PRAWO KONSTYTUCYJNE
06.10.2010
EGZAMIN: 10 pytań testowych wielokrotnego wyboru i 1 pytanie opisowe.
PODRĘCZNIK: W. Skrzydło „Polskie prawo konstytucyjne”, S. Sagan „Prawo konstytucyjne Rzeczpospolitej Polskiej”.
Przedmiotem regulacji prawa konstytucyjnego są zagadnienia związane z funkcjonowaniem państwa. Wyróżnia się dwojakie podejście do prawa konstytucyjnego: stricte (wszystkie normy prawne zawarte w Konstytucji i regulujące zagadnienia ustrojowe danego państwa) i sensu largo (obejmuje nie tylko normy zawarte w Konstytucji, lecz również inne normy, mające za przedmiot regulację kwestii ustrojowych).
W doktrynie wskazuje się na pięć zasadniczych obszarów działalności prawa konstytucyjnego:
wskazania podmiotu władzy suwerennej,
podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa,
system organów państwowych,
prawny status jednostki w państwie,
zręby prawa wyborczego (jego najbardziej zasadnicze elementy).
Katalog źródeł prawa konstytucyjnego obejmuje:
źródła prawa powszechnie obowiązującego,
akty prawa wewnętrznego (te, które dotyczą materii ustrojowej, ze szczególnym uwzględnieniem regulaminów izb - Sejmu i Senatu, co ma kluczową rolę),
konwenans ustrojowy - polski system konstytucyjny różni się od np. systemu anglosaskiego, gdzie zwyczaje mają bardzo istotną rolę, co nie oznacza, że w Polsce pewnych walorów nie można im przepisać np. tam, gdzie nie dociera ustawa, tam zastępuje ją zwyczaj; złamanie konwenansu ustrojowego przez przedstawicieli nauk prawnych jest określane mianem dysonansu konstytucyjnego,
precedens - jeśli w danej sprawie wydana jest decyzja, to tworzy ona wzorzec dla organów, które w przyszłości będą wydawać decyzje w podobnej sprawie.
Nie we wszystkich państwach możemy mówić o istnieniu konstytucji. Przykładem jest Wielka Brytania. Tam na prawo konstytucyjne składają się akty normatywne (MagnaCartaLibertata, Bill of Rights), zwyczaje, precedensy.
W znaczeniu materialnym konstytucja to całokształt norm prawnych, mających za przedmiot ustrój polityczny państwa, bez względu na formę i kształt, w jakim są zawarte. W innym znaczeniu konstytucja to zbiór norm prawnych o najwyższej mocy prawnej, regulująca kwestie życia społecznego i politycznego państwa.
Konstytucja to zbiór norm praw kardynalnych, określa hierarchię aktów prawnych, tryb stanowienia prawa. Jest na szczycie aktów prawnych obowiązujących w danym państwie. Wszystkie inne akty musza być dostosowane do ustawy zasadniczej. By mogła ona obowiązywać wprowadzono mechanizmy weryfikacji:
amerykański i kontynentalny,
parlamentarny i pozaparlamentarny (podział ten posiada mniejsze znaczenie) - kontrolę konstytucyjności prowadzi parlament (w parlamentarnym) lub przez inne organy (pozakontynentalny - można podzielić go na dwa systemu: amerykański - zdekoncentrowany, uniwersalny, konkretny, względny, następczy, kontrolę sprawują sądy i kontynentalny - skoncentrowany, abstrakcyjny, bezwzględny, następczy, prewencyjny).
Sposoby stanowienia konstytucji:
oktrojowanie - czyli narzucenie konstytucji przez panującego np. Napoleon i Konstytucja Księstwa Warszawskiego,
uchwalenie - może być dokonane w sposób bezpośredni (np. referendum) lub pośredni (przez powołanie do tego celu organu tzw. Konstytuanta lub przez uchwalające ciało ustawodawcze); istnieje również możliwość połączenia obydwu możliwości np. konstytucja polska z 1992 r.
13.10.2010
Wg kryterium sposobu uchwalania zmian, konstytucje dzielimy na:
-konstytucje elastyczne np. konstytucja Wielkiej Brytanii; brak zaostrzonego trybu postępowania dla dokonania nowelizacji konstytucji, zmiany dokonuje się tak jak w przypadku ustawodawstwa zwykłego
-konstytucje sztywne; ich zmodyfikowanie wymaga zachowania określonej procedury, zaostrzonej w stosunku do trybu uchwalania zmian w ustawodawstwie zwykłym np. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r.
Rożnica między nimi polega więc na mniej lub bardziej zaostrzonym trybie zmian w konstytucji. Wyróżnia się trzy typy takich zmian:
-nowelizacja (najmniejszy ciężar gatunkowy; zmiana obowiązujących przepisów bez naruszenia substancji konstytucji/ustroju politycznego państwa)
-rewizja (zmiana treści zasad ustrojowych)
-uchylenie (uchylenie konstytucji i wprowadzenie na jej miejsce nowego aktu normatywnego; największy ciężar gatunkowy zmian)
Ewolucja polskiego konstytucjonalizmu po II wojnie światowej.
1). Polska w czasie i bezpośrednio po II wojnie światowej.
- Rząd Londyński - Polska znalazła się w radzieckiej strefie wpływów; od samego początku zaczął więc krystalizować się ośrodek władzy poza Warszawą- Rząd Londyński, który podjął wysiłki tworzenia nowych zasad ustrojowych. Prezydent mógł wyznaczać zastępcę - Mościcki anulował decyzję o wyborze na to stanowisko Wieniawy-Długoszewskiego i na prezydenta wyznaczył ponownie Raczkiewicza, co poddaje wątpliwości legalność tej decyzji.
