ZAGADNIENIA Z INSTYTUCJI I ORGANIZACJI POMOCY SPOŁECZNEJ
Definicje polityki społecznej.
Polityka społeczna, polityka socjalna to celowa działalność państwa i innych instytucji publicznych w dziedzinie kształtowania optymalnych warunków życia i pracy ludności oraz stosunków międzyludzkich. Jest to także nauka o celowym oddziaływaniu na układ stosunków społecznych i przekształcaniu warunków życia ludności. W zakres tej nauki wchodzi polityka ludnościowa, rodzinna, zatrudnienia, oświatowa, kulturalna, związana z zabezpieczeniem społecznym każdego obywatela, ochrona zdrowia (kwestie patologii i walka z nimi), problematyka demograficzna (prognozowanie społeczne).
Polityka społeczna to celowe oddziaływanie państwa, związków zawodowych i innych organizacji na istniejący układ, który zmierza do poprawy warunków życia społeczeństwa, warunków bytu ludności, usuwania nierówności społecznych, a państwo powinno stwarzać warunki do podnoszenia kultury życia.
Polityka społeczna jest to działalność państwa, samorządu, organizacji pozarządowych, które mają wpływać na poprawę warunków życia obywateli, stosować politykę asekuracyjną (dotyczącą sytuacji życiowych, które określamy jako ryzyka życiowe), wyrównywanie szans życiowych i zabezpieczenie socjalne.
Źródła polityki społecznej.
Źródła kwestii społecznych tkwią wewnątrz społeczeństwa, w mechanizmie życia zbiorowego, które generują deprawację i poniżenie szerokich warstw ludzi. Światowy szczyt społeczeństwa (Kopenhaga 1995 r.) pod egidą ONZ wykazał, że bezrobocie, ubóstwo, patologie społeczne stanowią współcześnie największe zagrożenie dla postępu społecznego, a pośrednio i dla ogólnego rozwoju ludności świata. Uważa się, że najważniejszymi kwestiami społecznymi w Polsce są m. in. ubożenie ludności, bezrobocie, problemy patologii społecznej, kwestia mieszkaniowa, ochrona zdrowia, luka edukacyjna.
Źródła polityki społecznej:
Kwestia społeczna, przez którą należy rozumieć zjawiska negatywne nie pozwalające normalnie funkcjonować społeczeństwu, bądź mu zagrażając.
Prekursorzy polityki społecznej tworzyli ją z myślą o likwidowaniu skutków kwestii społecznych dotyczących trudnych warunków życia.
Zadaniem wspólnym polityki społecznej jest przeciwdziałanie i zapobieganie tzw. kwestii społecznych oraz wpływanie stymulująco na społeczeństwo.
Zakres polityki społecznej.
Do zadań polityki społecznej powinno się zaliczać:
kształtowanie odpowiednich (w miarę możliwości gospodarczych) warunków pracy i bytu ludności;
prorozwojowe struktury społeczne, czyli dążenie poszczególnych podmiotów do tego by tak wyglądała struktura rodziny, by zapewniała ona tzw. zastępowalność pokoleń;
powinna wpływać na sprawiedliwe stosunki międzyludzkie (zachowanie zasady sprawiedliwości społecznej i równości szans życia zawodowego - kształcenia).
