ROLA GESTÓW I POSTAWY W KOMUNIKACJI MIĘDZYLUDZKIEJ

Gest- ruchy ciała( lub poszczególnych części ciała) wykorzystywane w komunikacji międzyludzkiej w celu oddania określonych idei, intencji bądź uczuć.(ruchu rąk i dłoni, a także w gestykulacji mogą uczestniczyć części twarzy lub głowy). Do ruchów ciała nie uznawanych za gesty należą niektóre zachowania samodotykowe, ruchy związane z poprawianiem garderoby oraz manieryzmy na tle nerwowym.

• Ruchy ciała nie związane z danym kontekstem komunikacyjnym nie należą do gestów.

Gesty pełnią różnorakie funkcje:

• Mogą zastępować mowę, regulować przepływ i rytm interakcji, przywoływać uwagę odbiorcy, kłaść nacisk na określone inf. werbalne, uzupełniać i wyjaśniać komunikat słowny, charakteryzować i utrwalać treść przekazu lub antycypować nadchodzące inf.

Podstawowa klasyfikacja gestów:

- zależne i niezależne

1. GESTY NIEZALEŻNE OD MOWY:

Zwane także emblematami lub gestami autonomicznymi- są to sygnały niewerbalne mające bezpośrednie znaczenie werbalne lub definicję w postaci słowa bądź frazy. Warunkiem jest duża zgoda wśród członków danej kultury lub subkultury, co do znaczenia takiego gestu. (70%)

Przykład: gest pierścienia, który oznacza „wszystko w porządku”, „dobrze”

Gesty tego typu są zwykle wykonywane ręką, choć nie tylko- zmarszczony nos może inf. o zdegustowaniu lub mówić,„ Fe, ale śmierdzi”, nie wiem, itp.

Ekman uważa, ze emblematy mimiczne różnią się od mimicznych ekspresji emocjonalnych tym, że są bardziej stylizowane i prezentowane przez dłuższy lub krótszy okres. Emblematy mimiczne mogą być także prezentowane z wykorzystanie określonych części twarzy: uśmiech, oddaje zadowolenie, a opuszczenie żuchwy i stylizowane uniesienie brwi - zdziwienie.

• w wielu przypadkach obserwujemy użycie bardzo rozbudowanych systemów gestykulacji, Np. w siłach zbrojnych, wśród nurków czy na planie filmowym.

• Systemy gestów nie ograniczające się do treści związanych z realizacją określonych zadań zwane są językami migowymi. ( j. migowy nie tylko jako forma porozumiewania się os. Niesłyszących, ale także porozumiewanie się w zakonach, lub np. gdy żony w Armenii nie mogą rozmawiać w obecności swych mężów)

Ekman wyróżnia również emblemat, który służy za swoisty komentarz do interakcji- jest to tzw. „emblematyczny raptus” np. kobieta której status nie pozwalał na swobodne wyrażanie swej negatywnej opinii w stresującej rozmowie, przez kilka minut trzymała nieświadomie dłoń w obraźliwym geście z wyprostowanych środkowym palcem

• Znaczenia gestów podlegają modyfikacji w zależności od kontekstu.

• Środki ekspresji mimicznej i wzorce spojrzenia w połączeniu z emblematami bardzo często poszerzają zakres znaczeniowy gestu.

Kendon przeprowadził analizę 800 gestów zawartych w publikacjach, w których znajdowały się listy gestów dla różnych kultur, i wyodrębnił 3 szerokie kategorie znaczeniowe składające się na 80% gestów niezależnych od mowy, są to: kontrola relacji międzyludzkich, przedstawienie własnego stanu lub emocji oraz reakcja oceniająca zachowania lub wygląd innych osób.

Ekman w odniesieniu do 5 różnych kultur dowiódł, że w każdej z nich wystepowały emblematy na powitanie, pożegnanie, odpowiedź, wskazywanie kierunku, obrazę jako ocenę zachowań i wyglądu innych osób oraz na określenie własnych stanów emocjonalnych fizycznych.

Jednym z podstawowych problemów w badaniach porównawczych nad gestami niezależnymi od mowy w różnych kulturach jest brak ujednoliconej metody ich identyfikowania.

