Owoc skład się z owocni i nasion.

Nasiono składa się z zarodka, łupiny nasiennej i tkanki spichrzowej.

Zarodek jest embrionalną formą nowej rośliny i stanowi najważniejszą część nasienia. Posiada jeden lub więcej liścieni, część podliścieniową i część nadliścieniową z zawiązkiem pędu i z zawiązkiem korzenia.

Rodzaje owoców: 1. owoce pojedyncze: a) suche (*pękające: mieszek, strąk, łuszczyna, łuszczynka, torebka; * niepękające: niełupka, ziarniak, orzech, rozłupnia); b) mięsiste: jagoda, pestkowiec. 2.owoce zbiorowe: wielopestwkowe, wieloorzeszkowe, wielomieszkowe. 3. owocostany : jagodostan, owocostan pestkowy, owocostan orzeszkowy.

W zależności od części nasienia gromadzącej materiały zapasowe nasiona dzielimy na: bezbielmowe (materiały zapasowe gromadzone są w liścieniach); bielmowe i z obielmem.

Materiały zapasowe: wielocukry np. skrobia, substancje białkowe, tłuszcze.

Łupina nasienna - stanowi tkankę okrywająca nasienia która oddziela je od środowiska. Na łupinie nasiennej mogą być: znaczek, okienko nasienia, szef, osadka nasienia, wyrostki lesiste, osnówka, brodawka nasienna, skrzydełka, włoski.

Gęstością nasion nazywamy stosunek masy nasion do ich objętości. g_n=M/V_n. zależy od składu chemicznego i struktury anatomicznej a w obrębie nasienia- od jego części np. zazwyczaj najmniejszą gęstość mają okrywy nasienne. Dużą gęstość nasion w stosunku do średnich wartości dla danego gatunku charakteryzują się z reguły nasiona dobrze wypełnione zebrane w optymalnym okresie pełnej dojrzałości morfologicznej.

Oznaczanie gęstości metodą objętościową: do biurety nalewa się wody 50cm³, odważa się 50g nasion pszenicy, rzepaku lub kukurydzy i wsypuje się do wody powoli. Potrząsamy lekko biuretą żeby usunąć powietrze. Odczytujemy poziom wody w biurecie. Z różnicy poziomów oblicza się objętość nasion a potem ze wzoru gęstość.

Oznaczenie gęstości nasion metodą Kazakowa: z próbki odważa się 3g nasion kukurydzy, rzepaku lub pszenicy. Piknometr napełnia się do kreski ksylenem ważyć z tą samą dokładnością, część ksylenu odlać. Do piknometru wsypuje się odważone nasiona lekko potrząsa i uzupełnia się znów ksylenem i waży. Gęstość oblicza się ze wzoru g_n= g_xM/(M+Q-P).

Gęstość warstwy nasion jest to stosunek masy nasion do objętości warstwy zajmowanej przez te nasiona wraz z powietrzem g_w=M/V_w. gęstość warstwy nasion wzrasta wraz ze wzrostem masy 1000 nasion maleje przy zwiększeniu wilgotności.

Ustawić gęstościomierz w położeniu roboczym. Na belce zawiesza się pojemnik na ziarno z metalowym krążkiem wagę wytarować. Potem zdjąć z wagi pojemnik wyjąć krążek i w szczelinę włożyć nóż i na nim położyć krążek. Na pojemnik założyć napełniacz. Napełnić ziarnem naczynie do nasypywania ziarna i zsypać z wysokości 3-4cm do napełniacza. Potem wyciągamy nóż ze szczeliny osunie się słup ziarna razem z krążkiem do pojemnika. Znów wkładać nóż do szczeliny usunąć nadmiar ziarna, wyjąć nóż zawiesić pojemnika z ziarnem na belce i zważyć. Oznaczenie robi się dwa razy. Wynik końcowy to średnia arytmetyczna.

Oznaczenie porowatości i zwartości warstwy nasion.

Porowatość warstwy nasion to stosunek objętości powietrza znajdującego się w przestrzeniach między nasionami do całkowitej objętości warstwy nasion. Zależy od wymiarów nasion, kształtu a także od rodzaju ich powierzchni.

Zwartość warstwy nasion to stosunek objętości nasion w warstwie do całkowitej objętości warstwy nasion.

Kolbę stożkową z bocznym tubusem napełnić wodą pozwolić nadmiarowi spłynąć zamknąć kranik rurki przy tubusie. Gęstościomierzem odmierzyć 250cm ³ i zważyć. Zsypać nasiona do kolby z wodą potrząsnąć. Otworzyć kranik. Zlać nadmiar wody odczytać objętość równą objętości nasion. Z masy nasion i ich objętości obliczyć porowatość warstwy nasion.

W zależności od rodzaju materiału siewnego i gatunku rośliny proces jego oceny obejmuje jeden lub kilka następujących etapów:- ocena polowa plantacji nasiennych;- ocena tożsamości;- ocena laboratoryjna materiału siewnego;- ocena cech zewnętrznych sadzeniaka ziemniaka;- ocena weryfikacyjna sadzeniaków ziemniaka.

Materiał siewny kwalifikowany- jest wytwarzany w hodowli zachowawczej lub pochodzi ze specjalnie prowadzonych plantacji rozmnożeniowych i przy właściwym przebiegu produkcji i rzetelnym nadzorze jest materiałem pełnowartościowym o stwierdzonej tożsamości odmianowej przez upoważnioną jednostkę. W obrębie materiału siewnego kwalifikowanego wyróżnia się stopnie kwalifikacji które odpowiadają kolejnym rozmnożeniom materiału hodowcy. Dla roślin rolniczych są to: a) materiał hodowcy MM; b) materiał elitarny:- przedbazowy PB trzecie lub drugie rozmnożenie przed nasionami kwalifikowanymi;- bazowy (dla odmian ustalonych B; dla komponentów rodzicielskich odmian mieszańcowych Ro, RM); c) materiał kwalifikowany:- dla odmian ustalonych (pierwsze rozmnożenie K1; drugie rozmnożenie K2);- dla odmian mieszańcowych F1.

Materiał siewny standardowy od kwalifikowanego różni się tym że tożsamość odmiany stwierdza jej hodowca a nie IORiN. Dotyczy on tylko roślin warzywnych i jest odpowiednikiem ostatniego stopnia kwalifikacji więc nie podlega dalszej reprodukcji.

