4. Program szkolny:

4.1. Program nauczania w warstwie jawnej (filozoficzne, psychologiczne i socjologiczne podstawy

konstruowania programu kształcenia; wzorce programowe);

program nauczania - plan działania, czyli dokument wskazujący strategię osiągania założonych celów lub rezultatów (liniowa koncepcja programu) - wąska

- program to wszystko to, czego doświadczają dzieci pod kierunkiem nauczyciela w szkole (Deweyowska koncepcja doświadczenia)

- program nauczania to dokument zawierający cele, treści kształcenia, wskazówki metodyczne oraz sposoby ewaluacji, sposoby kontroli oceny

Filozoficzne podstawy konstrukcji programu nauczania, oparte na:

1. idealizmie

• prawda i wartości traktowane jako absolutne, ponadczasowe, uniwersalne

• uczenie się to proces intelektualny, polega na przywoływaniu idei i pracy nad nimi

• rola nauczyciela: doprowadzić do uświadomienia wiedzy i idei ukrytych w umyśle ucznia, być moralnym i duchowym kierownikiem

• program hierarchicznie ułożony, oparty na dyscyplinach naukowych

• na szczycie hierarchii - najbardziej ogólne i abstrakcyjne przedmioty (filozofia, teologia, matematyka, historia, literatura), niżej - przedmioty przyrodnicze

2. realizmie

• człowiek poznaje świat dzięki zmysłom i rozumowaniu

• program ma zawierać przedmioty nauczania ułożone hierarchicznie: nauki humanistyczne, niżej przedmioty ścisłe

• ważne jest ćwiczenie umysłu w uczeniu się, logiczne i abstrakcyjne myślenie

• rola nauczyciela: rozwijać myśl racjonalną, być moralnym i duchowym kierownikiem, być autorytetem

3. pragmatyzmie

• zakłada dynamiczną, stale zmieniającą się koncepcję rzeczywistości

• wartości są zależne od sytuacji, względne, poddane zmianom i weryfikacji

• rola nauczyciela: rozwijać myślenie krytyczne, naukowe i badawcze

• w programie nauczania nie ma stałych treści, brak podziału na przedmioty, nauka poprzez rozwiązywanie problemów

4. egzystencjalizmie

• rzeczywistość jest subiektywna

• swobodny wybór wiedzy i wartości według osobistych preferencji

• rola nauczyciela: kultywować osobiste wybory i osobiste poczucie tożsamości ucznia

Psychologiczne podstawy konstrukcji programu nauczania:

1. Teorie behawiorystyczne (asocjacyjne) - zajmujące się bodźcami, reakcjami i wzmocnieniami

2. Teorie poznawczo- procesualne - ujmują osobę uczącą się w powiązaniu z otoczeniem i rozpatrują sposób, w jaki wykorzystuje ona informacje

3. Teorie fenomenologiczne i humanistyczne - ujmują dziecko całościowo, w tym jego społeczny, poznawczy i psychologiczny rozwój

Socjologiczne podstawy konstrukcji programu nauczania:

Program powinien uwzględniać wymagania jakie stawia społeczeństwo (w tym lokalne) szkole. Dwie drogi:

1. Dostosowanie się do owych wymagań (perenialistyczna wizja oświaty) - gwara kaszubska, śląska

2. Próba zmiany wymagań i ich udoskonalenia (rekonstrukcjonistyczna wizja oświaty)

WZORCE PROGRAMOWE:

1. Wzorzec ześrodkowany na materiale nauczania

1. wzorzec przedmiotowy

• program zorganizowany jest wokół przedmiotów oddających treść i zakres dyscyplin naukowych

• nauczyciel jest główną aktywną postacią procesu dydaktycznego

• główne metody nauczania: wykład, pogadanka, dyskusja w dużych grupach

2. wzorzec ześrodkowany na dziedzinie nauki

• wyraźny podział na dyscypliny naukowe (matematyka, fizyka, chemia…)

• realizacja materiału nauczania za pomocą metod charakterystycznych dla danej dyscypliny naukowej

3. wzorce pól treściowych

• integracja treści, która wydaje się logicznie powiązana

• tworzenie bloków przedmiotowych (np. nauka o społeczeństwie - geografia, ekonomia, politologia, antropologia, socjologia, historia; nauka o przyrodzie - biologia, chemia, fizyka …)

