Metody Wychowania III, UCZELNIA, PEDAGOGIKA, TEORETYCZNE PODSTAWY WYCHOWANIA, Metody Wychowania


Metody wychowania

Metody wychowania - pomagają współczesnym osobom zaangażowanym w proces wychowania odnaleźć się w trudnych aspektach dotyczących wielości nurtów wychowania. Nakreślają obraz, wskazują drogę, którą należy podążać w swojej pracy pedagoga.

Metody wychowania:

Zadaniem teorii wychowania jest tworzenie, rekonstrukcja, przetwarzanie tak treści, metod, kształtów wychowania, aby potrafiły się one wpasować w ówczesny kształt i model świata. Staje się więc niezbędne ciągłe poszukiwanie najlepszych i jak najbardziej aktualnych rozwiązań dotyczących wychowania i kształtowania jednostki. Teoria wychowania to dział, którego treścią i celem jest człowiek (podmiot), treścią jest wychowanie (przedmiot), metodą - sposób wytwarzania odpowiednich postaw, cech, nawyków w młodym lub dorosłym człowieku. Możemy zatem powiedzieć, ze istotą wychowania jest całokształt związany z formowaniem i dopasowaniem nas samych do aktualnych i przyszłych modeli dobrze wychowanego człowieka (w pełnym tego słowa znaczeniu - moralnie, fizycznie, społecznie, emocjonalnie, umysłowo).

Style wychowania

Wyróżnić można 3 podstawowe style wychowania:

Autorytarny:

Partnerski:

Demokratyczny:

Podział wg Muszyńskiego

WPŁYW OSOBISTY:

Indywidualna relacja wychowawca-wychowanek, wg tych oddziaływań będziemy poznawać świat.

WPŁYW SPOŁECZNY

Pod wpływem otoczenia możemy zmienić swoje zachowanie by dostosować się do ogółu, by pozyskać akceptację

WPŁYW SYTUACYJNY

Określona sytuacja może wpłynąć na nasze zachowanie ( strata bliskich)

KIEROWANIE SAMOWYCHOWANIEM

To co zrobię sama dla siebie, kierowanie swoim samorozwojem, to jakie wartości będą miały wpływ na mój system wartości

Podział wg Piotrowiak

Metody bezpośrednie

To metody działające na świadomość.

NAGRADZANIE

KARANIE

W dzisiejszych czasach okazuje się iż ten rodzaj metody wychowania jest wielce nieskuteczny. Karanie - budzi mechanizmy obronne ( myślenie autonomiczne zrobię co będę chciał) Nagradzanie - szukanie kolejnych korzyści (komercje).

Metody pośrednie

Działające na podświadomość - skuteczność tych metod jest wg niektórych osób o wiele wyższa.

Metoda perswazyjno-informacyjna

Warunki skuteczności:

Problemy:

Ważna koncepcja Gordonowska

Metoda modelowania (modelowanie-wzorowanie) Bronfenbrenner

Warunki skuteczności: 1. identyfikacja wychowanka z wychowawcą (autorytet) 2. atrakcyjność treści przekazywanych przez model (treści dostosowane do okresu życia, w okresie dojrzewania - ucieczka od autorytetu rodziców - potem powrót) 3. wartości przyswojone przez dziecko - jako determinanty pozytywnych lub negatywnych zachowań 4. wiek dziecka- metoda skuteczniejsza w młodym wieku dziecka

Problemy: 1. brak właściwych wzorców zachowań (rodzina, media, instytucje) pozytywne ok., negatywne - zasada dziedziczenia patologii 2. rozbieżność między obszarem deklaracji a zachowań wychowawców (nasila się w okresie dojrzewania- wzór rodzica nie jest idealny, poszukiwanie bardziej spójnych wzorów zachowań)

Metoda zadaniowa (Motywująco-prowokująca)

Warunki skuteczności:

Problemy:

Metoda grupowa

Metoda organizowania działalności zespołowej (Kamiński, Courinet)

Warunki skuteczności: 1. odpowiednia liczebność zespołu 2. różnorodność (duże grupy ok. 50 os.) 3. grupy dobrane według temperamentu 4. precyzyjne określenie zadań 5. koordynacja działań

Problemy: 1. konflikty między członkami zespołu 2. pogłębianie podziałów 3. Rozwój postaw konformistycznych, 4. ulegamy grupie, przestajemy się angażować

Metoda organizowania działalności samorządowej - A. Neill

Warunki skuteczności:

Problemy

Metody wychowania według H. Muszyńskiego

Za metodę wychowania możemy uważać każdy odrębny sposób zachowania wychowawcy w stosunku do wychowanka, mający na celu wywieranie zamierzonego wpływu na działalność wychowanka.

O metodach moralnego wychowania można powiedzieć, że charakteryzują się oddziaływaniem osoby wychowawcy w duchu moralności na osobę wychowanka. Aby zainspirować go do właściwej aktywności, wychowawca powinien wywołać wpierw pewne zmiany w sytuacji, które posiadają znaczenie z pozycji motywów zachowania się wychowanka.

W celu uzyskania określonego celu wychowawczego, wychowawca może poprzez umiejętną manipulację wywrzeć wpływ na osobę ucznia. Wyróżniamy cztery części takiej sytuacji:

1. osoba wychowawcy - osoba wychowawcy wywiera własną postawą i zachowaniem bezpośredni wpływ na osobę wychowanka. Trzeba jednak założyć fakt, iż wychowawca ten jest obdarzany szacunkiem i cieszy się autorytetem wśród uczniów,

2. obecny stan rzeczy - to od niego zależą w określonym momencie zdolności lub perspektywy zaspokojenia motywów działań wychowanka,

3. grupa w której przebywa wychowanek - środowisko społeczne, całe otoczenie wychowanka wpływają na jego zachowanie,

4. osoba wychowanka oraz jego własne ukształtowane normy postępowania.

