Notowanie i streszczanie tekstu naukowego
Reguły efektywnego korzystania z lektury tekstu naukowego
kwestia identyfikacji słów kluczowych w tekście naukowym
konspekt lektury - sposoby streszczania tekstów
rodzaje notowania wykładów i dyskusji (dosłowne, streszczające, kategoryzujące, mapy mentalne)
Notowanie tekstu naukowego:
Odróżnijmy dwie sytuacje:
a) notowanie lektury
b) notowanie wykładu/dyskusji
Notowanie zwiększa korzyści z lektury i wykładów
O korzyści wyniesionej z lektury decydują w zasadzie trzy czynniki
dobór lektury
odpowiednia szybkość czytania:
umiejętność konspektowania lektury
Ad a. Dobór lektury: Dobór książek to inaczej konstruowanie bibliografii - wykazu publikacji, po które sięgnąć warto w związku z problemem czy przedmiotem, który analizujemy. Będzie mowa o budowaniu bibliografii w innym miejscu. Teraz o kilku fundamentalnych zasadach:
Dla trafnego wyboru warto przyswoić sobie umiejętność szybkiego przeglądania treści książek. Na co zwrócić uwagę?
autor - co mówi to nazwisko? Znany czy nieznany mi? Polski czy zagraniczny - jeżeli zagraniczny - kto tłumaczył?)
tytuł: informuje o ogólnym zakresie treści, zagadnieniu, którego praca dotyczy)
rok wydania - które wydanie? Jeśli książka ma kilka wydań, to znaczy, że istniał na nią popyt! Dodatkowo sprawdzamy, czy to wydanie, które mamy w ręku jest zmienione czy też nie. Jeśli zmienione, to autor wprowadził poprawki - zaktualizował treść, uwzględnił sugestie czytelników, kolejnych recenzentów itp.
Spis rzeczy - informuje szczegółowiej o treści książki; o układzie treści, pozwala zorientować się, czy mogę liczyć na kwestie, które mnie interesują
Indeks rzeczowy i indeks nazwisk - czy są oba lub jeden z nich? Indeks rzeczowy pokazuje pojęcia, do których odwołuje się autor w pracy, indeks nazwisk to cytowani w publikacji autorzy
Przedmowa - kto ją pisał? Kto poleca książkę? Czy sam autor, czy ktoś inny? Książki wybitnych autorów - naukowców tłumaczone na język polski są często poprzedzane przedmową pisaną przez nasze znakomitości naukowe. Warto zwrócić uwagę na kilka pierwszych i końcowych akapitów przedmowy - precyzują one problem, którego dotyczy książka
Wydawnictwo - kto jest wydawcą? Wydawnictwo specjalistyczne o zasłużonej renomie (PWN, PWE, PZWL itp.) specjalistyczne mniej znane, w ogóle nieznane itp. Szanowane oficyny wydawnicze bardzo dbają o dobór autorów, wymagają wielu recenzji (np. Grenwood Praeger daje pracę do oceny kilku recenzentom, nie jednemu czy dwóm)
Bibliografia- warto przejrzeć bibliografię zamieszczoną na końcu książki - poinformuje nas ona o kontekście, w jakim osadzona jest problematyka książki; o zakresie źródeł; na tej podstawie łatwiej będzie można ocenić przydatność publikacji do własnych celów.
Ponadto - łatwiej dokonuje trafnego wyboru lektury ta osoba, która już zna trochę dane zagadnienie: ktoś taki wie, czego się po danym autorze spodziewać, kto pisze jasno, kto zawile, kto jest autorem rzetelnym i wiarygodnym, kto zaś nie.
Pamiętajmy również, że są książki, które warto czytać i takie, do których warto może sięgać, lecz w „dalszej kolejności”. Przykład: literatura „poradnikowa” na tematy w rodzaju: jak zrobić karierę? Jak osiągnąć sukces? Jak skutecznie wpływać na ludzi? Jak pomnożyć swoje oszczędności? pisane przez nieznanych szerzej autorów. Cechą tych książek jest dość dowolna interpretacja wyników badań naukowych, selektywny dobór treści „pod założoną tezę” (pokazujący na przykład jednostronnie sytuacje, które zgadzają się z założeniami autora i pomijający wyniki badań nie zgadzające się z tezą). Jeśli jednak podobny tytuł jest dziełem wybitnego badacza (np. Cialdiniego), warto po taką lekturę sięgnąć.