- Rządy komunistów - powstała Krajowa Rada Narodowa jako organ ustawodawczy na którego czele stało Prezydium KRNu, a następnie Prezydent, który pełnił funkcję głowy państwa. W VII 1944 powołano organ władzy wykonawczej- Front Wyzwolenia Narodowego, który to wydał słynny manifest PKWN. W VI 1945 powstał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, który miał sprawować władzę do czasu powołania nowej władzy ustawodawczej i uchwalenia nowej Konstytucji. Ostatnim etapem krystalizowania się w Polsce ustroju komunistycznego było sfałszowane referendum z VI 1946. W jego wyniku uchwalono 19 I 1947 roku Małą Konstytucję, która stworzyła nowy ład ustrojowy. Władza ustawodawcza spoczęła w rękach Sejmu Ustawodawczego(Senat zniesiono) składającego się z 444 posłów wybieranych na 5-letnią kadencję. Sejm poza funkcją ustawodawczą posiadał także funkcję ustrojodawczą, kontrolną i kreacyjna (tworzył gabinet). Władza wykonawcza podzielona została pomiędzy rząd i prezydenta. Prezydenta wybierał sejm na 7-letnią kadencję. Jego rzeczywista władza była znikoma, przede wszystkim miał on prawo nadawania prawa łaski, obywatelstwa, delegowania i przyjmowania ambasadorów. Rada Ministrów miała wszelkie uprawnienia wykonawcze i dodatkowo prawo inicjatywy ustawodawczej. Rzeczywistą władzę w Polsce zaczęła stopniowo przejmować Rada Państwa, która po uchwaleniu Konstytucji PRL w 1952 roku dzierżyła atrybuty władzy. ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej.
2). Konstytucja PRL
-zasady ustrojowe:
1. zasada ludowładztwa - w PRL władza należy do ludu pracującego miast i wsi
2.zasada sojuszu chłopsko-robotniczego
3. zasada kierowniczej roli partii komunistycznej
4. zasada współdziałania organów administracji państwowej z ludem
5. zasada systemu przedstawicielskiego - lud sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli wybieranych do Rad Narodowych i Sejmu PRL (odpowiedzialność przed wyborcami)
6. zasada praworządności- wszystkie organy władzy i administracji państwowej działają na podstawie przepisów prawa
7. zasada jedności i jednolitości władzy państwowej - zerwanie z zasadą trójpodziału władzy
20.10.2010
Mała konstytucja z 19któregośtam pozwoliła zainstalować się komunistom w powojennej Polsce. To okres umacniania Polskiej Partii Robotniczej, która rok później stanie się Polską Zjednoczoną Partią Robotniczą.
Konstytucja PRL z 1952 r. przyjęła zasadę jedności i jednolitości władzy państwowej. Zaważyła ona na prawnej konstrukcji aparatu państwowego. Oznaczało to zaniknięcie trójpodziału władzy. W ramach tej koncepcji można wyróżnić następujące organy:
organy państwowe - Sejm, Rada Państwowa, Rady Narodowe
organy administracji państwowej - Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, Prezydium Rządu (od 1976 r.), ministrowie, prezydia Rad Narodowych, naczelnicy miast i gmin, naczelnicy powiatów i województw,
organy sądowe - Sąd Najwyższy, sady wojewódzkie, sądy powiatowe (od nowelizacji z 1975 r. zaczęły nazywać się sądami rejonowymi), sądy szczególne
organy prokuratury - Prokurator generalny, prokuratury wojewódzkie, prokuratury powiatowe.
Nową pozycję na gruncie Konstytucji PRL uzyskał Sejm. Ustrojodawca przyjął zasadę jednoizbowości, a zatem parlament miał strukturę jednoizbową. Sejm PRL został osadzony wysoko pod względem organizacji władzy państwowej. Posiadał on walor supremacji. Miał to być organ zwierzchni, wyrażający wolę ludu pracującego miast i wsi. Sejm był wybierany w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych. Był to organ kadencyjny, wybierany na 4-letnią kadencję.Pierwotnie liczba mandatów nie została ustalona. Do 1962 r. obowiązywała norma, która ustalała, że jeden poseł przypadał na 60 000 mieszkańców. W 1962 r. dokonano zmian, ustalono limit na 462 posłów. Zbierał się on na sesje zwyczajne (co najmniej 2 razy do roku), z mocy decyzji Rady Państwa. Możliwe były posiedzenia nadzwyczajne. Wnioskodawcą była 1/3 ogólnej liczby posłów. Posiadał on określone funkcje:
Ustrojodawcza - zmiana Konstytucji wymagała uchwalenia ustawy 2/3 głosów, przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów,
Ustawodawcza - inicjatywa ustawodawcza przysługiwała Radzie Państwa, rządowi i posłom, uchwalone ustawy podpisywał Przewodniczący Rady Państwa i jej sekretarz, która była poniekąd kolegialną głową państwa PRL.
Kierownicza rola w państwie i zarządzaniu gospodarką,
Kontrolna - głosowanie w sprawie powołania i odwołania rządu, udzielanie rządowi absolutorium, działalność komisji sejmowych, interpelacje i zapytania poselskie,
Kreacyjna - przyjmowała szerokie rozmiary; powoływanie Rady Państwa, Rady Ministrów, Prezesa NIK, członków TS, TK i RPO (w latach 80-tych).
Struktura Sejmu PRL została rozwiązana w Konstytucji PRL, a także w regulaminie Sejmu. Organami wewnętrznymi Sejmu były:
Marszałek Sejmu - przedstawiciel Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego - ustępstwo PZPR na rzecz ZSL, nie miał on aż tak wielkiego znaczenia, jakie posiada on teraz,
Prezydium Sejmu
Konwent Seniorów
Komisje sejmowe - stałe i nadzwyczajne
Sekretarze sejmowi
Radę Państwa wybierał ze swojego grona Sejm. Akt ten miał miejsce w ramach pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu. W jego skład wchodzili: przewodniczący Rady Państwa (przedstawiciel PZPR), 4 zastępców przewodniczącego, sekretarz Rady Państwa, 9 członków oraz fakultatywnie Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie.
