1. Początki prawodawstwa z zakresu ochrony środowiska w Polsce i na świecie

Początki prawodawstwa z zakresu ochrony środowiska w Polsce

Prawodawstwo z zakresu ochrony przyrody w Polsce sięga czasów Bolesława Chrobrego, który wydał prawa chroniące bobry. Na początku ochrona środowiska najczęściej dotyczyła świata zwierzęcego, wynikało to z:

1)dbałości o zastrzeżenie panującemu regaliów w postaci przywilejów łowieckich

2)określonych potrzeb gospodarczych lub wojennych

3)czasem z troski o przetrwanie gatunku

W XV i XVI w. wprowadzono regulacje prawne służące ograniczeniu wylesiania kraju, ochronie niektórych zwierząt, m.in. jeleni, łosi, dzików, tarpanów i turów

Szczególne znaczenie miała próba ocalenia tura, który na terenie Polski miał swe ostatnie ostoje (próba ta, niestety, skończyła się niepowodzeniem - ostatni na świecie tur padł w Puszczy Jaktorowskiej w 1627 r.).

W XIX w. efektem starań polskich znawców przyrody Tatr było zatwierdzenie (1868 r.) przez Sejm Krajowy we Lwowie ustawy "względem zakazu łapania, wytępienia i sprzedawania zwierząt alpejskich, właściwych Tatrom, świstaka i dzikich kóz".

Początki prawodawstwa z zakresu ochrony środowiska na świecie:

Początki ochrony środowiska sięgają czasów starożytnego Rzymu. W czasach nowożytnych w celu przeciwdziałaniu narastającym zagrożeniom poczynając od XIX w. zaczęto wydawać ustawy o charakterze reglamentacyjno-ochronnym dot. Poszczególnych komponentów środowiska. I tak np. w 1876r. Anglia wprowadziła ustawę o ochronie rzek przed zanieczyszczeniami.

W Holandii w 1875 wydano ustawę o ograniczeniu wpływu zanieczyszczeń przemysłowych na otoczenie.

Pierwsza ustawa o ochronie powietrza została wydana w Anglii w 1908r.

Jednakże mimo szeregu niewątpliwych osiągnięć, żadne przepisy nie zdołały zapobiec ujemnym skutkom industrializacji i urbanizacji. Kryzys środowiska w układzie stosunków człowiek-przyroda nie ujawnił się od razu. Problemy te znalazły się w centrum zainteresowania najważniejszego światowego forum narodów, tj. na dwudziestej trzeciej Sesji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych, który odbył się 3 grudnia 1968r. Przyjęta tego dnia rezolucja ONZ zapoczątkowała proces upowszechniania się idei ochrony środowiska na całym świecie, a następnie rozpoczęła proces planowego, zorganizowanego działania zarówno w poszczególnych państwach członkowskich ONZ, jak i w skali globalnej, będący wyrazem realizacji celów i zadań polityki ochrony środowiska ONZ. Rok 1968 uznaje się powszechnie za datę narodzin wyodrębnionej grupy zagadnień ochrony środowiska w prawie międzynarodowym.

W wyniku wydarzeń z 3 grudnia 1968r., 26 maja 1969r. Został ogłoszony raport Sekretarza Generalnego ONZ U Thanta pt. Człowiek i Jego Środowisko. Raport zawierał zwięzłe informacje na temat najpoważniejszych zagrożeń dla środowiska naturalnego, występujących na całym świecie z wyróżnieniem trzech grup problemowych: problemy osiedli ludzkich, zagadnienia terytorialne i zagadnienia globalne. W raporcie dokonano klasyfikacji problemów ochrony środowiska na lokalne, regionalne, krajowe i międzynarodowe. Raport określił też główne założenia organizacji konferencji ONZ nt. ochrony środowiska oraz katalog podstawowych problemów ochrony środowiska, które powinny zostać na tym forum rozpatrzone.

2. Rozwój prawa ochrony środowiska w XIX i XX w.

Nowoczesna idea ochrony przyrody ukształtowała się w okresie tzw. rewolucji przemysłowej, gdy zdano sobie sprawę z niszczącego działania rozwoju transportu i przemysłu. Działo się to więc w połowie ubiegłego wieku, choć same idee wyrażane były już na przełomie wieków XVIII i XIX, np. przez Humboldta. Okres rozwoju tych idei oraz ich wdrażanie w życie przypada na czas, kiedy Polska była pod zaborami. Nie sprzyjało to rozwojowi tych prądów w Polsce, a ponadto w różnych zaborach przebiegało to rozmaicie.

Względne swobody narodowe w zaborze austriackim odbiły się w sposób widoczny i korzystny na ochronie przyrody. Sejm Krajowy we Lwowie 19 lipca 1869 r. wydał ustawę względem zakazu łapania, wytępiania i sprzedawania zwierząt alpejskich właściwych Tatrom - świstaka i dzikich kóz. W tym czasie wprowadzono też ochronę limby i przygotowano ustawę o ochronie ptaków pożytecznych i innych zwierząt, która jednak nie weszła w życie. Podjęto też inicjatywę (rozwijaną w zaborze pruskim), ewidencjonowania i zabezpieczenia pomników przyrody. Powstały też organizacje społeczne i towarzystwa naukowe mające w swych programach ochronę przyrody, np.: Galicyjskie Towarzystwo Ochrony Zwierząt, Polskie Towarzystwo Tatrzańskie czy Towarzystwo Przyrodników im. Mikołaja Kopernika.

1875 r. wydano ustawę dotyczącą pożytecznych uprawy ziemi zwierząt

Najwolniej i słabo rozwijała się idea ochrony przyrody w zaborze rosyjskim. Dopiero w 1909 r. powstała Sekcja Ochrony Przyrody przy Polskim Towarzystwie Krajoznawczym, które wydaje też czasopismo "Ziemia".

Po I wojnie światowej, już w 1919 r. została powołana Państwowa Tymczasowa Komisja Ochrony Przyrody, działała ona jako organ doradczy i opiniodawczy Ministra Oświaty. która w 1925 r. została przekształcona w Państwową Radę Ochrony Przyrody. Z jej inicjatywy założono w 1928 r. Ligę Ochrony Przyrody, a Sejm 10 marca 1934 r. uchwalił ustawę o ochronie przyrody.

15 września 1919r. Rozporządzenie o ochronie niektórych zabytków przyrody, które ustanowiło m. in. zakazy niszczenia, uszkadzania i wywożenia z kraju rzadkich gatunków roślin i zwierząt.

6 marca 1928r. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o opiece nad zabytkami sztuki i kultury, objęło częścią swoich postanowień także ochronę tych elementów przyrody, które odpowiadają cechom zabytku. Chodziło tu o jaskinie, groty, ogrody ozdobne, drzewa sędziwe i okazałe.Po zakończeniu I wojny światowej na terenach, które weszły w skład Polski było jedynie 39 małych rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 1469 ha na Pomorzu i w Poznańskim i zaledwie kilku ha w Małopolsce. Zarówno aktywna działalność Państwowej Rady Ochrony Przyrody, jak i ośrodków przyrodniczych w kraju doprowadziły do tego, że w roku 1939, w chwili wybuchu II wojny światowej, liczba rezerwatów wynosiła 211, a ich powierzchnia 43.512 ha.