Ad. B Odpowiednia szybkość czytania:
Większość ludzi bardzo wcześnie przestaje doskonalić swój sposób czytania; w związku z tym czytamy na ogół wolno - około 200 słów na minutę. Po nabyciu pewnej wprawy można to tempo zwiększyć do 500 słów na minutę. Czytamy wtedy szybciej i uwaga: z lepszym zrozumieniem treści! Rekordziści czytają z niewiarygodną szybkością 16 tysięcy słów na minutę. Lektura Trylogii Sienkiewicza zajmuje wówczas około 1,5h.
Co dzieje się wtedy, gdy czytamy wolno? Oko czytającego zatrzymuje się na każdym słowie. Zwiększenie szybkości czytania polega na ogarnianiu wzrokiem od razu kilku słów za jednym rzutem oka, czytamy szybciej, gdyż oko zatrzymuje się rzadziej, lepiej też rozumiemy, bo do naszej świadomości trafiają od razu całej jednostki myślowe, a nie pojedyncze słowa, które należy dopiero ze sobą połączyć.
Jak można sobie przyswoić nawyk szybkiego czytania?
Czytając książki, należy starać się stopniowo ogarniać coraz większą liczbę słów; poczynając od dwóch do pięciu, starając się ogarniać wzrokiem całe akapity lub szpalty. Nadają się do tych ćwiczeń artykuły popularnonaukowe, lecz nie za bardzo powieści; tekst musi przedstawiać pewien poziom trudności - nie bardzo duży, lecz taki, z jaki spotykamy się w artykułach popularnonaukowych (Świat Nauki, Wiedza i Życie)
Czytając, nie należy wracać do przeczytanych już słów i zdań. Jeśli dziej się tak przy tekście o małym stopniu trudności, świadczy to o tym, ze nie skupiamy uwagi na tym, co robimy;
Czytamy tylko oczyma - nie wymawiamy bezdźwięcznie słów; tzw. cicha artykulacja jest zmorą utrudniającą szybkie czytanie.
Po przeczytaniu szybko pewnej partii tekstu , warto zrobić w pamięci krótki przegląd zawartych w tekście myśli; trzeba to uczynić, żeby kontrolować uwagę - jeśli interesuje nas tylko szybkość czytania, przestajemy zwracać uwagę na treść!
Nie zawsze pożądane jest szybkie czytanie - jeśli zaczynamy studiować jakąś dziedzinę, jeśli wiele pojęć jest dla nas nowych lub narusza nasze sposoby ich rozumienia - wówczas lepiej czytać wolniej! Nie ma bezwzględnego zalecenia szybkiego czytania: to zależy od tego, czy tekst skłania nas do myślenia, zastanowienia - jeśli tak, wtedy lepiej czytać wolniej, nie koncentrować się na szybkości.
Kiedy czytamy całość książki, kiedy fragmenty?
Osoba, która zna przedmiot, po przejrzeniu całej publikacji wybiera do czytania nie całe książki, lecz rozdziały lub nawet fragmenty rozdziałów; dlaczego? Dlatego, że w większości prac pierwsze rozdziały poświęcone są odniesieniu tez autora do istniejącego już dorobku - autor dokonuje przeglądu, krytycznej analizy i oceny prac powstałych wcześniej, polemizuje ze stanowiskami innych autorów. Jeśli znamy historię badań w danej dziedzinie nauki - nie potrzebujemy za każdym razem czytać całej książki, zwłaszcza zaś rozdziałów poświęconych przeglądom wcześniejszych badań. Część książki poświęcona jest omówieniu metod i badań, które zastosował autor - jeśli znamy już zagadnienie - tego też z reguły nie czytamy
Całe prace studiujemy w pierwszych etapach zapoznawania się z przedmiotem czy problemem - obowiązuje wtedy reguła sięgania do oryginalnych prac, podstawowych dla danej dziedziny. Podstawowa praca to taka, która wyznaczyła na wiele lat horyzont dalszych badań (przykłady: w socjologii prace M. Webera nad zależnością między gospodarką i etyką, w ekonomii - prace Johna Maynarda Keynesa na temat „ekonomii mieszanej”, akcentującej zarówno rolę państwa, jak i sektora prywatnego w gospodarce, w psychologii - prace Zygmunta Freuda, wprowadzające nowy psychologiczny model człowieka itp.)
Ad c. Konspektowanie tekstu naukowego: konspektowanie to tyle, co sporządzanie na piśmie planu i streszczenia w punktach ważnych rozdziałów czy fragmentów książki.
