Okresy krytyczne są to okresy szybkiego tempa rozwoju wielu cech równocześnie charakteryzujące się:

1. zwiększoną wrażliwością organizmu na działanie czynników środowiska

2. niską odziedziczalnością, co wiąże się z możliwością uszkodzeń bądź korekty (trening, żywienie farmakologia)

Do okresów krytycznych w rozwoju zaliczamy:

1. pierwszy trymestr ciąży

2. poród i okres noworodkowy

3. okres dojrzewania

W całym rozwoju ontogenetycznym człowieka mamy do czynienia dwukrotnie z wykładniczym przyspieszeniem rozwoju (ryc.1). Po raz pierwszy ma to miejsce w okresie zarodkowym, po raz drugi w okresie pokwitania. W obu wypadkach zjawisko przebiega niemal identycznie, chociaż różni się wielkościami absolutnymi, jak też w stosunku do wielkości wyjściowych.

Ryc.1 Skutki zaburzeń rozwojowych wywołanych różnymi szkodliwymi czynnikami oraz rokowanie zależne od okresu ich zadziałania.

Źródło: Wolański-Rozwój biologiczny człowieka, PWN 2005.

Okresy krytyczne	Charakterystyka	Zagrożenia
I trymestr ciąży	Rozwój najważniejszych organów dziecka: -pęcherze oczne i pęcherzyki uszne -rozwój tarczycy i układu oddechowego -intensywny rozwój układu nerwowego -zawiązki gardzieli i wątroby -mięśnie -narządy płciowe(możliwe określenie płci -rozpoczęcie akcji serca(powstanie naczyń krwionośnych -gruczoły limfatyczne	W pierwszym trymestrze ciąży może dojść do samoistnego obumarcia i wydalenia zarodka. Przyczyną wczesnych (do około 8. tygodnia ciąży) poronień są najczęściej zaburzenia rozwojowe zarodka. Należy więc unikać potencjalnych czynników, które mogą powodować wystąpienie wad rozwojowych. Należą do nich m.in. różyczka (przed zajściem w ciążę powinno się potwierdzić odpowiednimi testami istnienie odporności na różyczkę lub zaszczepić się), toksoplazmoza lub nawet „zwyczajna” grypa. Wśród innych przyczyn poronień można wymienić także choroby ogólne matki, wady rozwojowe jej narządów rodnych, a także czynniki hormonalne i immunologiczne. Wczesnym objawem poronienia jest najczęściej krwawienie z dróg rodnych.

Ryc. 2 Okresy rozwoju w których szczególnie łatwo powstają poszczególne wady.

Źródło: Wolański-Rozwój biologiczny człowieka, PWN 1979

Poród - przyjście na świat jest poważnym stresem dla dziecka, które opuściwszy łono matki styka się ze środowiskiem zewnętrznym. Wciągnięcie do płuc powietrza i przecięcie łączącej go z matką pępowiny stanowią element usamodzielnienia się ustroju. Po szoku samego porodu musi on w szybkim tempie przystosować się do nowego środowiska i wykształcić wiele mechanizmów i funkcji, które zapewnią mu przetrwanie. Dotyczy to zwłaszcza układu krążenia i oddechowego. W środowisku śródmacicznym płuca i sieć naczyń płucnych nie pracowały. Również w morfologii układu krążenia następują szybkie zmiany: zamykają się połączenia między krążeniem małym (płucnym) a obiegiem dużym-zarasta otwór owalny w przegrodzie między przedsionkami serca. Przeprowadzenie porodu może jednak w istotny sposób wpłynąć na dalszy rozwój dziecka, szczególnie jeśli dojdzie do zaburzenia krążenia krwi i spowodowanego tym niedotlenienia, może to wywrzeć długotrwały wpływ zaburzający rozwój układu nerwowego.

Poród i okres noworodkowy

wrażliwość na zmiany temperatury 87% przemiany materii zużywane jest na procesy przemiany materii i czynnością mózgowia szybkie tętno obciążenie krążenia w obrębie wątroby i płuc

Poród powolny - polega na bardzo długim przebiegu pierwszego etapu. Skurcze macicy są zbyt słabe lub występują zbyt rzadko, aby poszerzyć do odpowiednich rozmiarów kanał rodny. Wycieńczenie porodowe - u dziecka - objawia się zwolnieniem lub wahaniami częstości akcji serca oraz charakterystycznymi zmianami składu płynu owodniowego.. Brak postępu drugiego etapu porodu - powstaje na skutek zbyt słabych skurczów macicy w tym etapie w wyniku czego główka lub inne części ciała dziecka nie są w stanie przecisnąć się przez otwór rodny.

Okres noworodkowy - charakteryzuje się pewnym zastojem rozwoju, przy jednoczesnym intensywnym przystosowywaniu się wielu funkcji organizmu do czynników otaczającego środowiska zewnętrznego. W ciągu pierwszych 5-7 miesięcy dziecko ma wiele cech przypominających właściwości rozwojowe płodu. Okres ten charakteryzuje się szczególną wrażliwością na wpływy zaburzające rozwój. Pod koniec tego okresu następuje pewne rozluźnienie poprzednich uwarunkowań i powiązań między czynnością poszczególnych układów. Okres pierwszych 5-7 m-c życia możemy nazwać okresem walki o istnienie.

Okres dojrzewania

U dziewcząt: -produkcja estrogenu i progesteronu w jajnikach -skok wzrostu -telarche -pubarche -menarche -pokwitaniowy skok wzrostu U chłopców: -rozpoczęcie spermatogenezy i produkcji testosteronu w jądrach -powiększenie penisa, moszny i jąder -pojawienie się guzków piersiowych -owłosienie łonowe i pachowe, później również owłosienie twarzy -wzrost masy mięśniowej -gwałtowny skok wzrostu -mutacja głosu

Okres pokwitania nie charakteryzuje się szczególną podatnością na choroby, ani też zwiększoną umieralnością. Jednak wzrastająca wrażliwość na czynniki środowiskowe, większe zapotrzebowanie na wapń i żelazo, związane z rozbudową tkanek oraz procesami metabolicznymi, przy kończących się procesach wzrastania powodują, że jest to okres krytyczny. Występują głównie zagrożenia natury psychospołecznej

Ryc. 3. Etapy rozwoju dziecka.

Źródło: Edussek.Interklasa.pl

---