Materiał siewny handlowy obejmuje nasiona przy których sprzedaży jest gwarantowana tylko jakość cech ocenianych laboratoryjnie, pochodzi z plantacji nie nadzorowanych polowo i może się okazać niepełnowartościowy.

Poszczególne kategorie materiału siewnego mają następujące kolory etykiet:- przedbazowy (biały z fioletowym przekątnym paskiem);- kwalifikowany I rozmnożenia (niebieski);- kwalifikowany II rozmnożenia (czerwony);- handlowy (brązowy);- mieszany (zielony);- standardowy (żółty).

Ocena polowa polega na sprawdzeniu dokumentacji i jednej lub kilkakrotnej ocenie zasiewów wykonanej na podstawie specjalnych szczegółowych przepisów. Wyniki oceny wpisuje się do arkusza oceny polowej. Jeśli plantacja zostanie zakwalifikowana kwalifikator wydaje świadectwo kwalifikacji polowej które jednak nie uprawnia do traktowania uzyskanego materiału siewnego jako materiału kwalifikowanego. Konieczna jest jeszcze kwalifikacja samego materiału siewnego.

Ocena laboratoryjna. Próbki nasion do badań są pobierane po organoleptycznym zbadaniu czy partia jest jednolita i czy w rażący sposób nie odbiega od wymagań stawianych materiałowi siewnemu. Badania wartości siewnej rozpoczyna się od oględzin całej próbki i organoleptycznej oceny barwy, połysku, zapachu i zdrowotności. Następnie wydziela się próbkę laboratoryjną. Pierwszym badaniem szczegółowym jest ocena czystości nasion potem można badać zdolność kiełkowania, oznaczenie zawartości pośladu i masy 1000 nasion, ponieważ do badania tych cech pobiera się nasiona czyste, wydzielone z próbki laboratoryjnej podczas oceny czystości. Wilgotność materiału siewnego oznacza się z innej próbki niż pozostałe cechy. Próbka ta może być badana w dowolnej kolejności lecz najlepiej gdyby było zbadane jak najszybciej.

Kwalifikacja sadzeniaków ziemniaka składa się z trzech etapów:- kwalifikacji polowej w okresie wegetacji;- kontroli weryfikacyjnej po zbiorze i oceny cech zewnętrznych.

Organoleptyczna ocena nasion. Celem wstępnej kontroli jest ogólna ocena badanego materiału siewnego zwłaszcza stwierdzenie czy nasiona nie wykazują wad które mogłyby ujść uwadze przy wykonywaniu analiz szczegółowych. Ocena organoleptyczne przeprowadzane są dwukrotnie. Ocena obejmuje:- sprawdzenie ogólnego stanu i jednolitości partii z której mają być pobrane próbki do badań;- oznaczenie barwy, połysku i wyglądu nasion;- sprawdzenie zapachu;- sprawdzenie ewentualnej obecności szkodników i pozostałości po nich oraz porażenia nasion przez choroby;- orientacyjne określenie wilgotności;- orientacyjne określenie czystości.

Ocena organoleptyczna nie polega na dokładnych badaniach, wprawny pracownik przeprowadza ją szybko znajdując wady na które będzie trzeba zwrócić szczególną uwagę.

Oznaczanie zapachu nasion. Pewne zapachy mogą świadczyć o wadach masy nasiennej:- zapach spichrzowy (zachodzi rozkład pyłu mącznego lub nasiona są silnie uszkodzone);- zapach stęchły (spirytusowy, słodowy, drożdżowy) zachodzą procesy fermentacji;- zapach dymu (nasiona były nieprawidłowo suszone);- zapach czosnku (nasiona są zanieczyszczone cebulkami dzikiego czosnku);- zapach pleśni (rozwój grzybów pleśniowych);- zapach miodowy (obecność rozkruszka mącznego);- zapach śledziowy (porażenie pszenicy śniecią cuchnącą).

Oznaczenie zapachu na sucho- nabiera się na dłonie dużą ilość nasion ogrzewa się je przez kilkakrotne mocne chuchanie i wącha z bliska.

Oznaczenie zapachu na mokro- nasiona wsypać do zlewki napełnić do połowy, następnie nalać wody o temp 60-70°C tak by nasiona były przykryte. Nakryć płytką szklaną. Po 3-5 min odlać wodę zamieszać nasiona i powąchać z bliska.

Orientacyjne określenie wilgotności ziarna zbóż. Garść ziarna zacisnąć w dłoni i orientacyjnie określić wilgotność na podstawie oporu podczas ściskania i stopnia wymykania się ziarna między palcami. Ziarno przyjmuje się jako:- suche jeżeli przy ściskaniu w dłoni wymyka się między palcami a pozostała w dłoni część ziarna stawia silny opór;- wilgotne jeżeli przy ściskaniu w dłoni nie wymyka się między palcami, a przy mocniejszym ściśnięciu wykazuje pewną elastyczność;- mokre jeżeli przy lekkim ściskaniu wykazuje elastyczność.

Orientacyjne określenie czystości nasion. Rozsypać cienką warstwę na czystej suchej powierzchni ok. 250cm³ nasion. Przegarniając nasiona sprawdzić występowanie zanieczyszczeń i określić szacunkowo procentową ich zawartość ogółem. Poniżej 3% zanieczyszczeń to nasiona czyste, od 3-6% nasiona średnio czyste, powyżej 6% nasiona zanieczyszczone. W materiale siewnym zbóż maksymalna zawartość zanieczyszczeń nie może przekraczać 1-2% w zależności od stopnia kwalifikacji i gatunku. W innych grupach roślin tolerancja jest większa.

Wstępne określenie zdrowotności nasion. Na równej cienkiej powierzchni rozsypać pojedynczą warstwę ok. 200g ziarna i obserwować ok. 2 min czy między ziarnami nie widać poruszających się żywych szkodników. Następnie zsunąć ziarno i sprawdzić czy w pozostałym pyle nie ma rozkruszków. Sprawdza się czy w ziarnie występują: żywe szkodniki, oprzędy motyli, ekskrementy gryzoni, ziarno wyraźnie porażone chorobami. W razie występowania szkodników wewnątrz nasion lub porażenia nasion przez czynniki chorobotwórcze należy przeprowadzić szczegółowe badania zdrowotności nasion.