Konspektowanie ułatwia zapamiętanie treści z następujących powodów:
Koncentrujemy uwagę na lekturze w o wiele większym stopniu niż w trakcie samego czytania; przy większej koncentracji uwagi lepiej zapamiętujemy;
Uruchamia się tzw. pamięć sensomotoryczna, o znaczy pamięć wykonywanych ruchów - co szczególnie pomaga osobom preferującym tzw. kinetyczny styl uczenia się i styl uczenia się poprzez „pisanie-czytanie”
Następuje systematyzacja materiału; punkty konspektu zawierają strukturę tekstu, korespondujące ciągi rozumowania. Jeśli wyrażamy przeczytaną treść własnymi słowami, następuje coś jeszcze - mianowicie skojarzenie nowego materiału z materiałem już znanym. Sprzyja to bardzo zarówno szybkości, jak i trwałości zapamiętywania
Konspekt jest bardzo wygodnym pomocnikiem pamięci - daną treść można sobie przypomnieć i powtórzyć znacznie szybciej, niż wtedy, gdybyśmy ponownie sięgali do obszernego rozdziału książki. Przeglądnięcie konspektu zajmuje zdecydowanie mniej czasu.
Jak jednak konspektujemy?
J. Rudniański wymienia dwie metody konspektowania: tradycyjna i szybkościową;
Metoda tradycyjna polega na dokładnym notowaniu treści książki/innej publikacji, słowami autora, akapit po akapicie. W rezultacie objętość konspektu dorównuje objętości książki. Jest czasochłonna.
Metoda szybkościowa: wymaga mniej czasu lecz więcej wysiłku! Streszczamy własnymi słowami i dokonujemy wyboru zapisywanych treści.
Metoda szybkościowa zakłada następujące etapy:
przed przystąpieniem do notowania treści lektury, zaleca się dwukrotne przeczytanie fragmentu tekstu - raz pobieżnie, raz uważnie. Przy drugim czytaniu podkreślamy najbardziej istotne treści (słowa lub zdania) - przy pierwszym, pobieżnym czytaniu nie śledzimy dostatecznie uważnie treści rozumowania autora.
Jeśli książka jest wypożyczona z biblioteki - zaleca się robienie delikatnych adnotacji ołówkiem na marginesie tekstu, żeby później można było łatwo wymazać nasze uwagi (w niektórych bibliotekach pozwala się jednak czytelnikom notować na marginesach książek, traktując to jako pomoc dla następnych czytelników). Jeśli to nasza własna książka - możemy zaznaczać ważne partie tekstu w sposób, który najbardziej nam odpowiada
podkreślanie jest sposobem oznakowania tekstu przez czytającego, jest wstępną systematyzacją i skraca czas konspektowania! Nie należy podkreślać za dużo - jeśli podkreśleń jest co nie miara, tracą one sens jako sposób wyodrębnienia ważnych treści;
należy podkreślać słowa kluczowe w tekście i grupy słów łączące się w ciągi rozumowania. Słowa klucze - lub kluczowe: w tekście to te, przy pomocy których autor formułuje swoją tezę lub hipotezę, której prawdziwości stara się dowieść, które tworzą jego model pojęciowy, użyty w pracy dla opisania przedmiotu rozważań. Znajomość słów kluczowych w tekście jest ważna, ponieważ bez nich nie ogarniemy sposobu rozumowania autora, pominiemy ważne wątki - w ogóle - przeczytamy jakąś inną książkę niż ta, którą napisał autor.
I. Słowa kluczowe występują już w tytule publikacji, choć nie musi to być regułą - pamiętajmy, że tekst naukowy też podlega prawom popytu i podaży, stąd czasem trudno na podstawie tytułu orzec, jaka jest teza tekstu. Na podstawie tytułu
„McDonaldyzacja społeczeństwa” nie jesteśmy w stanie wyobrazić sobie od razu, o co chodzi w książce - trzeba sięgnąć głębiej do tekstu, do indeksu rzeczowego, gdzie uzyskamy informację na temat tego, jakie kategorie pojęciowe oprócz tych są w książce używane.
Więcej jesteśmy w stanie wywnioskować z tytułu książki „Zderzenie cywilizacji”, wiemy, że dotyczyć ona będzie konfliktu między czymś, co autor nazywa cywilizacjami. Zderzenie i cywilizacja - to dwa słowa w tytule, zapowiadające treść całości.
Jeśli zaś mamy do czynienia z książką zatytułowaną „Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw”, to tytuł dość dokładnie ilustruje intencję autora i dość jasno anonsuje treść. Wiemy, że książka dotyczy psychologii, dotyczy prawidłowości i dotyczy postaw. Jeżeli jednak poszukujemy wiedzy na temat zależności postaw od kultury, to książka ta nie będzie dla nas zbyt przydatna.