Już w 1919 r. powołano rezerwat, który został przekształcony w Park Narodowy w Białowieży. Do ważniejszych, dużych rezerwatów, które z biegiem czasu przekształciły się w parki narodowe (już po II wojnie światowej) można zaliczyć Wielkopolski w Ludwikowie pod Poznaniem, Babiogórski, Pieniński, Świętokrzyski, Park Przyrody w Tatrach. Powołano też Park Narodowy w Czarnohorze. Spis pomników przyrody takich jak parki, aleje, grupy drzew, drzewa pomnikowe, głazy narzutowe, skały, wodospady obejmował blisko 4.500 pozycji

W 1934 r. Wydano ustawę o ochronie środowiska, która wyznaczyła kierunki konserwatorskiej ochrony środowiska. Była to ustawa nowoczesna jak na te czasy. Stworzyła nowoczesny system prawnych form ochrony przyrody, obowiązków organów przyrody w zakresie ochrony przyrody. Jednakże nigdy nie została w pełni zrealizowana, ponieważ jej przepisy nie były adekwatne do ówczesnych możliwości państwa. W 1949 r. zastąpiła ją nową ustawa, która z kolei ustąpiła miejsca dopiero ustawie z 1991r.

W latach 60- tych zaczęły pojawiać się ustawy dotyczące ochrony sektorowej.

W 1962r. Uchwalono Prawo wodne, zaś w 1966r. ustawę dotyczącą ochrony powietrza.

W 1969 r. został wydany raport U Thanta, przewodniczącego Organizacji Narodów Zjednoczonych, poświęcony konieczności ochrony takich elementów środowiska jak gleby, woda i powietrze. Raport ten uświadomił globalne zagrożenie i stał się impulsem do rozpoczęcia w większości krajów cywilizowanego świata działań chroniących środowisko. W Polsce w rok później powołano Polski Komitet Ochrony Środowiska Człowieka przy wicepremierze, przekształcony później w Komisję Ochrony Środowiska Rady Państwa, a następnie w Państwową Radę Ochrony Środowiska.

W 1972 r. powołano Ministerstwo Administracji, Gospodarki Terenami i Ochrony Środowiska. W 1976r. nastąpiła nowelizacja Konstytucji- wpisano zagadnienia dotczące ochrony środowiska wśród przepisów dotyczących obowiązków państwa, a także w odniesieniu do obywateli- prawo do czystego środowisk.

W 1980r. Uchwalono I polską ustawę o ochronie i kształtowaniu środowiska, którą zastąpiła obecnie obowiązująca ustawa z 2001r.

W 1991 r. Uchwalono ustawy:

a)o ochronie przyrody,

b)o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska

c)szereg ustaw o ochronie sektorowej - Prawo atomowe, Prawo o lasach, o rybołówstwie

1997r. Ustawa o odpadach.

Od połowy lat 90 pojawiać się zaczęły przepisy dostosowujące polskie przepisy o ochronie środowiska do przepisów unijnych.

2000r. - ustawa o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.

3. Polskie ustawodawstwo dotyczące ochrony przyrody (rys historyczny)

Prawodawstwo z zakresu ochrony przyrody w Polsce sięga czasów Bolesława Chrobrego, który wydał prawa chroniące bobry.

W XI1 wieku Bolesław Kędzierzawy (Mazowiecki) ograniczył polowania na tury. W 1423r. Władysław Jagiełło wydał prawa warckie ograniczające polowania na dzikie konie, tury, żubry, łosie, chroniące cisy oraz uprawy rolne. W tym samym akcie król w związku z wyniszczeniem lasów głównie dla eksportu i potrzeb rzemiosła wojennego ustanowił ograniczenia w wyrębie drzew.W 1529 r. Król Zygmunt I Stary potwierdził i rozszerzył w statutach litewskich ochronę bobrów, wziął pod ochronę sokoły i łabędzie oraz zabronił prowadzenia polowań w Puszczy Białowieskiej.Stefan Batory ustanowił prawo chroniące niektóre gatunki zwierząt, a nawet ryb.Zygmunt III Waza wydał w 1597 r. całkowity zakaz polowania na tury, a ponadto ustanowił specjalnych strażników, którzy je mieli liczyć i ochraniać oraz dokarmiać zimy. Była to więc nie tylko bierna, ale czynna ochrona ginącego gatunku, wprowadzona chyba po raz pierwszy na świecie. Mimo tych posunięć w 1601 r. żyły już tylko 4 tury, a w 1627 r. padła ostatnia turzyca, kończąc występowanie tego gatunku w stanie dzikim. Uniwersał leśny z 1778 roku Nowoczesna idea ochrony przyrody ukształtowała się w okresie tzw. rewolucji przemysłowej, gdy zdano sobie sprawę z niszczącego działania rozwoju transportu i przemysłu. Działo się to więc w połowie ubiegłego wieku, choć same idee wyrażane były już na przełomie wieków XVIII i XIX, np. przez Humboldta. Okres rozwoju tych idei oraz ich wdrażanie w życie przypada na czas, kiedy Polska była pod zaborami. Nie sprzyjało to rozwojowi tych prądów w Polsce, a ponadto w różnych zaborach przebiegało to rozmaicie. Względne swobody narodowe w zaborze austriackim odbiły się w sposób widoczny i korzystny na ochronie przyrody. Sejm Krajowy we Lwowie 19 lipca 1869 r. wydał ustawę względem zakazu łapania, wytępiania i sprzedawania zwierząt alpejskich właściwych Tatrom - świstaka i dzikich kóz. W tym czasie wprowadzono też ochronę limby i przygotowano ustawę o ochronie ptaków pożytecznych i innych zwierząt, która jednak nie weszła w życie. Podjęto też inicjatywę (rozwijaną w zaborze pruskim), ewidencjonowania i zabezpieczenia pomników przyrody. Powstały też organizacje społeczne i towarzystwa naukowe mające w swych programach ochronę przyrody, np.: Galicyjskie Towarzystwo Ochrony Zwierząt, Polskie Towarzystwo Tatrzańskie czy Towarzystwo Przyrodników im. Mikołaja Kopernika. 1875 r. wydano ustawę dotyczącą pożytecznych uprawy ziemi zwierzątNajwolniej i słabo rozwijała się idea ochrony przyrody w zaborze rosyjskim. Dopiero w 1909 r. powstała Sekcja Ochrony Przyrody przy Polskim Towarzystwie Krajoznawczym, które wydaje też czasopismo "Ziemia".Po I wojnie światowej, już w 1919 r. została powołana Państwowa Tymczasowa Komisja Ochrony Przyrody, działała ona jako organ doradczy i opiniodawczy Ministra Oświaty. która w 1925 r. została przekształcona w Państwową Radę Ochrony Przyrody. Z jej inicjatywy założono w 1928 r. Ligę Ochrony Przyrody, a Sejm 10 marca 1934 r. uchwalił ustawę o ochronie przyrody.15 września 1919r. Rozporządzenie o ochronie niektórych zabytków przyrody, które ustanowiło m. in. zakazy niszczenia, uszkadzania i wywożenia z kraju rzadkich gatunków roślin i zwierząt.6 marca 1928r. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o opiece nad zabytkami sztuki i kultury, objęło częścią swoich postanowień także ochronę tych elementów przyrody, które odpowiadają cechom zabytku. Chodziło tu o jaskinie, groty, ogrody ozdobne, drzewa sędziwe i okazałe.W 1934 r. Wydano ustawę o ochronie środowiska, która wyznaczyła kierunki konserwatorskiej ochrony środowiska.W 1949 r. zastąpiła ją nową ustawa, która z kolei ustąpiła miejsca dopiero ustawie z 1991r. W 1980r. Uchwalono I polską ustawę o ochronie i kształtowaniu środowiska, którą zastąpiła obecnie obowiązująca ustawa z 2001r.

4. Rola i znaczenie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980r.

31.01.1980 roku została uchwalona pierwsza ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska, która obowiązywała do 30.09.2001 roku. Była to ustawa, która regulowała sprawy o charakterze ogólnym i jednocześnie zawierała w swojej treści szczegółowe rozwiązania dotyczące ochrony sektorowej.

Do tej ustawy inkorporowano ustawę o ochronie powietrza, znalazły się tam regulacje dotyczące hałasu, promieniowania niejonizującego orza gospodarki odpadami. Ustawa miała 110 artykułów.

Ustawa spajała system, wprowadziła do systemu prawa zasady odpowiedzialności cywilnej i karnej za zanieczyszczenia.