Warunkiem realizacji tych celów jest sama własna aktywność obywateli w kwestii zaspokajania osobistych potrzeb (muszą być chęci do ich realizacji), a rolą służb socjalnych państwa jest przeciwdziałanie degradacji społeczeństwa. Do zakresów polityki społecznej należą:
zabezpieczenie społeczne (świadczenia składkowe, nieskładkowe, podatkowe, statystyka systemu świadczeń, reforma emerytalna, problemy z kryteriami dochodowymi, założenia dotyczące życia rodzinnego i roli kobiet, poziom świadczeń a ubóstwo);
polityka zatrudnienia (instrumenty polityki zatrudnienia, regulacje warunków pracy i ochrona zatrudnienia, ograniczanie bezrobocia czy stymulowanie zatrudnienia);
polityka zdrowotna (narodowa służba zdrowia, dostęp pacjentów do służby zdrowia, finansowanie służby zdrowia, zarządzanie i odpowiedzialność personelu medycznego, równość traktowania, polityka zdrowotna czy polityka chorobowa, reprezentacja i ochrona interesów pacjentów);
osobiste usługi społeczne (ochrona dzieci, opieka społeczna dla dorosłych, związki między usługami opiekuńczymi i usługami medycznymi, potrzeby i priorytety, praca socjalna w usługach społecznych);
edukacja (główne cechy systemu szkolnego, edukacja wyższa i dalsza, opieka nad dziećmi i system przedszkolny, kontrola nad systemem edukacji, podstawy programowe, różnorodność i selektywność w systemie edukacyjnym, edukacja i grupy słabsze, edukacja dla mniejszości etnicznych, edukacja specjalna);
polityka mieszkaniowa (sektor mieszkalnictwa społecznego, mieszkania własnościowe, prywatny sektor na wynajem, bezdomność, wykluczenie społeczne w mieszkalnictwie - złe warunki mieszkaniowe).
Podmioty pomocy społecznej.
Podmioty polityki społecznej powstały w IX w. w krajach kapitalistycznych. Przeszły one zmiany (dość długą ewolucję), dostosowały się do potrzeb i panujących warunków. Potrzebny jest określony system narzędziowy gospodarki określający strukturę podmiotową gospodarki, a podmioty te muszą być dostosowane do systemu narzędziowego.
Do polityki społecznej zaliczamy obecnie państwo jako podmiot oraz instytucje i inne podmioty zajmujące się zabezpieczeniem bytu osób, które same nie potrafią tego uczynić, a nie można zaspokoić tych potrzeb bez pomocy państwa i innych instytucji. Podmiotami polityki społecznej są również organizacje pozarządowe, czyli wszystkie organy i instytucje, których celem jest realizacja działań (celów) pomocy społecznej.
Najistotniejszym podmiotem polityki społecznej w Polsce jest państwo (do roku 1990 było ono prawie jedynym podmiotem).
Klasyfikacja podmiotów polityki społecznej:
wg zasięgu - międzynarodowe i krajowe (regionalne - struktury wojewódzkie i lokalne - gminne i powiatowe);
wg źródeł - państwowe (rolę tę spełniają różne organy władzy i administracji państwowej), pozapaństwowe (organizacje niezależne od państwa, stowarzyszenia, kościoły, zakłady pracy, związki wyznaniowe);
wg przedmiotu podejmowanych decyzji - centrum polityczno-gospodarcze (centralne władze państwa - sejm i senat, prezydent, rząd, instytucje o istotnym znaczeniu dla polityki społecznej, ogólnopolskie przedstawicielstwa różnych związków zawodowych, centralne władze różnych partii politycznych), zakłady pracy i ogniwa różnych organizacji realizujące politykę społeczną (są to przedsiębiorstwa i zakłady użyteczności publicznej świadczące usługi dla zaspokojenia potrzeb ludności), ośrodki regionalne (ośrodki te obejmują organy samorządu terytorialnego na poziomie wojewódzkim i miejskim, a także obejmują organizacje polityczne i społeczne funkcjonujące na szczeblu regionalnym), pracujący i gospodarstwa domowe (szczególnie ważnym podmiotem polityki społecznej są pracujący).