Partia nasion to określona ich ilość, jednorazowo przygotowana i przechowywana, złożona z jednego gatunku i jednej odmiany. Partia nasion może zawierać nasiona z jednej plantacji lub zawierać nasiona połączone z różnych plantacji.

Numer partii nasion- jedno pole to rok produkcji (3), dwa pola to kod województwa (28), jedno z czterech pól to kod przedsiębiorcy (1111), jedno z czterech pól to kod własny (C123) np. 3281111/C123.

Przed przystąpieniem do pobierania próbek należy sprawdzić w dokumentacji partii:- gatunek, odmianę, stopień kwalifikacji, ciągłość kwalifikacji (jeśli nasiona są kwalifikowane);- deklarację jednolitości partii;- prawidłowość opakowania oraz etykietowania zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Próbka pierwotna- jest to określona ilość nasion pobranych jednorazowo próbobierzem, pojemnikiem lub szufelką lub ręką. W celu uzyskania reprezentatywnej próbki ogólnej a z niej średniej należy próbki pierwotne pobrać losowo z różnych miejsc pryzmy, pojemnika czy worków.

Próba ogólna to połączenie wszystkich próbek pierwotnych pobranych z jednej partii. Wielkość jej powinna być taka aby wystarczała do pobrania wszystkich egzemplarzy próbek średnich które mają być przygotowane do badań.

Średnie próbki wydzielane z próbki ogólnej po starannym wymieszaniu. Przeznaczone są do oznaczenia wartości siewnej, wilgotności, samej zdolności kiełkowania, tożsamości i czystości odmianowej.

Próbki analityczne wydziela się z laboratoryjnej próbki średniej. Służą do oznaczeń poszczególnych cech materiału siewnego np. czystości, obecności nasion innych roślin.

Pobieranie próbki i przygotowanie do wysyłki. Z partii nasion składającej się z dwóch worków o masie 50kg pobiera się komplet próbek średnich i przygotowuje się do wysyłki do stacji oceny nasion. Próbki pierwotne pobiera się próbobierzem zgłębnikowym z różnych miejsc worka. Próbki do oznaczania wartości siewnej i wilgotności trzeba wydzielić mechanicznym rozdzielaczem. Trzeba zmieszać próbkę ogólną przepuszczając 3 krotnie przez rozdzielacz łącząc za każdym razem otrzymane dwie części. Potem dzielimy wymieszaną próbkę tyle razy aż dostaniemy odpowiednią ilość nasion. Potem robi się komplety próbek średnich pakuje się i znakuje.

Wydzielenie próbek analitycznych.

Wydzielanie próbki analitycznej metodą rozdzielacza mechanicznego. Próbkę średnia dokładnie zmieszać przepuszczając ja trzykrotnie przez rozdzielacz i łącząc otrzymane części. Następnie próbkę przepuścić przez rozdzielacz odrzucając każdorazowo połowę aż do otrzymania potrzebnej lub nieznacznie wyższej ilości nasion.

Wydzielanie próbki analitycznej metodą szufelkową. Próbkę średnią wysypać na tacę i dokładnie wymieszać. Za pomocą szufelki i łopatki do przytrzymywania nasion na szufelce pobrać losowo z co najmniej 5 miejsc małe ilości nasion. Metoda jest stosowana do sypkich i drobnych nasion.

Sprawność działania mechanicznego rozdzielacza próbek. Odważyć 400g nasion pszenicy i 100g lucerny. Próbkę dokładnie zmieszać, trzykrotnie przepuścić przez rozdzielacz i dołączyć każdorazowo otrzymane dwie części próbki. Następnie wymieszaną 500g próbkę dwukrotnie przepuścić przez rozdzielacz biorąc za każdym razem jedną część. Z otrzymanej czwartej części próbki oddzielić za pomocą sit pszenice i lucernę. Zważyć każdy gatunek. Porównać procentowy skład mieszanki pierwotnej i jej wydzielonej części. Na podstawie otrzymanych wyników oceniamy dokładność rozdziału.

Wilgotność materiału siewnego. W nasionach znajduje się tzw. woda związana i woda swobodna usuwalna z nasion przez suszenie. Wilgotność nasion jest określana w procentowej zawartości wody swobodnej w stosunku do ogólnej masy nasion: w=W*100/(M+W) sposób obliczania wilgotności na podstawie świeżej masy nasion. w_sm= W/M*100 sposób obliczenia wilgotności nasion na podstawie suchej masy. Zawartość wody w nasieniu jest zmienna zależy od stopnia dojrzałości, stanu pogody podczas zbioru, terminu zbioru i warunków przechowywania. Średnio wynosi 14-18%. W okresie przechowywania powinny mieć wilgotność 9-16%.

Zwiększenie zawartości wody w nasionach prowadzi do zmiany wielu ich właściwości fizycznych np.: - wzrostu objętości nasion; - wzrost kąta usypu;- zmniejszenie gęstości warstwy nasion;- wzrostu masy tysiąca nasion;- zwiększenia wytrzymałości na makrouszkodzenia;- Zmniejszenia wytrzymałości na mikrouszkodzenia.

Wysoka wilgotność nasion w niskiej temperaturze sprzyja przemarzaniu zarodka a w wysokiej temperaturze zwiększeniu podatności na działanie drobnoustrojów i szkodników. Duże znaczenie dla gospodarki materiałem siewnym ma wzrost nasilenia przemiany materii wraz ze wzrostem wilgotności nasion. intensywne procesy przemiany materii naturalne i pożądane po wysiewie w okresie przechowywania zawsze prowadza do strat jakościowych i ilościowych w wyniku samozagrzewania, porastania, pleśnienia, lub mniej widocznych lecz równie szkodliwych zmian wyrażających się utrata zdolności kiełkowania i szybkim starzeniem się nasion.