Metoda wpływu osobistego:

Wychowawca może wpływać na wychowanka w sposób bezpośredni poprzez skierowanie w jego kierunku zachowania, na przykład poprzez danie mu wprost do zrozumienia, iż jego zachowanie jest przykre nauczycielowi, lub odwrotnie, że je popiera.. Przejawia się to poprzez osobisty wpływ wychowawcy.

Stosowanie metody wpływu osobistego jest wówczas możliwe, gdy zaistnieją odpowiednie układy stosunków pomiędzy wychowawcą i wychowankiem. Ważną zasadą jest, że sukcesu w tej metodzie można się spodziewać wówczas, gdy wychowawca jest autorytetem dla wychowanków.

1. sugestia - Wywoływanie wpływu osobistego na wychowanka może odbywać się poprzez odpowiednie reakcje, może odbywać się poprzez sygnalizowanie wychowankowi, tego czego oczekuje się od jego zachowania. Może być to zachęcanie, przestrzeganie lub ocenianie. Ważnym jest, aby stanowisko wychowawcy było wyrażane szczerze i ekspresywnie.

2. perswazja - polega na poddawaniu wychowankom gotowych rozwiązań problemów, poprzez posługiwanie się odpowiednimi argumentami. Perswazja w pewnym sensie przypomina pobudzenie, aktywizację wychowanka do działania poprzez wywoływanie w nim przeżycia określonego problemu. Skuteczność tej formy wpływu na wychowanka jest uzależniona od wielu czynników, między innymi od postawy wychowawcy oraz ufności w jego kompetencje. Prawidłowe stosowanie perswazji wymaga stałego nasilania argumentów.

3. oddziaływanie poprzez przykład osobisty - to wywieranie wpływu poprzez dostarczanie odpowiednich wzorów zachowań i reagowania. Oddziaływanie przez przykład osobisty nie jest automatyczne, należy mieć na uwadze, że wychowanek szuka przez naśladownictwo rozwiązania dla własnych problemów. Jest gotowy aby korzystać ze wzorów postępowania, co do których nie ma wątpliwości. Metoda ta powinna być stosowana przez wychowawcę bardzo ostrożnie i umiejętnie, wymaga postrzegania kilku podstawowych zasad. Do ważniejszego należy zaliczyć konieczność ukazywania wychowankowi wzorów zachowań przydatnych do realizowania jego potrzeb, a nie potrzeb wychowawcy.

4. okazywanie aprobaty lub dezaprobaty - Pokazywanie zadowolenia bądź niezadowolenia z zachowania wychowanka pozwala bardzo silnie na niego oddziaływać. Chodzi tu aby okazywanie uznania lub braku uznania, nie powodowało żadnych następstw. Skuteczność tej metody uwarunkowana jest przede wszystkim kładzeniem nacisku na pozytywne kontakty z wychowawcą.

5. ocena w szkole - ocena którą daje nauczyciel uczniowi, ma charakter formalny i zinstytucjonalizowany, często nie pochodzi tylko od nauczyciela, ale pokazuje stanowisko szkoły. Niestety w ten sposób stosowana, nie może wypełniać swej funkcji wychowawczej, jest wówczas jednokierunkowa, nie przewiduje nagradzania, a same kary, charakteryzuje się małą elastycznością, ponieważ odnajduje zastosowanie w przypadkach przewinień uczniów. Trudno mówić o obiektywnej cenie szkolnej z zachowania ponieważ prawie zawsze kryje się za nią stosunek osobisty nauczyciela ucznia.

Metoda wpływu sytuacyjnego

Wychowawca może także wpływać na zachowanie wychowanka poprzez działania i decyzje, które wywołują w nim określone konsekwencje.

Istotą wpływu sytuacyjnego jest działanie wychowawcy, które zmienia układ wzajemnych stosunków pomiędzy wychowawcą a wychowankiem, oraz modyfikuje jego położenie.

1. Nagradzanie wychowawcze - są to te działania wychowawcze, których celem jest wywołanie zamierzonych i pozytywnych konsekwencji u wychowanka, który poprzez częste nagradzanie, czy słowne, czy gestem, nabiera poczucia bezpieczeństwa oraz integracji. Samo nagradzanie może mieć wiele form na przykład wyrażanie pozytywnej lub negatywnej oceny zachowania wychowanka przy jego kolegach, przydzielenie ważnej funkcji w klasie lub roli, przyznanie ustalonych przywilejów itd. Metoda ta pozwala na większe aktywizowanie ucznia w jego działalności. Powinno się ją stosować wszędzie tam, gdzie istnieje widoczna potrzeba skłaniania wychowanka do wyrażania własnej inwencji twórczej Powinno się ją stosować poznawszy wcześniej aktualne motywacje i indywidualne możliwości dziecka.

2. Karanie wychowawcze - to szczególna forma karania mająca na celu zwalczanie destruktywnych zachowań i obniżenie prawdopodobieństwa ich występowania w przyszłości. Pozwala na jasną sytuację, kiedy wychowanek wie, co w jego zachowaniu jest godne pochwały, a co nie z punktu widzenia wychowawcy. Karę można stosować, w celu wdrożenia wychowanka do pozytywnych zachowań. Wychowawca powinien pamiętać, że karanie wychowawcze nie może dyskryminować oraz poniżać godności żadnego z wychowanków. Ustalanie kary nie może odbywać się w stanie większego uniesienia emocjonalnego, ponieważ grozi to niesprawiedliwym osądem.