Do pozapaństwowych podmiotów (elementów) możemy zaliczyć szereg instytucji:
związki zawodowe, które są wyrazicielem i reprezentantem interesów określonych członków czyli pracowników, a także uczestniczą w procesach zapewniania odpowiednich warunków pracy, jej klimatu itd.;
różnego rodzaju samorządy - począwszy od samorządu pracowniczego (istniejącego jeszcze w przedsiębiorstwach państwowych), poprzez samorządy mieszkańców i samorząd terytorialny;
kolejny podmiot polityki społecznej to spółdzielczość, która już w samej swojej definicji zawiera działalność w zakresie zaspokajania potrzeb zrzeszonych członków;
różnego rodzaju organizacje społeczne, są to np. organizacje młodzieżowe, partie polityczne, a także bardzo wyspecjalizowane organizacje takie jak: Polski Czerwony Krzyż, Związek Głuchych, Związek Niewidomych, Polski Komitet Pomocy Społecznej. Ponieważ tych organizacji jest dużo i działają one w różnych środowiskach istotny jest problem koordynacji poczynań i działalności tychże podmiotów;
zakłady pracy;
instytucje ubezpieczeniowe, które prowadzą one działalność w zakresie ubezpieczeń osobowych;
kościoły i różnego rodzaju związki wyznaniowe prowadzące działalność charytatywną (zaspokajają potrzeby o charakterze materialnym, jak również o charakterze duchowym).
Zakres przedmiotowy i struktura organizacji pomocy społecznej w Polsce - w tym zadania własne gminy, zadania zlecone gminy, zadania powiatu, samorządu województwa i zadania wojewody.
Zakres przedmiotowy pomocy społecznej:
przyznawanie i wypłacanie przewidzianych ustawa świadczeń;
praca socjalna;
prowadzenie i rozwój niezbędnej infrastruktury socjalnej;
analiza i ocena zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej;
realizację zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych;
rozwijanie nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb.
Struktura organizacyjna pomocy społecznej:
zadania pomocy społecznej w gminach wykonują jednostki organizacyjne - ośrodki pomocy społecznej;
zadania pomocy społecznej w powiatach wykonują jednostki organizacyjne - powiatowe centra pomocy rodzinie;
zadania pomocy społecznej w województwach samorządowych wykonują jednostki organizacyjne - regionalne ośrodki polityki społecznej.
Zadania gmin
Zadania własne z zakresu pomocy społecznej realizowane przez gminy:
prowadzenie domów pomocy społecznej, ośrodków wsparcia o zasięgu lokalnym oraz kierowanie do nich osób wymagających opieki;
przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych i specjalnych celowych;
przyznawanie pomocy rzeczowej;
przyznawanie pomocy w naturze na ekonomiczne usamodzielnienie;
przyznawanie w wypłacanie zasiłków i pożyczek na ekonomiczne usamodzielnienie;
inne zadania z zakresu pomocy społecznej wynikające ze stwierdzonych potrzeb gminy.
Zadania własne z zakresu pomocy społecznej o charakterze obowiązkowym realizowane przez gminy:
udzielanie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym, w tym osobom bezdomnym;
organizowanie i prowadzenie gminnych ognisk wychowawczych, świetlic i klubów środowiskowych dla dzieci, a także organizowanie mieszkań chronionych;
świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania;
udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osób bezdomnych i innych osób nie mających dochodu i możliwości ubezpieczenia na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym;
udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego;
praca socjalna;
sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym;
zapewnienie środków na wynagrodzenia dla pracowników i warunków realizacji w/w zadań.
Zadania zlecone gminom:
przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych, renty socjalnej, przysługujących dodatków do świadczeń;
przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych, gwarantowanych okresowych i specjalnych okresowych;
opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne za osoby pobierające zasiłek stały oraz za osoby, które utraciły prawo do zasiłku dla bezrobotnych, a dochód rodziny nie przekracza kryterium dochodowego będącego podstawa do przyznania świadczeń z pomocy społecznej;
opłacanie składek na ubezpieczenia zdrowotne określonych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym.
