Psychologia zachowań ludzkich, Psychologia rozwoju i osobowości


Wyższa Szkoła Informatyki i Ekonomii

Towarzystwa Wiedzy Powszechnej

w Olsztynie

Kierunek : Pedagogika resocjalizacyjna i penitencjarna

Bobowska Agnieszka

Zagadnienia na egzamin dyplomowy

2008/2009

  1. Koncepcja zachowań ludzkich.

  2. Etiologia nieprawidłowych zachowań jednostki.

  3. Działania profilaktyczne wobec nieprawidłowych zachowań ludzkich.

Olsztyn 2009

1.Koncepcje zachowań ludzkich.

Ad. 1.1.

Psychoanalityczna koncepcja człowieka.

Psychoanalityczna koncepcja człowieka łączona jest z Zygmuntem Freuda ( 1856-1939).

Podstawowe założenia psychoanalizy dotyczy relacji między świadomością i zachowaniem człowieka.

Zdaniem Freuda , istotne czynniki regulujące zachowanie mają charakter:

są więc biologicznie ukształtowanymi, gotowymi strukturami uruchamiającymi określone działania. Motywy ludzkich zachowań leżą poza ludzką świadomością człowieka, chodź nader często obserwować można jak ludzie świadomie dorabiają uzasadnienia do zachowań, które nie zawsze dają się w ten sposób wyjaśnić. Zdaniem Freuda człowiek zazwyczaj nie zdaje sobie sprawy z tego co rządzi jego zachowaniem, chodź często sądzi, że doskonale zna motywy swych działań.

Fazy rozwojowe według Freuda:

Faza

Wiek

Strefy erogenne

Główne zadania

rozwojowe

Pewne cechy dorosłych zafiksowane na tym etapie

Oralna

0-1

usta, wargi, język

odstawienie od piersi

zachowania oralne jak palenie tytoniu i objadanie się, bierność, łatwowierność

Analna

2-3

odbyt

trening czystości

zorganizowanie, skąpstwo, upór lub ich przeciwieństwa

Faliczna

4-5

genitalia

kompleks Edypa

próżność, beztroska i im przeciwne

Latencji

6-12

brak szczególnych obszarów

rozwój mechanizmów obronnych

brak, fiksacja z reguły na tym etapie się nie pojawia

Genitalna

13-18

genitalia

dojrzałość, intymność, seksualność

dorośli, którym udało się zintegrować poprzednie etapy, powinni dotrzeć poziomu szczerego zainteresowania innymi i do dojrzałości seksualnej

Popęd jest stały chodź w odmienny sposób realizowany w różnych okresach rozwojowych człowieka.

W ujęciu Freuda podstawowym regulatorem zachowania jest nieświadomy popęd seksualny (libido), rozumiany szeroko jako doświadczenie z własnym lub cudzym ciałem.

Popęd realizuje się poprzez kontakt człowieka z obiektami zewnętrznymi.

Obiekty często przypadkowe, przez to, że redukują napięcie związane z aktywnym libido , nabiera funkcji szczególnej, zwanej przez Freuda kateksją. Obiekty te zyskują szczególną wartość i jak twierdzi psychoanaliza w przyszłości będą z dużym prawdopodobieństwem znów używane do gratyfikacji potrzeb. Zgodnie z założeniem o nieświadomym charakterze motywów zachowania podmiot na ogół nie wie, dlaczego wybiera dany obiekt, wie natomiast, że kontakt z tym obiektem jest źródłem przyjemności.

Freud wymienia trzy struktury osobowości, pełniące funkcję regulacyjną:

Może występować konflikt między superego a id oraz między superego a ego,

Superego powściąga impulsy pochodzące od id szczególnie te , które stoją w sprzeczności z normami moralnymi lub wymaganiami społecznymi.

Ad 1.2

Behawiorystyczna koncepcja człowieka

Początki behawiorystycznej koncepcji człowieka łączy się z dziełem Iwana Pawłowa

( 1849-1936) rosyjskiego filozofa, z dziełem John Watsona ( 1904-1990) i Burrhusa Skinera oraz z polskim badaczem Jerzym Konarskim ( 1903-1973).

Badania Pawłowa nad odruchami warunkowymi ujawniły możliwość eksperymentalnego badania i opisu w obiektywnych terminach zachowań zwierząt i ludzi. Przykładem może być nabieranie przez bodźce obojętne znaczenie sygnału, zapowiadającego bodziec warunkowy, oraz wywoływanie reakcji bardzo podobnej do reakcji bezwarunkowej lub z nią identycznej.