Metoda suszarkowa. Próbkę o znanej masie suszy się w ściśle określonych warunkach nie powodujących strat innych substancji oprócz wody swobodnej różnica masy przed i po suszeniu jest masa odparowanej wody którą wyraża Siwę w % w stosunku do pierwotnej świeżej masy próbki. Wilgotność oznacza się w dwóch powtórzeniach gdyż nawet drobna niedokładność w wykonaniu badania może znacznie zniekształcić wynik. Oznaczenie winno być wykonane w tym samym dniu lub następnego dnia po otrzymaniu próbki. Nasion pozostałych po badaniu się nie przechowuje. Wyróżnia się dwie suszarkowe metody oznaczanie wilgotności: niskiej stałej temperatury i wysokiej stałej temperatury. Metoda niskiej stałej temperatury jest stosowana do nasion zawierających lotne substancje lub u których na skutek utleniania lub rozkładu może dojść do zmiany masy nie związanej z odparowaniem wody. Obejmuje ona: gatunki roślin cebulowych, gorczyc, kapustnych, len, lniankę, rzepak, soja, i wszystkie nasiona drzew. Nasiona te suszy się w temp. 103 +/- 3°C. przez 17 +/- 1 godzina. Metoda suszarkowa wysokiej stałej temperatury obejmuje pozostałe nasiona, które suszy się w temperaturze 130-133°C przez 4 godz dla kukurydzy, dwie godziny zboża i jedna godzina pozostałe gatunki. Nasiona duże przed suszeniem musza być zmielone.

Wyrównanie się wilgotności ziarna. Ziarno o różnych wilgotnościach początkowych zmmieszano w stosunku 1:1 aby zbadać szybkość wyrównywania się wilgotności.

Czystość materiału siewnego - wskaźnik ten jest procentowym udziałem nasion czystych w całej masie badanej próbki a tym samym reprezentowanej przez nią partii. Jest to bardzo ważna cecha jakościowa materiału siewnego służy do korygowania ilości wysiewu.

Różnice między 100% a procentową zawartością nasion czystych stanowią: - nasiona innych roślin ( domieszki szkodliwe, gdyż SA one źródłem zachwaszczenia plantacji); - zanieczyszczenia (organiczne i nieorganiczne określa się jako szkodliwe).

Oznaczenie czystości nasion metodą ręczną próbę analityczną nasion wsypać na czystą gładka powierzchnię za pomocą rozgarniacza przesuwać nasiona pojedynczo lub wąskim strumieniem rozdzielając je na 3 grupy. Zawartość każdej grupy zebrać oddzielnie i zważyć. Obliczyć czystość nasion wg Wzoru: c= M-(Z1+Z2)*100/M gdzie: c- czystość nasion, M- masa próbki analitycznej, Z1 - nasiona innych roślin, Z2 - zanieczyszczenia organiczne i nieorganiczne.

Struktura materiału siewnego

Wielkość nasion jest cecha zmienną nawet w obrębie partii materiału siewnego zebranego z jednego pola. Zmienność wielkości nasion można najlepiej scharakteryzować na podstawie rozdziału próbki na frakcje nasion o różnej grubości. Procentowy udział tych frakcji w próbie określa strukturę czystego materiału siewnego. Dobry materiał siewny powinien się składać z nasion dorodnych dobrze wypełnionych o wielkości charakterystycznej dla danej odmiany. Nasiona poniżej pewnej wielkości specyficznej dla gatunku są określane jako poślad i usuwane podczas czyszczenia. Inna ważną cechą materiału siewnego pozostająca w związku z jego strukturą jest wyrównanie.

MTN stanowi bardzo ważny wskaźnik jakości i dorodności nasion. MTN zależy od gatunku, odmiany i jest stosunkowo stabilna mimo modyfikującego wpływu czynników klimatycznych i środowiska. Znajomość tego wskaźnika jest niezbędna do ustalenia właściwego zagęszczenia roślin w polu a więc ilości wysiewu.

Oznaczanie MTN. Należy policzyć wszystkie nasiona w próbce analitycznej. Po liczeniu próbkę zważyć. MTN oblicza się ze wzoru : T=m*1000/L, gdzie T- MTN, m - masa nasion czystych w próbce analitycznej, L - liczba nasion w próbce analitycznej.

Druga metoda polega na losowym wydzieleniu z próbki analitycznej ośmiu powtórzeń p 100 nasion w tej metodzie obowiązuje obliczenie wariancji, odchylenia standardowego oraz współczynnika zmienności. Jeśli wyliczony współczynnik zmienności nie przekracza 4% oblicza się masę tys nasion mnożąc wyliczoną średnią masę 100 nasion przez 10.

Zdolność kiełkowania nasion - jest najwyższa w czasie pełnej dojrzałości fizjologicznej. Następnie utrzymuje się na tym samym poziomie przez pewien okres zależny od warunków przechowywania, po czym następuje starzenie się nasion i stopniowy spadek zdolności kiełkowanie. Sezonowa rytmika zdolności kiełkowania występuje u roślin uprawnych rzadko i to w niewielkim stopniu. Kiełkowanie przeprowadza się w specjalnych kiełkownikach różnych typów albo na płytkach Petriego, kuwetach czy tackach umieszczonych w kontrolowanych warunkach. Np. kabinach lub pokojach do kiełkowania. Jako podłoże stosuje się bibułę, piasek, lub glebę. Podłoże powinno dobrze utrzymywać wodę i łatwo ją oddawać kiełkującym nasionom, powinno być chemicznie naturalne o pH obojętnym 6-7,5 , wolne od pleśni i grzybów. Piasek jako podłoże musi być przemyty i wyprażony a kiełkowniki odkażone. Stopień nawilżania powinien wynosić 50-60% pojemności wodnej, a powietrze otaczające nasiona powinno mieć wilgotność względną 90-95%. Zakres temperatur waha się od 10-35°C.

Oznaczanie zdolności kiełkowania wykonuje się w 4 powtórzeniach po 100 nasion. Wynik końcowy jest średnią z powtórzeń. Zwiększenie liczby powtórzeń przy oznaczeniu zdolności kiełkowanie jest spowodowane duża wrażliwością tego procesu na warunki środowiska a więc na możliwość powstania dużego błędu. W wyniku badania zdolności kiełkowania wydziela się kilka grup. Pozytywną część wyniku stanowią nasiona dające siewki normalne.

Istnieją trzy kategorie siewek normalnych: - siewki nieuszkodzone;- siewki z małymi wadami;- siewki z infekcją wtórną. Wygląd siewki normalnej powinien w korzystnych warunkach wskazywać na jej zdolność do dalszego rozwoju w dobrze wykształcone rośliny. Siewki z infekcja wtórną są kwalifikowane do siewek normalnych gdy mają typową budowę i zostały zniszczone przez grzyby lub bakterie których źródłem nie były nasiona macierzyste.