II. Słowa kluczowe książki można też zidentyfikować korzystając z indeksu rzeczowego na końcu książki:
W książce Maxa Webera „Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej” znajduje się wyjątkowo obszerny indeks rzeczowy obejmujący 31 stron. To wykaz pojęć wykorzystany przez autora w książce wraz z podaniem stron, na których owe słowa zostały użyte. Słowo „biurokracja” pojawia się na przykład w ponad 120 przypadkach, podczas gdy słowo „bractwo” jedynie dwa razy. Dla zrozumienia lektury ważniejsze jest zatem zapoznanie się ze znaczeniem pojęcia biurokracja, niż pojęcia „bractwo”. Podobnie często co biurokracja, używane jest słowo „stan”, charyzma, gospodarka, kapitalizm, prawo, państwo, racjonalność, religijność. To są słowa kluczowe w pracy Webera - stanowią one fundament aparatu pojęciowego, przy pomocy którego autor rozważa relacje między gospodarką i społeczeństwem.
III. Wreszcie - słowa kluczowe - czy raczej ich rolę w tekście - można zidentyfikować w toku lektury - śledząc rozumowanie autora, przedstawiane przezeń argumenty i dowody.
Konspekt winien być pisany na oddzielnych kartkach, jednostronnie, z marginesem górnym i bocznym; każda strona powinna mieć swój „identyfikator” na marginesie górnym piszemy nazwisko autora, i tytuł książki (w skrócie - chodzi o to, by pisać jak najmniej), miejsce i rok wydania. Jeśli konspekt sporządzamy w edytorze tekstów, nie ma problemu z przeklejaniem tych informacji na kolejne strony. Strony trzeba ponumerować (lub scalić w jeden dokument). Jest to ważne, ponieważ z konspektu możemy wówczas korzystać na różne sposoby - na przykład tworząc własną klasyfikację perspektyw ujmowania jakiegoś problemu przez różnych autorów przeczytanych książek.
Jedna tylko strona powinna być zapisana notatkami z lektury - na drugiej, wolnej stronie , możemy notować własne uwagi i spostrzeżenia.
Ważne jest, aby obok zanotowanych cytatów - zanotować też stronę, z której zostały zaczerpnięte! Ma to ogromne znaczenie, jeśli przygotowujemy na przykład własną pracę magisterską, esej, referat lub artykuł. W przypisach należy koniecznie podawać strony - jeśli tego nie uczynimy w trakcie konspektowania, trzeba będzie raz jeszcze wracać do wszystkich przeczytanych książek i sprawdzać, na które stronie znajdował się cytat. Dlatego ważny jest margines (prawy lub lewy - to nie ma znaczenia - zależy od naszych przyzwyczajeń). Na marginesie oznaczamy tytuły lu hasła, które pozwolą nam natychmiast zorientować się, czego dotyczy treść sporządzonych notatek.
Kartka papieru znormalizowanego formatu (lepiej mniejszego niż A4 - połowa A4, ponieważ łatwiej ogarnąć całość strony. Orientacja pozioma raczej niż pionowa -
Jak pisać? Piszemy zdaniami krótkimi, unikając orzeczeń, zaimków wskazujących, imiesłowów itp. Przy pisaniu konspektu można wykorzystywać szereg znanych nam symboli matematycznych czy logicznych (równość, nierówność, dodawanie, zawieranie się, kwantyfikatory itp.) Możemy przy ich pomocy skracać czas sporządzania konspektu. Możemy też, rzecz jasna, wymyślić swoje własne oznaczenia - pod warunkiem jednak, że zapamiętamy ich znaczenie i będziemy konsekwentnie używać
Pisać pełnymi słowami raczej niż skrótami: u większości z nas występuje przewaga pamięci wzrokowej - jeśli mamy tego rodzaju preferencję uczenia się - wówczas pełne słowo a nie jego skrót jest lepiej rozpoznawalne i zapamiętywane.
