Jakie gleby i dlaczego należy objąć ochroną?
Mówiąc o ochronie gleb mam na myśli zaniechanie działań powodujących ich degradacje i dewastacje oraz podjęcie koniecznych działań mających na celu przywrócenie im właściwego stanu równowagi, podniesienie produktywności oraz polepszenie właściwości fizycznych i chemicznych. Gleb, które powinny być objęte ochroną:
o najwyższych wartościach użytkowych, gleby wysoko produkcyjne, o dużej zawartości składników odżywczych, próchnicy, gleby o największej przydatności rolniczej i najlepszych klasach bonitacyjnych.. Szczególnie ważne są pod tym względem gleby żyzne: czarnoziemy, czarne ziemie, gleby brunatne. Takie gleby powinny zostawać niezabudowywane ze względu na ich znaczącą rolę w środowisku, dobrze uprawiane przez rolników.
jak najmniejsze przekształcenie gleby dla celów naukowych, badawczych. W tym celu tworzy się specjalne parki, rezerwaty, w celu lepszego poznania procesów glebowych.
zniszczone, zdegradowane z powodu złego gospodarowania (monokultury, złego nawożenia, lub jego braku, ugniatania prze maszyny rolnicze, zwierzęta). Mogą to być również gleby narażone na erozje wodną, wietrzną, miejsca osuwisk, spływów, miejsca gdzie gleby są zanieczyszczane.
7. Omów wpływ człowieka na jakość gleb.
Gleby w wyniku gospodarczej działalności człowieka ulegają poważnym przemianom: zwiększa się lub obniża ich biologiczna produkcyjność
Na skutek intensywnej działalności człowieka kształtuje się dział gleb - gleby antropogeniczne
Pozytywy
Silne nawożenie, głęboką uprawę roli, drenowanie, nawadnianie, iłowanie, stosowanie chemicznych środków ochrony roślin itd. Zabiegi uprawowe (wapnowanie, nawożenie mineralno-organiczne) wpływają na zmianę właściwości fizycznych, chemicznych, fizykochemicznych i biologicznych gleb oraz mogą wywołać zmianę procesu glebotwórczego (np. zahamować proces bielicowania). Takie gleby mogą przekształcić się w gleby brunatne, a nawet czarnoziemne. (płowe w brunatne). Tworzą się hortisole - gleby o głębokim poziomie próchnicznym.
Najbardziej jaskrawym przykładem jest melioracja torfowisk, na których występują gleby bagienne. W jej wyniku następuje zahamowanie procesów bagiennych i rozpoczęcie cyklu, w którym efekcie końcowym powstają czarne ziemie pobagienne.
Negatywy
Bezplanowa, niszczycielska gospodarka - polegająca na np. wycinaniu lasów, nieraz prowadzi do powstania nieużytków rolnych lub gleb o słabej przydatności rolniczej, Wylesione gleby piaskowe ulegają łatwo erozji eolicznej i wodnej, w wyniku, której powstają gleby o niewykształconym lub słabo wykształconym profilu. Całkowite osuszenie gleb bagiennych (torfowych) bez równoczesnego nawadniania może prowadzić do powstanie nieużytków łąkowych.
W wyniku działalności przemysłowej pewna część gleb ulega przekształceniom geomechanicznym (wykopy, nasypy) oraz znaczna część gleb ulega przekształceniom typu chemicznego (zakwaszanie, alkalizacja, nadmierne stężenie metali ciężkich itp.)
Rozwój urbanizacji, budownictwa osiedlowego, przemysłowego i komunikacyjnego oraz eksploatacja surowców naturalnych pochłaniają coraz większe powierzchnie gleb użytkowanych rolniczo lub znajdujących się pod lasami.
Bonitacja gruntów ornych,
Bonitacja gruntów ornych oparta jest na cechach morfologicznych i właściwościach gleby takich jak: położenie, budowa profilu glebowego, barwa, struktura, skład granulometryczny poszczególnych poziomów, przepuszczalność, stosunki wodne, odczyn, zawartość CaCO3 i inne.
Uzupełniającymi czynnikami są: właściwości otoczenia profilu glebowego i warunki uprawy.