Druga grupę stanowią nasiona wytwarzające siewki nienormalne czyli mające wady i odbiegające budową od typowych siewek. Do nienormalnych zalicza się siewki z deformacjami liści, liścieni, korzonków lub łodyżki nadliścieniowej oraz siewki z rozdętym skręconym albo nitkowatym wodnistym czy gnijącym koleoptylem lub korzeniem. Trzecią grupę stanowią nasiona nieskiełkowane do których zalicza się: nasiona twarde, nasiona świeże (zdrowe), nasiona martwe.

Oznaczenie zdolności kiełkowania. Nastawienie nasion na kiełkowanie. Nasiona czyste dokładnie wymieszać i odliczyć z nich bez wyboru 4 x 100 nasion. Przygotować kuwety wyłożyć bibułę. W każdej kuwecie ułożyć po 100 nasion. Nasiona nie powinny się stykać ani dotykać krawędzi kuwety. Przykrywamy drugą kuwetą aby był dostęp powietrza. Dla pszenicy pierwsze liczenie po 4 dniach a końcowe po 8, dla rzepaku po 5 i po 7 dniach. Kontrolować codziennie temperaturę i nawilżać bibułę w zależności od stanu. Potem liczenie wstępne w tym celu liczymy oddzielnie siewki normalne i siewki pleśniejące i gnijące. Usuwa się nasiona i wyniki spisuje. Nienormalne siewki zostawiamy do końcowego liczenia. W następnym terminie liczymy nasiona pozostałe po wstępnym liczeniu i wydziela się siewki normalne, nienormalne, martwe, świeże i twarde. Wynikiem oznaczenia zdolności kiełkowania jest suma wyników obliczenia wstępnego i końcowego.

Oznaczenie średniego czasu kiełkowania nasion metodą Piepera. Metoda ta pozwala w nieco inny bardziej precyzyjny sposób określić wartość zbliżoną do energii kiełkowania. Dzięki zmienionym terminom i innemu sposobowi liczenia uzyskuje się średni czas potrzebny do skiełkowania jednego nasienia. Podobnie jak energia kiełkowania jest to wielkość bardzo silnie uzależniona od warunków kiełkowania a jej oznaczenie mniej pewne niż zdolność kiełkowania. Odlicza się 2 razy po 100 ziaren układa się na kuwecie na zwilżonej bibule. Codziennie się liczy i usuwa z kiełkownika skiełkowane nasiona wyniki się zapisuje i oblicza się średni czas kiełkowania. E= (E1I1+E2I2+…EnIn)/ I1+I2+…+In, gdzie E- średni czas kiełkowania w dniach, E1,E2, …En- liczba dni od nastawienia nasion do liczenia , I1,I2,…,In - liczba nasion skiełkowanych w danym dniu.

Żywotność nasion.

Metody biochemiczne polegają na stwierdzeniu w poszczególnych nasionach czy dostateczna część tkanek zarodka jest żywa aby mogło nastąpić skiełkowanie. Metody biochemiczne są stosowane dla gatunków z głębokim spoczynkiem pożniwnym wykazujących powolne kiełkowanie lub gdy jest potrzebna szybka ocena potencjału kiełkowania. Mogą one być również stosowane do oznaczania żywotności pojedynczych nasion przy końcu testu kiełkowania, wykrywania porostu i różnych typów uszkodzeń powstałych w trakcie żniw lub ich uszlachetniania jak również do rozwiązywania problemów występujących w teście kiełkowania.

Oznaczanie żywotności nasion metodą tetrazolinową TT.

W żywych tkankach zarodka poddanych działaniu tetrazoliny następują procesy redukcji i indykator przyjmuje wodór od dehydrogenaz. Tetrazolina przekształca się w czerwono zabarwiony nie ulegający rozkładowi trójfenyloformazan. Obecność formazanu umożliwia rozróżnienie zabarwionych na czerwono żywych części od niezabarwionych martwych. Farmazon nie dyfunduje do sąsiednich martwych komórek. Z nasion pszenicy czystych wymoczonych w wodzie przez 18h odlicza się 2 razy po 50 sztuk. Preparuje się z ziarniaków zarodki. Muszą być nieuszkodzone bez bielma i okrywy. Następnie trzyma się je 3 h w ciemni w 1% roztworze tetrazoliny w 30°C. potem myje się wodą i rozdziela na żywe i martwe. Wykonuje się 4 powtórzenia a wynik to średnia.

Oznaczenie żywotności nasion metodą kwaśnej fuksyny.

Z ziaren pszenicy czystych namoczonych w wodzie przez 18h odlicza się 2 razy po 50 sztuk. Przecinamy wzdłuż, jedną połówkę się odrzuca. Resztę się przemywa wodą potem zalewa się na 15-20 minut roztworem 0,1% kwaśnej fuksyny i znowu się przemywa wodą. Kwaśna fuksyna barwi tylko komórki martwe do żywych się nie przedostaje. Oblicza się ziarna nie zabarwione. Wykonuje się dwa powtórzenia i oblicza średnią.

Wigor nasion jest sumą tych właściwości które determinują poziom aktywności i zachowanie się nasion w czasie kiełkowania i rozwoju siewek. Utrata wigoru nasion jest związana z ich fizjologicznym starzeniem się. Końcową fazą tych uszkodzeń jest ostateczne zamieranie nasienia. Nasiona zanim stracą zdolność kiełkowania tracą wigor dlatego partie o podobnej wysokiej zdolności kiełkowania mogą się różnić zdolnością do wschodów i wzrostu siewek w polu.

Oznaczanie wigoru metodą konduktometryczna. Zasada oznaczania polega na pomiarze elektroprzewodnictwa roztworu wodnego powstałego przez wyciekanie różnych związków chemicznych z pęczniejących nasion. z nasion czystych bobiku odlicza się 2x 50 sztuk. Oznacza się masę każdego powtórzenia. Nasiona umieszcza się w zlewkach i zalewa wodą destylowaną zlewki osłania się przed zanieczyszczeniem i przemywa w temperaturze 20°C. po 24 godzinach pęcznienia zamieszać, mierzyć przewodność elektryczną konduktometrem dla każdego powtórzenia oblicza się elektroprzewodnictwo przeliczając na 1 g nasion. E=(Ek-Eo)/m gdzie Ek- przewodność badanego roztworu, Eo -przewodność wody użytej do inkubacji nasion, m- masa nasion. dwa powtórzenia, średnia.

