skrypt Ir czI, FiR, Bankowosc


BANKOWOŚĆ

Konspekt dla I r. FiR

cz.I

Opracował Marek Sikorski

Wrocław 2011

I. System bankowy

System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych, a także normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. Jest częścią systemu finansowego.

Funkcje systemu bankowego:

Dostosowanie struktury systemu bankowego, w szczególności programu usług bankowych do potrzeb klientów, jest przesłanką dynamicznego rozwoju systemu bankowego.

Początki polskiej bankowości

Powołany 29.I.1828 dekretem cara Mikołaja I. Był bankiem państwowym. Jego kapitał zakładowy pochodził z funduszy rządowych.

Po upadku powstania styczniowego stopniowa rusyfikacja banku. W 1885 przekształcony
w kantor warszawski [ros.] Banku Państwa. 1 stycznia 1886 postawiony w stan likwidacji.

W zaborze niemieckim funkcjonowała powołana w 1916 r. przez władze niemieckie Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa - instytucja emisyjna.

Po wyzwoleniu PKKP przez 5 lat była centralnym bankiem emisyjnym.

W 1924 powołano Komitet Organizacyjny Banku Polskiego jako SA. W kwietniu 1924 Bank Polski rozpoczął wykonywanie czynności.

Ważną rolę w polskim systemie bankowym odegrała wówczas Pocztowa Kasa Oszczędności powołaną 7.II.1919 r.

W 1924 r., wobec konieczności posiadania przez państwo własnej instytucji kredytowej utworzono Bank Gospodarstwa Krajowego.

W 1928 roku powstało pierwsze polskie prawo bankowe - Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 17 marca 1928 r. o prawie bankowym

17.IX.1929 powstała Powszechna Kasa Opieki SA (ze 100% udziałem Pocztowej Kasy Oszczędności i pod jej kierownictwem).

Struktura polskiego systemu bankowego po II wojnie światowej

W 1945 r. powołano NBP i reaktywowano (11.IV.) Pocztową Kasę Oszczędnościową

W 1948 r. po wprowadzeniu dekretu o reformie bankowej funkcjonowały na rynku:

W 1975, w ramach reformy systemu bankowego m.in. utworzono Bank Gospodarki Żywnościowej i włączono PKO do NBP. Po reformie na rynku funkcjonowały cztery liczące się banki: Narodowy Bank Polski, Bank Handlowy SA, PeKaO SA, Bank Gospodarki Żywnościowej.

W 1981 kolejna reforma: wyłączenie PKO z NBP, powołanie dwóch banków komercyjnych: Banku Rozwoju Eksportu SA i Łódzkiego Banku Rozwoju SA.(rozpocz.dział.1988)

Pod koniec lat 80-tych XX w. powstała koncepcja wydzielenia z majątku Narodowego Banku Polskiego 9 komercyjnych banków kredytowych. Podstawowym elementem oceny banków miał być wynik finansowy.

Na początku okresu transformacji gospodarczej wydano dwa podstawowe akty prawne, istotne dla funkcjonowania całego systemu bankowego.

Powstała nowa struktura systemu bankowego:

II. Przepisy

Funkcjonowanie banku, jako specyficznej formy przedsiębiorstwa regulują odrębne przepisy. Na potrzeby banków utworzono też odrębne zasady rachunkowości i sprawozdawczości finansowej.

Podstawowym aktem prawnym okrejest ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r, - Prawo bankowe.

Ustawa ta reguluje następujące zagadnienia:

  1. Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw

  2. Podejmowanie i prowadzenie działalności przez banki krajowe na terytorium państwa goszczącego oraz przez instytucje kredytowe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

  3. Rachunki bankowe

  4. Rozliczenia pieniężne prowadzone za pośrednictwem banków

  5. Kredyty i pożyczki pieniężne oraz zasady koncentracji zaangażowań

  6. Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy)

  7. Emisja papierów wartościowych

  8. Szczególne obowiązki i uprawnienia banków

  9. Zrzeszanie, łączenie się i podział banków

  10. Fundusze własne, kapitał wewnętrzny i gospodarka finansowa banków

  11. Nadzór bankowy

  12. Nadzór nad oddziałami instytucji kredytowych

  13. Nadzór skonsolidowany

  14. Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku

  15. Odpowiedzialność cywilna i karna

Istotnym aktem prawnym jest również Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r o Narodowym Banku Polskim.