W obrębie gruntów ornych terenów równinnych wyróżnia się 8 klas: I, II, IIIa, IIIb, IVa, IVb, V, VI.
Układ tabeli klas gruntów ornych terenów górzystych jest podobny do równinnych jednak zasady bonitacji tych gleb są odrębne. W klasyfikowaniu bonitacyjnym obszarów górskich uwzględnia się w znacznym stopniu: rzeźbę terenu, wzniesienie nad poziomem morza i zróżnicowanie warunków klimatycznych. Jako kryterium modyfikacyjne klasyfikacje bonitacyjną tych gleb przyjęto podział tych obszarów na strefy wysokościowe.
Przy podziale gleb według jakości opierać się można na urodzajności, żyzności, produktywności lub innych cechach.
Od jakich czynników zależy klasa bonitacyjna gleb - uzasadnić
<patrz pyt. 2>
Bonitacja - podział gleb według jakości.
Klasa bonitacyjna gleby zależy od skały macierzystej, składu granulometrycznego i głębokości zmiany poziomów genetycznych. W glebach górskich ważnym czynnikiem jest także wysokość nad poziomem morza i nachylenie stoku (rzeźba)
Przy podziale gleb według jakości opierać się można na :
a) urodzajności ściśle powiązanej z właściwościami samej gleby i siedliska glebowego.
b) żyzności
c) produktywności
Przez żyzność rozumiemy zdolność zaspokajania potrzeb roślin (potrzeby wodne, powietrzne, pokarmowe) , ale też potrzeb które wynikają z najbliższego otoczenia. W gruntach rolnych żyzność siedliska nie jest bezpośrednią podstawą bonitacji gleb , choć tworzy jej mocne podstawy teoretyczne.
Produktywność rozumie się jako zdolność wytwarzania masy biologicznej i mierzy się ilością suchej masy organicznej wytworzonej na jednostce powierzchni. Produktywność gleb ma sens czysto biologiczny bo np. podmokła ,słaba łąka produkuje więcej masy roślinnej niż dobre gleby orne.
Urodzajność gleby jest pojęciem użytkowym. Urodzajność mierzy się ilością wyprodukowanej użytecznej masy roślinnej z jednostki powierzchni. Choć urodzajność gleby jest najlepszym wskaźnikiem wartości gleby , to jednak oparcie się przy ocenie gleby wyłącznie na urodzajności stwarzałoby szereg niedogodności i niebezpieczeństw:
a) potrzebny byłby okres przynajmniej 15-20 lat by wyeliminować wpływ lat o skrajnie korzystnych czy niekorzystnych warunkach. Wybór roślin ograniczyć należy do gatunków ,których plony w największym stopniu zależą od czynników glebowych, z kolei też nie wolno ograniczać się do jednej czy dwóch roślin wskaźnikowych.
b) urodzajność gleb poza czynnikami glebowymi zależy od szeregu czynników poza glebowych : sposób i intensywność nawożenia, poziom agrotechniki, organizacja produkcji w gospodarstwie.
Trudno by było ustalić granicę ,do której na wysokość plonów wpływają tylko warunki glebowe, a od której pozostałe wymienione czynniki. Częściowo uniknąć tego można uwzględniając urodzajność aktualną i urodzajność potencjalną. Urodzajność potencjalna oznacza wysokość plonów uzyskiwanych na danej glebie przy średnim układzie czynników pogodowych ,wykonując zabiegi uprawowe i nawożenie zgodnie z aktualnym poziomem agrotechniki.
PODSTAWOWA ZASADA BONITACJI GLEB: urodzajność gleby rozpatrywana w ścisłej zależności z właściwościami samej gleby i siedliska glebowego (właściwości to np. skład granulometryczny, skała macierzysta, głębokość poziomu próchnicznego i zawartość próchnicy, odczyn, struktura itp.)
Od jakich czynników zależy przydatność rolnicza gleb - uzasadnić
Przy kwalifikowaniu danej gleby do kompleksu uwzględnia się:
- Charakter i właściwości samej gleby takie jak: Typ, podtyp, skała macierzysta, skład granulometryczny, właściwości chemiczne i fizyczne, stopień kultury gleby
- Warunki klimatyczne gleby
- Warunki geomorfologiczne(położenie w rzeźbie terenu)
- Stosunki wodne gleby
- Przydatność lub nieprzydatność gleb pod użytki rolnicze
.