Wreszcie - nie każdy tekst trzeba konspektować; czasem - jeśli mamy książkę na własność - wystarczy podkreślanie lub umieszczanie adnotacji na marginesach; w ten sposób przygotowujemy tekst do późniejszego korzystania z niego, podczas repetytoriów, przypominania sobie treści czy po prostu podczas przygotowania do egzaminu;
Notowanie wykładów i dyskusji
Odmienność sytuacji -
czas jest limitowany - nie możemy wracać wtedy, kiedy chcemy, do tego, co powiedział wykładowca; możemy poprosić o powtórzenie, objaśnienie - lecz nie możemy tego robić nagminnie; czas wykładu jest ograniczony
nie mamy komfortu lektury - izolacji, możliwości przyjęcia wygodnej pozycji
łatwo o „szumy”, zakłócenia wynikające zarówno z cech wykładowcy (dykcja, natężenie głosu) jak i publiki (hałas, trudność skupienia się)
Można nie notować i liczyć na notatki kogoś innego - to jest wcale nierzadko stosowane rozwiązanie sytuacji, lecz złe; osoba ucząca się z takich notatek NIE KORZYSTA ZE SWOJEGO STYLU UCZENIA SIĘ, nie wykorzystuje swoich specyficznych inklinacji i talentów w uczeniu się
Można nagrywać i ponownie odtwarzać, notując. Jest to jednak wykonywanie pracy zgodnie z zasadą „co masz zrobić dzisiaj, zrób jutro”
Można nagrać wykład, przepisać i sprzedawać - proszę jednak pamiętać o prawach autorskich - korzystamy bowiem z efektów cudzej pracy
Najlepsze rozwiązanie dla większości osób - to notowanie w trakcie wykładu
Jakie rodzaje notowania można w tym przypadku wyróżnić?
dosłowne,
streszczające,
kategoryzujące,
mapy mentalne
Oczywiście - wszystkie te metody mogą być także stosowane do streszczania lektur
Notowanie dosłowne - polega na zapisywaniu treści wykładu bez skrótów i streszczeń. Wymaga umiejętności bardzo szybkiego pisania lub też posłużenia się specjalnymi znakami, takimi np. jak w stenografii. Stenografia to sposób szybkiego pisania polegający na posługiwaniu się symbolami lub skrótami liter, słów, i zdań. Stenografowanie było kiedyś dość powszechne - organizowano kursy przygotowujące do stenografowania. Spośród znanych postaci stenografii używali na przykład George Bernard Shaw, Samuel Pepys. Wiele dzieł literackich zachowało się dzięki zastosowaniu stenografii (m.in. dzieła Szekspira). Dziś bywa używane w sądownictwie, notowaniu przebiegu debat legislacyjnych.
Zapis dosłowny jest bardzo wymagający - nie jest możliwy bez podzielności uwagi i pewnej zdolności do izolacji od otoczenia. Jeśli ktoś posiada takie umiejętności - zazwyczaj radzi sobie dobrze z egzaminami w czasie studiów.
Notowanie streszczające: zapisywanie połączone z intelektualną obróbką tekstu słuchanego. Streszczanie oznacza selekcjonowanie treści istotnych, wątków i etapów rozumowania i zapisywanie tylko tych treści. W gruncie rzeczy chodzi o definicje pojęć, tezy, argumenty za i przeciw tezom, założenia i konkluzje rozumowania. Ten rodzaj notowania jest szczególnie dobrze „dopasowany” do wykładów, które mają strukturę (układ) dowodu (przedstawienie tezy/hipotezy - definicje pojęć, prezentacja metody dowodzenia, prezentacja argumentów „za i przeciw”, wnioski).
Metoda streszczenia jest również wskazana w przypadku wykładów których celem jest rekonstrukcja rozumowania jakiegoś autora (wykłady z filozofii), prezentacja struktury jakiegoś kierunku myśli lub teorii.
Metoda ta jest wskazana także wtedy, gdy wykład jest wprowadzeniem do jakiejś dyscypliny wiedzy - jest prezentacją jej mapy poznawczej. Zazwyczaj przedstawia się w toku takiego wykładu poglądy na przedmiot, język i metody dyscypliny naukowej.
Nie każdy wykład daje się zapisać w ten sposób - są wykłady, na przykład z historii sztuki, gdzie znaczną część czasu wykładowca poświęca na opis charakterystycznych cech stylu danej epoki lub autora. Jeśli wykładowca dokonał już wyboru najistotniejszych cech stylu i poświęca im wykład, trudno dokonywać tego wyboru raz jeszcze i stawiać się w roli eksperta. Wówczas trzeba notować wszystko.
Notowanie kategoryzujące: polega na zaliczaniu treści wykładu - wątków, argumentów, definicji - do ogólniejszych klas zagadnień, znanych słuchaczowi, na przyporządkowaniu ich do osobistej mapy wiedzy. Notujący zapisuje wówczas to, co jest dla niego nowe i równocześnie przyporządkowuje te nowe treści do swojego schematu klasyfikacyjnego problematyki danej dyscypliny naukowej.