3. Instruowanie - polega ono na pokazywaniu wychowankowi niewidocznych przez niego aspektów danej sytuacji, opiera się także na zwracaniu uwagi na konsekwencje poszczególnych jego zachowań. Wymaga ona posługiwania się odpowiednimi rodzajami środków, aby zbliżyć wychowanka do pożądanych wzorców zachowania, a także przykładów rozwiązywania przez niego problemów. Do tych środków można zaliczyć utwory literackie, filmy, sztuki telewizyjne i teatralne. Metodę tą można stosować dopiero po jakimś czasie kontaktów wychowawcy i wychowanka. Nie powinna polegać na jednorazowej pomocy na przykład udzielaniu odpowiednich wskazówek czy dróg postępowania, musi stopniowo uczyć młodego wychowanka do przezwyciężania różnych problemów i trudności, a także stawianie przed nim coraz trudniejszych wyzwań.

4. Organizowanie doświadczeń u wychowanka - organizowanie to może polegać na manipulowaniu poszczególnymi elementami zachowanie się wychowanka, tak aby działania przemyślane przynosiły wychowankowi pozytywne skutki z punktu widzenia jego motywów, a działania negatywne powodowały, że w następstwie są niezgodne z żywionymi motywami. Kiedy manipulacji tej dokonuje się nie wiążąc następstw z działaniami wychowawcy, wówczas można powiedzieć, że metoda będzie skuteczna. Będzie tak w przypadkach, kiedy wychowawca jest zdolny aby w taki sposób pokierować biegiem zdarzeń, aby zachowanie moralnie i społecznie pożądane, w rzeczywistości mogło przynosić określone wyniki korzystne dla osoby wychowanka.

5. Wywołanie następstw antycypacji zachowań społeczno - moralnych - polega ona na zmianie sposobu widzenia sytuacji wychowanka, na spojrzenie na nie w świetle oczekiwanych rezultatów wychowawczej działalności. Polega na przedstawieniu konsekwencji ewentualnych zachowań wychowanka, które mogą posiadać wartość nagrody albo kary. Powinno się wpływać na wyobraźnię wychowanka, na obraz sytuacji będącej konsekwencją jego aktywności. Jest to odwołanie się do posiadanych motywacji i przekonań. Wychowawca winien wywołać takie wyczucie następstw, które będzie miało dla osoby wychowanka wartości nagrody bądź kary, inaczej proces ten będzie bezcelowym moralizatorstwem.

6. Przydzielanie ważnych funkcji i społecznych ról - zadaniem wychowawcy jest wdrażanie dziecka do pełnienia przydzielonej mu roli lub funkcji w społeczeństwie, powołując się na jego chęć działania i pomysł, starając się uniknąć przymusu, zapewniając mu wiele swobody działaniu. Przykładem może być uczeń, który w wytworzonej przez wychowawcę dyskusji wypowiada się przeciwko odpisywaniu zadań od kolegów. Wychowanek może przyjąć takie stanowisko w tej kwestii.

7. Ćwiczenia - polegają na celowym przetwarzaniu przez wychowanka czynności według ustalonych z góry zasad. Celem tej metody jest doprowadzenie do ugruntowania postawy i przekonań wychowanka. Im są częstsze i różnorodne sytuacje ćwiczeń, tym lepsze są ich efekty. Stosowanie owej metody powinno polegać na wyjaśnieniu ćwiczeń, oraz informowaniu o sposobie zachowywania się i ich przebiegu.

Grupy społeczne a wychowanie:

Grupy społeczne w tym również rówieśnicze, mają ogromny wpływ na zachowanie wychowanka, podobnie jak wychowawca.

Kierunki wychowawczego działania:

Wychowawca może mieć pewien wpływ na grupy społeczne, w których znajduje się wychowanek, aby podnieść ich wychowawczy charakter funkcjonowania. Może on podejmować próby działań zmierzające do odłączenia osoby wychowanka od uczestnictwa w grupie mniej wartościowej. Powinien dążyć do przekształcania zespołów wychowanków, w prawdziwe dla nich środowiska o charakterze wychowawczym.

Poprzez zespół wychowawczy rozumiemy grupy rówieśnicze utworzone dla realizacji pożądanych celów wychowawczych i poddane wychowawczemu oddziaływaniu i kierownictwu. Wpływ który posiada wychowawca na wychowanka jest tym mniejszy, im bardziej przeciwstawne są cele i normy, które wprowadza do zespołu, z normami i celami formowanymi niezależnie.

Modyfikacja celów w grupie to zabiegi sprzyjające lub podnoszące atrakcyjność życia w grupie albo wprowadzające nowe rodzaje aktywności grupie. Następuje kształtowanie kolejnych norm postępowania w grupie.

Przekształcenie wewnętrznej struktury grupy, w tym przypadku wychowawca powinien wzmocnić pozycję wychowanków posiadających korzystny wpływ na ogół grupy.

Nadanie pożądanego kierunku działania społecznej kontroli w grupie. Wychowawca ma wpływ na myśli członków grupy nadając im odpowiedni tok, treści oraz kierunek reakcjom, objętym określeniem kontroli społecznej.

Powinności wychowawcy:

Nauczyciel powinien pozwalać na podejmowanie decyzji dotyczących grupy, podsuwać grupie własne propozycje działań, doprowadzać do tego, by działania wynikały z inicjatywy grupy, włączyć członków grupy do kontrolowania, zmierzać do wzbudzania odpowiedzialności oraz rozkładania jej na cały zespół, uczestniczyć w życiu grupy jako jej członek, nawiązywać kontakt na wielu płaszczyznach.

Samowychowanie:

O samowychowaniu można mówić, wówczas gdy wychowanek uświadamia sobie cele prowadzące do rozwoju indywidualnego jednostki, oraz ukształtował w sobie źródła dążenia do nich. Jest na wyższym etapie pracy wychowawczej. Podłożem jej jest wewnętrzna potrzeba akceptacji wychowanka przez samego siebie i przez jego kolegów.