Omów zasady waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej
Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej - ocena, która możliwa jest poprzez ocenę punktową agroklimatu, bonitacje rzeźby terenu, warunków wodnych i wycenę właściwości samej gleby. Waloryzację rolniczej przestrzeni produkcyjnej na podstawie uzyskiwanych plonów z gruntów zaliczonych do danej klasy i kompleksu, uwzględniając zespół roślin charakterystycznych dla danego użytku opracował IUNG.
Cel - wyliczenie wskaźnika waloryzacji wyznaczenie obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania (dopłaty)
Ocena ta obejmuje 4 składniki:
- gleba - wyceniane według doświadczalnych wyników plonów, w skali punktowej zależnie od klas bonitacyjnych i kompleksów przydatności rolniczej:
Wycena w punktach klas bonitacyjnych i kompleksów przydatności rolniczej
klasa |
ilość punktów |
kompleksy |
ilość punktów |
Grunty orne |
|||
I
II IIIa
IIIb
IVa
IVb
V VI |
100
92 83
70
57
40
30 18 |
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
94 80 61 70 52 30 18 64 33 75 61 33 18 |
Użytki zielone |
|||
I II III IV V VI |
90 80 65 45 28 15 |
1z
2z
3z |
80
50
20 |
- agroklimat - wyceniono oddzielnie dla każdej z 9 podstawowych roślin uprawnych i po uwzględnieniu struktury zasiewów syntetycznie dla obszaru. Wskaźnik syntetyczny wyrażony został w jednostkach zbożowych plonu przeliczeniowego. Dane źródłowe stanowiła wysokość plonów i ich zależność od udokumentowanych różnic klimatycznych. Wskaźnik syntetyczny przeliczono na 15 punktową skalę bonitacji (1-15)
- rzeźba terenu - oceniona w skali 10 punktowej, zależnie od typu form terenu, wahania wysokości i wielkości spadków. Ponieważ jednak rzeźba terenu uwzględniona jest już przy kwalifikowaniu gleby do klasy bonitacyjnej i kompleksu przydatności rolniczej, do wyceny ostatecznej środowiska wlicza się tylko połowę punktów za rzeźbę terenu.
- warunki wodne - skala 10 punktowa. Podobnie jak rzeźba terenu, uwzględniane już były przy kwalifikacji gleby do klasy i kompleksu, dlatego do wyceny wlicza się połowę punktów za warunki wodne. Wycenę ostateczną (waloryzację) otrzymuje się przez zsumowanie punktów za wymienione 4 czynniki. Najmniejszymi ocenianymi jednostkami powierzchni były dawne powiaty.
kategoria warunków wodnych |
ocena w punktach |
tereny z przewagą gleb: o częstym i długotrwałym nadmiarze wody o okresowym nadmiarze wody o względnie optymalnej ilości wody o okresowym niedoborze wody o stałym niedoborze wody |
2,5 6,0 10,0 4,0 1,0 |
Ocena uwarunkowań przyrodniczych dla rolnictwa jest zadaniem bardzo złożonym i trudnym. Wymaga ona bowiem szczegółowych klasyfikacji nie tylko poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego, ale także ich ujęcia syntetycznego.
Przy rozpatrywaniu warunków środowiska pod kątem ich wpływu na rolnictwo bierzemy z reguły pod uwagę, następujące elementy: glebę, klimat, rzeźbę oraz warunki wodne terenu. Jest rzeczą oczywistą, że między poszczególnymi czynnikami przyrodniczymi istnieje współdziałanie, w wyniku którego tworzyć się mogą różne układy, mniej lub bardziej korzystne dla rozwoju roślin. Chów zwierząt gospodarskich na ogół nie wykazuje ścisłych zależności podczas rozwoju od poszczególnych komponentów, dlatego przede wszystkim mówimy tu o korzyściach z punktu widzenia możliwości rozwoju produkcji roślinnej.