2. GESTY ZALEŻNE OD MOWY:

Zwane także gestami ilustracyjnymi, są bezpośrednio związane z przekazem werbalnym. Znaczenia i funkcje tych gestów mogą być odczytane tylko na podstawie ich relacji względem towarzyszącego im komunikatu słownego. Można wymienić 4 podst. Typy gestów:

1. Gesty odnoszące się do przedmiotu przekazu- zarówno rzeczywistego, jak i abstrakcyjnego

2. Gesty oddające relacje między nadawcą a przedmiotem przekazu.

3. Gesty służące jako wizualne znaki przestankowe kontrolujące tok przekazu.

4. Gesty służące regulacji i organizacji toku interakcji między nadawcą a odbiorcą.

GESTY ODNOSZĄCE SIĘ DO PRZEDMIOTU PRZEKAZU

Kiedy mówimy, z reguły korzystamy z gestykulacji, starając się oddać i wzbogacić treść naszego przekazu. Nasze gesty mogą charakteryzować nie tylko konkretne obiekty, ale także ulotne i abstrakcyjne pojęcia. Np. ruchy wskazujące mogą być pomocne w identyfikacji osób, miejsc lub przedmiotów stanowiących temat wypowiedzi.

Gesty kreślące w powietrzu kształt przedmiotu lub oddające ruch, a także gesty definiujące zależności przestrzenne między opisywanymi obiektami pomagają biorcy dokonać wizualizacji cech kojarzonych z przedmiotem wypowiedzi.

Niekiedy prezentujemy idee abstrakcyjne, używając gestów metaforycznych. Np. we fragmencie wypowiedzi nadawca formułuje dłonie w miseczki, co ma symbolizować naczynia mieszczące wiele potencjalnych znaczeń. Kiedy dłonie są rozpostarte, przesłanie brzmi „ wszystko jest możliwe”, kiedy nadawca opuszcza ręce, próbuje zasygnalizować, że żadna z tych możliwości nie wchodzi w grę

GESTY ODDJĄCE RLACE MIĘDZY NADWACĄ A PRZEDMIOTEM PRZEKAZU

Gesty z tej kategorii nie charakteryzują natury omawianego przedmiotu lecz opisują stosunek nadawcy do tematu wypowiedzi.

Dłonie uniesione ku górze sygnalizują brak pewności („wydaje mi się..”, „ nie jestem pewien”), skierowane w dół świadczą o przekonaniu ( „zdecydowanie”, „bez wątpienia” ), podniesione i skierowane ku odbiorcy sa sygnałem zapewnienia („pozwól mi wyjaśnić”, nie denerwuj się)

GESTY PRZESTANKOWE

Akcentują i organizują najważniejsze segmenty wypowiedzi. Segment taki może składać się z pojedynczego słowa lub większego fragmentu (NP. podsumowanie rozmowy lub nowy temat)

• Kiedy gesty przestankowe wykorzystywane są do podkreślenia określonego słowa lub frazy, ich wystąpienie najczęściej zbiega się w czasie z głównym akcentem fonetycznym.

• Pozwalają także na organizowanie strumienia wypowiedzi na odrębne jednostki-kiedy mówimy o kilku różnych rzeczach, możemy sygnalizować ich odrębność przez wykonywanie dłonią rytmicznych ruchów tnących, Np. „musimy rozważyć a (gest), b (gest) i c(gest)

• Gestom może towarzyszyć drobne skinięcie głową, uderzenie otwartą dłonią lub pięścią w powietrzu lub Np. o blat stołu

• Służy także podkreślaniu pewnych fragmentów wypowiedzi.

GESTY INTERAKCYJNE

Służą oddaniu relacji nadawcy i odbiorcy i pomagają regulować i organizować sam tok wypowiedzi. Występują wyłącznie w obecności odbiorcy, gdyż ich gł. Zad. Jest komentowanie zachodzącej interakcji i organizowanie ról uczestników interakcji.

Naczelna funkcja: wciągnięcie odbiorcy do aktywnego współuczestnictwa w dialogu.

Bavelas z zespołem wyróżniają 4 podst. Funkcje gestów interakcyjnych:

1. PREZENTOWANIE INFORMACJI - gesty te służą przekazywaniu inf. od nadawcy do odbiorcy.

- ogólne informacje- prezentowane są przez gesty symbolizujące akt „wręczania”; nadawca przekazuje nowe inf. związane z tematem wypowiedzi(parafrazą jest Np. chciałbym poinformować)

- znane inf.- nadawca odwołuje się do wiadomości, które powinny być znane odbiorcy, jako że stanowią element wspólnego tła obu stron ( Np. „jak zapewne wiemy”)

- dygresje- podkreślają inf., które powinny być odczytane przez odbiorcę jak uwagi na marginesie głównego tematu wypowiedzi (Np. na marginesie, dodam..”)

- elipsy- służą oznaczeniu inf., które odbiorca winien zinterpretować samodzielnie; nadawca daje do zrozumienia, że nie będzie ich rozwijał (Np. i tal dalej..)

2. CYTOWANIE UPRZEDNICH WYPOWIEDZI PARTNERA - ta grupa gestów stanowi odwołanie do poprzednich wypowiedzi partnera interakcji.