Oznaczanie zdrowotności i uszkodzeń nasion. zdrowotność nasion jest związana z obecnością lub brakiem organizmów chorobotwórczych w masie nasiennej, jak grzyby, bakterie, wirusy oraz szkodniki zwierzęce. Cecha ta może obejmować także stan fizjologiczny nasion.

Badanie występowania szkodników w masie nasiennej, zasiedlania nasion sprawcami chorób oraz uszkodzeń nasion powinno się przeprowadzać z kilku względów:- nasiona chore lub uszkodzone często kiełkują nienormalnie a rośliny z nich wyrosłe są słabsze niż rośliny wyrosłe z nasion całych i zdrowych. Ocena zdrowotności nasion uzupełnia ocenę kiełkowania lub wschodów polowych;- nasiona zasiedlone grzybami mogą przenosić choroby na rośliny potomne i zmniejszać wartość handlową zbioru;- określenie zdrowotności nasion odgrywa znaczną rolę w międzynarodowych przepisach kwarantanny i obrocie materiałem siewnym. Zapobiega to rozprzestrzenianiu się chorób do nowych regionów;- uszkodzone nasiona podczas przechowywania łatwiej są zasiedlane chorobami i porażane przez szkodniki;- szkodniki żerują na przechowywanym materiale siewnym a w wyniku ich oddychania i nagromadzenia się wydzielin może dochodzić do wzrostu wilgotności i temp nasion, wtórnie zaś do rozwoju grzybów, bakterii i roztoczy, co prowadzi do dużych strat ilościowych i jakościowych materiału siewnego.

Badania nasion bez inkubacji obejmują:- badania bezpośrednie (w wydzielonej próbce określa się występowanie przetrwalników sporyszu lub innych sklerocjów, gallasów nicieni, torebek śnieci, owadów, roztoczy i objawów chorobowych lub szkodników na nasionach lub zanieczyszczeniach oraz odbarwień i uszkodzeń); - badania napęcznianych nasion (w celu lepszej widoczności objawów chorobowych lub szkodników oraz ułatwienia uwalniania się zarodników. Napęczniałe nasiona są badane powierzchniowo lub wewnętrznie przy użyciu mikroskopu stereoskopowego);- badanie organizmów usuniętych z nasion przez płukanie (próbkę nasion wytrząsa się w wodzie z dodatkiem czynnika zwilżającego lub alkoholu. Powoduje to usunięcie zamieszanych lub przyczepionych do nasion zarodników grzybów, strzępek grzybni i nicieni itp. Pozostały po filtrowaniu, wirowaniu, lub odparowaniu roztworu materiał jest badany pod mikroskopem).

Inkubacja polega na utrzymaniu nasion w warunkach środowiska sprzyjającego rozwojowi patogena lub objawów chorobotwórczych. Po określonym czasie inkubacji próbka analityczna jesty badana na obecność organizmów chorobotwórczych lub symptomów porażenia, szkodników lub zmian fizjologicznych na lub w nasionach. Do inkubacji stosuje się 3 rodzaje podłoża: bibułę, piasek, płytki agarowe.

Oznaczanie tożsamości gatunkowej i odmianowej nasion. badania mają na celu określenie w jakim stopniu oceniana próbka nasion odpowiada deklarowanemu gatunkowi i odmianie. Tożsamość odmianową i gatunkową stwierdza się w badaniach laboratoryjnych podczas oceny organoleptycznej.

W zależności od gatunku i odmiany ocenę przeprowadza się na:- nasionach;- siewkach lub bardziej rozwiniętych roślinach rosnących w laboratorium, szklarni, komorze wegetacyjnej lub na poletkach.

Morfologia siewek ma niewielkie znaczenie w identyfikacji odmian. Najczęściej dotyczy:- zabarwienia koleoptyli siewek;- zabarwienia hypokotyli buraków, przydatnego do rozróżnienia form cukrowych, pastewnych i ćwikłowych;- flouroscencji siewek w celu rozróżnienia życic trwałej i wielokwiatowej;- zabarwienia siewek życic potraktowanych amoniakiem w świetle UV.

Reakcja odmian pszenicy na test fenolowy. Ziarno różnych odmian pszenicy pod wpływem fenolu barwi się mniej lub bardziej intensywnie na kolor brunatny. Barwienie to związane z różnicami w składzie chemicznym okrywy owocowej, pozwala na określenie jednolitości odmianowej i przynależności badanego ziarna do grupy odmian jednakowo reagujących na fenol. Z czystych próbek nasion pszenicy moczonych w wodzie destylowanej przez dobę odlicza się 50 sztuk i układa w kuwecie na bibule nasyconej 1% roztworem fenolu z dodatkiem 1 kropli amoniaku. Nasiona układa się brzuszną stroną do bibuły, każdą próbkę w oddzielnym oznakowanym rzędzie. W zależności od odmiany ziarniaki barwią się na ciemnobrunatne, jasnobrunatne i pośrednio. Określa się to po 1 godzinie.

Wykrywanie nasion gorczycy polnej wśród nasion rzepaku jarego. Na płytkach układa się krążki białej bibuły i zwilża się KOH. Potem układa się 100 sztuk nasion nieuszkodzonych. Pozostawia się szalkę w temp pokojowej na 45 min a potem bibułę z nasionami zbadać pod lampą kwarcową. Wokół żywych nasion gorczycy tworzy się fluoryzacja zielonożółta. Rzepak nie fluoryzuje.

Wartość użytkowa i ilość wysiewu nasion. Wartość użytkowa jest to procentowa zawartość nasion czystych a zarazem zdolnych do kiełkowania w masie danej partii.

Podczas siewu wykorzystywane są trzy cechy: czystość, zdolność kiełkowania i masa 1000 nasion. znajomość czystości i zdolności kiełkowania nasion pozwala na określenie jaka część materiału siewnego wytworzy nowe rośliny.

Kwalifikacja sadzeniaka ziemniaka.