Obiektywizm wymaga, aby przedmiotem uczynić to, co obserwowalne i mierzalne, np. :

Reakcję uruchamia popęd, podtrzymuje ją natomiast wzmocnienie. To co jest między reakcją i wzmocnieniem, nie daje się zaobserwować ( koncepcja tak zwanej czarnej skrzynki), zatem nie może być przedmiotem naukowej analizy i nie wymaga objaśnienia, a w każdym razie nie można go uzasadnić ani dowieść.

W ujęciu Skinera zachowanie człowieka jest odwzorowaniem ( niebezpośrednim i niejednoznacznym) struktury i dynamiki środowiska.

Środowisko jest według niego aktywne, organizm zaś (człowiek) jest reaktywny. Zachowanie uruchamiane jest przez popęd ( podobnie jak w koncepcji psychoanalitycznej) ale utrwalane i podtrzymywane przez wzmocnienie, czyli jakiś obiekt lub stan rzeczy redukujący popęd.

Zdaniem Skinera cech człowieka nie można opisywać obiektywnie, ponieważ z perspektywy analizy zachowania nie ma to żadnego znaczenia. Znaczenie mają natomiast obiektywnie mierzalne cechy sytuacji, warunkujące popędy oraz te czynniki zewnętrzne, które popęd redukują ( a więc wzmocnienia).

Ad.1.3

Humanistyczna koncepcja człowieka

Psychologia humanistyczna powstała jako wynik reakcji na ograniczenia psychoanalizy i behawioryzmu, które pomijały ludzkie możliwości i zdolności jak: twórczość, miłość, Ja, obiektywność, autonomia, tożsamość, odpowiedzialność, czy zdrowie psychiczne. Program psychologii humanistycznej był więc wynikiem negatywnej selekcji przedmiotu badania dokonanej przez dotychczasową psychologię.

Rogers twierdził, że nie ma wiedzy wolnej od podmiotowości tzn. że każda ze stron układu badanego wnosi swoje doświadczenia, modyfikując wyniki badań. Czynią to także badacze uważający się za obiektywnych. Proces badawczy w psychologii jest bowiem procesem komunikacyjnym, stąd też wywodzi się postulat psychologii humanistycznej, nakazujący koncentrować uwagę na relacji nadawca - komunikat - odbiorca.

Psychologia humanistyczna interpretuje człowieka jako podmiot autonomiczny, który przyjmuje postawę badawczą wobec rzeczywistości, który obserwuje, przewiduje, planuje i wnioskuje i który zgodnie z posiadaną wiedzą przystosowuje się do świata i kształtuje go. Podstawą filozoficzną czyni egzystencjalizm, personalizm i fenomenologię. Również pod względem metodologii zajmuje stanowisko odmienne niż behawioryści lub psychoanalitycy. Ci pierwsi, zgodnie z ogólną koncepcją człowieka i nauki, preferowali techniki eksperymentalne (eksperyment laboratoryjny), drudzy wypracowali szereg skomplikowanych technik, pozwalających dotrzeć do sfery nieświadomości.

Celem psychologii humanistycznej jest koncentracja na opisie niepowtarzalnych właściwości indywidualnych.

6 podstawowych postulatów:

- upodmiotowienie sytuacji badawczej (badacz i badany stanowią my);

- dialog zamiast manipulacji, ponieważ w każdej sytuacji badawczej ludzie mogą przejawiać odmienne właściwości;

- komunikacja - niezbędna nie tylko z osobami badanymi, ale także z odbiorcami;

- łączenie psychologii jako nauki z psychologią jako praktyką, czego przykładem jest psychoterapia;

- uwzględniane perspektywy badanego (a nie tylko badacza), jako że zachowanie wyznaczone jest przez aktualny obraz rzeczywistości;

- odwołanie się do empatii jako najbardziej efektywnego kanału komunikacyjnego.

W toku rozwoju pojawiają się rozmaite sprzeczności między wewnętrznymi i zewnętrznymi kryteriami oceny danego zachowania:

Kierowanie się kryteriami zewnętrznymi jest często (a właściwie zawsze) destrukcyjne dla rozwoju, ponieważ blokuje możliwości zaspokojenia najważniejszych potrzeb i prowadzi do zaburzeń psychicznych.