Powinności wychowawcy:

Przede wszystkim wychowawca powinien uświadomić wychowankowi cele jego wychowania, do których powinien sam zmierzać.

Powinien przyswoić mu techniki pracy nad własną osobą w zakresie poznawania siebie samego.

Wszystkie omówione pokrótce oddziaływania muszą dążyć do przyswojenia przez osobę wychowanka fundamentalnych metod samowychowania. Korzystne jest by to właśnie wychowawca własną osobą ukazywał pozytywny wzór pracy nad własną sobą.

Metody wychowawcze-porównanie metody kar i nagród z metodą modelowania

Poprzez metodę wychowania pojmowany jest każdy indywidualny sposób działania wychowawcy, mający za zadanie wywarcie zamierzonego wpływu na aktywność podopiecznego. Możemy również stwierdzić, że jest to "świadomie i konsekwentnie stosowany sposób, oddziaływania pedagogicznego na jednostkę, grupę lub zbiorowość, dla osiągnięcia zamierzonego celu wychowawczego". Zdarzają się wychowawcy, którzy jako główną cechę metod wychowania podają wywołanie określonego nacisku na aktywność wychowanka.

Znane są różnorodne klasyfikacje metod wychowania, które zazwyczaj dzieli się na:

-metody jednostkowe i ogólne,

-metody pośredniego oraz bezpośredniego wpływu wychowawczego,

-metody wpływu osobistego, sytuacyjnego i społecznego a także metody kształtowania samowychowania,

-metody strukturalne i sytuacyjne.

Każda z wyżej wymienionych metod wychowawczych jest różna, lecz wszystkie one wzajemnie się uzupełniają tworząc jednolitą całość. Wychowawca zobligowany jest do wyboru danej metody, którą on sam powinien potrafić się posługiwać. Wnioskujemy więc z powyższego, iż to nie sama metoda wychowania ma wpływ na ostateczny sukces pedagogiczny lecz skuteczność wykorzystania go w odniesieniu do realizacji poszczególnych celów wychowawczych Należy wiec nadmienić, że "zastosowanie metod wychowania jest tym skuteczniejsze, im bardziej idzie ono w parze z przestrzeganiem psychospołecznych warunków efektywności oddziaływań wychowawczych". Nie można jednak pozwolić na nadgorliwe wykorzystywanie metod oraz technik wychowawczych, ponieważ może to mieć negatywny wpływa na osobiste podejście do postępowania wychowawczego. Jak powiedział K. Konarzewski "nauczanie metod rodzi schematyzm i zabija twórczość", jednakowoż określona wiedza na temat tych metodach jest niezastąpiona dla innowacji wychowawczych.

Metody wychowawcze ulegają podziałowi na metody oddziaływań indywidualnych, tj. metoda modelowania, metoda zadaniowa, metoda perswazji, metoda kary i nagrody oraz metody oddziaływań grupowych, tj. metoda organizowania działalności zespołowej i indywidualnej a także metodę współdecydowania uczniów o przebiegu lekcji.

Chciałabym zwrócić szczególną uwagę na dwie metody oddziaływań dotyczących oddziaływań indywidualnych a mianowicie -metodę modelowania i metodę kar i nagród, ponieważ są one najpopularniejszymi i najbardziej rozpowszechnionymi spośród wszystkich metod wychowania.

Metoda modelowania, czyli metoda dawania przykładu jest jedną z najskuteczniejszych jeżeli nie najskuteczniejszą metodą wychowania, jej niewątpliwą skuteczność potwierdza stwierdzenie, że "słowa uczą, a przykłady pociągają". Obserwujemy to szczególnie u osób, które mają ze sobą częstą styczność. Jednostki takie z biegiem czasu wzajemnie upodabniają się do siebie. Dochodzi do tego na skutek niezamierzonego przyswajania zachowań i nawyków innych jednostek w poszczególnych społeczeństwach. Owa skłonność uwydatnia się szczególnie u dzieci, które z czasem upodabniają się do swoich rodziców. W szkole natomiast obiektami, do których upodabnia się reszta są lubiani i popularni uczniowie oraz nauczycieli posiadający autorytet wśród uczniów. Młody człowiek przyjmuje wzory lub wzorce oraz utożsamia się z nim zarówno w kwestii poglądów, decyzji i zachowań społecznych, jak i w poszczególnych działaniach środowiskowych..

Metoda modelowania zwana jest również często metodą działania własnym autorytetem, jak i metodą dawania dobrego przykładu. Można także nazwać ją metodą edukowania się poprzez naśladownictwo lub też poprzez uczenie się alternatywne jak i przez tzw. "zarażanie się", czyli udzielanie się danego zachowania prezentowanego przez inną jednostkę. W specjalistycznej literaturze owe nazwy stosowane są zamiennie.

Albert Bandura - zagorzały zwolennik metody modelowania uważa, że "przez modelowanie rozumie on zarówno odwzorowywanie, czyli przyswajanie zaobserwowanych zachowań, jak również nabywanie nowych zachowań lub modyfikowanie zachowań dawniej już ujawnionych przez obserwatora, przy czym z zakresu modelowania wyklucza wszelkie świadome naśladowanie modelu przez obserwatora".

Rozpoznawanie ogólnych i podobnych wyników modelowania ma bardzo istotne znaczenie z pedagogicznego punktu widzenia. Wyjątkową rolę odgrywa w tym procesie diametralnie różne zachowanie człowieka w odniesieniu do wykreowanego w jego świadomości modelu postępowania. Zazwyczaj są to zachowania, które umiejscowione są w tej samej kategorii, w której badany model. Dlatego też metoda dawania godnego przykładu jest z wychowawczego punktu widzenia nadzwyczaj przydatna i pożyteczna. W konsekwencji prawdopodobnej generalizacji przez podopiecznych postrzeganych zachowań zarówno bliskich jak i dalekich osób zyskują oni zdolność do wszelakich, rozmaitych i konstruktywnych reakcji na potrzeby, braki i oczekiwania innych osób.