Pełna ocena materiału rozmnożeniowego ziemniaków obejmuje 3 etapy:- ocenę polową plantacji nasiennej (obejmuje te same elementy jak u innych gatunków rolniczych: ustalenie poprawności zmianowania, sprawdzenie czy została zachowana minimalna odległość plantacji od upraw z rodziny psiankowatych, sprawdzenie czystości odmianowej i gatunkowej, ocena zdrowotności plantacji oraz sprawdzenie terminu sadzenia);- ocena weryfikacyjna (sadzeniaków ziemniaka polega na sprawdzeniu zdrowotności bulw pochodzących z plantacji zakwalifikowanych polowo. Próby do badań pobiera się bezpośrednio z plantacji. Liczba bulw poddana ocenie weryfikacyjnej waha się od 100 do 600 w zależności od wielkości plantacji i stopnia kwalifikacji sadzeniaków. Do oceny weryfikacyjnej stosuje się następujące metody: próbę oczkową, test ELISA i testy uzupełniające takie jak barwny, biologiczny i zmodyfikowany test mikroprecypitacji von Slogterena);- ocenę cech zewnętrznych (odbywa się po przygotowaniu sadzeniaków do obrotu handlowego. Polega ona na sprawdzeniu cech jakościowych kwalifikowanych sadzeniaków ziemniaka. Przed oceną sprawdza się dokumentację sadzeniaków i ich oznakowanie. Badania jakościowe obejmują dwa etapy badania ogólne i szczegółowe. Badania ogólne polegają na wysypaniu sadzeniaków z opakowań na stół i sprawdzeniu czy odpowiadają one ogólną jakością i wymiarami wymaganiom określonym w przepisach. Badania szczegółowe obejmują: oznaczenie zawartości zanieczyszczeń, wydzielanie i określanie przy użyciu kwadratowej kalibrownicy liczby bulw nie odpowiadających pod względem wymiarów danemu kalibrażowi, wydzielenie bulw wadliwych, określenie występowania plamistości miąższu, określenie występowania bulw obcych odmian).

Metoda prób oczkowych polega na podkiełkowaniu bulw z nadesłanych do oceny prób a następnie wizualnej ocenie wyrosłych z nich jednopędowych roślin. Do badań wycina się po jednym oczku szczytowym z każdej bulwy za pomocą półszklistych łyżeczek. Po wycięciu oczka z częścią miąższu moczy się 10 min w roztworze Gibrescolu z kinetyną w celu pobudzenia do kiełkowania. Potem wkłada się do doniczek i po 4-5 tygodniach od pełni wschodów przystępuje się do oceny porażenia roślin wirusami.

Test ELISA opiera się na selektywnej adsorpcji cząsteczek wirusa przez gammaglobuliny osadzone na polistyrene oraz na ocenie liczby powstałych kompleksów antygen- przeciwciało metodą spektrofotometryczną. Test ELISA stosuje się obowiązkowo jako uzupełnienie próby oczkowej do wykrycia bezobjawowych form porażenia roślin: wirusem liściozwoju, wirusem Y i wirusem M sadzeniaków ziemniaka nie wykazujących w próbie oczkowej objawów porażenia.

Czystość gatunkowa nasion- jednolitość gatunkowa materiału siewnego. W ocenie laboratoryjnej dopuszczalna zawartość nasion innych gatunków, wyrażona w procentach lub sztukach na kilogram materiału siewnego.

Czystość nasion- procentowa zawartość nasion podstawowej rośliny uprawnej w reprezentowanej próbce laboratoryjnej.

Czystość odmianowa nasion- jednolitość materiału siewnego pod względem odmianowym. Dopuszczalna zawartość nasion innych odmian w materiale siewnym.

Dorodność nasion- dobre wypełnienie, wykształcenie i wyrównanie nasion.

Energia kiełkowania nasion- procent normalnie kiełkujących nasion w określonych warunkach w ściśle określonym krótkim czasie, charakteryzujący szybkość kiełkowania.

Gęstość nasion- stosunek masy nasion do ich objętości, zależny od składu chemicznego i ich struktury.

Higroskopijność nasion- właściwość nasion do wchłaniania oraz wydalania pary wodnej, zależna od składu chemicznego, a zwłaszcza zawartości hydrofilnych koloidów i budowy anatomicznej nasion.

Inhibitory kiełkowania- substancje chemiczne hamujące procesy wzrostowe.

Izolacja przestrzenna- minimalna odległość między plantacją nasienną a innymi uprawami lub skupiskami roślin dziko rosnących, które mogą być powodem przekrzyżowań roślin obcopylnych, źródłem chorób lub szkodników oraz mechanicznego zanieczyszczenia innymi nasionami.

Jednostka kwalifikacyjna- powierzchnia kontrolna lub określona liczba roślin, wyznaczana losowo w ocenie polowej do dokonania szczegółowej oceny tożsamości odmianowej, porażenia roślin przez choroby i szkodniki oraz jakości produkowanego materiału kwalifikowanego.

Jednostka nasienna- zwykle jednostka rozsiewania (dyspersji), np. niełupki i podobne owoce, rozłupnie, nasiona.

Jednostka siewna- jednostkowe opakowanie zawierające określoną liczbę nasion danego gatunku (np. 100 000 nasion otoczkowanych buraka cukrowego).

Kiełek- korzonek lub łodyżka rozwijająca się z nasion, kłączy lub bulw w początkowym okresie kiełkowania.

Kiełkowanie epigeiczne- typ kiełkowania podczas którego liścienie są wynoszone nad powierzchnię gleby na skutek silnego wydłużania się hipokotylu.

Kiełkowanie hypogeiczne- typ kiełkowania podczas którego liścienie pozostają w glebie a pęd jest wynoszony ponad poziom gleby na skutek silnego wydłużania się epikotylu (czasem mezokotylu).

Kwalifikowany materiał siewny- materiał siewny wytworzony w hodowli zachowawczej odmiany albo stanowiący jego dalsze rozmnażanie lub materiał siewny mieszańca o stwierdzonej przez uprawnioną jednostkę tożsamości odmiany zgodny z obowiązującymi wymaganiami co do wytwarzania oraz wymaganiami jakościowymi.

Masa tysiąca nasion- ważna cecha wartości nasion oznaczana wagowo według obowiązujących przepisów.

Masa nasienna- nasiona danego gatunku wraz z zawartymi zanieczyszczeniami (organicznymi, mineralnymi, nasionami innych roślin).

Materiał siewny- rośliny lub ich części przeznaczone do siewu, sadzenia, szczepienia, okulizacji lub rozmnażania roślin.

Materiał siewny elitarny- rodzaj materiału siewnego kwalifikowanego obejmujący kategorie nasion przedbazowych i bazowych dla odmian ustalonych oraz komponenty do odmian mieszańcowych.

Nasiona czyste- nasiona gatunku podanego przez wysyłającego lub znalezione w próbce największej ilości.