Konstytucja przyznała Radzie Państwa różne kompetencje:
Jako naczelny organ władzy państwowej - wydawanie dekretów z mocą ustawy, prawo dokonywania zmian w składzie rządów w okresie między sesjami Sejmu, powoływanie Generalnego Prokuratora oraz sędziów, łącznie z sędziami Sądu Najwyższego, nadzorowanie Rad Narodowych działających w terenie,
Relacje z Sejmem - zarządzanie wyborów do Sejmu, zwoływanie sesji, powołanie Marszałka-Seniora, wykonywanie prawa inicjatywy ustawodawczej, wyrażanie zgody na pociągnięcia do odpowiedzialności karno-sądowej w okresach przerwy między sesjami,
Głowa państwa - reprezentowanie PRL na zewnątrz, mianowanie i odwoływanie przedstawicieli dyplomatycznych, ratyfikacja i wypowiadanie umów międzynarodowych, wprowadzanie stanu wojennego, wprowadzanie mobilizacji, prawo łaski, nadawanie stopni i orderów.
Rada Ministrów był powoływany wyłącznie przez Sejm. Sejm mógł również zmieniać skład rządu. Czynił to na wniosek premiera, lub też z własnej inicjatywy. W okresach między sesjami w Sejmie, zmieniać skład mogła również Rada Państwa, jedynie na wniosek premiera. Uchwała ta musiała być dodatkowo uchwalona przez Sejm. Kompetencje rządu:
Działalność Sejmu - wykonywanie prawa inicjatywy ustawodawczej, składanie sprawozdań z wykonywania budżetu i planu gospodarczego,
Działania kierujące- nadawanie kierunku pracy administracji rządowej, uchwalanie planów gospodarczych, wydawanie ustaw, wydawanie rozporządzeń, sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi krajami, obronności kraju oraz sił zbrojnych, kierowanie prac nad działaniem Rad Narodowych.
Efektem obrad Okrągłego Stołu była nowela kwietniowa z 7 kwietnia 1989 r. Jej najważniejszymi postanowieniami było:
Wprowadzenie wyborów kontraktowych do Sejmu, w oparciu o umowny podział mandatów w proporcji 65 % dla strony rządowej, 35 % dla opozycji politycznej,
Przywrócenie instytucji Prezydenta, wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe - zasadę powszechności wyborów wprowadzono w 1990 r.
27.10.2010
Nowela kwietniowa wprowadziła wiele zasad zmieniających funkcjonowanie państwa. Jej najważniejsze postanowienia to:
Przede wszystkim przywrócono urząd Prezydenta, wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe (połączone izby Sejmu i Senatu), na okres siedmioletniej kadencji. Ten stan prawny zmieniono w 1990 roku. We wrześniu znowelizowano Konstytucję PRL i określone ustawodawstwo. Wprowadzała ona zasadę powszechnych wyborów prezydenckich. Pierwszym Prezydentem RP wybrano Wojciecha Jaruzelskiego, po roku zaś został nim Lech Wałęsa.
Przywrócono również Senat, który nie funkcjonował w czasach PRL. Był to ukłon w kierunku opozycji solidarnościowej. Sejm posiadał koncesję. Zapisał się w historii jako Sejm Kontraktowy. Nazwa brała się z faktu, iż 65 % Sejmu była złożona z działaczy komunistycznych. Pozostałe 35 % stanowiła Solidarność. Wybory odbyły się w dwóch turach: 4 czerwca i 18 czerwca 1990 roku.
Wprowadzono zasadę pluralizmu w zakładach pracy. Do momentu wprowadzenia tego zapisu, związki zawodowe działały, jeśli były zatwierdzone przez władzę.
Zagwarantowano również wolność słowa.
Nowy rząd próbował utworzyć desygnowany na premiera gen. Czesław Kiszczak, jednak misja utworzenia rządu nie powiodła się. Wówczas utworzenie rządu powierzono Solidarności. W sierpniu 1989 r. na czele rządu stanął pierwszy niekomunistyczny premier - Tadeusz Mazowiecki.
Wkrótce została wprowadzona ustawa gospodarcza, która dokonała zmian w ekonomii kraju. To była najbardziej liberalna zmiana gospodarcza w całym XX wieku. Dużą rolę w zmianach gospodarczych miał Leszek Balcerowicz.
W grudniu 1989 r. zaczęła obowiązywać nowa nowela. Przywrócono historyczną nazwę państwa - Rzeczpospolita Polska. Zmianie uległo również godło, przez przywrócenie mu korony. Zastąpiono zasadę ludowładztwa zasadą suwerenności narodu. Wprowadzono zasadę demokratycznego państwa prawnego. Wprowadzono także zasadę pluralizmu politycznego. Rewizji uległ także dotychczasowy system gospodarczy.
Kolejną nowelizacja miała miejsce 8 marca 1991 r. Wprowadziła instytucję samorządu terytorialnego. Zniosła jednocześnie system Rad Narodowych. Miała ona wówczas dwustopniową strukturę (gmina i województwo).
W 1992 r. uchwalono małą konstytucję. Ówcześni politycy doszli do wniosku, że bez nowej konstytucji proces odchodzenia od komunizmu jest niekompletny. Sejm i Senat podjęły próbę stworzenia Konstytucji. Powstałe wówczas projekty zostały odrzucone. Dyskutowano długo nad trybem zmiany ustawy zasadniczej. Ostatecznie wygrał projekt prezydencki. 23 kwietnia 1992 r. weszła w życie ustawa o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczpospolitej Polski. Przygotowaniem jej miała zając się wyłoniona Komisja Konstytucyjna. Wśród podmiotów, które mogły złożyć projekt była sama Komisja, Prezydent i grupa parlamentarzystów. W 1995 r. z inicjatywy Unii Pracy uchwalono poprawkę do tej ustawy. Dodano do grona podmiotów grupę 500 tysięcy obywateli. Wedle ustawy Konstytucję miało uchwalić Zgromadzenie Narodowe w ramach trzech czytań. Jej uchwała wymagała aprobaty narodu, drogą referendum ogólnonarodowego. W 1992 r. wpłynęło siedem projektów konstytucyjnych. W 1993 r., w związku z nową kadencją Sejmu i Senatu, Komisja Konstytucyjna na nowo podjęła się zadania prac nad Konstytucją, co zrywało z zasadą dyskonstynuacji. W 1997 r. Zgromadzenie Narodowe podjęło uchwałę uchwalającą Konstytucję, zaś referendum odbyło się w maju 1997 r. Uchwalono ją 2 kwietnia, zaś weszłą w życie 17 października 1997 r.