Przejmowanie zachowań i nawyków innych ludzi niekoniecznie następuje jako celowe i świadome naśladownictwo czy też odzwierciedlanie tego jak postępują inne osoby. Mamy tutaj przykład procesu podświadomego, polegającego na "bezwiednym czy odruchowym powtarzaniu zachowań osób, z którymi łączy nas bliska znajomość i zażyłość" Przedmiotem upodobania mogą być zachowania wychowawcze zarówno pozytywne jak i negatywne. Zależność wynika z tego, czy pełnią one rolę wzoru lub modelu działania, który aprobowany jest przez niego wewnętrznie.

Uproszczenie zastosowania metody dawania dobrego przykładu w dużej mierze polega na uświadomieniu sobie zachowań, łatwo ulegających działaniu modelowania, poprzez co wzbudzają zainteresowanie i przyciągają uwagę podopiecznego. W środowisku rodzinnym jest to np. m.in. okazywanie przez najstarszych członków rodziny wzajemnego zrozumienia, serdeczności, zaufania, wzajemne pomaganie sobie, zabieganie o zdrowie i dobre samopoczucie drugiego członka rodziny. Takie a nie inne działania rodziców sprzyjają powstaniu zdrowej atmosfery, dzięki której dziecko łatwiej i efektywniej może czerpać z przedstawianych mu wzorców. Wpajane są więc im podstawy altruizmu od swych rodzicieli w warunkach ich odzwierciedlenia.

Kolosalny wpływ na prawidłowy i skuteczny proces modelowania ma ofiarowywana dzieciom przez rodziców niczym niezastąpiona miłość rodzicielska. Pozwala ona na wyzwolenie i pogłębienie w podopiecznych pożądanego społecznie i moralnie kanonu zachowań oraz postaw.

Modelowaniu ulegają również przybierane przez samych wychowawców postawy korzystne społecznie wobec pozostałych jednostek z najbliższego otoczenia, np. życie w symbiozie z sąsiadami, korzystne relacje ze znajomymi, gośćmi oraz z dziećmi. Dobry pedagog charakteryzuje się tym, że ma dobre relację z gronem pedagogicznym, rodzicami i opiekunami dzieci, którymi są jego podopiecznymi. Istotną rolę odgrywa również przejawiana przez rodziców lub wychowawców szkolnych wrażliwość na niesprawiedliwości społeczne oraz krzywdy i niepowodzenia innych ludzi.

Najistotniejszy wpływ na gotowość do wymaganych zachowań mają doświadczenia wychowanków wyniesione ze stosunków z innymi osobami a w szczególności rodziną i pedagogami. Zaczerpnięta od nich pomoc procentuje tym, że w późniejszym okresie oni sami chętnie pomagają innym owej pomocy potrzebującym, i to nie tylko tym, od których sami uzyskali takową pomoc.

Skuteczność metody modelowania jest na ogół zadowalająca, lecz wpływ na ostateczny pozytywny efekt ma wiele czynników. Metoda ta wykazuje większą skuteczność wraz z wiekiem młodego modela, jakim jest dziecko, tak więc jest bardziej skuteczna przy dzieciach starszych niż młodszych.

Na proces zmiany zachowania skuteczniejszy wpływ ma większa grupa modeli prezentująca takie same lub podobne zachowania, aniżeli tylko jeden model.

Z analiz zachowania znane jest także następujące stwierdzenie, iż "model wywiera tym większy wpływ na obserwatora; im w wyższym stopniu obserwator postrzega jego kompetencje i prestiż, jakim cieszy się w swym otoczeniu; im szerszy jest zakres władzy modela i większe ma on możliwości zapewnienia obserwatorowi oparcia duchowego i materialnego; im w większym stopniu obserwator zauważa u modela podobieństwo do siebie, np. pod względem określonych umiejętności, zainteresowań i uzdolnień; im więcej entuzjazmu przejawia model dla swych zachowań altruistycznych".

Metoda nagradzania (wzmacniania pozytywnego) jest drugą pod względem częstotliwości i skuteczności wykorzystywaną metodą wychowawczą. Metoda owa polega w głównej mierze na promowaniu zachowań pożądanych przy pomocy udzielania pochwał oraz gratyfikacji. Pochwały można udzielać na różne sposoby i w różnych formach np. ustnej, pisemnej lub też za pomocą mimiki wyrażającej akceptację dla określonych pozytywnych zachowań wychowanków. Nagrody za odpowiednie zachowanie występują równie często w postaci materialnej np. podwyżka kieszonkowego jak i niematerialnej np. możliwość dłuższego oglądania telewizji.

.

Zastosowanie owej metody wykazuje tym wyższą skuteczność, im częściej jako nagrody motywacyjne stosowane są upragnione przez wychowanków wzmocnienia pozytywne. Należy jednak odpowiednio rozróżnić, któremu dziecku potrzebne są nagrody materialne, a któremu wystarczą jedynie słowne pochwały.

Metoda nagradzania pełni dwa istotne zadania. Pierwsze z nich: to na skutek jej zastosowania podopieczni dostają informację o zgodnym z oczekiwaniami opiekunów wykonaniu poszczególnych zadań. Drugie natomiast to takie, iż udzielenie nagrody lub też pochwały jest czynnikiem zachęcającym do zachowań społecznie oraz moralnie poprawnych.