W zakresie prawa ustrojowego powoływała wyspecjalizowany organ- Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska, która otrzymała własną ustawę ustrojową i zaczęła funkcjonować jako policja ekologiczna, od 1999 r. znajduje się w administracji zespolonej, powinna jednak być podporządkowana wyłącznie Ministrowi właściwemu do spraw ochrony środowiska.

Ustawa ta wprowadziła instrumenty o charakterze ekonomicznym, bez których ochrona środowiska nie mogłaby funkcjonować. Wprowadziła opłaty za zanieczyszczenia środowiska oraz tworzyła Państwowe Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, dziś są to tylko Fundusze Ochrony Środowiska.

Słabością tej ustawy był brak procedur służących realizacji zapisów w niej zawartych.

5. Dostosowanie polskiego prawa ochrony środowiska do prawa wspólnotowego.

Dostosowanie polskiej regulacji prawnej ochrony środowiska do wymagań obowiązujących w UE stwarzało od początku spore problemy głównie ze względu na odmienne tradycje oraz sposób budowy polskiego i wspólnotowego prawa ochrony środowiska.

W Polsce ukształtowało się podejście kompleksowe, gdzie wiele przepisów dotyczyło środowiska jako całości. Prawo wspólnotowe nie doczekało się aktu o charakterze ramowym, który by zawierał regulacje wspólne. Dominowało podejście sektorowe, w ramach którego odrębnie powstawały regulacje prawne dotyczące poszczególnych komponentów środowiska jak np. woda czy powietrze lub uciążliwości jak np. hałas. Dopiero od niedawna powstają w prawie wspólnotowym regulacje o charakterze bardziej kompleksowym np. ramowa dyrektywa wodna 2000/60/WE.

W procesie dostosowywania polskiej regulacji prawnej ochrony środowiska do wymagań obowiązujących w UE wyróżnić można trzy etapy:

Etap I

Widoczny był w latach 90, określany był jako „harmonizacja” z prawem wspólnotowym. Starano się, aby polskie rozwiązania, które miały swoje regulacje w prawie wspólnotowym (dyrektywy i w pewnym zakresie rozporządzenia wspólnotowe) były zgodne z prawem krajowym.

Etap II

Widoczny w ustawach przyjętych w latach 2000-2001, polegał w dużym stopniu na wprowadzeniu dyrektyw i rozporządzeń wspólnotowych do systemu prawa krajowego. Była to adaptacja wymagań wspólnotowych (prawa wspólnotowego) a nie wierne przeniesienie.

Etap III

Jest widoczny obecnie, polega na wiernym przeniesieniu rozwiązań wspólnotowych do prawa krajowego, czyli na tłumaczeniu zapisów wspólnotowych i nadawaniu im kształtu przepisów prawnych.

6. System aktów prawa ochrony środowiska

Art.87.Konstytucji

1.Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

2.Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

System aktów prawa ochrony środowiska:

Konstytucja

Ratyfikowane umowy międzynarodowe

Prawo wspólnotowe, w tym bezpośrednio obowiązujące rozporządzenia wspólnotowe

Ustawy zwykłe:

Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r.

Inne ustawy

Rozporządzenia wykonawcze do ustaw

Prawo miejscowe, np. miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.

I. Ustawa generalna „ramowa” Prawo ochrony środowiska z 27.04.2001 pełniąca rolę konstytucji ochrony środowiska

II. 7 ustaw dotyczących gospodarki odpadami:

1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 o odpadach

2. Ustawa z dnia 11 maja 2001 o opakowaniach i odpadach opakowaniowych

3.Ustawa z dnia 11 maja 2001 o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej.

4. Ustawa z dnia 13 września 1996r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.

5. Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o portowych urządzeniach do odbioru odpadów oraz pozostałości ładunkowych ze statków.

6.Ustawa z dnia 30 lipca 2004 o międzynarodowym obrocie odpadami

7. Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu odpadów wycofanych z eksploatacji

III. 3 ustawy dotyczące ochrony wód i gospodarki wodnej

1.Ustawa z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne

2. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków.

3.Ustawa z dnia 16 marca 1995r. o zapobieganiu zanieczyszczeniu morza przez statki.

IV. 7 ustaw dotyczących zasobów:

1.Ustawa z dnia 28 września 1991r. o lasach

2.Ustawa z dnia 4 lutego 1994r. Prawo geologiczne i górnicze

3. Ustawa z dnia 3 lutego 1995r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych

4. Ustawa z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie

5. Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej.

6. Ustawa z dnia 19 lutego 2004r. o rybołówstwie

7. Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985r. o rybactwie śródlądowym

V.2 ustawy dotyczące konserwatorskiej ochrony przyrody

1. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody

2. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997r. o ochronie zwierząt.

VI. 3 ustawy dotyczące ekologicznego bezpieczeństwa produktu:

1. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową

2. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych

3. Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych

VII. 6 innych ustaw:

1.Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska

2. Ustawa z dnia 29 listopada 2000r. Prawo atomowe

3. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym

4. Ustawa z dnia 12 marca 2004r. o krajowym systemie ekorządzenia i audytu

5. Ustawa z dnia z 27 lipca 2001r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw

6. Ustawa z 22 grudnia 2004r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji.

Na system prawa ochrony środowiska w Polsce składają się również przepisy wielu innych ustaw poświęconych zasadniczo innym zagadnieniom ( w tym np. specjalny rozdział o przestępstwach przeciwko środowisku w Kodeksie karnym, czy też przepisy ustaw dotyczących planowania przestrzennego oraz budownictwa itp.) a także około 200 rozporządzeń wykonawczych wydanych na podstawie wymienionych wyżej ustaw.

7. Struktura i rola ustawy z 27.04.2001 POŚ

Ustawa POŚ, podobnie jak wcześniej ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980r. pełni niejako podwójną rolę w systemie ochrony środowiska.

1. Wytycza pewne generalne zasady oraz ustanawia pewne wspólne instytucje ochrony środowiska (np. reguły odpowiedzialności prawnej, opłaty i kary)

2. Zawiera wyczerpującą regulacje ustawową w odniesieniu do pewnych zagadnień związanych z tzw. Prawem emisyjnym (ochrona przed hałasem, ochrona powietrza, ochrona przed promieniowaniem)

Ustawa POŚ składa się z 442 artykułów, zbudowana została na zasadach, które służą przy budowie kodeksów (poszczególne rozdziały noszą nazwę tytułów, które dzielą się na działy, a te dzielą się na rozdziały.

Ustawa określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju, a w szczególności:

1)zasady ustalania:

a)warunków ochrony zasobów środowiska,

b)warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska,

c)kosztów korzystania ze środowiska;

2)udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie;

3)udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska;

4)obowiązki organów administracji;

5)odpowiedzialność i sankcje.

6)zasady ogólne prawa ochrony środowiska.

7)przepisy horyzontalne- czyli przepisy odnoszące się do instytucji wspólnych dla całego systemu ochrony środowiska (dostęp do informacji, oceny środowiskowe)

8)regulacje wertykalne - to regulacje dotyczące ochrony środowiska, częściowo zawarte w ustawie a częściowo przeniesione do ustawodawstwa zwykłego.

8. Podstawowe pojęcia prawa ochrony środowiska

środowisko - pojęcie to nie ma przymiotników. Początek lata 70, ustawa z 1980r o ochronie i kształtowaniu środowiska. Środowisko występowało wraz z przymiotnikami:

-naturalne

- przyrodnicze

- życia człowieka

Obecnie jest samo środowisko. Naturalne środowisko praktycznie nie istnieje.

Współczesny ustawodawca pojmuje szeroko pojęcie środowiska.

Środowisko - jest to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka(element środowiska naturalnego i antropologicznego).

