma jednostkami, ale nie bezpośrednio, co nie daje możliwości wykorzystania wielu różnorodnych wskazówek (w przeciwieństwie do interakcji bezpośredniej),

 quasi - interakcja - odnosi się do relacji społecznych wytwarzanych przez środki masowego przekazu; jest rozciągnięta w czasie i przestrzeni, ale nie przebiega miedzy konkretnymi jednostkami; nie ma charakteru dialogowego lecz charakter monologowy (np.. program telewizyjny, który jest jednostronną formą komunikacji); jest to ogólny poziom mediów masowych.

Thompson uważa, iż wszystkie trzy typy interakcji są ze sobą pomieszane i żadna nie dominuje nad pozostałymi.

Szkoła birmingejska - jednostka ma własne zdanie i sama decyduje, co przyjmuje i jak to interpretuje. Proponowała 3 kody odbierania informacji:

 kod dominujący - postawa bierna (chłonąć wszystko i wierzyć w to w 100%),

 kod negocjacyjny - część przyjmujemy, a część odrzucamy (selekcja),

 kod opozycyjny - informacje mają zupełnie inny sens niż rzeczywiście.

Fiske - media są masowe i powszechne więc są demokratyczne (ale niekoniecznie tak jest). Media nie narzucają interpretacji, ponieważ ile jednostek - tyle interpretacji. Jest niezliczona ilość kodów. Wyróżnia on pojęcie władzy semiotycznej, która oznacza nadawanie znaczeń symbolom, przekazom i możliwości interpretacji. Polega to na tym, że przyjmujemy gotowe interpretacje, które krążą w środkach masowego przekazu.

13. Etyka przekonań i etyka odpowiedzialności w działaniu politycznym wg Maxa Webera.

Weber wyróżnił dwa rodzaje grzechów polityki:

 brak odpowiedzialności - to niechęć do podejmowania odpowiedzialności za podejmowane działania, nie myślenie o skutkach działań, a patrzenie na nie w sposób ograniczony w kategoriach „tu i teraz”,

 nierzeczowość - wielu polityków nie dąży do prawdziwej władzy, a tylko do jej namiastek - świecidełek, symboli, blichtru, nie interesuje ich władza jako narzędzie kształtujące rzeczywistość społeczną.

Traktuje się politykę jako tu i teraz, a nie przewiduje się działań na przyszłość, co związane jest z etyką. Wyróżnił on dwa rodzaje etyki:

 etyka przekonań - działania ściśle związane z własną ideologią i systemem wartości,

 etyka odpowiedzialności - działanie, które zakłada nie tylko to, co wyniknie z moich działań w najbliższej przyszłości, ale za kilka lat; myślenie z perspektywą kilku działań do przodu.

W działaniach politycznych Weber opowiedział się za połączeniem tych dwóch rodzajów etyki, ponieważ dobry polityk powinien łączyć swoje przekonania ze skutecznym działaniem i przewidywaniem tych działań w przyszłości.

14. Polityka w społeczeństwie konsumpcyjnym.

Polityka jest tu oderwana od wizji i wartości. Liczy się w niej wyłącznie element skuteczności, ważniejsza jest forma (marketing i reklama) niż treść (wizja polityczna).

N. Bobbio w swoim dziele „Liberalizm i demokracja” dwa typy demokracji:

 demokracja formalna - istnienie pewnych prawnych procedur jeśli chodzi o władzę i system demokratyczny, w Polsce istnieje od 1989 r.,

 demokracja substancjalna - nie opiera się jedynie na prawie lecz dodatkowo na regułach moralno - etycznych; mówi o ideale, do którego demokracja powinna dążyć, a tym ideałem jest równość w sensie moralno - etycznym.

Współczesna polska demokracja od 1989 roku (zdaniem dr Żuka) spełnia wymogi demokracji formalnej, natomiast brakuje jej demokracji substancjalnej, z żywa tkanką społeczną, z debatą publiczną i zaangażowaniem społecznym. Wymiar moralno-etyczny demokracji pozostaje bez komentarza.

Polacy, wnosząc z sondaży, nie są zadowoleni z obecnej „klasy”, czy sytuacji politycznej. Pytanie, dlaczego przy negatywnej ocenie stanu rzeczy nie dochodzi do ruchów społecznych i obalenia władzy. Wydaje się (zdaniem dr Żuka), że społeczne napięcia można przenieść na sferę jednostkową, prywatną. Reszta jest kanalizowana przez możliwość konsumpcji, która niweluje bunt społeczny. Poziom jednostkowy napięć nie jest w stanie stworzyć nowych grup społecznych. Kryzysy społeczne wydają się małymi, lokalnymi (terytorialnie lub w wąskich grupach), przez co odpowiedzialność spoczywa na tychże (osobach lub grupach), a nie na systemie rządów.

Bezrobocie w skali makro (niewłaściwe decyzje polityczne) wywołuje ruchy niezadowolenia społecznego, jeśli bezrobocie będzie problemem „Kowalskiego” to jest to problem tylko tych osób, które musza, w opinii społecznej, zmienić swój sposób bycia, przekwalifikować się itp. Na poziomie ogólnym wina nie spoczywa na „nieprzekwalifikowanym Kowalskim”, ale na systemie i władzy.

Konflikty ze sfery politycznej przenosi się na sferę konsumpcji, indywidualizuje się je, kanalizuje i wreszcie neutralizuje. Jak dla Marksa „opium dla ludu” była religia (kanalizowała niezadowolenie społeczne), tak teraz jest nim konsumpcja i zaspokajanie potrzeb towarowych i usługowych („Masz problem, skorzystaj z pomocy eksperta, lub odpowiedniego sprzętu”).

Polityka przestaje wiec być w społeczeństwie konsumpcyjnym sferą rządów, a teatrem z opakowaniami odpowiadającymi konsumentom. Rynek polityki nie rożni się od rynku towarów. Istotnymi więc stają się marketing polityczny, reklama i PR, niż rzeczywiste realne rozwiązywanie problemów publicznych. Ważniejsze jest co polityk ma na sobie, niż co ma do powiedzenia.

---