- cytat ogólny- Np. jak już wcześnie mówiłeś. Nadawca zaznacza, że powołuje się na opinię wyrażoną wcześniej przez rozmówcę

- potwierdzenie reakcji odbiorcy- nadawca potwierdza, że przyjął do wiadomości reakcję odbiorcy świadczącą o zrozumieniu wypowiedzi. (widzę, że pan podziela moje zdanie)

3. WYWOŁANIE REAKCJI ODBIORCY - służą osiągnięciu określonej reakcji słuchacza

- prośba o pomoc- gesty te sygnalizują, że nadawca nie potrafi znaleźć odpowiedniego słowa na określenie omawianej idei. „Jak się to mówi…?”

- prośba o opinię apelują do odbiorcy o wyrażenie swojej opinii o tym, co zostało właśnie powiedziane.

- prośba o przyzwolenie na kontynuację- gesty te stanowią formę pytania o to, czy odbiorca zrozumiał dotychczasową wypowiedź i czy gotów jest słuchać dalej .odpowiednik werbalny to Np.,„wiesz?”

4. ODDAWANIE I PRZEJMOWANIE INICJATYWY- ułatwiają organizację ról w interakcji.

- oddawanie inicjatywy- sygnalizują chęć przekazania głosu rozmówcy. Parafraza: „teraz Twoja kolej”

- przejmowanie inicjatywy- używane na potwierdzenie chęci przejęcia inicjatywy w rozmowie. Parafraza: dziękuję za udzielenie mi głosu

- otwarta inicjatywa- sygnalizują, że każdy może zabrać głos: odpowiednik: kto chciałby zabrać głos?

Inni autorzy wskazują, że gest mimiczny w postaci „myślącej miny” także wpływa na pobudzenie współuczestnictwa odbiorcy.

Zachowania samodotykowe stanowią dokładne przeciwieństwo gestów interakcyjnych.

Gesty oddające relacje między nadawcą a tematem wypowiedzi mogą być jednocześnie służyć podkreślaniu istotnych elementów przekazu.

• Użycie gestów jest świadomym dążeniem do poprawy jakości komunikacji, możemy ich w takich warunkach używać do poprawy efektywności kanału werbalnego.

• Zrozumienie ułatwiają tylko te gesty, które są zsynchronizowane z kanałem werbalnym. Efekt ten osiągany jest za pomocą funkcji: przez wizualizację uwagi i skupienia słuchaczy oraz przez zaznaczenie organizacyjnej struktury przekazu.

KOORDYNACJA GESTÓW, POSTAWY I MOWY

AUTOSYNCHRONIZACJA - każda zmiana w zachowaniu (Np. ruch kończyny) zbiega się w czasie ze zmianą innych zachowań (emisją fonetyczną lub ruchem innej części ciała). Na każdym poziomie komunikacji elementy emisji fonetycznej i składowe ruchów ciała wydają się ściśle skoordynowane.

• Najmniejszą jednostką znaczeniową w mowie jest fraza fonetyczna- jednostka złożona średnio z pięciu słów, posiada jeden główny akcent zaznaczający się zmianą w wysokości, rytmie lub natężeniu dźwięku i zakończona jest pauzą. Fraza fonetyczna jest skoordynowana z ruchami ciała.

• Birdwhistell sugeruje istnienie znaczników kinetycznych -służą do oznaczenia określonych zachowań werbalnych. Przykładowo, początek lub koniec słowa może być oznaczany mrugnięciem, a podczas wypowiadania słów dwuczłonowych miejsce myślnika zajmuje drobne odchylenie głowy w bok.

• Kolejny poziom znaczników obejmuje bardzie zdecydowane zmiany postawy (obejmujące połowę ciała), które sygnalizują punkt widzenia lub sekwencję znaczeniową-> najczęściej odchylenie tułowia podczas słuchania i pochylenie w przód podczas mówienia.

• Kandon zaobserwował, że najczęstsze zmiany ułożenia obejmują okolice nadgarstka i palców, a w dalszej kolejności przedramienia i całej ręki; ruchy mimiczne są częstsze niż ruchy głowy; ruchy tułowia oraz dolnych partii ciała są rzadkie.

• Czas między ruchem ciała związanym z przygotowaniem komunikatu a rozpoczęciem jego wypowiadania wydaje się być związany z długością komunikatu oraz wcześniejszymi zachowaniami.

• Kendon: proces sygnalizowania gestem cech nadchodzącej wypowiedzi pełni kluczową rolę w interakcji.

• Gestykulacja pomaga także nadawcy sięgać po potrzebne mu w danej chwili pojęcia z własnego zasobu leksykalnego.

• Zakłócenia w synchronizacji zachowań uznawane są z patologiczne

SYNCHRONIZACJA INTERAKTYWNA- koordynacja mowy i gestów zachodzących między zachowaniami dwóch uczestników interakcji- swoistym rytmem kontaktów społecznych. Zachowania te wyrażają się na dwa sposoby: dopasowania i zazębiania.