Do elementów środowiska należą a w szczególności:

-powierzchnia ziemi,

-kopaliny,

-wody,

-powietrze,

-krajobraz,

-klimat

oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami;

ochrona środowiska - jest to podejmowanie lub zaniechanie działań, umożliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej. Ochrona ta składa się z działań polegających na:

a)racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,

b)przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,

c)przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego;

ekologia-jest to nauka o strukturze jak i funkcjonowaniu przyrody, ma więcej wspólnego z biologią niż z naukami prawnymi. Jej cele skupiają się na działaniach związanych z ochroną środowiska.

emisja- jest wprowadzeniem bezpośrednio lub pośrednio w wyniku działalności człowieka do powietrza, wody, gleby lub ziemi substancji bądź energii tj. ciepło, hałas, wibracje, pola elektromagnetycznego.

instalacja- rozumie się przez to:

a)stacjonarne urządzenie techniczne,

b)zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu,

c)budowle niebędące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami,

których eksploatacja może spowodować emisję;

9. Cechy charakterystyczne norm prawa ochrony środowiska

W całości prawa publicznego regulującego ochronę środowiska występują normy o niejednolitym charakterze. Niejednolitość ta może być klasyfikowana według kilku kryteriów, najważniejsze z nich to:

I. normy wyznaczające zadani.

Są to normy ustalające w makroskali cele stojące przed administracją w poszczególnych dziedzinach jej aktywności. Stanowią przełożoną na język prawa pewną politykę działania obrazującą ogólną treść i kierunek przedsięwzięć szczegółowo nie wskazanych.

Normy te nie są w jakikolwiek sposób powiązane z prawnymi formami realizacji wyznaczonych nimi celów, czym różnią się zasadniczo od tradycyjnych norm prawa administracyjnego. Normy te nie mają charakteru dwustronnego. Ustalając pewne wyznaczniki przedsięwzięć organów administracyjnych, nie konstruują jakichkolwiek skutków prawnych czy elementów sytuacji prawnej dla podmiotów będących adresatami tych przedsięwzięć. Stopień wykonywania tych norm nie koliduje z ideą i treścią normy; i co więcej weryfikacja zasięgu owej zgodności nie ma osobnych podstaw prawnych. Dlatego możliwa odpowiedzialność za nie respektowanie norm zadaniowych otwiera się tylko do góry, tj. przed organami ustawodawczymi. Zamknięta jest natomiast od dołu, to jest od strony podmiotów, których zachowanie się ma znaczenie np. dla jakości środowiska.

Na podstawie normy określającej zadania nie można nałożyć obowiązków na zewnętrzne wobec administracji podmioty ani też nadać im uprawnień.

II. Dyrektywy techniczne w normach ochronnych.

Sam przedmiot regulacji i sposoby postępowania ochronnego przesądzają o istnieniu tej cechy unormowań środowiska, która polega na łączeniu dyrektywy technicznej z normą prawną. Łączenie to następuje albo przez wmontowanie dyrektywy w treść danej normy prawnej, albo przez odesłanie do określonej normy technicznej, mającej postać normy prawnej, czy do określonej wiedzy i wymagań technicznych poza normą prawną. Zasięg zachowań uwzględniający dyrektywy techniczne jest zróżnicowany i szeroki. Obejmuje proces stanowienia planów przestrzennych, formułowanie programów i planów ochrony środowiska, a także działania wykonawcze organów administracji publicznej i pozostałych podmiotów podejmujących czynności prawne i faktyczne z zakresu ochrony. Stosowanie takich norm może rodzić poważne problemy, zwłaszcza w nadzorze i kontroli, gdzie kryterium legalności przestaje być skutecznym punktem odniesienia.

III. Normy uznaniowe w ochronie.

Wśród całości norm prawnych ochrony środowiska jest wiele norm stwarzających podstawę uznaniu administracyjnemu. Normy te stanowią wystarczająco elastyczną podstawę prowadzenia zamierzonej polityki ochrony, lecz z drugiej strony są jedną z najważniejszych przesłanek rozbieżności systemu prawa i oceny jego realizacji. Budowa norm uznaniowych w prawie ochrony środowiska wyczerpuje wszystkie konstrukcje teoretyczne tych norm. Normy te w zakresie ochrony środowiska występują nie tylko w procesie stosowania prawa, lecz także w procesie jego tworzenia.

IV. Różny zasięg obowiązywania terytorialnego

Wszystkie normy prawne z zakresu ochrony środowiska mają charakter powszechny w tym sensie, że jednakowo obowiązują wszystkie podmioty w państwie zarówno o zdolności administracyjnoprawnej czynnej, jak i zdolności administracyjnoprawnej biernej, to jednak część norm generalnych bywa związana bezwzględnie z określonym terenem. Związek ten jest znany nie tylko aktom prawa miejscowego, ale także aktom normatywnym wydawanym przez organy naczelne i centralne. Zdarza się, że z powodu szczególnej ważności lub szczególnych potrzeb w ochronie środowiska pewne obszary kraju lub pewne elementy środowiska na określonych obszarach uzyskują mocą aktów normatywnych organów publicznych specjalny reżim prawny, którego treść stanowią określone nakazy i zakazy o charakterze generalnym, ograniczenia praw rzeczowych czy ograniczenia o charakterze ochrono-porządkowym (policyjnym)

10. Przesłanki ochrony środowiska (biologiczne, społeczne, ekonomiczne)

Katalog przesłanek ochrony składa się z:

przesłanek biologicznych

przesłanek społecznych

przesłanek ekonomicznych

Przesłanki biologiczne- ich konwencją jest ochrona biologicznego bytu człowieka. Główną przesłanką działań ochronnych powinien być wzgląd na zdrowie i życie człowwieka.

Przesłanki społeczne - mają charakter zbiorczy i obejmują całość społecznych motywacji ochrony poza motywacją ochrony życia i zdrowia człowieka, która jest przesłanką biologiczną.

W skład przesłanek społecznych wchodzą głównie:

a) kształtowanie poczucia estetycznego, wyrażające się w ochronie czystości, poszanowaniu estetyki otoczenia i zachowaniu walorów krajobrazu,

b)wzgląd na potrzebę zachowania żywych zasobów przyrody nie tylko z powodów ekonomicznych oraz ochrony zdrowia i życia człowieka

c)dbałość o zasady rekreacyjne środowiska

d)potrzeba zachowania dorobku kultury materialnej narodu (także w celach badawczych)

e)ochrona ze względu na potrzeby humanitarnego kształtowania postaw człowieka.

Wszystkie te motywacje występują częściowo łącznie i jednocześnie, ale w prawie niektóre z nich stanowią główny powód ochrony.

Wyróżnienie przesłanek społecznych wynika z potrzeb zwrócenia szczególnej uwagi na jakość życia, mają one charakter uzupełniający. Stanowiące podstawę działania ich wyodrębnienie poszerza i wzmacnia całość ochrony środowiska. Natomiast zaniechanie podejmowania działań w celu ich realizacji ogranicza ochronę również co do jej przedmiotu.

Przesłanki społeczne pojawiły się w historii ochrony najwcześniej, ich rozwój daje świadectwo kształtowania się psychicznego stosunku człowieka do otaczającego go środowiska.

Ekspansywność rozwoju gospodarczego wobec przyrody jako wspólnego i jedynego źródła zasobów dla tego rozwoju i egzystencji ludzkiej wyzwoliła konieczność ochrony pozamaterialnych interesów człowieka. Ów proces jednocześnie wyraźnie wzmocnił zasadność ekonomicznych przesłanek ochrony środowiska.

Przesłanki ekonomiczne - funkcjonują obok przesłanek biologicznych i społecznych, choć to te ostatnie zadecydowały o konieczności i zakresie ochrony środowiska i o tym jak wygląda system ochrony.

Przesłanki ekonomiczne stanowią o wymogu minimalizacji nakładów na utrzymanie takiej jakości środowiska, jak chroniona jest przez ów system.