10.11.2010
SYSTEM KANCLERSKI
Konstytucja RFN pochodzi z 1949 roku. Ustrojodawca niemiecki opierał się na różnych przesłankach. Niemałe znaczenie miały tu doświadczenia z funkcjonowaniem ustroju konstytucyjnego Republiki Weimarskiej, z drugiej zaś rozwiązania zastosowane w dobie III Rzeszy. W systemie kanclerskim szerokie uprawnienia posiada kanclerz, jako głowa rządu. Wiąże się to z osłabioną pozycją prawną prezydenta. Zachowuje on wprawdzie prawo rozwiązania parlamentu, ale nie może tego uczynić w każdym momencie, lecz w chwilach określonych ściśle przez konstytucję. Innym dość charakterystycznym rozwiązaniem systemu kanclerskiego jest konstruktywne wotum nieufności.
SYSTEM PREZYDENCKI
Swój pierwowzór wywodzi ze Stanów Zjednoczonych, a konkretnie z konstytucji USA z 1787 roku. Mimo upływu takiego okresu czasu jest ona w tym kraju aktualna. W praktyce wiele elementów uległo zmianie. Pierwszą z charakterystycznych cech jest skupienie egzekutywy w jednej osobie. Prezydent USA posiada uprawnienia głowy państwa i głowy rządu. Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych, które składają się na kilka etapów. Nie posiada on inicjatywy ustawodawczej. Administracja prezydencka to zbiór wysokich urzędników (sekretarze stanu), którzy podlegają prezydentowi. Jej członkowie nie mogą być członkami legislatywy. Inną z charakterystycznych cech systemu prezydenckich jest hamowanie zapędów egzekutywy i legislatywy. Działa on w warunkach dwupartyjności. Nie są one pod względem programowym jednolite.
SYSTEM PARLAMENTARNO-KOMITETOWY
W pełnej postaci występuje obecnie w Szwajcarii. Pierwszą cechą, jaką odróżnia ten system jest preponderancja parlamentu. Jest on najważniejszym czynnikiem ustrojowym. Podlega mu rząd i prezydent. Istnieje kreacyjna zależność między władzą wykonawczą a ustawodawczą. Zarówno o obsadzie rządu, jak i urzędu prezydenta decyduje parlament. Ministrami zostaję przedstawiciele wszystkich opcji politycznych, jakie wchodzą w skład parlamentu, jednak w odpowiedniej proporcji (decyduje wynik wyborów). Parlament wpływa na politykę rządu - ma prawo formułowania dyrektyw, które są dla rządu wiążące. Rząd ma bardzo słaby wpływ na parlament. Świadczy o tym prawo inicjatywy ustawodawczej i prawo zwołania posiedzenia parlamentu. Żaden organ nie może rozwiązać parlamentu, może to dokonać on sam w drodze samorozwiązania. Prezydent ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem.
SYSTEM MIESZANY/PÓŁPREZYDENCKI/SEMIPREZYDENCKI
Ukształtował się w czasach V Republiki Francuskiej. Konstytucja tegoż państwa była odpowiedzią na parlamentarno-gabinetowe praktyki III i IV Republiki Francuskiej. Według założeń tego systemu prezydent posiada wiele prerogatyw. Dysponuje on prawem weta ustawodawczego. Powołuje skład rządu. Rząd ten nie musi starać się o inwestyturę (wniosek o wotum zaufania). Może on działać w warunkach wielopartyjności. Nie jest to układ klasyczny, ale dwublokowy.
23.02.2011
Pozycja jednostki w państwie w myśl polskiej ustawy zasadniczej
Pierwsze zapisy dotyczące statusu jednostki w państwie znalazły się w Małej Konstytucji z 1992 r. W czasach PRL nie zostały one uregulowane. Dużą rolę w polskich rozwiązaniach dotyczących prawa człowieka mają międzynarodowe akty prawne, ratyfikowane umowy. Należą do nich m.in.: Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 roku czy Karta Praw Podstawowych, którą ratyfikowano wraz z ratyfikacją Traktatu Lizbońskiego.
Historycznie rzecz ujmując wpływ na uregulowania statutu jednostki w państwie miała MagnaCarta Libertatum. W polskim konstytucjonalizmie pierwsza generacja uregulowań dotyczących praw człowieka ma miejsce dopiero w XVIII wieku. Łączy się to z uchwaleniem Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela w 1789 r. Za przedmiot unormowania wzięła ona wolność słowa, równość wobec prawa, wolność wyznania. Podobne unormowania znalazły się również w Deklaracji Praw Wirginii. Literatura podaje również istnienie drugiej generacji praw człowieka. Nastąpiła ona na początku XX wieku. Inspiratorem praw człowieka owego czasu był Otto von Bismarck. Pomnikowym aktem prawnym poruszającym tę kwestię jest Konstytucja Republiki Weimarskiej z 1919 roku. Wprowadza ono m.in.: prawo do małżeństwa, prawo ochrony rodzin wielodzietnych, prawo ochrony młodzieży przed wyzyskiem i demoralizacją, czy obowiązek poprawy warunków pracy lub obowiązek państwa udzielenia zasiłku osobie bezrobotnej. Znaczny rozwój praw człowieka nastąpił po II wojnie światowej. Prawa człowieka w dziedzinie społecznej czy politycznej wchodzą w nową fazę. Zawarto je w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności czy Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966 roku. Rozwój ich idzie w parze z rozwojem ideologii „państwa dobrobytu”. Trzecia generacja praw człowieka pojawiła się pod koniec XX wieku. Należą do nich m.in.: prawo do dobrej administracji, prawo do niezanieczyszczonego środowiska, prawo do ochrony danych osobowych. Znajdują one swoje odbicie w ustawach zasadniczych wielu krajów.