Kierując się kryterium wewnętrznym człowiek unika ograniczeń wolności. Człowiek sterowany od wewnątrz dysponuje swobodą wyboru zachowań. Człowiek wewnątrzsterowny jest podmiotem a jego zachowanie wyrazem podmiotowości w odróżnieniu od człowieka-przedmiotu, którego zachowanie jest efektem manipulacji zewnętrzne.

Najważniejsze założenia koncepcji humanistycznej:

- człowiek to unikatowa całość składająca się z 2 podsystemów: „ja” i ,, organizmu”, które stanowią jedność i są jak dwie strony jednej monety. Człowiek, który chce żyć zgodnie ze swoją naturą, chce być niezależny, autentyczny, zadowolony musi stanowić harmonijną całość, której podstawowe składniki (ja i organizm) stworzą spójny system, zwany osobą.

- podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne, siły decydujące o jego przebiegu tkwią w człowieku, a nie poza nim. Człowiek, którego rozwój został zablokowany nie jest osobą w pełni zdrową.

- o działaniu człowieka decyduje dążenie do samorealizacji, która jest podstawową skłonnością natury ludzkiej. Jej przejawem może być miłość, twórczość, altruistyczne zachowania, rozwój własnego „ja”. Nie interesuje go produkt pracy, ale same przeżycia, np. twórczość jest ważna dlatego, że kształtuje osobę, a nie towar, który można sprzedać lub kupić. Życie poza obszarem samorealizacji nie jest życiem autentycznym i w pełni ludzkim.

- człowiek z natury jest dobry, a jego dążenia są pozytywne. Oznacza to, że chce dawać i daje innym wyłącznie dobro. Jeżeli dokonuje aktów gwałtu lub przemocy, to dlatego, że działa wbrew naturze, a rzeczywistość, w której żyje blokuje rozwój jego prawdziwych i pozytywnych zachowań.

- ludzkie zachowanie uwarunkowane jest przez teraźniejszość, aktualne przeżycia, doświadczenia, przez to, co dzieje się tu i teraz. To, co dzieje się aktualnie w świadomości, jak człowiek teraz postrzega siebie, innych i świat decyduje o przebiegu procesu samorealizacji. Człowiek żyjący przeszłością nie osiągnie pełnego rozwoju.

Maslow wyróżnił 5 różnych klas potrzeb:


1. fizjologiczne
2. bezpieczeństwa
3. przynależności i miłości
4. szacunku i samoakceptacji
5. samorealizacji (najwyżej w hierarchii)


Maslow uważa, że potrzeba z wyższego poziomu hierarchii nie przejawi się, dopóki nie zostanie zaspokojona poprzedzająca ją potrzeba z poziomu niższego. Im wyżej w hierarchii znajduje się dana potrzeba, tym później pojawia się w rozwoju filogenetycznym i ontogenetycznym, tym mniejsze jej znaczenie dla biologicznego przetrwania organizmu i tym bardziej jej zaspokojone może być odroczone.


Potrzeba samorealizacji to potrzeba wzrostu (metapotrzeba), a pozostałe potrzeby to potrzeby niedoboru-braku (zwane podstawowymi). Potrzeby wzrostu i niedoboru zaspokajane są w odmienny sposób.


Różnice między potrzebami wzrostu a potrzebami niedoboru:


- potrzeby wzrostu działają wg zasady ,,im więcej, tym lepiej"; a zaspokojenie potrzeb niedoboru powoduje przynajmniej czasowe wygaszenie potrzeby (np., zaspokojenie głodu)
- potrzeby wzrostu dostarczają zawsze emocji pozytywnych, a napięcie związane z niezaspokojoną potrzebą niedoboru są często przykre;
- realizacja potrzeb wzrostu jest niezależna od otoczenia, a realizacja potrzeb niedoboru zależy od innych ludzi;
- chociaż zaspokojenie potrzeb niedoboru zapobiega chorobie, to jednak tylko realizacja potrzeb wzrostu zapewnia fizyczne i psychiczne zdrowie.
- potrzeby wzrostu koncentrują się na świecie zewnętrznym, a niedoboru na samej potrzebie i na własnej osobie.