11. Etyka a środowisko

Etyka to ogół zasad i norm postępowania przyjętych w danej epoce i w danym środowisku, a także nauka o moralności zajmująca się opisem, analizą i wyjaśnianiem rzeczywiście istniejącej moralności i ustalaniem dyrektyw moralnego postępowania. Natomiast ekologia zajmuje się badaniem organizmów w ich środowisku, bada populacje zwierzęce i roślinne, ich strukturę, funkcjonowanie, zmienność i wzajemne zależności.
Łącząc te dwie dziedziny powstaje etyka ekologiczna, która godzi nie zawsze racjonalne ingerowanie człowieka w środowisko zgodnie z zasadami moralnymi.
Ludzie włączający kwestie dotyczące środowiska naturalnego do sfery poglądów moralnych wyznają etykę ekologiczną, która zawiera przynajmniej jedną zasadę moralną, choć zazwyczaj przyjmuje ich kilka. Biorąc pod uwagę ekologów, którzy twierdzą, że wyniszczenie gatunku w wyniku działalności człowieka jest moralnie złe, bez względu na to, jaki był powód tych działań. Mogłaby to być podstawowa zasada etyki ekologicznej. Nawet bez wyraźnego wyartykułowania tego rodzaju stanowiska ekolodzy mogliby uważać, że wyniszczenie gatunku jest moralnie złe niezależnie od jakichkolwiek innych względów. Inną możliwością jest uznanie, że powyższa zasada nie jest sama w sobie główną zasadą, lecz opiera się na ogólniejszej zasadzie moralnej, przypisującej znaczenie pomyślności człowieka, i związana jest z przekonaniem, że wyniszczenie jakiegoś gatunku wyrządza krzywdę także ludziom. Pierwszym krokiem do dokonania krytycznej oceny lub uzasadnienia powodów moralnych jest przedstawienie ich w jasny sposób. Uzasadnienie jest też konieczne, jeśli chcemy dokonać wyboru pomiędzy różnymi, współzawodniczącymi ze sobą koncepcjami etyki ekologicznej. Nie wystarczy, by polityka ekologiczna dostosowywała się do zasad takiej czy innej etyki ekologicznej; powinna stosować do zasad właściwej czy też najlepiej uzasadnionej koncepcji etycznej.

12. Etyka środowiskowa

Etyka jest zasadą idealnego postępowania człowieka. Etyka ekologiczna (środowiskowa) - to zasady najwłaściwszego postępowania człowieka wobec środowiska przyrodniczego.

Można wyróżnić cztery główne kierunki, różniące się zakresem podmiotu oraz obowiązkami spoczywającymi na człowieku. Etyka ekologiczna rozwija się w oparciu o tradycyjne systemy etyczne. Rozważania moralne nad środowiskiem wynikają ze wzajemnego oddziaływania i potrzeb realizacji zasad etycznych człowieka.
1. Kierunek tradycyjny
Zakłada ścisły związek człowieka i środowiska. Zainteresowanie środowiska aspektem moralnym, etycznym, wynikającym że świadomości, że przyroda oddziaływuje na interesy i potrzeby człowieka i jest konieczna do realizacji pewnych zasad etycznych ludzi.
Degradacja środowiska człowieka zagraża jego zdrowiu i życiu oraz uniemożliwia realizację potrzeb wartości kulturowych, społecznych czy wreszcie ekonomicznych. To obowiązek wobec ludzi współcześnie żyjących, a także zachowanie tych wartość dla przyszłych pokoleń.
2. Uszanowanie praw zwierząt
Obrońcy praw zwierząt stwierdzają, że obowiązki ludzi wobec zwierząt wynikają z posiadania przez te organizmy świadomości. Zwierzęta mogą cierpieć, mają własne potrzeby i pragnienia. W swoim postępowaniu człowiek nie powinien zadawać cierpień i uszanować wolę życia.
3. Biocentryzm
Nurt zakładający istnienie uniwersalnej, ponadgranicznej moralności, obejmującej wszystkie istoty żywe (wszystkie kategorie bytów). Tu można wyróżnić dwie tendencje: równości biotycznej oraz nurt pośredni.
Równość biotyczna zakłada równouprawnienie moralne istot. To są hasła głębokiej ekologii, odrzucające antropocentryzm. Według tej teorii wszystkim składnikom biosfery przyznaje się równe prawo do życia, rozwoju i realizacji własnych, indywidualnych form rozwoju i samorealizacji. Należy się kierować zasadą, że wszystko co służy bogactwu biosfery i jej różnorodności jest moralne.
Zwolennicy etyki pośredniej łączą zasady ochrony wszelkiego życia z uznaniem wyjątkowych uprawnień ludzi. Motywem postępowania człowieka wobec biosfery jest ewolucja. Z tego wynikają następujące postulaty:
- postępuj tak, aby uchronić i spotęgować rozwój ewolucji z całym jej bogactwem,
- postępuj, aby chronić i spotęgować życie, co jest niezbędnym warunkiem postępu ewolucji,
- postępuj tak, aby zachować i umocnić ekosystemy, które są podstawą życia i świadomości,
- postępuj tak, aby chronić i spotęgować, zdolności, które są najwyższymi formami ewolucji wszechświata: świadomości, zdalności tworzenia i współczucia,
- postępuj tak, aby uchronić i spotęgować życie ludzkie.
Człowiek jako istota myśląca jest ponad resztą przyrody. To nie tylko przywilej, ale obowiązek moralny dbania o zachowanie życia. W ujęciu „Gai” to nie tylko biosfera, ale gleby, rzeki, jeziora, ocean, skały, powietrze i krajobraz jako żywe, podlegają ochronie.
4. Intuicjonizm etyczny
Intuicjonizm etyczny zakłada, że człowiek w postępowaniu do przyrody winien posługiwać się intuicją, sumieniem. One to mają regulować jego postępowanie.

Reguły etyki ekologicznej

Można wyróżnić 5 zasad (reguł) etyki ekologicznej:
I Etyczne postępowanie wobec człowieka
a) prawo do zachowanie stanu środowiska przyrodniczego, zapewniającego dobry stan biologiczny i psychiczny człowieka
b) prawo do kontemplacji przyrody, realizacji prawy, dobra, piękna i doskonałości moralnej
c) przetwarzanie przyrody na dobra pracy
Cześć dla życia nie może wiązać się z krzywdą i cierpieniem człowieka.
II Etyczne postępowanie wobec zwierząt
Światowa deklaracja Praz Zwierząt, uchwalona przez ONZ w 1978r., głosi, że wszystkie zwierzęta rodzą się równe wobec życia i mają prawo do istnienia i poszanowanie przez człowieka. Mają prawo oczekiwać pomocy od człowieka, opieki, ochrony. Każdy akt zabicia zwierzęcia bez konieczności, określony został jako zbrodnia przeciw życiu. W świetle tym winno unikać się testowanie na zwierzętach, corridy, polowań sportowych, tresury zwierząt w cyrku, itp. Godny poparcia jest wegetarianizm i w krańcowej formie weganizm. Zwolennikami wegetarianizmu byli: Budda, Cyceron, Albert Einstein, Gandhi, Schweitzer, Shaw i wielu innych. Powodem stosowanie diet wegetariańskich jest poprawieni swojego zdrowia.
III Powściągliwość wobec środowiska przyrodniczego
Wynika z tego oszczędność korzystania z zasobów przyrody, zachowanie czystości wód, powietrza, gleby, ochrony roślin i krajobrazu.
IV Tolerancja
Tolerancja wobec osób i wobec środowiska przyrody, ochrona i wspieranie różnorodności form przyrodniczych i kulturowych. Szacunek wobec cudzych poglądów, praw wyboru własnej drogi i własnego systemu wartości.
V Odpowiedzialność za środowisko przyrodnicze
Odpowiedzialność za stan i sposób jego wykorzystania. Winno się określić granice ingerencji w środowisko dla zachowania własnego życia zdrowia i możliwości rozwoju przyszłości praz zapewnienie przetrwania istot poza ludzkich.