Systemy ochrony praw człowieka:
ONZ - 10 grudnia 1945 r. ONZ uchwaliła Deklarację Praw Człowieka, która obowiązuje we wszystkich krajach członkowskich;
Rada Europy - Rada Europy uchwaliła w 1950 r. Konwencja Ochrony Praw Człowieka i Podstawowych Wolności - na straży praw człowieka stoi w jej myśl Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu;
Unia Europejska - uchwaliła ona Kartę Praw Podstawowych, obowiązującą wszystkich członków i Założycieli UE; ponadto niektóre zapisy dotyczące praw człowieka znalazły się w Traktacie Lizbońskim.
Prawa człowieka - pierwotne prawa w stosunku do władzy państwowej; przysługują one każdemu człowiekowi z powodu jego człowieczeństwa i posiadania godności ludzkiej, bez względu na jego przynależność państwową, rasę, religię, kolor skóry itd.
Prawa podstawowe - prawa jednostki, które zostały uregulowane w ramach danego systemu prawnego, mające rangę konstytucyjną.
Prawa podmiotowe - prawa wynikające z wynikających przepisów; jednostka może ich skutecznie dochodzić w postępowaniu przed organami władzy państwowej, zwłaszcza przed sądami. Rodzą one po stronie jednostki roszczenie, które możemy dochodzić w ramach określonych prawnie procedur.
Prawa obywatelskie - przysługują one osobom posiadającym obywatelstwo określonego państwa, o ile zastrzeże taki charakter prawa w przepisie.
Wolności człowieka - inaczej wolności osobiste; sfera życia jednostki niewynikająca z przepisów prawnych, lecz będąca wolną od ingerencji państwa.
Polski ustrojodawca podzielił w rozdziale II ustawy zasadniczej prawa człowieka na: wolności i prawa osobiste, wolności i prawa polityczne oraz wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne. Oddzielnie uregulowano trzy kluczowe zasady, za pomocą których należy ocenić pozycję jednostki w państwie: godności, równości i wolności. Godność jest niezbywalnym i przyrodzonym prawem człowieka. Uregulowano ja w artykule 30 Konstytucji. Wynika ona z człowieczeństwa i przysługuje każdemu człowiekowi w równym stopniu. Jest ona podstawą przy rozważaniu praw człowieka. Wykracza ona ewidentnie poza wymiar legislacyjny. Zasada wolności została zawarta w artykule 21 Konstytucji. Ujmuje ona zakaz zmuszania do dokonania czynności nienakazanych przez prawo, wymóg szanowania wolności i praw innych wobec każdego oraz gwarancję poddania wolności człowieka ochronie prawnej. Według prof. Garlickiego w aspekcie pozytywnym - wolność jest czynieniem tego, co nie jest prawnie zabronionym oraz negatywnym - nałożenie na jednostkę nakazu wykonania określonego działania może nastąpić tylko wtedy, gdy przewiduje to prawo. Zasada równości wobec prawa w polskiej Konstytucji ma trzy aspekty: równość wobec prawa, równość traktowania wszystkich przez władze publiczne oraz zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Niejednokrotnie prawo równości było przedmiotem postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.
W polskiej ustawie zasadniczej prawa i wolności przysługują każdemu człowiekowi i obywatelowi. Adresatem norm nie będzie zawsze każdy człowiek, lecz tylko obywatel polski. Podstawowe prawa człowieka przewidziane przez Konstytucję:
Prawo do ochrony życia - życie na każdym jego etapie jest chronione przez Konstytucję; dyskusje dotyczące tej kwestii trwają w kwestiach m.in.: aborcji, eutanazji czy kary śmierci;
Prawo do nietykalności i wolności osobistej - każdy człowiek winien być traktowany w sposób humanitarny; każda osoba pozbawiona praw w sposób bezprawny ma prawo do odszkodowania;
Prawo do domniemania niewinności - do momentu stwierdzenia winy prawomocnym wyrokiem sądu to prawo przysługuje każdemu oskarżonemu;
Zakaz stosowania tortur;
Prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki;
Prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego;
Prawo do ochrony czci i dobrego imienia;
Prawo do decydowania o swoim życiu osobistym;
Wolność wyrażania poglądów;
Wolność pozyskiwania i rozpowszechniania informacji;
Prawo dostępu człowieka do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych.
09.03.2011
Prawa człowieka w polskim konstytucjonalizmie
Prawa polityczne dotyczą swobody wypowiadania poglądów i tworzenia zrzeszeń. W tej kategorii mieści się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich, wolność zrzeszania się w stowarzyszeniach, partiach, związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników. W tej kwestii mieszczą się również prawa uczestnictwa w życiu publicznym:
Prawo uczestnictwa w wyborach i referendach,
Prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach,
Prawo do informacji o działalności władz i instytucji publicznych oraz osób pełniących funkcje publiczne,
Prawo do składania petycji, wniosków i skarg w interesie publicznym, własnym lub innej osoby (za jej zgodą), prawo inicjatywy ustawodawczej.
Kolejnym katalogiem praw przewidzianych w konstytucji to prawa ekonomiczne, socjalne, kulturalne. Są one trudne do zrealizowania, ze względu na sytuację w Polsce. Powodem problemów są ograniczenia natury ekonomicznej. Do grupy praw ekonomicznych zalicza się:
Prawo własności,
Prawo do innych praw majątkowych,
Prawo do dziedziczenia,
Prawo wolności wyboru i wykonywania zawodu,
Prawo do nauki,
Prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę czy inwalidztwo,
Prawo do ochrony zdrowia
Do grupy praw socjalnych doktryna zalicza:
Dochodzenie minimalnego wynagrodzenia za pracę,
Prawo do higienicznych i bezpiecznych warunków pracy,
Obowiązek udzielania przez władze publiczne pomocy niepełnosprawnym,
Obowiązek uwzględniania przez państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej dobra rodziny, w tym udzielanie przez władze publicznej pomocy przed i po urodzeniu dziecka,
Obowiązek prowadzenia przez władze publiczne polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne,
Prowadzenie przez władze publiczne polityki sprzyjającej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, ochrony konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.