• pozwala na odkrycie zależności między różnymi częściami programu i doszukiwanie się całościowych znaczeń

4. wzorzec korelacyjny

• korelacja nie całych przedmiotów, ale niektórych ich treści no na lekcjo chemii uczniowie pracują nad zagadnieniami matematycznymi, które trzeba poznać, aby przeprowadzić doświadczenie chemiczne

5. wzorce procesualne

• program przewiduje naukę procesów uczenia się

• koncentracja wokół trzech strategii myślenia i rozwiązywania problemów, podejmowanie decyzji, tworzenie ramy pojęciowej

2. Wzorzec ześrodkowany na uczniu

1. wzorce ześrodkowane na dziecku

• kształcenie ma nawiązywać do życia uczniów, do ich potrzeb i zainteresowań

• nauka poprzez doświadczenie w naturalnym środowisku (np. nauka geografii w terenie z wykorzystaniem osobistych obserwacji dziecka, notatek, analizy zysków)

2. wzorce ześrodkowane na doświadczeniu

• dziecko w centrum oddziaływań

• na plan pierwszy wysuwają się zainteresowania dziecka, stąd nie może opracować gotowych programów nauczania

• program „staje się w momencie nauczania”

3. wzorce romantyczne

• szkoły szkodzą rozwojowi dzieci

• programy nauczania służą do indoktrynacji dzieci, narzucają pewną kulturę, zamiast kształcić i emancypować

• wzorzec ten zakłada radykalną przebudowę szkoły w celu przygotowania ucznia do naprawy zła na świecie (swoisty mesjanizm)

4. wzorce humanistyczne

• program ma być tak skonstruowany, aby uczniowie mieli do dyspozycji wiele możliwości do wyboru tego, co wydaje się im emocjonalnie najbliższe

• kształcenie powinno koncentrować się na całej osobie ucznia, a materiał nauczania ma być adekwatny do spraw bliskich dziecku

• akcent na rozwój pozytywnego obrazu własnej osoby, umiejętności interpersonalne

• program otwarty na duchowość dziecka, niekoniecznie związaną z religią

• opiera się na egzystencjalizmie

3. Wzorzec ześrodkowany na problemach:

1. wzorce ześrodkowane na sytuacjach życiowych

• przygotowanie ucznia do typowych sytuacji społecznych, z którymi uczniowi przyjdzie się kiedyś zmierzyć

• w programie należy uwzględnić rozwój możliwości osobistych, rozwój umiejętności postępowania z czynnikami środowiska naturalnego i społecznego, rozwój społecznego uczestnictwa

2. wzorce problemów rdzeniowych

• podział nauki na bloki (pragmatyzm)

• nauczyciel odpowiada za bloki zgodne ze swoją specjalnością, przy innych pracuje jako doradca

• wzorzec uwzględnia materiał przedmiotowy, ale jego głównym elementem są potrzeby, problemy, zainteresowania wspólne wszystkim uczniom

3. wzorce ześrodkowane na problemach społecznych i rekonstrukcjonistyczne

• główny od programu: zaangażowanie ucznia w rozpatrywanie trudnych problemów, które stoją przed ludzkością oraz szukanie rozwiązań na miarę możliwości uczniów (próba wcielenia idei w życie)

4.2. Program ukryty

- wszystko to, co szkoła czyni (uczy, wpaja, daje) młodym ludziom do niej uczęszczającym, mimo że to coś wcale nie zostało zaplanowane

- pozadydaktyczne konsekwencje uczęszczania uczniów do szkoły, które pojawiają się systematyczni, ale nie są zawarte w żadnym zestawie celów i uzasadnień działań oświatowych

1968 - odkryty i nazwany, zbadane jego przejawy i konsekwencje. F. Jackson opisał go

1990 - Polska, Janowski badał program

2004 - praca w przedszkolu - artykuł

Dlaczego program jest ukryty?