Ad. 1.4

Poznawcza koncepcja człowieka

Psychologia poznawcza, nazywana niekiedy kognitywną (ang. cognitive psychology), to dziedzina psychologii zajmująca się problematyką poznawania przez człowieka otoczenia, tworzenia wiedzy o otoczeniu, która może być następnie wykorzystana w zachowaniu. Wiedzę przedstawia się jako struktury (reprezentacje umysłowe), mechanizmy jej tworzenia jako procesy (procesy poznawcze), a całość zagadnienia jako tworzenie i przekształcanie struktur po przez procesy. Stąd też można stwierdzić, że psychologia poznawcza zajmuje się badaniem struktur i procesów poznawczych. Aktywność poznawczą opisuje się także jako przetwarzanie informacji przez system poznawczy (umysł) i stąd też można powiedzieć, że psychologia poznawcza zajmuje się badaniem organizacji i funkcjonowania umysłu. Zagadnieniami podstawowymi dla psychologii poznawczej zajmuje się również kognitywistyka (ang. cognitive science).

Założenia koncepcji poznawczej:

- człowiek jest samodzielnym podmiotem , który samodzielnie i celowo działa.
- człowiek przyjmuje i interpretuje informacje, nadaje im także wartość, podejmuje działania sprawując nad nimi kontrolę.
- człowiek posiada umiejętność generowania informacji oraz wiedzy, dzięki temu rozwija on kulturę. Ludzie „wychodzą poza posiadaną informację”.
- umysł człowieka posiada inteligencję, pamięć, zdolność myślenia abstrakcyjnego, właściwości te są wrodzone i rozwijane przez środowisko i kulturę. Umysł jest zawodny i ma swoje granice, jego potencjał nie jest absolutny.

Ad.1.5

Socjobiologiczna koncepcja człowieka

Socjobiologia jest bodaj jedyna koncepcja, która zmierza do opisania koncepcji człowieka, a nawet szerzej natury ludzkiej. Przedstawicielami byli Buss i Wilson. David Buss zauważył, że podstawowe pytanie koncepcji natury ludzkiej dotyczy cech właściwych dla wszystkich przedstawicieli danego gatunku ( człowiek) i występujących w działaniach, motywacjach, poznaniu.

Kryteria socjobiologii:

Z perspektywy koncepcji ludzkiej natury znacznie bardziej interesujący wydaje się problem altruizmu. Socjobiologia przyjmuje, że altruizm motywowany jest zawsze egocentrycznie.

Dwa rodzaje altruizmu:

Analiza zachowań agresywnych, socjobiologowie przyjmują, że:

Ad. 1.6

Postmodernistyczna koncepcja człowieka

Termin postmodernizm pojawił się podobno już w roku 1964, w miarę upływu czasy zaczęto go stosować do coraz większej liczby zjawisk tworzących tak zwaną hiperrzrczywistość uznającą wielość równowartych i równoważnych zjawisk.

Podstawowy problem z jakim boryka się człowiek to doświadczenie oscylacji między nawrotami do przeszłości a odrzuceniem tradycji.

Wymiary oscylacji:

Przedstawiona lista wymiarów, na których rozgrywa się konflikt między nowoczesnością osadzaną w tradycji , a ponowoczesnością ma oczywisty związek z szeregiem podstawowych problemów psychologicznych. Konflikt ten musi się ujawnić choćby w procedurze socjalizacji.

Podstawowe znaczenie dla rekonstrukcji ponowoczesnej koncepcji człowieka mają prace dotyczące etyki i postulowanych wzorców postępowania. Najważniejsze z nich są dziełem Zygmunta Baumana. Rekonstruuje on, jak to nazywa ,, kondycję moralną człowieka” i przedstawia ja w kilku tezach, między innymi:

Bauman zauważa, że postmodernizm nie tyle postuluje względność rozmaitych reguł postępowania czy kodeksów etycznych, co raczej względność tych reguł demaskuje.

2. Etiologia nieprawidłowych zachowań jednostki.

Etiologia, koncentruje się na badaniu uwarunkowań i przyczyn (tzw. czynniki kryminogenne) przestępczości oraz innych zjawisk patologii społecznej. Obejmuje także swym badaniem uwarunkowania biologiczne, psychiczne i społeczne przestępczych i dewiacyjnych zachowań poszczególnych osób, dążąc do ustalenia indywidualnych czynników, które doprowadziły do niezgodnego z przepisami prawa lub normami społecznymi zachowania konkretnego człowieka. Najogólniej można powiedzieć, że w oparciu o badania etiologiczne, prowadzone na gruncie kryminologii, staramy się uzyskać odpowiedzieć na pytania: dlaczego człowiek staje się przestępcą (także narkomanem, prostytutką, alkoholikiem, dewiantem) dlaczego przestępczość oraz inne zjawiska patologii społecznej takie jak alkoholizm, prostytucja narkomania itd. istnieją jako zjawiska masowe, jakie są tego przyczyny, od czego to zależy, jakie zachodzą między tymi przyczynami, uwarunkowaniami i czynnikami wzajemne powiązania i zależności.

