BILANS PŁATNICZY I

I. POJĘCIA PODSTAWOWE

1. Definicje

• BILANS PŁATNICZY - zestawienie wszelkich zobowiązań i należności (wszelkich wpływów zagranicznych środków płatniczych uzyskanych w danym okresie oraz płatności dokonanych na rzecz zagranicy w tym okresie)

• w bilansie płatniczym wszystkie transakcje z zagranicą zapisywane są podwójnie: raz po stronie „winien” (zapis debetowy), drugi raz po stronie „ma” (zapis kredytowy) (czyli ta sama transakcja zaksięgowana zostanie dwa razy)

• ZAPIS DEBETOWY (-) - wzrost aktywów zagranicznych posiadanych przez podmioty krajowe lub zmniejszenie się ich zobowiązań wobec zagranicy

• ZAPIS KREDYTOWY (+) - wzrost aktywów krajowych posiadanych przez zagranicę (wzrost zobowiązań wobec zagranicy) lub zmniejszenie się należności podmiotów krajowych

2. Strona debetowa bilansu płatniczego:

• import dóbr i usług

• wzrost należności od zagranicy

• transfery dla zagranicy

• spadek krajowych zobowiązań wobec zagranicy

• wzrost aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów

• z punktu widzenia rynku walutowego zapisy po stronie debetowej powodują zwiększenie się popytu na waluty obce

3. Strona kredytowa bilansu płatniczego:

• eksport dóbr i usług

• spadek należności wobec zagranicy

• transfery otrzymane z zagranicy

• zwiększenie krajowych zobowiązań wobec zagranicy

• zmniejszenie aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów

• z punktu widzenia rynku walutowego zapisy po stronie kredytowej powodują zwiększenie się podaży waluty obcej

4. Struktura bilansu płatniczego

• bilans obrotów bieżących

• bilans obrotów kapitałowych

• bilans obrotów wyrównawczych

II. BILANS OBROTÓW BIEŻĄCYCH (RACHUNEK BIEŻĄCY)

• zestawienie płatności związanych z międzynarodową wymianą towarów i usług, dochodów z pracy i kapitału oraz transferów jednostronnych

• bilans ten składa się z czterech głównych pozycji: bilansu handlowego, bilansu usług, bilansu procentów i dywidend oraz bilansu wydatków rządowych i innych transferów jednostronnych

1. Bilans handlowy (saldo obrotów towarowych)

• zestawienie płatności z tytułu eksportu i importu towarów

• jeżeli wpłaty uzyskane z eksportu przewyższają wypłaty wynikające z importu, mówimy o nadwyżce obrotów handlowych - w przeciwnym przypadku mówimy o ich deficycie

• w większości krajów wielkość transakcji księgowanych w bilansie handlowym przewyższa wielkość pozostałych pozycji bilansu obrotów bieżących

• stąd deficyt lub nadwyżka tego bilansu ma decydujący wpływ na stan bilansu obrotów bieżących, a nawet całego bilansu płatniczego

2. Bilans usług (saldo usług)

• zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami między rezydentami krajowymi i zagranicą

• transakcje zakupu i sprzedaży usług transportowych, turystycznych. Bankowych. Ubezpieczeniowych, prawnych, konsultingowych

3. Bilans procentów i dywidend (saldo dochodów)

• zestawienie wpływów i wydatków z tytułu obsługi kapitału

• dywidendy od inwestycji bezpośrednich, odsetki od udzielonych (uzyskanych) kredytów

Bilans transferów jednostronnych

• Zestawienie transakcji stanowiących jednostronny przepływ dóbr, usług lub środków finansowych, któremu nie towarzyszy przepływ płatności ,lub dóbr i usług w drugą stronę

1. przepływy rządowe

• składki płacone różnymi organizacjom i instytucjom zagranicznym

• płatności za usługi świadczone na rzecz obcych wojsk stacjonujących w danym kraju lub własnych wojsk za granicą

• nieodpłatne dostawy towarów w ramach różnorodnej międzynarodowej pomocy gospodarczej

• dobrowolne umorzenie długów

• odszkodowania wojenne

• koszty utrzymania placówek dyplomatycznych i konsularnych za granicą

1. przepływy prywatne

• dochody z pracy (płace i inne wynagrodzenia pracowników oraz innych osób stale przebywających za granicą)

• dochody z patentów, licencji, praw autorskich

• dochody z nieruchomości

• przekazy i przesyłki od emigrantów

• spadki, posagi , alimenty

• dary instytucji charytatywnych

• składki do organizacji naukowych

• renty i emerytury

5. Znaczenie poszczególnych składników w bilansie obrotów bieżących

• tradycyjnie najważniejszą rolę odgrywa bilans handlowy (w wielu krajach wykazuje tendencje zniżkowe)