Funkcjonowanie banków reguluje również szereg innych przepisów, w szczególności:

  1. Ustawa z 14 marca 2003 r. o Banku Gospodarstwa Krajowego (Dz.U. 2003, nr 65, poz. 594),

  2. Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych
    (tekst jednolity Dz.U. 2003, nr 99, poz.919),

  3. Ustawa z 14 czerwca 1996 r. o łączeniu i grupowaniu niektórych banków w formie spółki akcyjnej (Dz.U. 1996, nr 90, poz. 406),

  4. Ustawa z 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz.U 2000, nr 119, poz.1252),

  5. Ustawa z 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo - kredytowych (Dz.U. 1996, nr 1, poz.2)

  6. Ustawa z 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (tekst jednolity Dz.U. 2007, nr 70, poz.474),

  7. Ustawa z 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz.U. 2006, nr 157, poz.1119),

  8. Ustawa z 15 kwietnia 2005 r. o nadzorze uzupełniającym nad instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpieczeń i firmami inwestycyjnymi wchodzącymi w skład konglomeratu finansowego (Dz.U. 2005, nr 83, poz. 719),

  9. Ustawa z 1 kwietnia 2004 r. o niektórych zabezpieczeniach finansowych
    (Dz.U. 2004, nr 91, poz.870),

  10. Ustawa z 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów
    (Dz.U. 1996, nr 149, poz. 703),

  11. Ustawa z 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych
    (Dz.U. 2002, nr 169, poz. 1385),

  12. Ustawa z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz.U. 2005, nr 183, poz. 1538),

  13. Ustawa z 5 stycznia 1995 r. o dopłatach do oprocentowania niektórych kredytów bankowych (Dz.U. 1995, nr 13, poz. 60),

  14. Ustawa z 27 lipca 2002 - Prawo dewizowe (Dz.U. 2002, nr 114, poz. 1178),

  15. Ustawa z 7 listopada 2008 r. o Komitecie Stabilności Finansowej (Dz.U. 2008, nr 209, poz. 1317),

  16. Ustawa z 29 czerwca 1995 r. o obligacjach (Dz.U. 1995, nr 83, poz. 420),

  17. Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (Dz.U. 1936 nr 37 poz. 282),

  18. Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo czekowe (Dz.U. 1936 nr 37 poz. 283),

  19. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (tekst jednolity Dz.U. 2002 nr 49 poz. 447),

  20. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o nadzorze nad rynkiem kapitałowym (Dz.U. 2005,
    nr 183, poz.1537).

Art. 2. Prawa bankowego

Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

Nazwa bank jest zastrzeżona tylko dla banków w rozumieniu art.2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe.

Art. 3. Prawa bankowego

Wyrazy „bank” lub „kasa” mogą być używane w nazwie oraz dla określenia działalności lub reklamy wyłącznie banku w rozumieniu art. 2, z tym że:

1) nie dotyczy to jednostek organizacyjnych używających wyrazów „bank” lub „kasa”, z których działalności jednoznacznie wynika, że jednostki te nie wykonują czynności bankowych,

2) wyraz „kasa” może być także używany w nazwie oraz do określenia działalności lub reklamy jednostki organizacyjnej, która na podstawie odrębnej ustawy gromadzi oszczędności oraz udziela pożyczek pieniężnych osobom fizycznym zrzeszonym w tej jednostce.

Prowadzenie działalności bankowej wymaga uzyskania zezwolenia po spełnieniu warunków określonych w Prawie bankowym. Działanie bez posiadania wymaganego zezwolenia jest zagrożone sankcjami finansowymi i karnymi.

Art. 30. Prawa bankowego

1. Utworzenie banku może nastąpić, jeżeli:

1) zostało zapewnione wyposażenie banku w:

a) fundusze własne, których wielkość powinna być dostosowana do rodzaju czynności bankowych przewidzianych do wykonywania i rozmiaru zamierzonej działalności,

b) pomieszczenia posiadające odpowiednie urządzenia techniczne, należycie zabezpieczające przechowywane w banku wartości, z uwzględnieniem zakresu i rodzaju prowadzonej działalności bankowej,

2) założyciele oraz osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu, w tym prezesa, dają rękojmię ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem, przy czym co najmniej dwie osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu posiadają wykształcenie
i doświadczenie zawodowe niezbędne do kierowania bankiem oraz udowodnioną znajomość języka polskiego,

3) (uchylony);

4) przedstawiony przez założycieli plan działalności banku na okres co najmniej trzyletni wskazuje, że działalność ta będzie bezpieczna dla środków pieniężnych gromadzonych w banku.

Art. 171. Prawa bankowego

  1. Kto bez zezwolenia prowadzi działalność polegającą na gromadzeniu środków pieniężnych innych osób fizycznych, prawnych lub jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej,
    w celu udzielania kredytów, pożyczek pieniężnych lub obciążania ryzykiem tych środków w inny sposób, podlega grzywnie do 5 000 000 złotych i karze pozbawienia wolności do lat 3.