Zadania powiatów
Zadania z zakresu pomocy społecznej realizowane przez powiaty:
zapewnienie, organizowanie i prowadzenie usług o określonym standardzie w domu pomocy społecznej o zasięgu ponadgminnym, organizowanie mieszkań chronionych oraz kierowanie osób ubiegających się o przyjęcie do domu pomocy społecznej;
opracowywanie powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych;
udzielanie informacji o prawach i uprawnieniach;
organizowanie i prowadzenie specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego dla rodzin naturalnych i zastępczych, a także terapii rodzinnej;
prowadzenie ośrodka interwencji kryzysowej;
zapewnienie opieki i wychowania dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodziców oraz dzieciom niedostosowanym społecznie, w szczególności poprzez prowadzenie i organizowanie ośrodków adopcyjno-opiekuńczych, placówek opiekuńczo-wychowawczych, w tym ognisk wychowawczych, świetlic i klubów środowiskowych o zasięgu ponadgminnym dla dzieci i młodzieży, a także tworzenie i wdrażanie programów pomocy dziecku i rodzinie;
zapewnienie szkolenia i doskonalenia zawodowego kadr pomocy społecznej z terenu powiatu;
doradztwo metodyczne dla ośrodków pomocy społecznej i pracowników socjalnych;
finansowanie powiatowych ośrodków wsparcia;
pomoc w integracji ze środowiskiem osób opuszczających zakłady karne oraz niektóre rodzaje placówek opiekuńczo-wychowawczych, resocjalizacyjnych, zakłady dla nieletnich i rodziny zastępcze w tym: przyznawanie pomocy pieniężnej na usamodzielnienie oraz pokrywanie wydatków związanych z kontynuowaniem nauki osobom opuszczającym niektóre typy placówek opiekuńczo-wychowawczych, schroniska, zakłady poprawcze, domy pomocy społecznej i rodziny zastępcze;
organizowanie opieki w rodzinach zastępczych oraz udzielanie pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania umieszczonych w nich dzieci;
podejmowanie innych działań wynikających z rozeznanych potrzeb.
Zadania z zakresu administracji rządowej realizowane przez powiat:
organizowanie i zapewnianie funkcjonowania powiatowych ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi;
pomoc uchodźcom;
utworzenie i utrzymywanie powiatowego centrum pomocy rodzinie i zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników realizujących powyższe zadania.
Zadania samorządów wojewódzkich
Zakres zadań z zakresu pomocy społecznej należących do samorządu wojewódzkiego:
sporządzanie bilansu potrzeb i środków w zakresie pomocy społecznej we współpracy z gminami i powiatami oraz opracowywanie strategii rozwoju;
opracowywanie i wdrażanie celowych programów służących realizacji zadań pomocy społecznej i ich dofinansowywanie;
organizowanie kształcenia, w tym prowadzenie szkół służb społecznych oraz szkolenia zawodowego kadr pomocy społecznej;
identyfikowanie przyczyn ubóstwa oraz wspieranie i prowadzenie działań na rzecz wyrównywania poziomu życia mieszkańców województwa;
inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań w zakresie polityki społecznej, w tym pomocy społecznej;
w celu realizacji zadań samorząd województwa może powołać regionalny ośrodek pomocy społecznej.
Zadania wojewodów
Zadania wojewody w zakresie pomocy społecznej:
ocena stanu i efektywności pomocy społecznej;
ustalanie sposobu realizacji zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego;
nadzór, niezależnie od podmiotu prowadzącego, nad jakością działań oraz przestrzeganiem standardu usług świadczonych przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej oraz zgodności zatrudnienia pracowników tych jednostek z wymaganymi kwalifikacjami, a w przypadku placówek opiekuńczo-wychowawczych także nad przestrzeganiem standardu i opieki;
kontrola usług i akceptacja programów naprawczych w domach pomocy społecznej, a także ocena stopnia realizacji programu naprawczego;
wydawanie i cofanie zezwoleń lub zezwoleń warunkowych na prowadzenie domów pomocy społecznej oraz prowadzenie rejestru domów pomocy społecznej;
koordynowanie działań w zakresie integracji ze społeczeństwem osób posiadających status uchodźcy;
wyznaczanie, w uzgodnieniu ze starostami powiatów prowadzących ośrodki adopcyjno-opiekuńcze, ośrodka prowadzącego bank danych o dzieciach oczekujących na przysposobienie i kandydatach zakwalifikowanych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej oraz rodzinach zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka.
