Pytania:
Czynniki determinujące rozwój człowieka (determinanty aktywności) ? zewnętrzne: wpływy środowiska i wewnętrzne: możliwości dziecka.
Kształtowaniu się potrzeby dominacji sprzyjają?
Wewnętrzne determinanty aktywności dziecka?
Jaki charakter przywiązania do matki może wystąpić u dziecka?
Operacje myślowe dziecka 7-11 letniego
Realizm moralny?
Co sprzyja decentracji?
Wiedza ekspertalna
Konwencjonalizm moralny
Odwracalność myślenia
Efektywność uczenia się dziecka zależy od? aktywności i umiejętności dziecka, jego możliwości, organizacji czasu dziecka itp.
Etapy choroby sierocej
Syndrom ?spadłego liścia?
Teoria wycofania się
Zestaw II
1.Spostrzeganie synkretyczne
Spostrzeganie dzieci w wieku przedszkolnym jest synkretyczne, czyli globalne. Dziecko nie potrafi przeprowadzić dokładnej analizy spostrzegania obrazu, a później jego syntezy, lecz ujmuje rzecz całościowo. Synkretyzm spostrzegania przejawia się w rysunkach dzieci, w sposobie oglądania przez nie obrazów, odtwarzania melodii i w wielu innych czynnościach, w których dominuje sensoryka.
2.Materiał myślenia stanowi spostrzeżenie, wyobrażenie, opinia, sądy, pojęcia.
3.W jednoznacznym rozpoznaniu desygnatu pojęcia pomaga zdefiniowanie go. Definicje mogą być tautologiczne, użytkowe, opisowe, przez podanie pojęcia nadrzędnego, definicja logiczna.
4.Egocentryzm dziecięcy to ujmowanie rzeczywistości wyłącznie z własnego punktu widzenia, absolutyzowanie przez jednostkę własnych poglądów wraz z nieuznawaniem sprzecznych z nimi argumentami. Przeciwieństwo to decentracja.
5.Mowa telegraficzna pojawia się w wieku 2 lat a kontekstowo w wieku 5-6 lat.
6.Stadium heteronomii moralnej to dziecko nie ma zbytniego rozumienia norm, do 5 roku życia dominuje potrzeba otrzymywania nagród i kar; dziecko ocenia czyny według wielkości fizycznej szkody, dziecko nie ocenia intencji. Ważną rolę odgrywają wzorce pozytywne i negatywne, realizm moralny, sztywne przestrzeganie norm. Przypada na wiek 2-9 lat.
7.Funkcje samowiedzy.
Samowiedza pełni funkcję poznawczą, instrumentalną, motywacyjną (podtrzymywanie dobrego zdania o sobie, samowychowanie), generatywna (na podstawie wiedzy jaką mamy generujemy wiedzę o sobie)
8.Inteligencja emocjonalna
Umiejętność adekwatnego wyrażania emocji, umiejętna ekspresja i dostosowanie jej do sytuacji, nazywanie emocji, regulowanie napięć przez rozładowanie napięć emocjonalnych, wrażliwość na emocje innych. Cechy człowieka z inteligencją emocjonalną to samokontrola, zapał, wytrwałość, zdolność do motywowania się.
9.W podłużnej metodzie badań bada się zmiany zachodzące pomiędzy poczęciem a śmiercią, niezbędne staje się uzyskanie informacji o ludziach na kolejnych etapach ich życia (czyn np. różni się dziesięciolatek od dwudziestolatka). W metodzie podłużnej te same osoby są obserwowane przez dłuższy czas w regularnych odstępach czasu. Grupa ta to kohorta i obejmuje osoby, które urodziły się w ściśle określonym okresie, przeważnie w tym samym roku. Na podstawie wielokrotnych badań członków tej grupy uzyskuje się informacje o tym, jak wraz z wiekiem zmieniają się cechy osobowości danej osoby, jak wydarzenia i warunki wpływają na późniejsze zachowanie. Badania ta metodą mogą trwać nawet dziesiątki lat i to jest jej wadą.
Zestaw II
1.Spostrzeganie synkretyczne
Spostrzeganie dzieci w wieku przedszkolnym jest synkretyczne, czyli globalne. Dziecko nie potrafi przeprowadzić dokładnej analizy spostrzegania obrazu, a później jego syntezy, lecz ujmuje rzecz całościowo. Synkretyzm spostrzegania przejawia się w rysunkach dzieci, w sposobie oglądania przez nie obrazów, odtwarzania melodii i w wielu innych czynnościach, w których dominuje sensoryka.