Nasiona inne- jednostki nasienne każdego innego gatunku niż nasiona czyste.

Nasiona kwalifikowane pierwszego rozmnożenia- bezpośrednie rozmnożenie nasion bazowych.

Nasiona kwalifikowane drugiego rozmnożenia- bezpośrednie rozmnożenie nasion kwalifikowanych pierwszego rozmnożenia.

Nasiona nietypowe- nasiona wrażliwe na nadmierne wysuszenie zwłaszcza poniżej pewnego krytycznego lecz dość wysokiego progu uwodnienia i szybko tracące wigor i żywotność.

Nasiona porośnięte- nasiona których kiełek wysunął się poza okrywę nasienną lub owocową.

Nasiona preparowane- nasiona powstające na skutek mechanicznego rozdzielenia wielokiełkowych jednostek nasiennych.

Nasiona toksyczne i (lub) szkodliwe- nasiona których liść po przekroczeniu dozwolonego poziomu może mieć szkodliwy wpływ na zdrowie oraz obniżać cechy organoleptyczne i wartość technologiczną.

Nasiona twarde- nasiona nie pęczniejące podczas kiełkowania w skutek obecności okrywy nasiennej nieprzepuszczalnej dla wody.

Nasiona typowe- nasiona tolerancyjne na wysychanie dobrze znoszące silne odwodnienie bez utraty żywotności przeciętnie do poziomu 8-10% co odpowiada ich potencjałowi wodnemu ok. -350 MPa.

Nasiona zbutwiałe- nasiona martwe które pod wpływem zmian biochemicznych i działania mikroorganizmów zatraciły właściwą strukturę anatomiczną co na zewnątrz uwidacznia się w postaci chropowatości pylistości dużej skłonności do rozpadania się rozkruszania oraz wyraźnego zanikania właściwego zabarwienia i połysku łupiny.

Niełupka- suchy niepękający owoc, ukształtowany z jednego wolnego owocolistka z okrywą nasienną oddzieloną od ściany owocu.

Ocena cech zewnętrznych materiału siewnego- ocena wysadków roślin dwuletnich oraz cech zewnętrznych kwalifikowanych sadzeniaków ziemniaka mająca na celu sprawdzenie ich cech jakościowych według jednolitych procedur określonych przepisami.

Ocena laboratoryjna nasion- ocena jakości siewnej nasion.

Ocena polowa- ocena plantacji nasiennej w celu określenia jej przydatności do produkcji materiału siewnego.

Ocena weryfikacyjna- ocena zdrowotności sadzeniaków ziemniaka i materiału szkółkarskiego.

Partia nasion- określona ilość nasion dająca się fizycznie zidentyfikować dla której może być wydane świadectwo jakości.

Porastanie nasion- niepożądane kiełkowanie nasion zachodzące na roślinie macierzystej lub w czasie magazynowania w warunkach umożliwiających kiełkowanie. Często spotykane w nasionach nie wykazujących spoczynku.

Porowatość masy nasiennej- procentowy udział powietrza znajdującego się w przestrzeniach między nasionami w masie nasiennej.

Poślad- drobne niewykształcone ziarniaki zbóż o grubości mniejszej niż określona dla poszczególnych gatunków. U owsa nagiego pośladu się nie określa.

Prędkość unoszenia nasion- szybkość pionowego strumienia powietrza utrzymującego nasiona w stanie fluidyzacji.

Przełamywanie spoczynku- zabiegi mające na celu pobudzenie nasion spoczynkowych do kiełkowania.

Spoczynek nasion- wszelkie formy zahamowania wzrostu zarodka bez względu na przyczyny. W ocenie nasion dotyczy stanu w którym nasiona nie kiełkują w optymalnych warunkach, kiełkują z opóźnieniem lub kiełkują tylko w warunkach specyficznych.

Sypkość nasion- zdolność przemieszczania się nasion pod wpływem działania sił zewnętrznych mierzona kątem naturalnego usypu, zależy od kształtu i rodzaju powierzchni nasion ich wilgotności oraz zanieczyszczeń.

Tożsamość nasion- zgodność nasion z ich nazwą w stosunku do rodzaju gatunku różnorodności odmianowej, odmiany.

Wartość siewna- przydatność nasion do siewu stwierdzona na podstawie oceny jakościowej przeprowadzonej zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Wartość użytkowa nasion- procentowy udział nasion czystych i zdolnych do wykiełkowania w danej partii nasion.

Wigor nasion- zdolność nasion do szybkiego wzrostu i rozwoju w zdrową normalną siewkę w szerokim spektrum warunków środowiskowych.

Wilgotność kondycjonalna- stan wilgotności której górny poziom nie intensyfikuje procesów życiowych w nasionach.

Wilgotność krytyczna- próg wilgotności którego przekroczenie powoduje gwałtowny wzrost procesów życiowych w nasionach na skutek pojawienia się w nich wody wolnej.

Wyrównanie materiału siewnego- jednorodność nasion pod względem różnych cech zarówno fizycznych jak i biologicznych.

Wyrównanie odmiany- wystarczające morfologiczne i użytkowe podobieństwo roślin ze względu na charakterystyczne dla odmiany właściwości przy uwzględnieniu sposobu rozmnażania właściwego odmianie.

Zanieczyszczenia materiału siewnego- jednostki nasienne i pozostałe struktury i substancje nie zdefiniowane jako nasiona czyste.

Zdolność kiełkowania- procentowa liczba nasion normalnie skiełkowanych w optymalnych warunkach w ciągu odpowiednio długiego czasu tak obliczonego aby wszystkie żywe nasiona zdążyły wykiełkować. Czas i warunki kiełkowania poszczególnych gatunków są podane w międzynarodowych przepisach oceny nasion ISTA.

Zdrowotność nasion- fitosanitarny stan nasion testowany nasileniem porażenia ich patogenami lub szkodnikami.

Zawartość masy nasiennej- procentowy udział objętości zajmowanej przez nasiona i zanieczyszczenia w stosunku do objętości masy nasiennej wraz z powietrzem przestrzeni międzyziarnowych.

Żywotność nasion- stan w którym nasiona mają wszystkie niezbędne struktury i substancje włączając w to systemy enzymatyczne umożliwiające kiełkowanie nasion w optymalnych warunkach środowiska po ustąpieniu spoczynku.

---