Demograficzne uwarunkowania polityki społecznej.
Przez politykę ludnościową należy rozumieć oddziaływanie państwa za pomocą odpowiednich bodźców na kształtowanie się stosunków ludnościowych w celu osiągnięcia założonej liczby oraz (lub) struktury ludności według płci i wieku, a także (lub) założonego tempa wzrostu (dodatniego lub ujemnego) i rozmieszczenia terytorialnego. Chodzi tu o politykę, która ma wpływać na zachowanie ludności dla osiągnięcia danego celu. Do demograficznych uwarunkowań polityki społecznej należą:
opóźnianie wieku zawierania małżeństw, osłabienie trwałości małżeństwa, spadek częstości zawierania małżeństw, wzrost roli związków niemałżeńskich;
wzrost liczby rodzin niepełnych;
spadek dzietności poniżej zastępowalności pokoleń, opóźnianie wieku urodzenia pierwszego dziecka; wzrost odsetka dzieci pozamałżeńskich;
obniżenie umieralności na skutek zmiany stylu życia, wydłużenie czasu trwania życia;
wydłużenie przeciętnego czasu trwania życia;
skrócenie okresu aktywności zawodowej;
pogorszenie relacji między liczbą aktywnych i biernych zawodowo.
Polityka społeczna realizowana w Polsce w latach 90.
We współczesnej Polsce przedmiotem szczególnej uwagi polityki społecznej są przeszkody, które blokują możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb ludzkich. Problemy społeczne charakteryzują się występowaniem na masową skalę skrajnie trudnych sytuacji w życiu jednostek i rodzin. Uważa się, że najważniejszymi kwestiami społecznymi w Polsce są m. in. ubożenie ludności, bezrobocie, problemy patologii społecznej, kwestia mieszkaniowa, ochrona zdrowia, luka edukacyjna. Polityka społeczna w Polsce w ostatnich latach uległa przekształceniu pod wpływem przeobrażeń społecznych i gospodarczych. Uznano, że ważniejsze jest tworzenie systemu motywującego do pracy, niż systemu rozbudowanego bezpieczeństwa socjalnego. Każde społeczeństwo powinno budować sieć zabezpieczenia socjalnego, jednak obecnie koszt tego systemu jest duży. Model opiekuńczy osłabia też indywidualną aktywność każdego człowieka, odpowiedzialność za swój los i uzależnia od pomocy. Wobec tego uznano priorytet pracy nad zabezpieczeniem socjalnym. W obecnych warunkach społeczeństwo musi wspierać jednostki i rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji życiowej, które własnym staraniem nie są w stanie ich przezwyciężyć. Zatem współodpowiedzialność spoczywa również na samorządzie lokalnym. Realizacji tych założeń służyć będzie opracowana „Strategia integracji i polityki społecznej”.
Rozwój gospodarczy musi być ściśle powiązany z poprawą jakości życia mieszkańców. Przyjazne warunki życia oznaczają dobry dostęp do opieki zdrowotnej, edukacji, pomocy społecznej, instytucji kultury, sportu i rekreacji oraz zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego i publicznego. Dzięki sprecyzowaniu w Strategii najważniejszych problemów społecznych, wybrane cele i ich hierarchia powinny przyczynić się do poprawy sytuacji osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym. Systematyzacja problemów doprowadzi do integracji społecznej, a jednocześnie ukierunkuje działania władz.