Dopasowanie:

Do zachowań partnera interakcji może przejawiać się na wiele sposobów. Czasem zachowanie nadawcy jest powtarzane przez jego partnera po tym, jak sam dochodzi do głosu. W tym przypadku dopasowanie zachowań nie zachodzi jednocześnie, lecz w sekwencji.

• Odwzajemniamy te zachowania, które postrzegamy jako przystające do naszych oczekiwań, a kompensujemy te, które naszym zdaniem znacznie odbiegają od tego, czego oczekujemy od danej interakcji.

• Obaj uczestnicy interakcji jednocześnie angażują się w podobne zachowania- Np. zbieżność póz- może wyrażać się w podobnym ułożeniu kończyn, pochyleniu, itp.

• Rozbieżność póz jest z kolei postrzegana jako świadectwo postawy współzawodnictwa lub braku zaangażowania.

• Bavelas utrzymuje, ze zbieżność póz jest sygnałem, że uczestnicy interakcji nie tyle wymieniają uwagi, ile rzeczywiście rozmawiają ze sobą- odgrywają rolę symetryczne a nie dopełniające.

• Bavelas analizowała zjawisko pokrewne zbieżności póz, czyli zbieżność motoryczną. Np. sytuacja, w której osoba stojąca obok nas uderzy się lub zrani. Jej skrzywienie w reakcji na ból wyzwala na naszej twarzy podobny grymas bólu.

• Tendencja do naśladowania zachowań innych osób prowadzi niekiedy do zjawiska zwanego zaraźliwością emocjonalną. Zachodzi ona wtedy, gdy naśladowanie cudzego zachowania wzbudza w nas określone doświadczenia emocjonalne. Warunki wystąpienia tego zjawiska: silny stan emocjonalny, wysoko rozwinięta umiejętność kodowania i dekodowania sygnałów niewerbalnych u obu uczestników interakcji.

Zazębienie - obserwacja współwystępowania zmian zachowań i mowy u obu uczestników interakcji. Zmiany w tego typu zachowaniach odnoszą się do początku, zakończnia, szybkości lub kierunku analizowanych zachowań.

Condon: tego typu synchronizacja interakcyjna może odzwierciedlać naturę danego związku, czy będzie to stopień zaangażowania w rozmowę, porozumienie, czy też skala intymnej więzi czy znajomości partnera.

• W przeważającej większości kontaktów nasze zachowania są w dużej mierze zsynchronizowane z zachowaniami naszego rozmówcy. Brak synchronizacji może odzwierciedlać zmniejszenie uwagi odbiorcy, niewystarczającą znajomość itd.

• Wokalizacje (m-hmm, rozumiem itp.), kiwnięcia głową oraz ruchy dłoni i stóp mają tendencję do występowania pod koniec rytmicznych jednostek wypowiedzi nadawcy

• Synchronizacja może zachodzić nawet na poziomie mikroruchów

• Najbardziej pozytywnie odbierana jest synchronizacja umiarkowanie rytmiczna

PODSUMOWANIE:

Gesty pomagają nam w komunikacji: zastępują sygnały werbalne, kiedy nie możemy lub nie chcemy i utrzymują uwagę odbiorcy, przydają wyrazu naszej mowie i ułatwiają utrwalenie przekazywanych informacji.

Liczba używanych gestów wzrasta, gdy dysponujemy dużą wiedzą w omawianym temacie, gdy mamy silną motywację do przekazania inf. w sposób zrozumiały dla odbiorcy, gdy staramy się zdominować konwersację oraz gdy mamy silnie emocjonalny stosunek do omawianej kwestii. Brak gestów ogranicza zarówno efektywność przekazu werbalnego nadawcy, jak i skuteczność odczytywania go przez odbiorcę.

Gesty niezależne od mowy- jako te, które są podobnie odczytane, przez co najmniej 70% odbiorców z danej grupy- Jesteśmy świadomi użycia tych gestów.

Tło kulturowe wpływa na liczbę, częstość i znaczenie gestów niezależnych od mowy.

Najbardziej uniwersalne gesty to te, które określają potwierdzenie, przeczenie, „stop”, „nie wiem”, sen, jedzenie i picie.

Niektóre gesty niezależnie od mowy cechują się specyfiką kulturową, wiele innych ma zasadniczo podobną formę w różnych kulturach, ale ich znaczenie jest inne.

Autosynchronizacja to koordynacja poszczególnych jednostek znaczeniowych na poziomie werbalnym i niewerbalnym u nadawcy. Poza autosynchronizacją w toku interakcji można zaobserwować koordynację zachowań między nadawcą a odbiorcą, którą nazywamy synchronizacją interakcyjną- może manifestować się zbieżnością zachowań lub sekwencyjnym powtarzaniem zachowań.

---