  1. Tej samej karze podlega, kto prowadząc działalność zarobkową wbrew warunkom określonym
    w ustawie używa w nazwie jednostki organizacyjnej, nie będącej bankiem lub do określenia jej działalności lub reklamy wyrazów „bank” lub „kasa”.

III. Czynności bankowe

Czynności bankowe, które mogą wykonywać banki są określone w art. 5 i 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe.

Art. 5. Prawa bankowego

1. Czynnościami bankowymi są:

1) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,

2) prowadzenie innych rachunków bankowych,

3) udzielanie kredytów,

4) udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw,

5) emitowanie bankowych papierów wartościowych,

6) przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,

6a) wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego,

7) wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.

2. Czynnościami bankowymi są również następujące czynności, o ile są one wykonywane

przez banki:

1) udzielanie pożyczek pieniężnych,

2) operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty,

3) wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,

4) terminowe operacje finansowe,

5) nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,

6) przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie

skrytek sejfowych,

7) prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych,

8) udzielanie i potwierdzanie poręczeń,

9) wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych,

10) pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie

dewizowym.

Art. 6. Prawa bankowego

1. Poza wykonywaniem czynności bankowych, o których mowa w art. 5 ust. 1 i 2,

banki mogą:

1) obejmować lub nabywać akcje i prawa z akcji, udziały innej osoby prawnej i jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych,

2) zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych,

3) dokonywać obrotu papierami wartościowymi,

4) dokonywać, na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem, zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika,

5) nabywać i zbywać nieruchomości,

6) świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych,

6a) świadczyć usługi certyfikacyjne w rozumieniu przepisów o podpisie elektronicznym, z wyłączeniem wydawania certyfikatów kwalifikowanych wykorzystywanych przez banki w czynnościach, których są stronami,

7) świadczyć inne usługi finansowe,

8) wykonywać inne czynności, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego.

Z powyższych czynności wynikają rodzaje produktów i czynności, które mogą się znaleźć w ofercie bankowej.

Wyróżniamy następujące grupy produktowe:

Produkt bankowy to jednolity, wyraźnie wyodrębniony pod względem formalnym i cenowym, składnik oferty bankowej.

W celu skorzystania z oferty depozytowej banku należy zawrzeć z bankiem umowę prowadzenia określonego rachunku.

Poprzez zawarcie umowy rachunku bankowego bank zobowiązuje się do przechowywania środków pieniężnych posiadacza rachunku oraz do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych.

Art. 49. Prawa bankowego

ust.1. Banki mogą prowadzić w szczególności następujące rodzaje rachunków bankowych:

1) rachunki rozliczeniowe, w tym bieżące i pomocnicze,

2) rachunki lokat terminowych,

3) rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych,

4) rachunki powiernicze.

Z umowy rachunku bankowego wynikają następujące funkcje:

  1. przechowawcza,

  2. rozliczeniowa,

  3. oszczędnościowa - jeśli założono zapłatę za przechowywane środki.

W przypadku zawarcia umowy rachunku terminowego (lokata), bank zobowiązuje się do wypłacenia osobie powierzającej środki pieniężne (deponentowi) określonego wynagrodzenia (odsetki). Wysokość odsetek wynika z wysokości oprocentowania środków pieniężnych.

Oprocentowanie może być ustalone wg stopy procentowej:

Odsetki naliczone na koniec danego okresu mogą być kapitalizowane (dopisywane do kapitału).

Kapitalizacja może być dokonywana w okresach:

Ochrona środków powierzonych bankom

Środki powierzone bankom podlegają ustawowej gwarancji zwrotu. Zapewnia to ustawa
z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym.

BFG gwarantuje zwrot, do wysokości określonej ustawą, środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, w razie upadłości banku będącego uczestnikiem systemu gwarantowania depozytów,

Gwarantowana w całości jest kwota depozytów nie przekraczająca równowartości w złotych
100 000 euro.

Ochronie podlegają imienne depozyty złotowe i walutowe:

W przypadku rachunku wspólnego każdemu ze współposiadaczy przysługuje odrębna kwota gwarantowana do wysokości gwarancji.

Niezależnie od waluty w jakiej nominowany jest depozyt, wypłata środków gwarantowanych następuje w złotych po przeliczeniu wartości wkładu walutowego wg kursu NBP z dnia upadłości.

Część depozytów, która nie jest gwarantowana przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny stanowi wierzytelność deponenta do masy upadłości banku i może zostać odzyskana
w wyniku podziału majątku upadłego banku w trakcie postępowania upadłościowego.
W przypadku nabycia upadłego banku przez inny bank, nowy właściciel przejmuje zobowiązania wobec klientów.