13. Klub Rzymski i jego działalność w zakresie ochrony środowiska

Klub Rzymski jako nieformalna organizacja międzynarodowa skupiająca początkowo ok.80 uczonych, praktyków i polityków z całego świata powstał w kwietniu 1968 roku.

W 1973 roku został zarejestrowany w Genewie jako organizacja międzynarodowa.

W 1972 roku, w kilku językach został opublikowany pierwszy raport Klubu Rzymskiego Pt. Granice wzrostu.

Działalność Klubu Rzymskiego w zakresie ochrony środowiska jest znacząca, ponieważ znaczne fragmenty poszczególnych jego prac dotyczą problematyki ochrony środowiska.

4 najistotniejsze prace Klubu Rzymskiego:

1. Granice wzrostu (1972r)

2. Ludzkość w punkcie zwrotnym (1997r)

3. Przyszłość jest w naszych rękach (1987r)

4. Rewolucja bosych (1988)

14. Zasady ogólne prawa ochrony środowiska

W art. 4 POŚ została wyrażona zasada powszechności dostępu do środowiska, nie jest to jednak zasada uznawana przez wszystkich autorów.( więcej patrz zagadnienie 15)

Art.5.Ochrona jednego lub kilku elementów przyrodniczych powinna być realizowana z uwzględnieniem ochrony pozostałych elementów.

zasada kompleksowości działań ochronnych - art. 5 POŚ- jest wynikiem zintegrowanego podejścia do środowiska. Działania ochronne muszą być zintegrowane w odniesieniu do środowiska jako całości (nie można chronić tylko jednego elementu)

W prawie wodnym zasada ta jest jedną z ważniejszych zasad- pełen wyraz znalazła w dyrektywie.

Wyrazem istnienia działań zintegrowanych jest także posługiwanie się:

- pozwoleniami zintegrowanymi

- standardami jakości

- granicznymi wartościami emisji.

Art.6.1.Kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, jest obowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu. - zasada prewencji

2.Kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując się przezornością, podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze - zasada przezorności

zasada prewencji - art. 6 ust.1 POŚ

jest to zastosowanie odpowiednich środków zapobiegawczych. Jest to również zasada prawa wspólnotowego, znajduje się w Traktacie Rzymskim i JAE. Na władzach polskich ciąży obowiązek dbania o środowisko i zapobiegania jego degradacji.

zasada przezorności- art. 6 ust.2 POŚ

jest to ograniczenie tych oddziaływań na środowisko, których negatywnych skutków nie można dokładnie przewidzieć. Są to różne oddziaływania. Skutki negatywne tych oddziaływań mogą ujawnić się dopiero po jakimś czasie, lub skutki te nie są przez współczesną naukę jeszcze znane.

Art.7.1.Kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia.

2.Kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty zapobiegania temu zanieczyszczeniu.

zasada „trzech P”- zanieczyszczający płaci

zasada ta dotyczy odpowiedzialności za szkody w środowisku

ust. 1 mówi o sytuacji w której jest już zanieczyszczenie, ust.2 mówi kosztach zapobiegnięcia zanieczyszczenią.

Są dwa rodzaje odpowiedzialności za zanieczyszczenia:

1. odpowiedzialność pełna- pełna odpowiedzialność finansowa sprawcy za działania legalne i nielegalne

2. odpowiedzialność ograniczona - odpowiedzialność finansowa za nieprzestrzeganie standardów emisyjnych, ustalonych przez władze, np. w pozwoleniu.

Art.8. Polityki, strategie, plany lub programy dotyczące w szczególności przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, gospodarki przestrzennej, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu powinny uwzględniać zasady ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju.

zasada planowości w ochronie środowiska- (uwzględnia potrzeby ochrony środowiska w planowaniu) - integracja ochrony środowiska z politykami sektorowymi. Jest to też zasada UE- art.6 TWE. Swój prawny wyraz uzyskuje w instytucji oddziaływania na środowisko polityk, strategii oraz programów ochrony środowiska. Zasada ta jest rozwinięta w art.40 POŚ, gdzie po analizie oddziaływania ocen na środowisko wskazuje dokumenty:

1)projekt koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, projekty planów zagospodarowania przestrzennego oraz projekty strategii rozwoju regionalnego;

2)projekty polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywane przez organy administracji, ustalające ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć, o których mowa w art. 51 ust. 1 pkt 1 i 2;

3)projekty polityk, strategii, planów lub programów innych niż wymienione w pkt 2, które nie są bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynikają z tej ochrony, jeżeli realizacja postanowień tych polityk, strategii, planów lub programów może znacząco oddziaływać na ten obszar.

Ustawodawca wskazuje "w szczególności " te dokumenty, które są najbardziej związane z ochroną środowiska.

Art.9.Każdy ma prawo do informacji o środowisku i jego ochronie na warunkach określonych ustawą.

Zasada jawności działań ochrony środowiska

(powszechnego dostępu do informacji o środowisku)

Jest to zasada podobna do tej, która została wyrażona w art.74 Konstytucji. Prawa dostępu do informacji o środowisku dotyczy bezpośrednio szereg dokumentów międzynarodowych, których ukoronowaniem są: w Unii Europejskiej Dyrektywa Rady 90/313/EWG z dnia 7 czerwca 1990 r. o swobodnym dostępie do informacji o środowisku, a dla państw Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ - Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, podpisana w Aarhus 25 czerwca 1998 r. (Konwencja z Aarhus) oraz zasada 10 Deklaracji z Rio.

Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. określa między innymi zasady informacji o środowisku i jego ochronie. Zostało to przesądzone w art. 1 pkt 2 ustawy.

Należy podkreślić, że regulacje dotyczące dostępu do informacji zawarte w ustawie Prawo ochrony środowiska stosuje się również do spraw uregulowanych w ustawie Prawo atomowe (art. 2 ust. 1). Konieczne jest zaakcentowanie, że takie unormowanie stanowi wyjątek od ogólnej zasady, że do spraw objętych regulacją Prawa atomowego ustawa Prawo ochrony środowiska nie znajduje zastosowania. W konsekwencji uregulowanie dotyczące dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie traktować należy jako szczególnie kompleksowe, znajdujące szerszy zakres zastosowania niż pozostałe przepisy Prawa ochrony środowiska. Ten uniwersalizm podyktowany jest z jednej strony koniecznością stworzenia systemu zawierającego możliwie pełny katalog informacji o środowisku i jego ochronie, z drugiej zaś ścisłym związkiem między dokumentami i danymi o środowisku i jego ochronie powstającymi w oparciu o ustawę Prawo atomowe a informacjami tworzonymi w oparciu o inne działy prawa ochrony środowiska sensu largo. Należy także wskazać, że ustawa Prawo ochrony środowiska, a w szczególności regulacje dotyczące dostępu do informacji nie narusza przepisów ustawy z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. nr 11, poz. 95 z 2000 r.) (art. 2 ust. 3). W konsekwencji w przypadku, gdy informacja o środowisku lub jego ochronie jest niejawna w rozumieniu ustawy o ochronie informacji niejawnych, stosuje się do niej reżim tej ustawy w sytuacji, gdy pozostaje on w kolizji z regulacjami ustawy Prawo ochrony środowiska.