Przyczyny zachowań patologicznych są bardzo różne. Na pierwsze miejsce wysuwa się brak więzi z rodziną oraz prowadzony przez dzieci i młodzież tryb życia. Inną przyczyną tych zachowań może być przynależność do subkultur młodzieżowych, strach przed konsekwencjami niewłaściwego zachowania, namowy kolegów; czasami chęć przygód.

Rodzaje i przyczyny patologii społecznych.

a) alkoholizm

Powszechnie w naszym kraju uważa się, że spożywanie alkoholu stanowi normalny składnik życia dorosłych, a abstynencja jest charakterystyczna przede wszystkim dla dzieci bądź osób dorosłych z powodów zdrowotnych, przekonań osobistych itp. W odniesieniu do dzieci spożywających alkohol adekwatne jest pojęcie alkoholizacji. Definiuje się je jako ,,zjawisko będące faktem spożywania napojów alkoholowych bez względu na okoliczności, motywy i sposoby picia.” Alkoholizacja odnosi się zarówno do osób pijących w sposób umiarkowany, którzy w zasadzie nie wpadają w chorobę, ani nie stają się niebezpieczni dla otoczenia, jak dla pijących nadmiernie, u których może wystąpić jedna z tych cech lub obydwie. Alkoholizowanie się dzieci w naszym kraju nie jest czymś wyjątkowym. Spożywanie alkoholu przez dzieci jest przede wszystkim wynikiem naśladowania ludzi dorosłych i ich obyczajów. W parze z powszechnością upijania się kroczy społeczna aprobata picia alkoholu. Powszechność picia w domu i poza domem, na spotkaniach, zebraniach, wczasach, wycieczkach, szkoleniach i zjazdach, przy najróżniejszych innych okazjach - przybrały rozmiary zastraszające. Uczestnicy pijaństwa nie widzą tego zjawiska - społeczeństwo nie chce, woli nie widzieć, gdyż różne grupy społeczne w różnym czasie postępują identycznie. Dzieci widzą, obserwują i wyciągają wnioski z faktu, że alkohol pije się przy każdej okazji.
Łatwość kupna alkoholu, dostępność zakupu, nieograniczony czas sprzedaży powoduje, że państwo, co pewien czas wprowadza reformy, polegające bądź na podwyżce cen alkoholu bądź na pewnych ograniczeniach sprzedaży. Dorośli nie potrafią wyegzekwować przestrzegania przepisów, które sami stworzyli. Społeczna aprobata picia wytwarza obojętny stosunek do pijących dzieci.

b) narkomania

Zjawisko narkomanii, sporadyczne i bardziej o charakterze jednostkowym niż społecznym występowało zawsze w dziejach ludzkości. Rozwój tego zjawiska związany jest z rozwojem cywilizacji, który oprócz wielu osiągnięć w różnych dziedzinach życia, spowodował również skutki negatywne. Gwałtowne tempo życia, wymagające nadmiernego wysiłku psychicznego, ustawiczne napięcie nerwowe z tym związane, stały się przyczyną wielu niepowodzeń życiowych, konfliktów interpersonalnych oraz związanych z tym zaburzeń nerwowych u wielu ludzi. Szukanie sposobów rozwiązywania problemów życiowych i rozładowywania napięć, prowadzi do masowego występowania uzależnień między innymi narkomanii. Chociaż zjawisko narkomanii znane jest od setek lat, mimo to żadne dotychczasowe działania zmierzające do jego usunięcia lub choćby ograniczenia jego negatywnych skutków nie przyniosły pożądanych efektów. Zjawisko to obejmuje swym zasięgiem coraz młodsze pokolenie, bowiem granica wieku osób mających pierwszy kontakt z narkotykami ciągle się obniża. Duży wpływ na popularyzację narkotyków mają również