Warunkiem stosowania tego zapisu jest posiadanie stosunkowo rozległej wiedzy z dziedziny, której wykład dotyczy; Do tego typu notowania należy się starannie przygotować - początkujący studenci nie korzystają z tej metody zapisu.
Mapy mentalne: notowanie polegające na obrazowaniu struktury rozumowania. Chodzi o wizualizację związków między pojęciami lub sądami. Mapy mentalne występują pod wieloma różnymi nazwami: sieci sądów, struktury poznawcze, mapy semantyczne, mapy logiczne. Podobnie jak w przypadku notowania streszczającego i kategoryzującego wymagana jest duża aktywność intelektualna.
Rozważmy przykład mapy logicznej:
Słowo kluczowe lub teza znajduje się w centrum - jest połączone z wieloma innymi. Jest węzłem w którym skupiają się połączenia.
Podczas wykładu z ekonomii pojęciem takim może być np. wymiana lub rynek. Każde z tych pojęć można połączyć z klasami pojęć zależnych. Jaka mapa powstaje?
wychodzimy od centralnej idei - jest ona wyraźnie zdefiniowana - umieszczona w środku
położenie innych idei - pojęć pokazuje, jakie jest ich znaczenie w porównaniu z pozostałymi: im bliżej środka, tym większe znaczenie
wyraźnie widać związki między pojęciami - sądami
schemat łatwo jest poprawić i przeglądać
struktura ma charakter tymczasowy - może asymilować nowe elementy i przystosowywać się do nich
proces kreślenia mapy poznawczej jest „otwarty” - nie prowadzi do jedynie słusznych wniosków i nie hamuje poszukiwania związków
każdy schemat jest swoisty - indywidualny: łatwo zatem przywołać go z pamięci i powtarzać
Oznaczenia, które można wykorzystać w trakcie kreślenia map poznawczych
Pajęczyna
Ogniwa:
Powiązania:
Całość - część:
Kolejność lub pozycja w hierarchii:
Łączenie w zbiory - ilustrowanie zakresów pojęć:
Sieć:
Ogólne zasady notowania wykładów:
Motywy notowania:
z powodu zainteresowanie treścią wykładu - zainteresowania daną dziedziną wiedzy można wówczas mówić o zainteresowaniu bezpośrednim
w zamiarze zdania egzaminu - mówimy o zainteresowaniu pośrednim
Są to całkiem równorzędne powody notowania - żaden z nich nie może być określony jako „moralnie lepszy lub gorszy”. Nie są to też powody rozłączne - w jakimś sensie oba motywy występują u każdej osoby.
1. Notować powinni przede wszystkim ci, którzy nie są zainteresowani wykładanym przedmiotem, a jedynie pragną zdać egzamin;
2. Ci spośród studentów, u których przeważa zainteresowanie bezpośrednie - zapamiętają wykład równie dobrze NIE NOTUJĄC. Ale uwaga: zapamiętają na krótko. Jeśli chcemy zapamiętać trwale - także notujemy, aby później móc powtórzyć treść wykładu.
Dla jednej i drugiej grupy notowanie winno być zalecone, ponieważ:
jest bardzo efektywnym sposobem utrzymania koncentracji uwagi na wykładzie
ułatwia systematyzację materiału systematyzacja - nadawanie struktury, porządkowanie informacji
Technika notowania wykładu:
1. Wszyscy wiedzą, że nie należy notować za dużo, jednak - co to znaczy „nie za dużo”? Gdzie jest granica? Kiedy zaczynamy studiować jakąś dyscyplinę, oddzielenie tego co ważne i mniej ważne jest dość trudne. Na początku zatem nie ma wyjścia - trzeba notować więcej!
UWAGA: dzień lub dwa po wykładzie trzeba notatki przejrzeć i „wypunktować” - podkreślić, co najogólniejsze np. kolorem czerwonym , co mniej ogólne - np. zielonym, bez podkreślenia zostawić treści szczegółowe - rozwinięcia wątków oznaczonych kolorem zielonym. To przychodzi łatwiej niż oddzielenie tego co istotne od tego, co mniej istotne. Poza tym w nauce jest tak, że to, co ogólne jest zawsze istotniejsze od tego, co szczegółowe.
Podkreślając - nadajemy notatce strukturę konspektu: I - zagadnienie najogólniejsze 1 - składowa część zagadnienia ogólnego; (a), (b), (c) - wątki w ramach tej części składowej. Jeżeli pojawia się nowy składnik zagadnienia ogólnego - zapisujemy to jako I 2 i dalej (a) (b) (c).