Problematyce informacji o środowisku poświęcony został dział IV tytułu I ustawy (art. 19-30). Podzielono go na dwa rozdziały:

- dostęp do informacji (art. 19-24),

- państwowy monitoring środowiska oraz rozpowszechnianie informacji o środowisku (art. 25-30).

zasada procesowa uczestnictwa w postępowaniu w zakresie ochrony środowiska (zasada partycypacji)

Udział społeczeństwa wiązać można z artykułem 63 Konstytucji RP, który stanowi: "Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg określa ustawa."
Dotychczas konstytucyjne prawo z art. 63 realizowane było poprzez możliwość składania skarg i wniosków regulowaną w dziale VIII k.p.a.. Regulacja ta dość szczegółowo określa proceduralne aspekty prawa petycji, pomija jednak milczeniem jedną z kluczowych gwarancji efektywnego udziału społeczeństwa w sprawach publicznych: faktyczną możliwość wypowiedzenia się przed podjęciem rozstrzygnięcia o istotnym znaczeniu. Kwestie te regulowane są cząstkowo w pewnych ustawach (np. w odniesieniu do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego), od momentu jednak kiedy ustawa z 1995r. o referendum uchyliła ustawę o konsultacjach społecznych i referendum z 1987r. - brak było regulacji prawnej próbującej w sposób kompleksowy określić proceduralne aspekty konsultacji społecznych, w tym zwłaszcza kluczowej dla udziału społeczeństwa kwestii aktywnego powiadamiania społeczeństwa o sprawach, w których może się wypowiadać. Dopiero ustawa z 9 listopada 2000r. uregulowała to zagadnienie w odniesieniu do pewnych procedur decyzyjnych istotnych z punktu widzenia ochrony środowiska i "wymagających udziału społeczeństwa", zaś ustawa Prawo ochrony środowiska (POŚ) rozszerzyła tą regulację prawną na kolejne procedury decyzyjne. Przede wszystkim jednak, ustawa POŚ ujęła zasadę partycypacji społecznej w art. 10 w kategorii uprawnienia.
Ustawa POŚ realizuje postanowienia Konwencji tylko w odniesieniu do artykułu 6 i 7 tzn. w przypadku decyzji indywidualnych oraz planów, programów i polityk, przy czym w przeciwieństwie do Konwencji, w odniesieniu do planów, programów i polityk obowiązują prawie dokładnie takie same konkretne reguły udziału społeczeństwa jak w przypadku decyzji indywidualnych. Ustawa nie podejmuje natomiast w ogóle kwestii realizacji art. 8 Konwencji dotyczącego udziału społeczeństwa w procedurach przygotowywania aktów normatywnych, wychodząc najprawdopodobniej z założenia, iż wobec charakteru zobowiązań w tym zakresie zawartych w Konwencji wystarczające są działania praktyczne podejmowane w ramach ogólnych procedur regulujących tryb procesów powstawania aktów normatywnych.
W dziale V tytułu I ustawy określona jest tylko procedura, nie daje zaś on odpowiedzi na pytanie, o jakich to "przypadkach określonych w ustawie" jest mowa, czyli do jakich procesów decyzyjnych ma ona zastosowanie. Ustawa nie wymienia w tym dziale konkretnych rodzajów postępowań ani nie daje żadnych wskazówek, który z rodzajów postępowań wymienionych w ustawie jest postępowaniem "prowadzonym z udziałem społeczeństwa". Rozstrzygają tym więc każdorazowo przepisy regulujące dany rodzaj postępowań. Tutaj zaś ustawa dość jednoznacznie stanowi w odpowiednich miejscach, że "organ (...) zapewnia możliwość udziału społeczeństwa w postępowaniu": w sprawie oceny oddziaływania na środowisko projektów dokumentów (art. 43), którego przedmiotem jest wydanie pozwolenia zintegrowanego (art. 218), którego przedmiotem jest sporządzenie zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego (art. 265 ust 6) i w końcu: "w postępowaniu, w ramach którego sporządzany jest raport o oddziaływaniu na środowisko" (art. 53).

W świetle powyższych ustaleń stwierdzić można, iż prawo uczestniczenia w postępowaniu, o którym mowa w art.10 ustawy POŚ dotyczy następujących procedur decyzyjnych:
- opracowywanie polityk, strategii, planów i programów wymagających postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko,
- podejmowanie rozstrzygnięć wymagających wykonania raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko,
- wydawania zintegrowanych pozwoleń ekologicznych, opracowywania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego związanego z ryzykiem awarii przemysłowych.
Dodać należy, iż odwołanie do odpowiedniego stosowania omawianych tutaj przepisów o udziale społeczeństwa, przewidziane też jest w ustawie z dnia 22 czerwca 2001r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych w odniesieniu do szeregu przewidzianych w niej procedur decyzyjnych.

Art.11 Zasada nieważności decyzji wydanych z naruszeniem przepisów prawa

Zgodnie z postanowieniami art. 11 POŚ decyzja wydana z naruszeniem przepisów dotyczących ochrony środowiska jest nieważna. Nieważność określona w tym przepisie dotyczy wyłącznie decyzji administracyjnych. Stwierdzenie nieważności decyzji następuje w wyniku postępowania uregulowanego w kpa. Podstawę prawną postępowa zmierzającego do stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej nieważnej z mocy prawa na podstawie art. 11 POŚ dają przepisy kpa nie tylko z powodu regulacji art.156-163, ale przede wszystkim z powodu ustalonego w art. 1 zakresu zastosowania tego kodeksu obejmującego wydawanie wszystkich indywidualnych decyzji administracyjnych z zakresu ochrony środowiska. Wystarczającą wadą decyzji wywołującą jej nieważność jest naruszenie przez nią przepisów prawnych dotyczących ochrony środowiska, co oznacza, że chodzi tu o przepisy, które dotyczą środowiska jako całości, jak i o przepisy które dotyczą każdej części środowiska, choćby ta część była regulowana całkowicie odrębną ustawą nie związaną formalnie z postanowieniami POŚ.

Decyzja dotknięta wadą jest nieważna z mocy prawa, za początek nieważności przyjmuje się datę wydania decyzji. Jeżeli określona decyzja nie wywołuje skutków prawnych od chwili jej wydania, decyzja stwierdzająca nieważność obowiązuje ex tunc i ma charakter decyzji deklaratoryjnej.

Zasada stosowania metodyk referencyjnych

Art.12.1.Podmioty korzystające ze środowiska oraz organy administracji są obowiązane do stosowania metodyk referencyjnych, jeżeli metodyki takie zostały określone na podstawie ustaw.

2.Jeżeli na podstawie ustawy wprowadzono obowiązek korzystania z metodyki referencyjnej, jest dopuszczalne stosowanie innej metodyki, pod warunkiem:

1)że umożliwia ona uzyskanie dokładniejszych wyników, a uzasadnieniem jej zastosowania są zjawiska meteorologiczne, mechanizmy fizyczne i procesy chemiczne, jakim podlegają substancje lub energie - w przypadku metodyki modelowania rozprzestrzeniania substancji lub energii w środowisku;

2)udowodnienia pełnej równoważności uzyskiwanych wyników - w przypadku pozostałych metodyk

Przez metodykę referencyjną rozumiemy określoną na podstawie ustawy metodę pomiarów lub badań, która może obejmować w szczególności sposób poboru próbek, sposób interpretacji uzyskanych danych, a także metodyki modelowania rozprzestrzeniania substancji oraz energii w środowisku.

Zgodnie z art. 12 ustawy POŚ podmioty korzystające ze środowiska oraz organy ochrony środowiska są obowiązane do stosowania metodyk referencyjnych, jeżeli metodyki takie zostały określone na podstawie ustaw. Jeżeli na podstawie ustaw wprowadzono obowiązek korzystania z metodyki referencyjnej, dopuszczalne jest stosowanie innej metodyki pod warunkiem udowodnienia pełnej równoważności uzyskiwanych wyników, lub uzyskania dokładniejszych wyników w określonych ustawą sytuacjach zjawisk meteorologicznych, mechanizmów fizycznych czy procesów chemicznych.