1. Program ukryty jest ukryty za bajkami, zabawkami, komiksami, za zadaniami matematycznymi z treścią, za podręcznikami szkolnymi, za codziennością życia w szkole

1. program ukryty za bajkami

• Kopciuszek - nawet dzieci oraz osoby dorosłe potrafią odczytać morał, zapamiętuje się go

• Program ukryty pod morałem

• Kopciuszek nagrodzony za piękno skupienie się na wyglądzie zewnętrznym, opis wyglądu zwracają uwagę na piękno - gloryfikacja piękna

• Stereotypy: bajki gloryfikują piękno; morałem nie jest dobro osoby, ale piękno z uproszczeniem relacji uczuciowych (dziewczynki myślą, że jeśli będą piękne, to chłopcy będą je kochać)

• Identyfikacja dobra z pięknem i zła z brzydotą (pastelowe kolory osób pozytywnych, piękniejszych; osoby złe - ostra kreska, ciemne barwy)

• Niebezpieczeństwa:

- pierwszy stopień nietolerancji osób innych, brzydkich, z defektami, brak tolerancji może być podszyty lękiem

- uproszczenie relacji związków

2. zabawki

• do 2 r. ż. Dzieciom kupujemy to samo bez względu na płeć; od 2 r. ż. różnicowanie zabawek

• dla chłopców kupuje się zabawki dydaktyczne - klocki lego, samochody, modele, konstrukcje, by poszerzyć ich intelekt

• dziewczynki - przez zabawki przygotowuje się je do roli matek, żon; dbanie o dom - intelekt mało ważny

• seksizm bardzo mocno związany jest z programem ukrytym, przygotowujemy dzieci do ról społecznych

3. komiksy

• mężczyźni - lekarze, kobiety - pielęgniarki, siostry

• mężczyźni - macho, bohater, męski, dobrze zbudowany, preferuje określony typ męskości (może być podłożem niskiej samooceny chłopców, którzy płaczą lub są wątłej budowy)

• komiksy kształtują inny model mężczyzny

4. zadania matematyczne z treścią

• mama chodzi na zakupy, zajmuje się domem

• tata - wraca z pracy, odpoczywa

5. reklamy

• kobieta - dba o dom, mężczyzna pracuje

• odwrócenie ról! Mężczyzna gotuje obiad

6. szkoła

• seksizm - szkoły podzielone na klasę lub przedmioty dla chłopców i dziewcząt

• dziewczynki - inny program - szycie, haftowanie, robienie posiłków

• chłopcy - przedmioty techniczne

• podział na wfie

g) podręczniki

• badane do nauki historii

• badane do wychowania seksualnego (związane z seksualnością kobiet i mężczyzn)

- pojawiły się pewne nieprawidłowe uogólnienia, uprzedzenia samych autorów do tekstu

• badania Lodmana - do historii teksty wzbudzały nacjonalizm, tworzyły postawy etnocentryczne, zniekształcające poglądy. Tylko 4 z podręczników wspomniały o istnieniu czarnego niewolnika (nawet jeśli się o tym wspomina to w neutralny sposób)

• unikanie słowa „apartheid”

h) codzienność życia w szkole

• problemy uczniów: przerywanie ciągłości, odmowa i zakazy, przewlekanie

• przewlekanie - tam, gdzie uczniowie muszą na coś czekać (na nauczyciela, w kolejce do ubikacji, do sklepiku); większość czasu w szkole spędzają na przewlekaniu uczy cierpliwości, ale może uczyć też cwaniactwa i braku poczucia sensu

• odmowa i zakaz - kiedy uczniowie nie mogą zadać pytania na nurtujący temat; gdy nie mogą oddać się interesującej czynności; gdy nie mogą wyjść do toalety, zjeść

• przerywanie - gdy jest jakiś ciąg, który zostaje przerwany; zajęcia przerwane dzwonkiem, wejście pielęgniarki, nauczyciel zostaje gdzieś wezwany uczniowie muszą sobie wymyślać strategię przetrwania - rezygnacja z poczucia sensu

• maskarada - fałszywe zaangażowanie

• cierpliwość

• odgadywanie podpowiedzi dostarczonych przez mimikę nauczyciela

• intonacja pytania

• wyraz twarzy (kiwanie = aprobata)

• zgłaszanie się, kiedy zgłaszają się też inne osoby

i) ocenianie

• nauczyciele powinni nagradzać uczniów tylko za

- wiedzę

- umiejętności

Jednak oceniają także za to jak uczeń przygotował się do warunków szkolnych, kiedy uczeń nie jest konfliktowy, ma dobry kontakt (jest oceniany wtedy lepiej)

Ocenia się przez pryzmat regulaminu szkoły; tego czy go przestrzega, czy jest grzeczny, zawsze się z nim zgadza