• bilans usług charakteryzuje się tendencją wzrostową, choć jego udział w bilansie obrotów bieżących jest niewspółmiernie mały w porównaniu z udziałem usług w tworzeniu dochodu narodowego

• udział malejący wykazuje saldo procentów (zmniejszające się znaczenie kredytów w przepływach kapitałowych) natomiast rosnący saldo dywidend (zwiększająca się rola inwestycji bezpośrednich i portfelowych w międzynarodowych przepływach kapitałowych)

• przepływy jednostronne odgrywają zróżnicowaną rolę w poszczególnych krajach - w krajach wysoko uprzemysłowionych o znacznej roli imigracji przeważają odpływy; w krajach słabo uprzemysłowionych o dużej emigracji przeważają przypływy jednostronne

III. BILANS OBROTÓW KAPITAŁOWYCH (rachunek kapitałowy i finansowy)

• zestawienie transakcji zakupu i sprzedaży aktywów dokonywanych przez sektor prywatny oraz bank centralny

1. rachunek kapitałowy

• transfery kapitałowe przeznaczane na finansowanie środków trwałych,, umorzenia długów, nabywanie i zbywanie aktywów niefinansowych i nieprodukowanych (prawa autorskie, grunty pod budowę ambasad itp.)

• rachunek finansowy

• inwestycje bezpośrednie (zakup/sprzedaż akcji/udziałów w celu uzyskania kontroli nad przedsiębiorstwem zagranicznym; nabywanie/sprzedaż nieruchomości; fuzje i przejęcia; inwestycje tworzone od podstaw)

• inwestycje portfelowe (zakup/sprzedaż akcji przedsiębiorstw poniżej 10% kapitału zakładowego; zakup/sprzedaż obligacji przedsiębiorstw i innych podmiotów; zakup/sprzedaż papierów wartościowych emitowanych przez rząd)

• pozostałe inwestycje - kredyty uzyskane i udzielone (długoterminowe i krótkoterminowe); inne należności i zobowiązania (rachunki bieżące, lokaty w bankach)

IV. BILANS OBROTÓW WYRÓWNAWCZYCH

• napływ bądź odpływ złota, walut wymienialnych lub specjalnych pożyczek

• stanowi rezerwę walutową kraju

• służy do wyrównywania bilansu płatniczego

• w przypadku deficytu bilansu płatniczego - bank centralny wykorzystuje odpowiednią ilość rezerw walutowych, sprzedając je na rynku krajowym, co oznacza w praktyce wycofanie z obiegu odpowiedniej ilości waluty krajowej

• w przypadku nadwyżki bilansu płatniczego - bank centralny kupuje waluty zagraniczne za walutę krajową; zwiększenie rezerw walutowych prowadzi do emisji waluty krajowej

BILANS PŁATNICZY II

I. RÓWNOWAGA BILANSU PŁATNICZEGO

• z formalnego punktu widzenia bilans płatniczy jest zawsze w równowadze (sprawia to podwójny zapis każdej transakcji - sumy rachunku obrotów bieżących, obrotów kapitałowych oraz obrotów wyrównawczych są równe zeru)

• w przypadku, gdy zarówno bilans obrotów bieżących, jak też bilans obrotów kapitałowych jest ujemny, równowagę bilansu płatniczego musi zapewnić przepływ środków z rezerw płatniczych

1. Rodzaje równowagi bilansu płatniczego

• równowaga w sensie rachunkowym - występuje zawsze

• równowaga ekonomiczna rzeczywista - taka równowaga, która jest następstwem podejmowania niczym nieograniczonych decyzji gospodarczych; warunkiem występowania takiej równowagi jest zbilansowanie długookresowych należności i zobowiązań w stosunkach z zagranicą zachodzące bez interwencji państwa (oznacza to konieczność prowadzenia przez państwo polityki wolnego handlu czyli polityki ograniczającej rolę państwa do kreowania prawa i dbania o jego przestrzeganie oraz zapobiegania naruszeniu jej przez podmioty gospodarcze zasad wolnego rynku i wolnego handlu)

• równowaga ekonomiczna pozorna - równowaga bilansu płatniczego zapewniona przez politykę ekonomiczną państwa oddziałującą nie tylko na równowagę zewnętrzną, lecz także na równowagę wewnętrzną (występuje w większości państw i jest zapewniana przez politykę makroekonomiczną oraz często przez politykę mikroekonomiczną)

1. Rodzaje transakcji i operacji związanych z zagranicą

• transakcje autonomiczne - te transakcje, które podejmowane są niezależnie od stanu bilansu płatniczego, wyłącznie na podstawie kryterium korzyści; należą do nich:

• wszystkie wpływy i wydatki związane z bilansem obrotów bieżących

• saldo długoterminowych kredytów udzielonych i otrzymanych

• inwestycje bezpośrednie i portfelowe

• zrównoważenie transakcji autonomicznych po stronie wpływów i wydatków oznacza ekonomiczną równowagę bilansu płatniczego

• transakcje wyrównawcze - transakcje, które zmierzają do poprawy równowagi płatniczej; służą pokrywaniu ekonomicznych deficytów lub lokowaniu ekonomicznych nadwyżek bilansu płatniczego; należą do nich:

• saldo krótkoterminowych kredytów udzielonych i otrzymanych

• zmiana salda rezerw państwowych

• transakcje wyrównawcze nie przyczyniają się do zwiększenia potencjału ekonomicznego danego kraju

II. MECHANIZMY AUTOMATYCZNEGO RÓWNOWAŻENIA BILANSU PŁATNICZEGO

• stosowane są w krótkich okresach (do roku), czyli gdy przewaga zobowiązań nad należnościami wobec zagranicy ma charakter przejściowy

• w długich okresach stają się mało skuteczne

1. Mechanizm klasyczny

• zwany mechanizmem cenowym opartym na stałym kursie walutowym

• funkcjonuje przy założeniu doskonałej konkurencji i wolnego handlu

• znalazł zastosowanie w systemie waluty złotej opierającym się na stałym parytecie wyznaczonym w złocie

• w systemie tym istniała pełna wymienialność banknotów na złoto w banku centralnym po kursie parytetowym

• funkcjonował swobodny przepływ złota w skali międzynarodowej służący wyrównywaniu deficytów płatniczych

• 
  mechanizm działania - deficyt bilansu płatniczego




















• odpływ kruszców za granicę - zmniejszenie rezerwy w skarbcu

• w konsekwencji - zmniejszenie ilości pieniądza w obiegu i spadek poziomu cen

• w konsekwencji - zwiększenie się konkurencyjności towarów eksportowanych i zmniejszenie konkurencyjności towarów importowanych

• w efekcie - wzrost eksportu i obniżka importu - poprawa bilansu handlowego i bilansu płatniczego

• 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  mechanizm działania - nadwyżka bilansu płatniczego







2. Mechanizm neoklasyczny

• zakłada zmienność kursów walutowych

• brak wymienialności banknotów papierowych na złoto w banku centralnym (równocześnie z obiegu znikają złote monety)

• istnieje wolna konkurencja w obrębie krajów uczestniczących w wymianie międzynarodowej oraz wolny handel między nimi

• mechanizm działania - deficyt bilansu płatniczego



























• przy deficycie bilansu płatniczego następuje deprecjacja kursu walutowego na rynku walutowym

• w efekcie następuje spadek ceny towarów eksportowanych wyrażone w walucie zagranicznej oraz wzrost cen towarów importowanych wyrażone w walucie krajowej

• prowadzi to do zwiększenia eksportu i obniżki importu - co poprawia bilans handlowy i bilans płatniczy

• mechanizm działania - nadwyżka bilansu płatniczego

















• warunkiem sprawnego funkcjonowania tego mechanizmu jest wysoka cenowa elastyczność popytu na rynku zagranicznym na towary eksportowane przez dany kraj oraz na rynku krajowym na towary importowane przez ten kraj

3. Mechanizm keynesowski (dochodowy)

• opiera się na wykorzystaniu praw wolnego rynku i wolnego handlu oraz na aktywnej roli państwa w gospodarce

• założeniem jest stałość poziomu cen i kursu walutowego

• głównym czynnikiem wpływającym na funkcjonowanie mechanizmu są zmiany dochodu

• mogą one być efektem niezbilansowanego wzrostu eksportu i importu oraz zbyt dużych bądź zbyt małych wydatków rządowych

• mechanizm działania - deficyt bilansu płatniczego















• zbyt szybki wzrost importu w porównaniu z eksportem (deficyt bilansu handlowego) oznacza potrzebę zmniejszenie aktywności gospodarczej poprzez zmniejszenie wydatków rządowych

• spadek aktywności gospodarczej prowadzi do spadku zatrudnienia i popytu

• w efekcie następuje zmniejszenie dochodu narodowego oraz maleje popyt na towary importowane

• rezultatem jest spadek importu i wzrost eksportu oraz powrót do równowagi bilansu handlowego

• mechanizm działania - nadwyżka bilansu płatniczego















4. Mechanizm współczesny (monetarny)

• głównym regulatorem bilansu handlowego są przepływy kapitałowe

• znajduje zastosowanie zwłaszcza w warunkach globalizacji gospodarki światowej i związanych z tym swobodnych przepływów kapitałowych między krajami