Natomiast głównie o uwarunkowaniach środowiska dla hodowli zwierząt decydują warunki klimatyczne, a następnie wodno-glebowe, ze względu na potrzeby paszowe.
Na wyodrębnionych konkretnych obszarach poszczególne czynniki środowiska mogą wywierać wpływ ograniczający produktywność w różnym nasileniu. Mówimy wówczas, że na danym obszarze jedne spośród wymienionych czynników są ważniejsze, podczas gdy inne nie mają większego znaczenia. W celu porównania poszczególnych gmin w aspekcie przydatności ich środowiska przyrodniczego dla potrzeb rolnictwa utworzono syntetyczny wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, który uwzględniając jakość gleb, agroklimat, warunki wodne oraz rzeźbę terenu, przeliczył je na wartość punktową. Według tego opracowania każda gmina mogła otrzymać maksymalnie 125 pkt. Najwięcej punktów gminy mogły otrzymać za jakość i przydatność rolniczą gleb (skala 100 pkt) oraz agroklimat (skala 15 pkt). Warunki wodne i rzeźbę terenu oceniono zaledwie w skali 5 pkt, gdyż brane były już one pośrednio pod uwagę przy ocenie jakości gleb, jako ściśle z nimi związane.
Podział gleb pod względem przydatności rolniczej.
Kompleksami przydatności rolniczej gleb (kompleksami glebowo - rolniczymi) nazywamy zespół różnych jednostek taksonomicznych gleb, które wykazują zbliżone właściwości rolnicze i mogą być podobnie użytkowane. Kompleksy glebowo - rolnicze stanowią zatem zbiorcze typy siedliskowe rolniczej przestrzeni produkcyjnej, z którymi powiązane są odpowiednie rośliny uprawne.
Nazwy kompleksów gleb ornych pochodzą od nazw gatunków zbóż - pszenicy i żyta, w odniesieniu do terenów równinnych, oraz dodatkowo owsa - w odniesieniu do gleb terenów górskich. W naszych warunkach glebowo - klimatycznych zboża są najlepszymi roślinami wskaźnikowymi, miedzy innymi ze względu na dobre wykorzystanie wody pozimowej zawartej w glebie oraz wierność plonów.
W obrębie gleb ornych wyróżniono 14 kompleksów przydatności rolniczej.
Kompleks 1 - pszenny bardzo dobry. Są to najlepsze gleby kraju, zasobne w składniki pokarmowe, utrzymane w bardzo dobrej kulturze, o głębokim poziomie orno-próchnicznym i uregulowanych stosunkach powietrzno-wodnych. Dodatkowo gleby te mają dobrą strukturę, przepuszczalność i przewiewność, ale także zdolność magazynowania dużej ilości wody. Gleby te występują na terenach płaskich lub bardzo łagodnych pochyłościach. Zalicza się do niego gleby brunatne oraz czarne ziemie wytworzone z glin i pyłów ilastych. Na glebach tego kompleksu nie ogranicza się doboru roślin, gdyż zapewniają one wysokie plony. W klasyfikacji bonitacyjnej gleby te zaliczane są do klas I i II.
Kompleks 2 - pszenny dobry - gleby nieco mniej urodzajne niż w kompleksie 1. Na ogół są to gleby zwięźlejsze i cięższe do uprawy. Tam gdzie poziom wód gruntowych może ulegać pewnym wahaniom, są okresowo gorzej przewietrzane albo wykazują słabe okresowe niedobory wody. Ujemne cechy występują tylko w nieznacznym stopniu. Przy dobrej agrotechnice nadają się do uprawy wszystkich roślin, zwłaszcza pszenicy i buraków cukrowych. Gleby kompleksu 2 zaliczane są do klasy IIIa i IIIb. Należą do niego gleby brunatne, pseudobielicowe i czarne ziemie, wytworzone z glin lub pyłów na glinach i iłach.