Konkretne działania mają przyczynić się do:
dostosowania edukacji i szkolenia do wymogów życia i pracy w społeczeństwie opartym na wiedzy;
rozwijania aktywnej polityki zatrudnienia przyczyniającej się do tworzenia większej liczby lepszych miejsc pracy;
modernizacji systemu ochrony socjalnej, w tym systemów emerytalnych i ochrony zdrowia, m.in. w celu zapewnienia ich finansowej stabilności oraz odpowiedniej koordynacji z celami polityki edukacyjnej i polityki zatrudnienia;
wspierania integracji społecznej, aby uniknąć pojawienia się trwale zmarginalizowanej klasy ludzi niezdolnych do funkcjonowania w społeczeństwie opartym na wiedzy.
Praca socjalna na tle współczesnych doktryn polityki społecznej.
Doktryna liberalna (model marginalny) - potrzeby społeczne realizowane są w ramach rynku prywatnego i w rodzinie; państwowa polityka społeczna ma charakter selektywny (skierowana do grup znajdujących się w najgorszej sytuacji, a świadczenia są o charakterze doraźnym); opiera się na zasadzie polegania na sobie (każdy obywatel powinien sam rozwiązywać swoje problemy socjalne poprzez własną przezorność, rozwagę, zapobiegliwość i oszczędności); główne podmioty polityki społecznej to (w kolejności): jednostka, rodzina, organizacje pozarządowe, państwo (jako ostateczność); pozapaństwowe podmioty polityki społecznej działają na zasadzie dobrowolności; podstawową instytucjonalną formą zabezpieczenia przed ryzykiem społecznym są ubezpieczenia prywatne.
Doktryna socjaldemokratyczna (model instytucjonalno-redystrybucyjny) - odpowiedzialność za bezpieczeństwo socjalne jednostki ponosi społeczeństwo (zasada społecznej odpowiedzialności); dystrybucja dochodów dokonywana przez rynek jest niesprawiedliwa i powinna być oparta na kryteriach etyczno-moralnych; regulatorem dystrybucji dochodów jest państwo, które działa w tej sferze za pomocą systemu podatkowo-transferowego; polityka społeczna ma charakter uniwersalny i powszechny (dąży do zapewnienia wszystkim jednostkom jednakowego dostępu do świadczeń socjalnych); polityka społeczna dokonuje redystrybucji dochodów, świadczenia z reguły powszechne; hierarchia podmiotów polityki społecznej: państwo, podmioty pozapaństwowe (uzupełniają działania państwa).
Doktryna socjalliberalna (model motywacyjny) - szersza ingerencja w sprawy socjalne obywateli; państwowa polityka społeczna opiera się na zasadzie pomocniczości i ma głównie charakter uzupełniający względem inicjatyw oddolnych, podejmowanych przez jednostki, organizacje społeczne czy wyznaniowe oraz inne osoby prawne; programy socjalne nie powinny zakłócać procesów gospodarki rynkowej; polityka społeczna wykorzystuje m.in. lokalny potencjał społeczny; uzależnienie prawa do pomocy i świadczeń socjalnych (także ich wysokości) od statusu danej osoby na rynku pracy (świadczenia przysługują głównie osobom ubezpieczonym); główna forma zabezpieczenia to powszechne, obowiązkowe ubezpieczenia socjalne.
Polski system polityki społecznej.
Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości.
Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej (minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego, wojewodowie) i samorządowej (marszałkowie województw, starostowie na poziomie powiatów oraz wójtowie, burmistrzowie (prezydenci miast) na poziomie gmin. Organy te realizując zadania pomocy społecznej współpracują, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.
Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie trudnym sytuacjom życiowym przez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.
Osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współdziałania w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej.
Celem pomocy społecznej jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwianie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka. Zakłada się, że pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzać do życiowego uaktywnienia osoby korzystającej ze świadczeń, a także jej integracji ze środowiskiem społecznym.
Pomoc społeczna adresowana jest do obywateli polskich i cudzoziemców posiadających prawo stałego pobytu lub status uchodźcy, zamieszkujących i przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Osoby i rodziny, które korzystają z pomocy społecznej obowiązane są do współudziału w rozwiązywaniu swoich trudnych sytuacji życiowych przy wsparciu ze strony pracownika socjalnego.