Postępując w ten sposób realizujemy trzy cele:
przypominamy sobie materiał i pomagamy w przesunięciu go do „pamięci trwałej”
nadajemy mu strukturę (wyodrębniamy zakresy wiedzy)
dodajemy efekt „wizualizacji” - notatki zyskują na czytelności
2. Jeśli notujemy bardzo dużo, nie zapamiętujemy treści wykładu, jeśli nie odtworzymy go dzień lub dwa po wykładzie:
notując dużo, koncentrujemy się na notowaniu właśnie, nie zaś na zrozumieniu tego, co słyszymy
obowiązuje hierarchia dokładności notowania:
definicje musimy zapisać dosłownie - jeśli trzeba, prosimy o powtórzenie
tezy, założenia - możemy zapisywać skrótowo
egzemplifikacje tez, przykłady innego rodzaju - możemy ostatecznie pominąć lub też zapisać „hasłowo” (nadając jedynie „tytuły” przykładom)
3. Podzielność uwagi: jej znaczenie jest ogromne - ktoś mający podzielną uwagę notuje poprzednie słowa i SŁYSZY następne. Osoba niewprawna tych dalszych słów nie słyszy, więc notuje niedokładnie, nieściśle - takie notatki są zupełnie bezużyteczne - zanotowany wykład nie ma nic wspólnego z wykładem, w którym uczestniczyliśmy. Przedstawia się jako zlepek nie powiązanych ze sobą zdań, pozbawionych kontekstu, absurdalnych. Jeśli zatem nie mamy podzielnej uwagi - należy notować mniej - dopiero po wyćwiczeniu większej podzielności uwagi można notować więcej;
4. Bardzo dobrze jest mieć swój własny „system” skrótów słownych - notujemy bowiem skrótami, nie pełnymi słowami. Zwiększamy w ten sposób szybkość ale i dokładność notowania.
UWAGA: w notowaniu możemy wykorzystać szereg znanych nam symboli matematycznych czy z logiki formalnej.
a) znak kwantyfikatora ogólnego (Λ) może być użyty da zapisania sformułowania „W każdym takim przypadku...” „dla wszystkich przypadków....” znak kwantyfikatora szczegółowego (V) może zastąpić wyrażenie „istnieją wyjątki ....”, „dla niektórych przypadków...”.
b) znaki logiczne można użyć dla zastąpienia sformułowań takich jak np. „wspólnym elementem przedstawionych modeli jest ....” ,
c) znak rozłączności - dla zapisania słów „obie koncepcje nie mają punktów wspólnych”
d) można wreszcie samemu wymyślić swój własny system znaków, poszerzać, doskonalić i stosować go konsekwentnie w toku studiów
5. Notujemy tak, jak przy konspektowaniu - najlepiej na luźnych kartkach i na jednej stronie; ułatwia to późniejsze posługiwanie się notatkami. Na odwrocie zapisujemy uzupełnienia (np. wtedy, gdy w notatkach występują luki, które trzeba uzupełnić wiedzą z podręcznika)
Kartka z notatkami z wykładów powinny być oznakowane w taki sam sposób, jak konspekt.
Oczywiście - to są zalecenia. Żeby były efektywne, muszą stać się nawykowym sposobem działania. W przeciwnym razie będą „sztuczne”. Może warto rozważyć stopniową zmianę niektórych własnych przyzwyczajeń i zbadać czy przynosi to lepsze skutki niż dotychczasowa praktyka.
Notowanie dyskusji:
Kiedy ma zastosowanie? Głównie w czasie konferencji naukowych, seminariów, sympozjów - także wirtualnych (internetowych). Niemal zawsze jest tak, że po wysłuchaniu kilku referatów (2-3) w programie konferencji przewiduje się dyskusję. Uczestnicy dyskutują - to znaczy artykułują swoje opinie na temat usłyszanych referatów.
Nie ma to charakteru dzielenia się własnymi wrażeniami chodzi o wymianę argumentacji, perspektyw teoretycznych, rozumowań. Nie wszyscy dyskutanci - także naukowcy - zwracają uwagę na te elementy. Warto podzielić z grubsza uczestników debat na następujące kategorie:
osoby zabierające głos tylko wtedy, gdy dobrze znają dyskutowany problem lub dziedzinę. Osoby te zabierają głos stosunkowo rzadko i mówią na ogół krótko. Kontrargumentują - przedstawiają inne fakty, nieznane referującym, rozszerzają argumentację referatów, wzbogacają ją, wskazują i dokumentują luki w rozumowaniu autorów. Wszystko to obywa się jednak w granicach wyznaczonych przez panujące w danej dyscyplinie konwencje teoretyczne i metodologiczne
ambitni nowicjusze: mówią długo i często, ponieważ usłyszane referaty wywołują u nich serie skojarzeń, które nie przyszłyby do głowy znawcom problematyki; ich konkluzje i wnioski zawierają kwestie doskonale znane osobom biegłym w danej problematyce; na ogół odkrywają to, co już odkryte Czasem jest to pożyteczne, jednak częściej jest próbą autoprezentacji dyskutanta nauka jest czynnością społeczną - naukowcy tworzą środowisko społeczne z własną hierarchią autorytetów, więzi przyjaźni, stosunków konfliktowych. Konferencje są czasem targowiskami próżności - trzeba się pokazać!