Ustrojodawca zastrzega, iż jeśli wprowadzone jest ograniczenie dotyczące praw i wolności to może ono mieć miejsce tylko i wyłącznie w formie ustawowej. Wówczas spełniają one warunek legalności. Ponadto muszą być proporcjonalne (muszą być wprowadzone w określonym zakresie). W tym kontekście mówi się o zasadzie skuteczności (środki winny być skuteczne) oraz konieczności (środki stosowane przez ustrojodawca winny być jak najmniej uciążliwe dla obywateli), a także proporcjonalności (stopień użycia środków winien być proporcjonalny do zakładanego celu).
W razie wprowadzenia stanu nadzwyczajnego istnieje możliwość zniesienia praw człowieka.
Konstytucyjne obowiązki jednostki
Ustrojodawca wprowadza niezbyt wąski katalog obowiązków, jakie posiada każdy obywatel RP. Wyróżnia się:
Obowiązek obywatela RP do wierności wobec państwa i troski o dobro wspólne,
Obowiązek przestrzegania prawa RP,
Obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków określonych w ustawie,
Obowiązek obrony ojczyzny,
Obowiązek dbałości o stan środowiska i odpowiedzialności za pogorszenie jego stanu.
Instytucjami chroniącymi prawa oraz wolności człowieka, w myśl polskiej ustawy zasadniczej, są:
Prawo do wynagrodzenia szkody, jakiej wyrządził organ władzy publicznej przez swoje działanie niezgodne z prawem - to nie jest nowe rozwiązanie w polskim konstytucjonalizmie; swój pierwowzór bierze z konstytucji marcowej z 1921 r.; by móc dochodzić tej formy odszkodowania: musi zaistnieć szkoda, wyrządzić ją musi organ władzy publicznej oraz musi to być efekt działania lub zaniechania owego organu.
Prawo do sądu - każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd; na podstawie orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego ukształtowały się pewne prawidła w tej kwestii: dostęp do sądu, istnienie wypracowanych procedur sądowych umożliwiające dochodzenie swoich praw, ukształtowany model władzy sądowniczej oraz mechanizm egzekwowania wyroków władzy sądowniczej,
Zakaz zamykania drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych wolności lub praw,
Skarga konstytucyjna do Trybunału Konstytucyjnego,
Prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich.
Polski system parlamentarny
Polski ustrojodawca przy konstruowaniu polskiego systemu rządów przyjął parlamentarno -gabinetową formę. Jednakowoż to nie jest czysta forma, połączona z elementami systemu kanclerskiego i prezydenckiego.
Sejm i Senat z formalnego punktu widzenia są dwoma odrębnymi organami władzy państwowej. Ta dwuizbowość jest jednak niezbyt wyraźna. Powstają wiec pytania o cel powołania dwuizbowego parlamentu. Argumentem w tej kwestii są uwarunkowania historyczne, które mówią o dwuizbowej strukturze. Razem tworzą władzę ustawodawczą.Obie izby wybierane są na czteroletnią kadencję. Konstytucja dopuszcza możliwość skrócenia, jak również jej wydłużenia. Skrócenie kadencji może dojść do skutku, gdy takową decyzję podejmie Sejm albo Prezydent RP. W pierwszym przypadku chodzi o samorozwiązanie. Czym innym jest samorozwiązanie parlamentu, zaś czym innym jest skrócenie kadencji. Przy samorozwiązaniu parlament w danej kadencji przestaje funkcjonować, zaś przy skróceniu działa on dalej, aż do czasu zarządzenia wyborów. Z kadencją wiąże się pojęcie permanencji prac. Obie izby parlamentu opierają się na zasadzie ciągłości, co jest przeciwieństwem zasady sesyjności. Oznacza to, iż w każdym momencie parlament może zebrać się na posiedzenie. Zależy to od terminarza jego obrad, który ustala właściwy organ, oraz od decyzji uprawnionego organu. Jako sesję postrzega się możliwość zbierania się parlamentu tylko w określonych terminach, np. dwa razy do roku otwiera się czas sesji. Kluczowe znaczenie ma również posiedzenie, czyli okres czasu pracy parlamentu objęty jednym porządkiem obrad. Trwa ono w polskiej tradycji 2-3 dni. Zwołuje je Marszałek, który ustala również ich porządek.
23.03.2011
Parlament - ciąg dalszy
Funkcje Sejmu:
Ustawodawcza - polega na uchwalaniu ustaw,
Ustrojodawca - dotyczy uchwalania ustaw zmieniających Konstytucję,
Kontrolna - chodzi tu o kontrolowanie rządu; składają na nią się kilka instrumentów prawnych (np. wniosek o konstruktywne wotum nieufności, wniosek o wotum nieufności, absolutorium, interpelacje i zapytania poselskie), posiada ją tylko Sejm,
Kreacyjna - obsada stanowisk państwowych.
Funkcje Senatu są zbliżone, jednakże nie posiada on funkcji kontrolnej. W procesie legislacyjnym Senat ma nieco uboższe uprawnienia.