massmedia. Filmy, czasopisma, internet ze swoim przewodnikiem po świecie narkotyków. Młodzież pod ich wpływem utożsamia się z bohaterami i pragnie naśladować ich postawy i styl życia. Często to naśladownictwo wiąże się właśnie z sięganiem po narkotyki. Można, więc stwierdzić, że młodzi ludzie coraz częściej i chętniej sięgają po narkotyki pod wpływem niewłaściwej atmosfery rodzinnej, grupy rówieśniczej i massmediów, ale także w celu poznania czegoś nowego, chęci ucieczki od rzeczywistości. Sięgają po nie ci, którzy są słabi psychicznie, ale także ci, którzy radzą sobie świetnie i mają silną osobowość. Narkotyk stał się kolejnym rodzajem używki, ale jednocześnie w przeciwieństwie do kawy, herbaty czy nawet alkoholu dokonuje ogromnego spustoszenia w organizmie ludzkim. Dzisiejszy narkoman jest czysty, dobrze ubrany, niewyróżniający się w grupie. Potrafi się doskonale maskować, najbliższe otoczenie nie zdaje sobie sprawy, że jest uzależniony. Nowoczesny narkoman w przeciwieństwie "do starego" może mieć cel w życiu, który chce osiągnąć i do którego często dąży właśnie za pomocą narkotyków, na przykład amfetaminy. Kolejnym mitem jest to, że dobry dom, dobra rodzina ustrzegają się przed niebezpieczeństwem. To zgubne złudzenia. Jak często rodzice nie zdają sobie sprawy, że ich grzeczne dziecko przynosi do domu piątki zdobyte dzięki amfetaminie, a potem idzie na prywatkę do koleżanki, gdzie pali marihuanę. Z badań wynika, że młodzież pierwszy raz sięga po narkotyki z ciekawości, dla szpanu przed innymi rówieśnikami, czasami szukają kolejnych nowości, których chcieliby spróbować. Często też powodem jest trudna sytuacja w rodzinie np. ojciec alkoholik, który stale się awanturuje, nędza spowodowana bezrobociem i bezradnością rodziców. Również problemy z nauką w szkole, czy też zawód miłosny są przyczyną sięgania po narkotyki. Wszyscy zaczynają od niewinnej trawy, a później przekraczają kolejne bariery, nie wiedząc nawet kiedy. Bierze się tygodniami, miesiącami i nic się nie dzieje.
c) przemoc

Zwykło się sądzić, że przemocy dopuszczają się tylko członkowie rodzin patologicznych. To prawda, że przemoc towarzyszy często alkoholizmowi i prymitywnym obyczajom, ale badania wskazują, że jest to także związane z chłodną atmosferą w domu i złą sytuacją rodziny
Przemoc w rodzinie możemy sklasyfikować następująco.

Istnieje przemoc fizyczna, psychiczna i seksualna.

Niestety w Polsce psychiczne i fizyczne znęcanie się nad dziećmi jest zjawiskiem powszechnym. 250 dzieci na każde 100 tys. Jest maltretowane, 60% dorosłych stosuje wobec najmłodszych kary fizyczne, 14% przyznaje, że w ciągu ostatniego roku sprawiło dziecku „porządne lanie”, a 33% rodziców dotkliwie bije dzieci do 6 roku życia. Biją najczęściej rodzice, którzy w dzieciństwie sami byli bici. Taki zakodowano im wzorzec zachowania i w chwilach wzburzenia lub w obliczu konfliktu nie potrafią inaczej reagować. Byle głupstwo wyprowadza ich z równowagi, a ofiarami agresji stają się najsłabsi członkowie rodziny- ci którzy nie potrafią się bronić. Synowie, którzy wielokrotnie widzieli, jak ich ojcowie bili matki, wyrastają w przekonaniu, że agresja oznacza „bycie mężczyzną” i nierozerwalnie wiąże się z pożyciem dwojga ludzi. W 95% przypadków to mężczyźni są sprawcami przemocy domowej.

Jednym z negatywnych skutków przemocy stosowanej wobec najmłodszych jest zaburzenie ich obrazu samego siebie. Bite dziecko dochodzi do wniosku, że jest złe i do niczego się nie nadaje. Przemoc wobec dzieci nie sprowadza się jednak tylko do rękoczynów i nadużyć seksualnych. To także zaniedbywanie i niezaspokajanie ich podstawowych potrzeb.

Do zachowań patologicznych można także zaliczyć dzieciobójstwo. Dochodzi do tego wówczas, gdy matka zabija noworodka pod wpływem silnego przeżycia związanego z przebiegiem porodu lub ze szczególnie trudną sytuacją osobistą. Za dzieciobójstwo matce grozi kara więzienia od 3 miesięcy do 5 lat. Zamordowanie przez matkę rocznego dziecka nie będzie już dzieciobójstwem ale zwykłym zabójstwem.