Przed wejściem w życie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym środki powierzane bankom chroniła rezerwa obowiązkowa. Banki komercyjne były (i nadal są) zobowiązane do utrzymywania określonych kwot na rachunku rezerwy w banku centralnym.

Ilość środków pieniężnych, które banki muszą utrzymywać w postaci rezerw obowiązkowych, jest proporcjonalna do ilości zebranych przez nich depozytów i określona przez stopę rezerw obowiązkowych.

Aktualnie rezerwa ta wynosi 3,0 % i obejmuje wkłady na żądanie, depozyty długoterminowe, wkłady dewizowe na żądanie i długoterminowe depozyty dewizowe. Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustalana jest przez Radę Polityki Pieniężnej.

Środki rezerwy są oprocentowane.

III. Ryzyko bankowe

Ryzyko jest związane z działalnością banków. Wiele czynności bankowych jest obarczonych ryzykiem.

Ryzyko - zagrożenie nieosiągnięcia zamierzonych celów poprzez zmniejszenie zysku, utratę płynności, wiarygodności, zmniejszenie kapitału własnego, bankructwo. Powoduje wystąpienie negatywnych odchyleń od założonego celu.

Podział ryzyka

  1. Ryzyko bankowe (w obszarze finansowym)

    1. ryzyko płynności - ryzyko przejściowej lub całkowitej utraty płynności finansowej.

Na ten rodzaj ryzyka ma wpływ:

Wrażliwość banku na te sytuacje zależy od wysokości posiadanego kapitału i posiadanych rezerw.

    1. ryzyko wyniku - ryzyko nieosiągnięcia założonego wyniku.

      1. ryzyko związane z partnerem transakcji (ryzyko niewypłacalności dłużnika banku):

      1. ryzyko rynkowe (cenowe)

  1. Ryzyko operacyjne (w obszarze techniczno-organizacyjnym)

Wg Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego ryzyko operacyjne to ryzyko bezpośredniej lub pośredniej straty wynikającej z nieadekwatnych i zawodowych procesów wewnętrznych, dotyczących ludzi i systemów lub wynikających ze zdarzeń zewnętrznych

Rozliczenia pieniężne (operacje płatnicze)

Rozliczenia pieniężne (operacje płatnicze) polegają na przemieszczaniu zasobów pieniężnych
w postaci strumieni pieniężnych, które w rozliczeniach bezgotówkowych przybierają formę zapisów na kontach bankowych rozliczających się podmiotów.

Sposób przeprowadzania rozliczeń regulują przepisy ustawy z dnia 29 kwietnia 1997 r. - Prawo bankowe oraz w szczególnych rodzajach rozliczeń przepisy innych ustaw.

Art. 63 Prawa bankowego

1. Rozliczenia pieniężne mogą być przeprowadzane za pośrednictwem banków, jeżeli przynajmniej jedna ze stron rozliczenia (dłużnik lub wierzyciel) posiada rachunek bankowy.
Rozliczenia pieniężne przeprowadza się gotówkowo lub bezgotówkowo za pomocą papierowych lub informatycznych nośników danych.

2. Rozliczenia gotówkowe przeprowadza się czekiem gotówkowym lub przez wpłatę gotówki na rachunek wierzyciela.

Operacje płatnicze można podzielić na:

  1. operacje gotówkowe (kasowo - skarbcowe),

  2. bezgotówkowe

W ramach operacji gotówkowych wyróżniamy:

Operacje bezgotówkowe dzielimy na:

Polecenie przelewu to wydanie bankowi dyspozycji przelania określonej kwoty z rachunku bankowego zlecającego (płatnika) na wskazany przez niego rachunek.

Polecenie zapłaty - dyspozycja klienta wyrażająca zgodę na pobieranie środków z jego rachunku przez określony podmiot, z określonego tytułu; na wniosek wierzyciela dokonywany jest przelew wybranej wierzytelności.

Maksymalna kwota pojedynczego polecenia zapłaty nie może przekroczyć równowartości 1.000 euro (gdy dłużnikiem jest osoba fizyczna, nie wykonująca działalności gospodarczej) lub 50.000 euro (dla pozostałych dłużników).

Czek rozrachunkowy

Według art. 63e Prawa bankowego czek rozrachunkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi (bankowi) do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku.

Czeki rozrachunkowe mogą być potwierdzone lub niepotwierdzone.

Karta płatnicza - instrument rozliczeń bezgotówkowych

Rodzaje kart:

  1. debetowe - realizacja w ramach posiadanych środków,

  2. typu charge (obciążeniowe) - okresowe obciążanie rachunku,

  3. kredytowe - realizacja w ramach udzielonego kredytu.

  4. przedpłacone

Organizacje emitujące karty:

1


Wyszukiwarka