Kompleks 3 - pszenny wadliwy - gleby pszenne średnio zwięzłe i zwięzłe, które nie są zdolne do magazynowania większych ilości wody i w pewnych okresach wykazują jej niedobór (okresowo za suche gleby). Należą tu dwie grupy gleb: gleby zbyt zwięzłe, płytkie, zalegające na zbyt przepuszczalnym podłożu (wykształcone z glin, iłów, utworów pyłowych, podścielone piaskiem luźnym lub żwirem, a także rędziny) oraz gleby średnio zwięzłe oraz zwięzłe głębokie całkowite, ale zlokalizowane na zboczach wzniesień i narażone na spływ wód powierzchniowych oraz erozję, co powoduje że akumulują one niewielkie ilości wody. Większość tych gleb należy do gleb brunatnych wytworzonych z glin. Najlepsze rezultaty daje uprawa pszenicy ozimej, jęczmienia, kukurydzy i lucerny. Gleby kompleksu 3 zaliczane są do klasy IVa i IVb, czasem do IIIb.
Kompleks 4 - żytni bardzo dobry - najlepsze gleby lekkie wytworzone przeważnie z piasków gliniastych mocnych całkowitych lub piasków gliniastych zalegających na zwięźlejszych podłożach. Gleby te są strukturalne i mają dobrze wykształcony poziom próchniczny oraz właściwe stosunki wodne. Należą tu również niektóre gleby pyłowe. Gleby te są głębiej wyługowane z węglanów i uboższe w makroelementy niż gleby kompleksów 1-3. W większości są to gleby pseudobielicowe. Przy zachowaniu wysokiego stopnia kultury i stosowaniu właściwych zabiegów agrotechnicznych można uprawiać na nich wszystkie rośliny uprawne. W klasyfikacji bonitacyjnej gleby te zalicza się przeważnie do klasy Iii, rzadziej Iii czy IVa.
Kompleks 5 - żytni dobry - obejmuje gleby lżejsze i mniej urodzajne niż w kompleksie 4, głównie gleby wytworzone z piasków gliniastych lekkich podścielonych piaskiem słabogliniastym lub piasków głęboko zalegających na glinach, oraz gleby całkowite wytworzone z piasków gliniastych. Gleby te są wrażliwe na suszę oraz ubogie w przyswajalne dla roślin składniki pokarmowe, są przeważnie głęboko wyługowane i zakwaszone. Zaliczane są tu gleby brunatne i pseudobielicowe oraz czarne ziemie i mady. Wymagają systematycznego nawożenia. Roślinami wskaźnikowymi tego kompleksu są żyto, jęczmień i ziemniaki. Sporadycznie można uprawiać mniej wymagające odmiany pszenicy. Wysokość plonów zależy głównie od ilości opadów. Gleby tego kompleksu są zaliczane do IVa, IVb klasy bonitacyjnej.
Kompleks 6 - żytni słaby - należą do niego gleby lekkie wykształcone z piasków słabo gliniastych głębokich oraz gliniastych lekkich podścielonych płytko piaskiem luźnym lub żwirem piaszczystym.
Gleby te charakteryzują się bardzo małą zdolnością zatrzymywania składników pokarmowych i wodnych. Są bardzo skłonne do przesychania (zbyt przepuszczalne). Stanowią słabe siedliska dla upraw polowych. Wysokość plonów żyta, ziemniaków, łubinu i seradeli uzależniona jest od ilości opadów, miąższości poziomu orno-próchnicznego, zawartości próchnicy, odczynu i nawożenia.
Głównie gleby brunatne i pseudobielicowe, bardzo rzadko mady i gleby murszowate. Klasa bonitacyjna IVb, V.
Kompleks 7 - żytni bardzo słaby - gleby najsłabsze wytworzone z piasków luźnych i słabo gliniastych, przechodzących na niewielkiej głębokości w piasek luźny lub żwir. Gleby te są ubogie w składniki pokarmowe i trwale zbyt suche.
Wykazują zdecydowanie niekorzystne właściwości dla produkcji rolnej. Poziom próchnicy jest bardzo płytki, o bardzo małej zawartości próchnicy, odczyn przeważnie kwaśny. Uprawia się na nich żyto i łubin żółty. Należą głównie do gleb brunatnych (wyługowanych lub kwaśnych) albo silnie przesuszonych piasków murszowatych. Zaliczane są głównie do klasy VI, wyjątkowo do V.