Organy Sejmu:
Kierownictwa wewnętrznego
Marszałek Sejmu - wybiera go Sejm na pierwszym posiedzeniu nowo wybranej izby, które prowadzi Marszałek Senior (wybierany przez Prezydenta RP), wniosek z kandydaturą może złożyć grupa co najmniej 15 posłów, wybór zapada bezwzględną większością przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (stosuje się tzw. system australijski w przypadku, gdyby takowa większość nie zaistniała), do grudnia 2009 r. sprawa odwołania Marszałka była dość niejasna - nie przewidziano takiej procedury, od tego czasu wprowadzono zasadę konstruktywnego wotum nieufności dla Marszałka (wniosek może złożyć grupa co najmniej 46 posłów; musi on zawierać imienne wskazanie nowego Marszałka), w przypadku jego śmierci urząd przejmuje najstarszy z wicemarszałków,
Kompetencje Marszałka Sejmu:
Zarządzanie wyborów Prezydenta RP,
Opiniowanie ustaw, których przepisy Trybunał Konstytucyjny uznał za częściowo niezgodne z Konstytucją,
Zastępca Prezydenta RP w przypadku opróżnienia urzędu lub tymczasowej niemożności wykonywania przez niego urzędu,
Reprezentuje Sejm na zewnątrz,
Zwołuje posiedzenia Sejmu (ma na to monopol),
Czuwa nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego organów,
Kieruje pracami Prezydium Sejmu i przewodzi jego pracom,
Zwołuje Konwent Seniorów, któremu przewodniczy,
Nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym i przyjmuje różne wnioski z nimi związane,
W jego ręku spoczywają instrumenty tzw. policji sesyjnej - ma zastosowanie gdy przemawiający poseł narusza przyjęty porządek obrad (mówi nie na temat) - dwukrotne przywołanie do rzeczy, po czym wyłącza on aparat nagłaśniający
Marszałek Senatu
Prezydium Sejmu - to organ umocowany wyłącznie w regulaminie izby, nie posiada rangi konstytucyjnej, za czasów małej konstytucji dokonano jego dekonstytucjonalizacji, liczba członków nie jest prawnie określona
Kompetencje Prezydium Sejmu:
Ustala plan prac po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów,
Ustala tygodnie posiedzeń,
Dokonuje wykładni regulaminu Sejmu,
Opiniuje sprawy wniesione przez Marszałków,
Organizuje współpracę między komisjami i koordynuje ich działania,
Ustala zasady doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i jego organów,
Powołuje doradców sejmowych,
Ustala zasady korzystania z opinii i ekspertyz,
Dokonuje innych czynności wynikających z regulaminu.
Prezydium Senatu
Pomocnicze
Konwent Seniorów
Komisje sejmowe i senackie
Sekretarze
30.03.2011
Parlament - ciąg dalszy
Konwent Seniorów swoim rodowodem sięga okres międzywojnia. Politycy wchodzący w skład Konwentu Seniorów mogą omówić sporne kwestie za zamkniętymi drzwiami. Ta materia została uregulowana w sposób, jakoby z zebrań Konwentu Seniorów robione są zapisy, a nie sprawozdania.
W skład Konwentu wchodzi całe Prezydium danej izby (Marszałek i wicemarszałkowie) oraz przewodniczący/wiceprzewodniczący/przedstawiciele klubów parlamentarnych (w zależności od sytuacji wewnątrzpartyjnej) oraz kół poselskich (muszą to być koła, które do Sejmu weszły z odrębnej listy).
Nie jest on zdolny do podejmowania władczych rozstrzygnięć. Jego uprawnienia mają jedynie charakter opiniodawczy. W wielu przypadkach ustalenia Konwentu traktuje się jako wiążące (politycznie). Uchwały Konwentu (wymagają one jednomyślności izby - nie ma co prawda regulacji prawnej na ten temat, jednak przyjęty zwyczaj konstytucyjny, by stanowisko Konwentu miało charakter jednomyślny) stanowią opinię w takich sprawach, jak:
Projekty planów prac Sejmu,
Projekty porządku dziennego posiedzenia,
Wnioski co do trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego posiedzenia,
Wnioski co do trybu wyboru przez Sejm jego organów,
Zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu,
Inne sprawy przedłożone przez Marszałka Sejmu.
Podobne uprawnienia ma Konwent Seniorów działający przy Senacie.
Komisje sejmowe odgrywają szczególna rolę, co wynika z funkcji kontrolnej. Komisje sejmowe można podzielić w następujący sposób:
Ze względu na okres działania:
Stałe - są one w znacznej większości, jako, że są to organy umocowane w regulaminie Sejmu; działają z mocy prawa (nie muszą być powoływane) - Parlament jedynie na pierwszym posiedzeniu powołuje jej skład; skład komisji powoływany jest przez złożenie wniosku przez Prezydium (które zasięga opinii Konwentu Seniorów), jednakże w praktyce działania te mają charakter czysto polityczny,
Nadzwyczajne - mają one umocowanie uchwały sejmowej; charakterystyczna dla nich jest kwestia tymczasowości - może to być zarówno dana część kadencji, jak również jej całość; ustawa nie precyzuje czasu, w którym może działać,
Śledcze,
Ze względu na przedmiot prac
Resortowe - ich przedmiot prac pokrywa się z przedmiotem prac określonego ministerstwa; posłowie w niej zasiadający mogą monitorować działalność danego ministerstwa wchodzącego w skład rządu;
Nadzwyczajne - przedmiot ich prac musi określić regulamin Sejmu;
Śledcze - Konstytucja RP w artykule 111 mówi, iż Sejm powołuje owe komisje do zbadania określonej sprawy; jest uregulowana ponadto w Ustawie o komisji śledczej oraz regulaminie Sejmu; w jej skład wchodzi najwyżej 11 członków; muszą się w niej znaleźć (w odpowiednich proporcjach) przedstawiciele wszystkich sił politycznych w danej kadencji parlamentu.
Ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora pochodzi z 9 maja 1996 r. Regulacja owa ma charakter ramowy. Posłowie i senatorowie, na jego podstawie mogą tworzyć kluby i koła. Rozwija je regulamin izby. Klub może założyć grupa co najmniej 3 senatorów albo 15 posłów, zaś koło może założyć grupa co najmniej 3 posłów. Posłowie i senatorowie nie mają obowiązku przynależności do koła czy klubu, choć tego rodzaju status umniejsza jego pozycji w parlamencie. Ważniejszy wpływ mają posłowie zrzeszeni w kluby i koła. Obecnie można mówić o oligierchizacji życia politycznego - życie parlamentowi nadają polityczni oligarchowie (często członkowie rządu), co umniejsza rolę posła do swoistej roli „maszynki do głosowania”. Rejestracji klubu lub koła dokonuje się po spełnieniu określonych warunków liczbowych. Partia tworzy swój statut lub regulamin wewnętrzny. Następnie powołuje władze koła. Potem przewodniczący zgłasza fakt powstania owego zrzeszenia Marszałkowi Sejmu, który przyjmuje do wiadomości. Tworzone są one na zasadzie politycznej. Oznacza to, iż kluby i koła złożone są z reprezentantów określonej partii politycznej.