Prawo do świadczeń z pomocy społecznej przysługuje:
osobom posiadającym obywatelstwo polskie mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
cudzoziemcom mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej posiadającym zezwolenie na osiedlenie się, zgodę na pobyt tolerowany lub status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej;
obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którzy uzyskali zezwolenie na pobyt.
Pomoc społeczna polega w szczególności na:
przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń;
pracy socjalnej;
prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej;
analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej;
realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych;
rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb.
Główne cele pomocy społecznej:
wsparcie osób i rodzin w przezwyciężeniu trudnej sytuacji życiowej, doprowadzenie - w miarę możliwości - do ich życiowego usamodzielniania i umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka;
zapewnienie dochodu na poziomie interwencji socjalnej - dla osób nie posiadających dochodu lub o niskich dochodach, w wieku poprodukcyjnym i osobom niepełnosprawnym;
zapewnienie dochodu do wysokości poziomu interwencji socjalnej osobom i rodzinom o niskich dochodach, które wymagają okresowego wsparcia;
zapewnienie profesjonalnej pomocy rodzinom dotkniętym skutkami patologii społecznej, w tym przemocą w rodzinie;
integracja ze środowiskiem osób wykluczonych społecznie;
stworzenie sieci usług socjalnych adekwatnych do potrzeb w tym zakresie.
Świadczenia pomocy społecznej udzielane są na wniosek:
osoby zainteresowanej;
jej przedstawiciela bądź innej osoby, za zgodą zainteresowanego;
przedstawiciela ustawowego.
Pomoc społeczna może być także udzielana z urzędu.
Zadania pomocy społecznej dzielimy na:
zadania własne z zakresu pomocy społecznej realizowane przez gminy;
zadania własne z zakresu pomocy społecznej o charakterze obowiązkowym realizowane przez gminy;
zadania zlecone gminom;
zadania z zakresu pomocy społecznej realizowane przez powiat;
zadania z zakresu administracji rządowej realizowane przez powiat;
zadania realizowane przez samorząd województwa;
zadania wojewody w zakresie pomocy społecznej.
Ośrodki pomocy społecznej jako jednostki organizacyjne powołane do realizacji zadań pomocy społecznej.
Ośrodki pomocy społecznej to jednostki prawno-budżetowe administracji samorządowej o dużym stopniu samodzielności, skupiające w swoich rękach wszelkie zadania z zakresu pomocy społecznej występujące w gminie. To jednostki organizacyjne utworzone w celu realizacji zadań gminy z zakresu pomocy społecznej. Gmina obowiązana, zgodnie z przepisami ustawy do wykonywania zadań pomocy społecznej, nie może odmówić pomocy osobie potrzebującej, nawet w przypadku, gdy obowiązek zaspokajania jej niezbędnych potrzeb życiowych spoczywa na innych osobach fizycznych lub prawnych.
Ośrodek pomocy społecznej, do którego osoba lub rodzina może zgłosić się o przyznanie pomocy zależy od miejsca zamieszkania (ośrodki znajdują się w każdej gminie). Decyzje o przyznaniu lub odmowie przyznania pomocy wymagają przeprowadzenia uprzednio wywiadu środowiskowego (rodzinnego) przez pracownika socjalnego. Decyzje w sprawach świadczeń pomocy społecznej wydawane są w formie pisemnej. W szczególnych przypadkach może to być forma ustna, ale nie dotyczy to decyzji odmownych. Od każdej decyzji służy prawo odwołania. Istotną rolę w procesie udzielania pomocy społecznej odgrywa zasada przestrzegania właściwości miejscowej gminy.
Ośrodek Pomocy Społecznej realizuje zadania własne z zakresu pomocy społecznej gminy, a także zadania z zakresu pomocy społecznej zlecone gminie, może wytaczać na rzecz obywateli powództwa o roszczenia alimentacyjne, może kierować wnioski o ustalenie stopnia niepełnosprawności do organów określonych odrębnymi przepisami.