15. Sposoby korzystania ze środowiska

Ustawa POŚ art. 4, w ślad za tradycyjnym ujęciem stosowanym w Prawie wodnym przewiduje 3 rodzaje sposobów korzystania ze środowiska:

1. powszechne- przysługuje każdemu z mocy ustawy i jego cechą jest, to że korzystanie to odbywa się bez instalacji

2. szczególne - wykracza poza zasięg korzystania powszechnego i może odbywać się jedynie na podstawie pozwolenia określającego zakres i warunki tego korzystania wydanego przez właściwy organ ochrony środowiska.

3. zwykłe- to takie korzystnie, które wykracza poza korzystanie powszechne, ale które nie musi być oparte o pozwolenie, to także zwykłe korzystanie z wody zgodnie z przepisami ustawy Prawo wodne.

Art.4.1.Powszechne korzystanie ze środowiska przysługuje z mocy ustawy każdemu i obejmuje korzystanie ze środowiska, bez użycia instalacji, w celu zaspokojenia potrzeb osobistych oraz gospodarstwa domowego, w tym wypoczynku oraz uprawiania sportu, w zakresie:

1)wprowadzania do środowiska substancji lub energii;

2)innych niż wymienione w pkt 1 rodzajów powszechnego korzystania z wód w rozumieniu ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 i Nr 267, poz. 2255).

2.Korzystanie ze środowiska wykraczające poza ramy korzystania powszechnego może być, w drodze ustawy, obwarowane obowiązkiem uzyskania pozwolenia, ustalającego w szczególności zakres i warunki tego korzystania, wydanego przez właściwy organ ochrony środowiska.

3.Zwykłym korzystaniem ze środowiska jest takie korzystanie wykraczające poza ramy korzystania powszechnego, co do którego ustawa nie wprowadza obowiązku uzyskania pozwolenia, oraz zwykłe korzystanie z wody w rozumieniu przepisów ustawy - .Prawo wodne

16. Pojęcie zrównoważonego rozwoju

Zrównoważony rozwój- to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia jak i przyszłych pokoleń.

Pojęcie "zrównoważony rozwój" - (Sustainable Development) - zostało po raz pierwszy zdefiniowane w raporcie "Nasza wspólna przyszłość" (1987 r.), opracowanym przez Światową Komisję Środowiska i Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych. Zrównoważony rozwój został określony, jako proces mający na celu zaspokojenie aspiracji rozwojowych obecnego pokolenia w sposób umożliwiający realizację tych samych dążeń następnym pokoleniom.
Ze względu na wielość i różnorodność czynników, wpływających na to zjawisko, wyodrębniono trzy główne obszary na których należy skoncentrować się przy planowaniu skutecznej strategii osiągnięcia zrównoważonego rozwoju. Są to: ochrona środowiska i racjonalna gospodarka zasobami naturalnymi (m. in. ograniczanie zanieczyszczenia środowiska, ochrona zagrożonych wyginięciem gatunków zwierząt i roślin, promocja odnawialnych źródeł energii), wzrost gospodarczy i sprawiedliwy podział korzyści z niego wynikających (m. in. ułatwienie dostępu do rynków dla państw rozwijających się, finansowanie rozwoju, zmiana nieracjonalnych wzorców konsumpcji i produkcji) oraz rozwój społeczny (m. in. walka z ubóstwem, dostęp do edukacji, ochrony zdrowia).

Postulaty te znalazły odzwierciedlenie w pracach Narodów Zjednoczonych m. in. podczas tzw. wielkich konferencji i w dokumentach przez te konferencje przyjętych. Wśród nich wymienić należy: - Szczyt Ziemi -(Konferencja ONZ ws. środowiska i rozwoju) w Rio de Janeiro (1992 r.) i jego kontynuację, Światowy szczyt zrównoważonego rozwoju w Johanesburgu (2002 r.) Światowy szczyt ws. rozwoju społecznego w Kopenhadze (1995 r.)
oraz Międzynarodową konferencję ws. finansowania rozwoju w Monterrey (2002 r.) Kwestia zrównoważonego rozwoju zajęła także istotne miejsce w Milenijnych celach rozwoju przyjętych przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 2000 r.
W wyniku Konferencji w Rio de Janeiro w grudniu 1992 r. powołano do życia komisję funkcjonalną Rady Gospodarczej i Społecznej (ECOSOC) ds. zrównoważonego rozwoju. Komisja zrównoważonego rozwoju (Commission on Sustainable Development) zbiera się na corocznych sesjach poświęconych przeglądowi implementacji postanowień dot. zrównoważonego rozwoju.

17. Ochrona środowiska w Konstytucji

Obowiązująca Konstytucja z 2.04.1997r. w 5 miejscach zawiera wskazania dotyczące środowiska, są to art. 5, 31ust.3, 68ust.4, 74 oraz art.86.

Art.5.

Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.

Art.5 wprowadza zasadę ustrojową, sytuując ochronę środowiska wśród podstawowych wartości państwa. W tym artykule ochrona środowiska została postawiona na równi z prawami i wolnościami obywatelskimi. Na gruncie Konstytucji zrównoważony rozwój oznacza, że we wszystkich działaniach władz publicznych środowisko musi być traktowane całościowo i na równi z innymi wartościami społecznymi.

Art.31.3.Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Art.68.4.Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.

Art.68 ust.4 wiąże ochronę środowiska z problematyką ochrony zdrowia.

Art.74.

1.Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom.

2.Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.

3.Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.

4.Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska.

Art.74 określa obowiązki władz publicznych określając je w ust. 1 i 2. Ust. 3 mówi o tym, że każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska, tym samym wyrażona jest tu zasada jawności działalności władz publicznych.

Art.86.

Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa.

Zasadzie zrównoważonego rozwoju odpowiada konstytucyjny obowiązek ochrony środowiska, adresowany jest praktycznie do wszystkich, art. 86 używa sformułowania : Każdy

18. Polityka ekologiczna państwa

Dział III ustawy POŚ został poświęcony dwóm zagadnieniom, a mianowicie polityce ekologicznej oraz programom ochrony środowiska. (art.13-18)

Polityka ekologiczna państwa jest programem, której projekt opracowuje Minister właściwy do spraw środowiska przy współudziale marszałków województw, przy czym Minister właściwy do spraw środowiska zapewnia możliwość udziału społeczeństwa w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie projektu polityki ekologicznej państwa. Projekt ten przyjęty przez Radę Ministrów jest uchwalany przez Sejm. Politykę ekologiczną państwa przyjmuje się na 4 lata, przy czym od razu przyjmuje się 4 letnią prognozę. Polityka ekologiczna państwa jest uchwałą, która wiąże przy ustalaniu programów ochrony środowiska bądź planów gospodarowania odpadami. Rada Ministrów przedkłada Sejmowi co 4 lata raport z realizacji polityki ekologicznej państwa.

Polityka ekologiczna państwa ma na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska. Polityka ekologiczna państwa, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Obecnie obowiązująca polityka ekologiczna została uchwalona 8.05.2003 na lata 2003-2006, a prognoza na lata 2007-2010. Wcześniej obowiązywała polityka na lata 2000-2005, jednak została ona zastąpiona zgodnie z wymogami ustawy POŚ polityką uchwaloną w 2003r.

19. Programy ochrony środowiska

Programy ochrony środowiska są tworzone w celu realizacji polityki ekologicznej państwa na szczeblu terenowym przez organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy. Dla województwa program sporządza zarząd, dla powiatu również zarząd, natomiast w gminie jest to wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Projekty programów ochrony środowiska zgodnie z art.17 ust.2 podlegają zaopiniowaniu przez: ministra właściwego do spraw środowiska - w przypadku projektów wojewódzkich programów ochrony środowiska; organ wykonawczy województwa - w przypadku projektów powiatowych programów ochrony środowiska; organ wykonawczy powiatu - w przypadku projektów gminnych programów ochrony środowiska.

Programy, o których mowa w art. 17 ust. 1, uchwala odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu albo rada gminy. Z wykonania programów organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy.

---