Wykorzystywanie seksualne nieletnich jest także zaliczane do patologii. Czynności seksualne z dzieckiem w wieku do lat 15 są zakazane. W prawie karnym określa się to jako czyny lubieżne. Wg danych policji najbardziej zagrożone czynami lubieżnymi są dzieci ze starszych grup przedszkolaków i dzieci z młodszych klas podstawówek. Ponad połowa sprawców czynów lubieżnych to osoby znane dziecku i rodzinie. Osoby, które krzywdzą współmałżonka, które dopuszczają się nadużyć wobec dzieci i które dręczą starszych krewnych, są w pewien sposób do siebie podobne.

Jakakolwiek interwencja i przerwanie pasma cierpienia ofiar przemocy domowej ma z reguły miejsce dopiero wtedy, gdy w tragicznym stanie fizycznym i takiej samej formie psychicznej trafiają do szpitala. Niestety , w tych rodzinach przemoc zadomowiła się na dobre i ma długą historię.

Można jednak wskazać czynniki ryzyka, które pozwoliłyby udzielić ofiarom pomocy zanim dojdzie do jej eskalacji. Psychologowie podkreślają, że należą do nich:

d) samobójstwa

Samobójstwo jest rezygnacją człowieka z życia społecznego. Przyczyny podejmowania przez młodzież prób samobójczych nie różnią się od motywacji dorosłych.

Najczęściej są to:

Dość często można spotkać się ze stwierdzeniem, że zdecydowana większość młodych samobójców pochodziła z rodzin, które nie wypełniały prawidłowo swych funkcji pełnych konfliktów, rodzin rozbitych. Takich rodzin, w których rodzice stosują przemoc lub jawnie okazują lekceważenie w stosunku do swoich dzieci, gdzie nie ma autorytetu lub nie uznaje się autorytetu osób najbliższych. To w rodzinie właśnie powinny być wytwarzane takie postawy jak: miłość, szacunek, wzajemna akceptacja, uznawanie własnych i cudzych praw oraz poczucie własnej i cudzej wartości.

Jeżeli te potrzeby nie zostaną zaspokojone, to często w późniejszych latach występują skłonności do zachowań agresywnych, autoagresywnych, destruktywnych i samobójczych.

Inną z przyczyn podejmowania przez młodzież prób samobójczych są kłopoty szkolne. Nie są to tylko problemy z nauką, lecz także odrzucenie przez kolegów szkolnych, brak poprawnych stosunków z nauczycielami i kolegami, brak sukcesów w zajęciach pozaszkolnych.
e) prostytucja

Prostytucja to ,,różnorodne w formie kontakty hetero i homoseksualne uprawiane w celach zarobkowych z większą liczbą osób. Stosunek prostytucyjny jest traktowany w kategoriach rzeczowych (usługowych) i wyklucza więź emocjonalną.”. Prostytucja wywołuje określone sądy moralne i różnorodne opinie społeczne. Obecnie często spotkać można doniesienia prasowe, radiowe czy relacje reporterów telewizyjnych na temat handlu młodymi kobietami, wywożeniu ich i sprzedaży do domów publicznych na zachodzie.

Przyczyną, dla której kobiety (przede wszystkim) oddają się prostytucji jest:

f) przestępczość

Dotyczy ona nie tylko dorosłych, ale również dzieci i młodzież. W ostatnich latach wzrosła liczba nieletnich sprawców najcięższych przestępstw, takich jak: pobicia z ciężkim uszkodzeniem ciała, zabójstwa, rozboje i wymuszenia. Coraz częstsze stają się przestępstwa popełniane przez bandy nieletnich. Są to grupy, które specjalizują się w popełnianiu określonych rodzajów przestępstw. Działanie w grupie zachęca do czynów zuchwałych, większej agresywności, a nawet do ataków okrucieństwa wobec ofiar. Napady rabunkowe i wymuszenia rozbójnicze wiążą się z reguły z pobiciami ofiar niejednokrotnie ze skutkiem śmiertelnym. Ofiarami są najczęściej ludzie starsi, nietrzeźwi i małoletni. Innym niepokojącym zjawiskiem jest wzrost recydywy wśród nieletnich sprawców. Szczególnie groźna jest tendencja wzrostowa przestępczości dzieci od lat 13. Nieletni sprawcy pochodzą najczęściej z rodzin rozbitych, żyjących w ubóstwie, niezdolnych do zaspokajania elementarnych potrzeb materialnych i wychowawczych dzieci. Brakiem czasu tłumaczą się również robiący karierę rodzice nieletnich przestępców. Innym środowiskiem wychowawczym wpływającym na powstawanie patologii jest szkoła z przepełnionymi klasami, rozbudowanym programem nauczania. Nauczyciele coraz rzadziej reagują na coraz częstsze zjawiska przemocy uczniów starszych wobec młodszych. Szkoła i jej otoczenie stają się miejscem popełniania kradzieży, bójek wymuszeń, handlu narkotykami. Niszczą oni i uszkadzają oni wyposażenie szkół, boisk sportowych, sal kinowych, autobusów, pociągów. Podłożem większości najcięższych przestępstw są motywy materialne. Następną przyczyną jest odwet (szczególnie wśród osób nietrzeźwych), kolejna to przyczyny mające podłoże seksualne. Wobec wszystkich nieletnich sprawców czynów karalnych stosuje się Ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich, której celem jest zapobieganie i zwalczanie przestępczości nieletnich, stworzenie warunków powrotu do normalnego życia oraz dążenie do umacniania funkcji opiekuńczo - wychowawczej .

3. Działania profilaktyczne wobec nieprawidłowych zachowań ludzkich.

Profilaktyka to zapobieganie niepożądanym procesom i zjawiskom określanym jako przejawy patologii życia społecznego.

Wg. Aleksandra Makowskiego profilaktyka to system przeciwdziałań negatywnym w skutkach wpływom dewiacji społecznych i uzależnień na jednostkowe lub grupowe zachowania osobnicze ,np. dzieci i młodzieży w środowisku rodzinnym, szkolnym, gronie rówieśniczym. Pogląd taki na profilaktykę jako system działań zapobiegawczych (profilaktyka powstrzymująca, uprzedzająca, objawowa) i system działań twórczych, godnych naśladowania ( profilaktyka kreatywna) np. w resocjalizacji młodzieży dewiantywnej.

Profilaktyka jako system przeciwdziałania negatywnym w skutkach wpływom dewiacji społecznych i uzależnień na jednostkowe lub grupowe zachowania osobnicze ma trzy wyraźne aspekty działań terapeutycznych o charakterze:

Względem tych trzech ( w klasycznym przypadku) następujących po sobie etapach destrukcji osobowościowej, perwersji moralnej i degradacji społecznej jednostki w środowisku profilaktyka ma przed sobą specyficzne cele związane przeważnie z praktycznymi działaniami zapobiegawczymi i zadania o wielorakim zakresie

powstrzymująco - uprzedzająco - objawowym.

Podstawowym celem profilaktyki we wszystkich jej aspektach jest możliwie najpełniejsze zabezpieczenie jednostki i całych grup społecznych przed ewentualnie pogłębiającą się destrukcją osobowościową , perwersją moralną i degradacją społeczną z jednoczesnym nastawieniem na przywrócenie delikwentów do w miarę normalnego życia w środowisku społecznym.

Swoistość profilaktyki w tym względzie polega na stosowaniu wobec dzieci, młodzieży i osób dorosłych zagrożonych dewiacjami i uzależnieniami odpowiednich metod i środków oraz treści działań interwencyjnych właśnie o charakterze powstrzymującym, uprzedzającym i objawowym zarówno w wychowaniu ogólnym jak i też w wychowaniu ortopedagogicznym (rewalidacyjnym, resocjalizacyjnym, terapeutycznym) wszystkich jednostek odbiegających od norm.

Zadaniem profilaktyki społecznej w środowisku jest organizowanie różnych form pracy opiekuńczo- wychowawczej przez szkołę i różne instytucje pozaszkolne ( patronackie, środowiskowe), poprzez które można ,, działać hamująco na przejawy niewłaściwej postawy grupy rówieśniczej, a równocześnie skierować aktywność dzieci i młodzieży w stronę społecznie pożądaną, utrwalać i rozwijać wszelkie ukierunkowania nadane przez szkołę w toku nauczania i wychowania, rozwijać sprawność fizyczną oraz warunki naturalnego wyżycia się dzieci i młodzieży, stwarzać wiele sytuacji poprzez, które będzie się wspomagało pomyślny rozwój osób i grup społecznych wszelkich kategorii.

Celem tego działania w procesie socjalizacji reedukacyjnej i ortopedagogiki są trzy działania:


Wyszukiwarka