• kraje obficie wyposażone w kapitał są jego eksporterami; kraje cechujące się niedostatkiem kapitału - jego importerami

• mechanizm działania - deficyt bilansu płatniczego














• przewaga podaży pieniądza nad popytem powoduje jego odpływ za granicę - następuje deficyt bilansu płatniczego

• w wyniku zaostrzenia polityki monetarnej dochodzi do ograniczenia podaży pieniądza i wzrostu stopy procentowej

• odpływ kapitału za granicę ustępuje miejsca jego przypływowi

• ujemny bilans kapitałowy zostaje zastąpiony dodatnim bilansem kapitałowym - bilans płatniczy ulega wyrównywaniu

• mechanizm działania - nadwyżka bilansu płatniczego














IV. POLITYKA DOSTOSOWAWCZA PAŃSTWA

• świadome i aktywne oddziaływanie państwa na mechanizm wolnego rynku i wolnego handlu w kierunku zapewnienie nie tylko równowagi zewnętrznej (stosunki z zagranicą) ale także i wewnętrznej

1. narzędzia makroekonomiczne

• polityka kursu walutowego

• polityka stóp procentowych

• polityka fiskalna

• polityka finansowa, cenowa, kredytowa, budżetowa

• narzędzia te wykorzystywane są do eliminowania negatywnych skutków mechanizmów automatycznego przywracania równowagi zewnętrznej

1. narzędzia mikroekonomiczne

• pozwalają selektywnie oddziaływać na równowagę wewnętrzną bądź zewnętrzną

• narzędzia endogeniczne:

• polityka przemysłowa

• polityka rolna

• polityka instytucjonalna

• polityka naukowo-badawcza

• polityka edukacyjna

• polityka ochrony środowiska naturalnego

• narzędzia egzogeniczne

• taryfowe

• parataryfowe

• pozataryfowe

rezydenci - osoby lub podmioty prawne zamieszkałe na stałe na obszarze danego kraju. Zgodnie z tym, osoby czasowo przebywające za granicą - turyści, dyplomaci, żołnierze, okresowi emigranci - są traktowani jako rezydenci kraju swojego pochodzenia

parytet złota - wagowa zawartość złota w jednostce monetarnej

Deprecjacja - spadek wartości waluty krajowej względem waluty zagranicznej w systemie płynnych kursów walut; oznacza zmniejszenie siły nabywczej danego pieniądza w rozliczeniach międzynarodowych; aprecjacja - wzrost wartości waluty krajowej względem waluty zagranicznej w systemie płynnych kursów walutowych.

1

Deficyt bilansu handlowego (płatniczego)

Zmniejszenie rezerw złota i walut wymienialnych

Zmniejszenie wielkości podaży pieniądza krajowego

Obniżka cen krajowych (deflacja)

Zmniejszenie importu

Zwiększenie eksportu

Powrót do równowagi bilansu handlowego

Powrót do równowagi bilansu handlowego

zmniejszenie eksportu

Zwiększenie importu

Wzrost cen krajowych (inflacja)

Zwiększenie wielkości podaży pieniądza krajowego

Zwiększenie rezerw złota i walut wymienialnych

Nadwyżka bilansu handlowego (płatniczego )

Deficyt bilansu handlowego (płatniczego)

Deprecjacja kursu waluty krajowej

Obniżka zagranicznych cen towarów eksportowanych

Wzrost krajowych cen towarów importowanych

Zwiększenie eksportu

Zmniejszenie importu

Powrót do równowagi bilansu handlowego

Powrót do równowagi bilansu handlowego

Zwiększenie importu

Zmniejszenie eksportu

Obniżka krajowych cen towarów importowanych

Wzrost zagranicznych cen towarów eksportowanych

Aprecjacja kursu waluty krajowej

Nadwyżka bilansu handlowego (płatniczego)

Deficyt bilansu handlowego (płatniczego)

Obniżka dochodu narodowego

Wzrost

eksportu

Spadek importu

Powrót do równowagi bilansu handlowego

Powrót do równowagi bilansu handlowego

Wzrost importu

Spadek

eksportu

Wzrost dochodu narodowego

nadwyżka bilansu handlowego (płatniczego)

Deficyt bilansu handlowego (płatniczego)

Zmniejszenie krajowej podaży pieniądza

Wzrost stopy procentowej

Napływ kapitału zagranicznego

Powrót do równowagi bilansu handlowego

Powrót do równowagi bilansu handlowego

Odpływ kapitału zagranicznego

Spadek stopy procentowej

Zwiększenie krajowej podaży pieniądza

Nadwyżka bilansu handlowego (płatniczego)

---