Prawidłowe zastosowanie metody nagradzania obliguje do przestrzegania kilku zasad wynagradzania pozytywnego, czyli inaczej mówiąc tzw. nagradzania wychowawczego. Zgodnie z ideą Jamesa E. Walkera i Thomasa M. Shea`a owe zasady wyrażamy w następujący sposób:

-objawy zachowań pożądanych należy umacniać, natomiast objawy zachowań o podłożu destrukcyjnym należy zwalczać,

-zachowania wymagane pod względem moralno-społecznym potrzebują wzmocnień bezpośrednio zaraz po zaprezentowaniu ich przez podopiecznych,

-początkowe wzmocnienia danego zachowania powinno się umacniać każdorazowo, gdy tylko znajdzie się ono w polu widzenia dorosłego wychowawcy,

-kiedy wzmacnianie zachowań występuję nazbyt często trzeba je zastosować z uwzględnieniem korzystnych przerw a nie w sposób ciągły lub też systematyczny,

-wzmocnienia materialne, aby odniosły zakładany skutek powinny występować przemiennie z pochwałami słownymi. Trzeba więc doprowadzić do tego aby ciągłe wzmacnianie materialne odpuścić po części na korzyść tego niematerialnego.

Odpowiednio zastosowana metoda nagradzania pozytywnych zachowań ma duże uznanie zarówno w pedagogice jak i przez rodziców i różnej maści wychowawców.

Stosowanie owej metody:

*znacznie podnosi prawdopodobieństwo uzyskania zakładanego przez podopiecznych sposobu, w jaki zamierzają oni postępować,

*daje im pozytywną zachętę do zachowań społecznie i etycznie wymaganych

*korzystnie oddziałuje na kreatywność dzieci obu płci,

*stabilizuje w nich poczucie pozytywnych wartości oraz godności osobistej

Niestety ze stosowania owej metody mogą wyniknąć również negatywne kwestie, gdy np. nadużywa się jej i popełnia błędy w jej zastosowaniu może ona wpłynąć na prezentowanie przez dziecko postawy roszczeniowej. W konsekwencji tego wychowanek prezentowanie zamian za prezentowanie zachowań zgodnych z ogólnie przyjętym standardami oczekuję często materialnego wynagrodzenia. Gdy go nie otrzymuję zaczyna zaniedbywać swoje obowiązki by poprzez to wpłynąć na rodziców

Metodę nagradzania należy stosować równomiernie do każdego z wychowanków by nie zaniedbać jednego kosztem drugiego Nie można przy tym zapominać o dzieciach i młodzieży mającej problemy ze społecznym przystosowaniem się, ponieważ to właśnie takie jednostki szczególnie potrzebują mieć poczucie, że postępują należycie, co dorośli powinni okazywać w postaci nagród i pochwał.

Przy stosowanie tej metody nie można jednak pomijać jednostek teoretycznie najmniej potrzebujących gdyż może doprowadzić to do wytworzenia się niezdrowej konkurencji w środowiskach, z których one się wywodzą..

Metoda nagradzania może być również niekorzystnie zastosowana przy udzielaniu pochwał i przyznawaniu nagród, ponieważ nie mają one znaczącego wpływu na wychowanie poszczególnych podopiecznych toteż nie są rzeczywistym zadośćuczynieniem za pozytywne zachowanie w poszczególnych sytuacjach (oddziałują niejako w próżni).

Kolejną negatywną stroną owej metody jest niedosyt regularnego lub też nadgorliwego jej wdrażania.

Metoda nagradzania stosowana jest nierzadko ze względu na zaistniałą sytuację wychowawczą a często na zasadzie tzw. "widzi mi się" czy też humoru wychowawcy. Taka praktyka jest głównym argumentem, dla którego wychowankowie nagradzani są po upływie dłuższego czasu od zaistnienia poszczególnych pozytywnych zachowań a nie bezpośrednio po nich np. po zakończeniu semestru szkolnego

Wyżej wymieniona metoda nie jest gwarantem osiągnięcia błyskawicznego celu pedagogicznego. Jej niewątpliwie pozytywny wpływ na wychowania zauważalny jest dopiero po upływie pewnego czasu.

Metoda karania, nazywana również metodą wzmocnień negatywnych jest na ogólnie rzecz biorąc najbardziej rozpoznaną i stosowaną z największą częstotliwością spośród wszystkich metod wychowawczych. "Jest też jednym z najmniej skutecznych sposobów modyfikacji niepożądanych społecznie i moralnie zachowań dzieci i młodzieży".

Znane są wszelako różne formy pojmowania metody karania. Jedna z nich zakłada, że jest ona sposobem wpływu wychowawczego przy pomocy świadomego aplikowania kar w zależności od popełnionych czynów, z założenia będąca próbą zapobiegnięcia notorycznemu powtórzeniu przez podopiecznych zachowań będących w niezgodzie z przyjętymi w życiu wzorcami i wartościami.

Nazywamy również metodą kary "każdą działalność wychowawczą polegającą na tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń pozostających w czasowym związku z jego określonym zachowaniem się". Przy czym wyżej wymienione zdarzenia awersyjne, czyli tzw. kary są zgodne z czynnikami stricte awersyjnymi lub także z możliwością skorzystania z atrakcji, co może wyrażać się w np. poprzez całkowite lub częściowe odebranie pewnych przywilejów lub prerogatyw.

Metodę kary można przyrównywać do spowodowaniem u podopiecznych zwiększonego napięcia psychicznego na skutek udaremnienia ich motywów lub zawiedzenie ich oczekiwań. W jej zasięgu znajdują się także awersyjne działania oraz bodźce, tzn. "wyrażanie formalnej dezaprobaty w formie upomnienia lub nagany, wykluczenie z udziału w zabawie czy w innych formach życia zbiorowego, zawężanie marginesu swobód, w tym także ograniczenie lub pozbawienie uprawnień, przywilejów funkcji albo odebranie jakiejś rzeczy pożytecznej lub przyjemnej". Bywa jednak, że przyjmują one formę ograniczającą możliwość korzystania z wszelakich atrakcji i wygód a także izolacji od najbliższego otoczenia np. kolegów z podwórka, jak i również zastosowania wobec wychowanków kar cielesnych.