Procedura legislacyjna
Postępowanie legislacyjne złożone jest z wielu etapów. W pierwszej kolejności projekt trafia pod obrady izb. Stąd też musi mieć miejsce inicjatywa ustawodawcza, regulowana przez Konstytucję RP. Do marszałka Sejmu projekt ustawy mogą zgłosić: grupa co najmniej 15 posłów lub komisja sejmowa, Senat (grupa co najmniej 10 senatorów lub komisja senacka), grupa co najmniej 100 tysięcy obywateli, Rada Ministrów oraz Prezydent RP.
13.04.2011
Procedura legislacyjna - ciąg dalszy
Obrady składa się z kilku stadiów. W pierwszej kolejności wywołuje się sprawę, będącą przedmiotem obrad. Następnie poseł-sprawozdawca przedstawia zdanie komisji oraz przedstawia on wnioski mniejszości. Każdy poseł ma 10 minut na własne wystąpienie. Ewentualnie przysługuje mu kolejne 5 minut na uzupełnienie własnego przemówienia. Ponadto przysługuje mu czas na naprawę błędnie przytoczonej lub niezrozumiałej wypowiedzi.Listę mówców na poszczególnych obradach prowadzą sekretarze. Posłowie wychodzą na trybunę według kolejności opracowanej przez listę mówców, co jest przejawem ochrony praw opozycji.
Rodzaje większości w polskim parlamencie:
Zwykła - głosy ZA konfrontuje się z głosami PRZECIW, przy czym głosów WSTRZYMUJĄCYCH SIĘ nie uwzględnia,
Bezwzględna - głosów ZA jest więcej niż PRZECIW i WSTRZYMUJĄCYCH SIĘ razem wziętych,
Kwalifikowana - musi być przekroczony próg np. 2/3 czy 3/5 głosów.
Kworum jest restrykcją formalną, od spełnienia której określa się ważność głosowania. Jest to konieczne, by dane głosowanie było ważne.
Funkcja kontrolna Sejmu
Jedną z podstawowych funkcji Sejmu jest funkcja kontrolna. To rzecz oczywista, by Sejm mógł skutecznie kontrolować rząd. Kontrola ta nie może być utożsamiana na nadzorem.
Podstawowymi urządzeniami kontrolnymi (niewywołującymi skutków prawnych, lecz ważnych politycznie) są środki przedstawiające postulaty i apele w stronę rządu przez parlament. Chodzi tu bowiem o rezolucje, apele czy oświadczenia.
Funkcję kontrolną sprawują również komisje sejmowe. Mają one prawo do informacji i sprawozdań od rządu w określonej sprawie. Mogą żądać obecności na posiedzeniu komisji poszczególnych członków Rady Ministrów. Wiąże się z tym prawo do wyjaśnień od obecnych na posiedzeniu członków rządu. Oprócz tego komisje uchwalają tzw. dezyderaty i opinie. Dezyderatem jest uchwała, która jest wydawana w określonych sprawach. Może on być zaadresowany do określonego kręgu adresatów (cała Rada Ministrów lub jej poszczególni członkowie, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prokurator Generalny, Generalny Inspektor Pracy). Opinia komisji zawiera jedynie jej stanowisko w określonej sprawie. Poza wskazanymi wyżej podmiotami mogą one kierować opinie do innych wyższych urzędów państwowych.
Istotnym elementem funkcji kontrolnej komisji są komisje śledcze. Ma ono prawo (w okresie określonym ustawą) wzywać i przesłuchiwać każdą osobę na okoliczność sprawy będącą przedmiotem komisji. Każdy wezwany ma obowiązek stawiennictwa i złożenia zeznań przed komisją. Swego czasu istniał dylemat, czy wezwanie przed komisję śledczą jest skuteczne wobec Prezydenta RP. Sytuacja taka pojawiła się w sprawie przeciwko Prezesowi ORLENU, kiedy to wezwano przed komisje ówczesnego Prezydenta RP A. Kwaśniewskiego. Komisje działają na podstawie Kodeksu Postępowania Karnego, o czym mówi osobny przepis.
Innym instrumentem kontroli parlamentarnej są procedury interpelacyjne. Jest to bardzo złożona kwestia. To indywidualne prawo poselskie, wywodzące się z XIX-wiecznej Francji. Interpelacja została uregulowana w artykule 115 Konstytucji RP. Bardziej szczegółowo reguluje kwestie interpelacji regulamin Sejmu. Składa je indywidualny poseł. Adresuje je do wybranego członka rządu za pośrednictwem Marszałka Sejmu.W swej treści powinna ona zawierać zwięzły opis stanu faktycznego i wynikające zeń pytanie. Jednak istotne jest to, iż interpelacja dotyczy spraw o szczególnym charakterze.Ten element sprawia, iż instytucja ta różni się od zapytania poselskiego, któro ma również formę pisemną i adresowana jest do członka rządu, przy czym przedmiotem zapytania są sprawy niższej rangi.W obu przypadkach interpelowany minister musi udzielić odpowiedzi w ciągu 21 dni. W praktyce ustrojowej posłowie bardzo często mylą interpelacje z zapytaniem, wnosząc w ramach tych środków sprawy, które nie kwalifikują się pod ich użycie.
Pytania w sprawach bieżących są nawiązaniem do procedur, w ramach których stworzone są warunki do wymiany poglądów między parlamentem a rządem. Informacje w sprawach bieżących (co innego niż pytania w sprawach bieżących) składa grupa co najmniej 15 posłów.
1