• powstanie swoistych cech charakteru i systemu wartości

wyżej oceniany uczeń, który prezentuje te same poglądy co nauczyciel, kiedy należu do innej subkultury oceniany jest niżej

Nie wolno szufladkować uczniów!

j) za architekturą budynku szkolnego

• to, w jakim budynku się uczymy ma wpływ na nasze osiągnięcia. Bardzo ważne jest w jakim budynki i jakiej Sali się uczymy, wpływa to na to jak postrzegamy naukę, czy to czego się tam uczymy jest ważne czy nie

• wygląd klas - podobny do fabryki

• układ budynku ogranicza nauczanie indywidualne

• wyposażenie sal wymusza pewną aktywność

• układ ten przeciwdziała demokracji

charakter przejściowy - nic nie jest nasze

układ szkoły - charakter hierarchiczny

nauczyciele mają dużo więcej sprzętów od uczniów, są na uprzywilejowanej pozycji

uczeń wie, że jego miejsce w hierarchii jest najniższe - zabija kreatywność i twórczość, wie, że jest na końcu

4.3. Programy autorskie (elementy konstrukcyjne, kryteria oceny).

Każdy nauczyciel powinien posiadać program nauczania do swojego przedmiotu. Może skorzystać z jakiegoś istniejącego lub stworzyć własny. Musi jednak zgadzać się on z podstawą programową MEN

• treści muszą być ujednolicone - musi realizować podstawę

• może zawierać elementy, które będą świadczyć o tym, że jest to program autorski, np. nowe metody nauczania, nadbudowywać treści kształcenia, sposób organizowania lekcji

• zastosowanie specjalne środki dydaktyczne, musi wprowadzić jakieś nowe środki uatrakcyjniające zajęcia

• może być autorski ze względu na cele - może przyjmować inne cele, np. pod względem indywidualności uczniów

• w postaci dokumentu

Zawartość:

1. Ogólne i szczegółowe cele kształcenia (charakter operacyjny)

2. Materiał nauczania związany z celami kształcenia

3. Procedury osiągania celów (metody nauczania) - metody, formy, środki

4. Opis założonych osiągnięć uczniów

5. Propozycje metod pomiaru osiągnięć

6. Bardziej szczegółowe, np. jakich przedmiotów dotyczy

Powinien informować o tym:

1. Jakiego dotyczy przedmiotu

2. dla jakiego etapu kształcenia/ dla jakiej liczby godzin został przygotowany

3. część dotycząca opisu uczniów, powinien zawierać charakterystykę uczniów, użytkownika, dla jakiego typu ucznia

4. wskazywać jakie jest niezbędne dla jego realizacji przygotowanie kadry dydaktycznej

5. informować jakie powinno być wyposażenie szkoły, aby wprowadzić program

6. informować kto przygotował program (imię, nazwisko, stopień naukowy, doświadczenie zawodowe, do kogo należą prawa autorskie)

Ocena programu:

1. Zgodność programu z podstawą programową

2. Poprawność konstrukcyjna programu

3. Poprawność merytoryczna programu (treści odpowiadające przedmiotowi, żeby nie zawierał błędów, zgodność)

4. Poprawność dydaktyczna

• Czy materiał nauczany jest przystępny dla uczniów

• Czy zaplanowana wiedza będzie podawana w sposób jasny i klarowny

• Czy materiał nauczania jest uszeregowany zgodnie z zasadą stopniowania trudności

• Czy materiał nauczania odpowiada zainteresowaniom dzieci

5. Wartość programu z punktu widzenia dyrektora szkoły (finanse, organizacja)

6. Wartość programu z punktu widzenia nauczyciela

• Powinien stanowić dla nauczyciela pomoc

• Czy zapewnia indywidualność w klasie

7. Wartość programu z punktu widzenia ucznia

• Przydatny w praktyce (zasada łączenia teorii z praktyką)

• Stanowi dobry fundament dalszej nauki

• Przystępny, zrozumiały, atrakcyjny

• Umożliwia samodzielną pracę uczniów w domu podczas choroby; czy uczeń będzie umiał nadrobić zaległości

• Czy zapewnia rozumienie systemu nauczania, czy jest jasny (testy, sprawdziany, prezentacje, podane kiedy)

6

---