Metoda karania jak każda inna posiada zarówno wady, jak i zalety. Najczęściej jednak powoduje ona chwilową rezygnację z niewłaściwych zachowań, a nie całkowitą, poprzez co czasowe lub ostateczne zaprzestanie stosowania kar powoduje nawrót zachowań niekorzystnych społecznie.

Zbytnia gorliwość w nakładaniu kar może prowadzić natomiast u wychowanka do oszustw, uprzedzeń, dogmatyzmu oraz wybuchów agresji. Jednak częściej zdarza się, że wywołuje strach, niepewność, niską samoocenę oraz kształtuje uczucie nienawiści wobec karającego, nierzadko również zamiast zneutralizować to wzmaga zachowania negatywne.

Istnieje także diagnoza, że owa metoda nie dość, że jest mało skuteczne to do tego szkodliwa, natomiast inni uważają, że przynosi ona oczekiwane skutki polegające na poprawie zachowania wychowanka tylko wtedy, gdy przybiera ona formę tzw. wygaszania negatywnych zachowań. Działanie jej polega na drastycznym ograniczeniu spodziewanego przez podopiecznych wynagrodzenia czy też innych wzmocnień pozytywnych.

Niektórzy w metodzie karania zauważają funkcje kierowania postępowaniem małoletniego człowieka poprzez uświadamianie mu o niekorzystnych konsekwencjach negatywnych zarówno społecznie jak i moralnie zachowań.

Na szczególną uwagę zasługuje Francuz Jean Jacques Rousseau, który stwierdza, że wyjątkową skuteczność mają tzw. kary naturalne, będące bezpośrednią konsekwencją negatywnego zachowania. Kary owe są następstwem wynikającym z rzeczywistego ładu i porządku świata w odróżnieniu od kar z góry narzucanych przez wychowawców,

Jeżeli mowa o karach cielesnych to wzbudzają one poważane kontrowersje. W szczególności gdy stosowane są one z premedytacją a nie jako spontaniczna reakcja na negatywne zachowanie wychowanka to wtedy przynosi efekt odwrotny do pożądanego np. uderza w godność osobistą dziecka, budzi uprzedzenia i wzmaga agresję wobec dorosłych a także wpaja dzieciom negatywne wzorce które mogą być przez nie wykorzystane w przyszłości w odniesieniu do ich własnych pociech.

Metoda opierająca się na stosowaniu kar cielesnych może także doprowadzić do trwałego uszkodzenia ciała i wszelakich tego następstw. Również dzieci, wobec których stosowana jest przemoc fizyczna mają skłonność do agresywnych zachowań wobec rówieśników. Negatywne efekty powoduje również niesprawiedliwe i niekonsekwentne karanie, które wzbudza chęć zemsty i jest stosowane w stanie zdenerwowania w celu uciszenia własnego niezadowolenia lub frustracji.

Efektywność metody karania jest zależna od tego, w jakim stopniu zostaną spełnione odpowiednie uwarunkowania Fundamentalnym uwarunkowaniem jest pozytywna relacja pomiędzy karanym a karzącym, skuteczność kar ma wpływ na zwiększenie akceptacji przez ukaranego norm, za których naruszenie został on uprzednio ukarany.

Przy metodzie karania powinno się zachować kilka istotnych zasad przede wszystkim aby owe karanie nie uderzało w godność osobistą karanego, aby nie odbywało się pod wpływem chwilowych emocji rodzica lub pedagoga, aby uprzednio wyjaśnić wychowankowi za co konkretnie jest karany a także na czym polegała szkodliwość jego zachowania. Należy je stosować także po uprzednim uświadomieniu dziecku że postąpiło nieodpowiednio czym zasłużyło sobie na karę które powinno nastąpić bezpośrednio po złym uczynku aby dziecko miało "możliwość dania z siebie rekompensaty za wyrządzone zło".

Skuteczność metody karania zależne jest również od dyskretnego stosowania wzmocnień negatywnych i aplikowanie ich w możliwie jak najbardziej przyjaznej atmosferze. Przy stosowaniu kar należy również wziąć pod uwagę stopień odporności podopiecznych na gniew, ich wrażliwość i wysokość samooceny. Należy więc wypośrodkować ciężar kar aby nie były zbyt mocne ani zbyt łagodne.

Ogrom nauczycieli twierdzi, że bardzo istotnym warunkiem efektywności metody karania jest otaczanie miłością osoby karanej, którą żywi wobec niej np. rodzic. Równocześnie uważa się, że "wychowawca, który nie karze z miłości, pozbawia karę możliwości konstruktywnego wpływania na dzieci i młodzież. Poza tym degraduje ją w ten sposób do aktu zemsty czy odwetu i czyni z niej pewnego rodzaju widowisko, zamiast wykorzystywać ją wyłącznie dla celów wychowawczych".

Reasumując metodę modelowania oraz metodę kar i nagród możemy stwierdzić dochodzimy do wniosku, iż obie te metody mają bezpośredni wpływa na wychowanie. Podejmują one próbę kształtowania w podopiecznych pozytywnych postaw i zachowań. Ich działanie jest zazwyczaj długoterminowe. Owe metody są ogólnie znane, dostępne i nie rzadko mają zastosowanie stosowane w praktyce pedagogicznej.