osoby zawsze zabierające głos w dyskusji - „zawodowi” mówcy; mówią bez względu na to, czy znają się na problematyce czy nie; konferencje naukowe dość często goszczą takich zawodowych dyskutantów; to są osoby świetnie znające jakąś dziedzinę wiedzy, lecz niekoniecznie tą, której dotyczy dyskusja. Ich strategia polega na „naginaniu” tego, co usłyszeli do swojej wiedzy i reinterpretacji usłyszanych tez czy argumentów w sobie znanych kategoriach.
„tokujący”: osoby zapatrzone w siebie, osobowości narcystyczne - usiłują zrobić wrażenie na słuchaczach; „przebić” innych dyskutantów na ogół swadą, dowcipem, sentencją raczej niż rzeczowością wypowiedzi. Stanowią barwne tło i ożywiają przebieg naukowych debat. Wartość ich wypowiedzi nie polega jednak na zajmowaniu rzeczowego stanowiska wobec usłyszanych tez i argumentów osób wygłaszających referaty.
osoby niezależne intelektualnie: nie można przewidzieć, czy i kiedy się odezwą. Są to wszyscy ci, którzy potrafią w zaskakujący sposób odsłonić zakryte przed innymi aspekty rozważanych zagadnień, ujawnić nowe wymiary problemów, dojrzeć alternatywne interpretacje zależności, wystąpić przeciw powszechnie przyjmowanym teoriom. Osoby te nie odpowiadają na każde zaproszenia na konferencję - raczej same wybierają, w której konferencji wziąć udział.
Notując przebieg dyskusji trzeba wyrobić sobie pogląd na to, jakie typy dyskutantów reprezentują jej uczestnicy. Jeśli ktoś uczestniczy w takich debatach od dłuższego czasu, nie ma żadnych trudności z identyfikacją - zaliczenie kogoś do grupy „tokujących” zwalnia od notowania; podobnie jest z owymi „ambitnymi nowicjuszami” - lecz w tym przypadku kwalifikacja zależy od naszej wiedzy, więc jest obarczona większym ryzykiem.
Przy notowaniu debat i dyskusji obowiązują te same zasady, co przy notowaniu wykładów, z pewnymi uszczegółowieniami:
Umiejętność słuchania ma w przypadku dyskusji jeszcze większe znaczenia niż w przypadku wykładów. Trzeba słyszeć to, co ludzie mówią, zdawać sobie sprawę z tego, czego nie mówią i starać się zrozumieć to, co próbują powiedzieć.
Ponieważ mówcy się zmieniają, rozrzut wątków jest większy niż w przypadku wykładu - trzeba szybciej przenosić uwagę; dyskutanci mówią na różne sposoby - nie znamy ich tak dobrze, jak wykładowców, zdarza się, że reagują emocjonalnie - we wszystkich tych przypadkach trzeba dysponować ogólnym nastawieniem psychicznym - nastawieniem na „odbiór”.
1. Tworzymy na początku podział głosów na trzy kategorie:
wspierające argumentację - tezę referatu: tu notujemy wszystkich tych, których wypowiedzi mają taki charakter
negujące argumentację: głosy krytyczne, zarzuty
proponujące alternatywną do przedstawionej przez referującego interpretację i argumenty ją potwierdzające
2. Notujemy nie tylko głosy stwierdzające, lecz także PYTANIA do referujących; dobrze sformułowane pytanie nasuwa pomysł rozwiązanie problemu. Niekiedy pytanie jest w istocie zajęciem stanowiska.
3. Notujemy nazwiska dyskutantów - jeśli zagadnienie nas interesuje, możemy wówczas sięgnąć do innych publikacji autora referatu lub też poprosić o konsultacje
4. Notujemy też nasze własne spostrzeżenia poczynione pod wpływem referatów lub wypowiedzi dyskutantów, nasze własne myśli - po to, by ich nie stracić
2
Wyszukiwarka