Kompleks 8 - zbożowo - pastewny mocny - gleby średnio zwięzłe i ciężkie długo w okresie wegetacyjnym nadmiernie uwilgotnione. Są to gleby przeważnie zasobne w składniki pokarmowe i potencjalnie żyzne, ale wadliwe na skutek nadmiernego uwilgotnienia. Po uregulowaniu stosunków powietrzno-wodnych mogą przejść do kompleksu 2 lub 4. Większość gleb tego kompleksu to czarne ziemie, reszta to mady. Zalicza się tu gleby klasy IVa i IIIb.
Kompleks 9 - zbożowo - pastewny słaby - zalicza się do niego gleby lekkie i bardzo lekkie wytworzone z piasków, okresowo podmokłe na skutek występowania w dolnej części profilu warstw słabo przepuszczalnych lub położenia gleby w obniżeniach terenu w zasięgu wody gruntowej lub o słabym odpływie wód powierzchniowych. Odznaczają się bardzo małą zdolnością zatrzymywania wody i składników pokarmowych. Gleby tego kompleksu to przeważnie gleby pseudobielicowe, czarne ziemie, mady oraz murszowe i murszowate. Do kompleksu zalicza się gleby klasy IVb i V.
Kompleks 10 - pszenny górski - gleby górskie, które na podstawie ich budowy i właściwości można uznać za odpowiednie do uprawy pszenicy oraz innych roślin z reguły jej towarzyszących.
Kompleks 11 - zbożowy górski - kompleks typowo górski, obejmujący w większości gleby wietrzeniowe powstałe ze skał masywnych, a spośród nich głównie gleby głębsze o stosunkowo dobrze wykształconych profilach. Występuje na terenach charakteryzujących się gorszymi warunkami klimatycznymi niż kompleks 9.
Kompleks 12 - owsiano - ziemniaczany górski - gleby różnej jakości, położone w warunkach bardzo ograniczających uprawę zbóż ozimych.
Kompleks 13 - owsiano - pastewny górski - najwyżej położone gleby orne terenów górskich. Pokrywa śnieżna utrzymuje się tu 120-170 dni, a okres wegetacyjny nie przekracza 190 dni.
Kompleks 14 - gleby orne przeznaczone pod użytki zielone - gleby użytkowane obecnie jako grunty orne, ale z natury swej nadające się tylko pod użytki zielone. Gleby przeważnie zbyt wilgotne oraz gleby położone na zbyt stromych stokach.
.
Zasady bonitacji gleb użytków zielonych.
Wśród trwałych użytków zielonych wyróżnia się 6 klas bonitacyjnych - I, II, III, IV, V, VI.
Za podstawowe kryteria podziału przyjęto:
Budowę profilu glebowego
Możliwości produkcyjne gleby
Skład botaniczny roślin (rodzaj traw, turzyc) i ich wydajności.
Wydajność ocenia się na podstawie średniego plonu siana (w t z 1 ha) lub możliwości pełnego wyżywienia w okresie wegetacji określonej liczby dużych sztuk bydła.
Jako czynniki dodatkowe uwzględnia się: warunki klimatyczne, ukształtowanie terenu, dostępność, kamienistość, zakrzewienie, zabagnienie.
Zasady klasyfikacji bonitacyjnej gruntów trwałych użytków zielonych opierają się na:
właściwościach gleby, składzie gatunkowym roślinności, zadarnieniu, wartości produkcyjnej i wysokości plonów siana.
Ponadto uwzględnia się dodatkowe czynniki: ukształtowanie powierzchni, kamienistość terenu, zakrzewienie itp. Czynniki te rozpatruje się w ich wzajemnym powiązaniu.
- dla lepszej klasy bonitacyjnej użytków zielonych poziom wody gruntowej musi być wyżej niż w glebach gruntów ornych i musi występować oglejenie. Gdy poziom wód gruntowych spadnie, klasa użytku zielonego
- najlepsze są gleby mineralne, gleby organiczne stanowią najczęściej III lub IV klasę.
Układ tabeli klas użytków zielonych jest inny niż dla gruntów ornych. Tu już w pierwszym etapie następuje podział na klasy, a w klasach poszczególne gatunki i odmiany opisywane są w kolejnych typach.
1