Różne są założenia i cele wyżej wymienionych metod:

przy zastosowaniu metody modelowania wychowanek czerpie zachowania ze wzorca i utożsamia się z nim w kwestii postaw poglądów, , decyzji i zachowań społecznych,

przy zastosowaniu metody nagradzania stosuje się dodatkowo tzw. wzmocnienia pozytywne (pochwały słowne, nagrody materialne oraz niematerialne, wymowne gesty, przywileje), które utrwalają i mobilizują podopiecznego do kolejnych zachowań godnych nagrody o raz mających pozytywną wartość społeczną

przy metodzie karania stosowane są wzmocnienia negatywne (dezaprobata, strata przywilejów, nagana, izolacja od zabawy, od grupy, napomnienia), mają one działać zniechęcająco na wychowanków w celu nie powtarzania przez nich zachowań niekorzystnych społecznie

Metoda kar i nagród polega częściowo na kierowaniu postępowaniem młodego człowieka, natomiast metoda modelowania nie ingeruje w taki sposób, lecz działa raczej w oparciu o sposoby bardziej naturalne.

Najróżniejsze są także konsekwencje i niekorzystne skutki zastosowania owych metod.

Najmniejszy odsetek skutków negatywnych wyróżnia metodę modelowania. Uwidaczniają się one tylko i wyłącznie, gdy prezentowany wychowankowi wzorzec jest negatywny i może on czerpać negatywne zachowania i cechy.

Mankamentem metody modelowania jest również jej obniżona skuteczność w odniesieniu do najmłodszych wychowanków

Aby metoda nagradzania miała jak najwyższą skuteczność należy uprzednio spełnić szereg zasad i warunków, gdyż w przeciwnym wypadku może ona doprowadzić do ukształtowania się u wychowanka postawy egoistycznej oraz roszczeniowej. Znane są przypadki, gdy wypływa ona na powstanie niezdrowej konkurencji na polu szkoły bądź też rodziny. Część pedagogów i rodziców stosuję ją wyłącznie wtedy, gdy ma akurat taki kaprys, co niestety nie jest gwarantem osiągnięcia sukcesu wychowawczego.

Najniższą skuteczność wykazuje i jest obarczona największą liczbą wad metoda karania. Główną jej wadą jest to, że nie likwiduje definitywnie negatywnych zachowań lecz tylko je czasowo tłumi a po jakimś czasie pojawiają się one ponownie. Nadmierne stosowanie kar jest częstą przyczyną pojawienia się zaburzeń w zachowaniu dziecka tj. (agresja, oszustwo, uprzedzenia, zachowania destrukcyjne) a także w sferze emocjonalnej (lęki, frustracje, niepewność, nienawiść, poczucie niższości wobec reszty społeczeństwa).

Natomiast odnośnie kar fizycznych, to wzbudzają one poważne kontrowersje, w szczególności, gdy stosowane są z premedytacją. Bicie uderza w godność osobistą dziecka, co z kolei, powoduje wzrost agresywności i uprzedzenia wobec wychowawców, zwiększa prawdopodobieństwo do bicia i znęcania się w przyszłości nad własnymi pociechami oraz krzywdzenia innych jednostek społecznych.

Każda z tych metod niesie ze sobą również pozytywne skutki jej zastosowania rożne odpowiednio do każdej z osobna.

Najskuteczniejszą metoda wychowawczą, wpływającą na trwałe pozytywne przemiany w osobowości i zachowaniu podopiecznego jest niewątpliwie metoda modelowania.

Przy jej pomocy można uzyskać najlepsze efekty odnośnie kształtowania się i pogłębianie zachowań oraz postaw społecznie czy też moralnie uważanych za słuszne. Efektywność swą osiąga głownie dzięki swej bezpośredniości i naturalności. "Za pomocą modelowania możemy łagodnie i jakby niepostrzeżenie wprowadzić wychowanka w świat społecznych norm i wartości". Ponadto wpływanie na zamiany w zachowaniu przy pomocy metody modelowania nie powoduje buntu czy też działania komuś na złość jak ma to miejsce w przypadku np. metody wzmocnień negatywnych poprzez karanie.

Skuteczność stosowania kar jest większa, gdy spełni się m.in. następujące normy:

-zachowanie pozytywnego nastawienia osoby karanej do stosującej wobec niej ową karę jednostki

-karanie w żadnym stopniu nie powinno uderzać w godność osobistą dziecka i nie powinno wynikać ze spontanicznych emocji, jak np. złość

-uświadomienie podopiecznego o negatywności jego postępowania i nakreślenie jak w tym wszystkim jest jego wina.

Należy je stosować po uprzednim przekonaniu dziecka, iż faktycznie źle się zachowywało, czym zasłużyło sobie na proponowaną karę. Powinno ono również dać szansę rekompensaty za wyrządzone przez dziecko zło.

Metoda ta przynosi pożądane efekty kary wymierzane są w przyjaznej atmosferze a ponadto dostosowane są do odporności psychicznej poszczególnych dzieci. Trzeba więc unikać stosowania zarówno surowych jak i tych łagodniejszych kar. Istotnym czynnikiem efektywności metody kar jest obdarzanie osoby karanej miłością, którą darzy ją opiekun.

Zastosowanie metody opartej o nagradzanie korzystnych zachowań zwiększa szansę na uzyskanie pozytywnych zmian w zachowaniu dziecka, motywuje ich do prezentowania prawidłowych postaw tj. zgodnych ze społeczno-moralnymi oczekiwaniami a także wpływa korzystnie na kreatywność oraz utrwala w nich poczucie własnej wartości i godności osobistej.

Metoda ta również spełnia dwie ważne funkcje, m.in. to dzięki jej zastosowaniu podopieczni dowiadują się o zgodnym z ogólnie przyjętymi normami wykonaniu danych poleceń a także chwalenie lub nagradzanie motywuje najmłodszych do pożądanych zachowań..

Jeśli dziecko jest odpowiednio często nagradzane, to zakorzenia się w nim poczucie integracji i bezpieczeństwa

BIBLIOGRAFIA:

M. Łobocki, Teoria wychowania w zarysie, Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków 2005.

Analiza psychologiczno-pedagogiczna metod wychowania 1


Wyszukiwarka