2.Materiał myślenia stanowi spostrzeżenie, wyobrażenie, opinia, sądy, pojęcia.
3.W jednoznacznym rozpoznaniu desygnatu pojęcia pomaga zdefiniowanie go. Definicje mogą być tautologiczne, użytkowe, opisowe, przez podanie pojęcia nadrzędnego, definicja logiczna.
4.Egocentryzm dziecięcy to ujmowanie rzeczywistości wyłącznie z własnego punktu widzenia, absolutyzowanie przez jednostkę własnych poglądów wraz z nieuznawaniem sprzecznych z nimi argumentami. Przeciwieństwo to decentracja.
5.Mowa telegraficzna pojawia się w wieku 2 lat a kontekstowo w wieku 5-6 lat.
6.Stadium heteronomii moralnej to dziecko nie ma zbytniego rozumienia norm, do 5 roku życia dominuje potrzeba otrzymywania nagród i kar; dziecko ocenia czyny według wielkości fizycznej szkody, dziecko nie ocenia intencji. Ważną rolę odgrywają wzorce pozytywne i negatywne, realizm moralny, sztywne przestrzeganie norm. Przypada na wiek 2-9 lat.
7.Funkcje samowiedzy.
Samowiedza pełni funkcję poznawczą, instrumentalną, motywacyjną (podtrzymywanie dobrego zdania o sobie, samowychowanie), generatywna (na podstawie wiedzy jaką mamy generujemy wiedzę o sobie)
8.Inteligencja emocjonalna
Umiejętność adekwatnego wyrażania emocji, umiejętna ekspresja i dostosowanie jej do sytuacji, nazywanie emocji, regulowanie napięć przez rozładowanie napięć emocjonalnych, wrażliwość na emocje innych. Cechy człowieka z inteligencją emocjonalną to samokontrola, zapał, wytrwałość, zdolność do motywowania się.
9.W podłużnej metodzie badań bada się zmiany zachodzące pomiędzy poczęciem a śmiercią, niezbędne staje się uzyskanie informacji o ludziach na kolejnych etapach ich życia (czyn np. różni się dziesięciolatek od dwudziestolatka). W metodzie podłużnej te same osoby są obserwowane przez dłuższy czas w regularnych odstępach czasu. Grupa ta to kohorta i obejmuje osoby, które urodziły się w ściśle określonym okresie, przeważnie w tym samym roku. Na podstawie wielokrotnych badań członków tej grupy uzyskuje się informacje o tym, jak wraz z wiekiem zmieniają się cechy osobowości danej osoby, jak wydarzenia i warunki wpływają na późniejsze zachowanie. Badania ta metodą mogą trwać nawet dziesiątki lat i to jest jej wadą.
1. Wymień główne problemy psychologii rozwojowej.
Główne problemy psychologii rozwojowej. Do głównych problemów psychologii rozwojowej należy pytanie: natura czy wychowanie? Czy głównym źródłem zmian rozwoju są czynniki biologiczne(natura) czy środowisko i doświadczenie(wychowanie).
Czy rozwój jest normatywny? Czy idiograficzny?
Rozwój normatywny to rozwój, w którym badacze starają się poświęcić czas na poznanie ogólnych prawideł rozwoju człowieka.
Rozwój idiograficzny to rozwój, gdzie badaczy interesują różnice indywidualne między ludźmi
2.Jakie są podstawowe założenia koncepcji Piageta.
Zdolność dopasowywania wzrasta dzięki wzrastającej złożoności i stałości struktur poznawczych, które rozwijają się na bazie strukturodziedziczonych (odruchy bezwarunkowe) i tworzą schematy składające się na wiedzę człowieka. Koncepcja ta została stworzona przezszwajcarskiego psychologa Jana Piageta
Okres sensoryczno ? motoryczny (inteligencji praktycznej)
Od urodzenia do ~ 2 roku życia
ˇ przedmiotem poznania są stosunki przestrzenne między przedmiotami w otoczeniu dziecka;
ˇ schematy, które kształtują się w tym okresie:
o schemat stałego przedmiotu, 8, 9 ? 12 m.ż. (założenie o jego istnieniu mimo zniknięcia z pola widzenia);
o schemat uniwersalnej przestrzeni (niezależnej od doznań czuciowych);
o schemat następstwa czasowego (umożliwiający rejestrowanie kolejności zdarzeń);
o schemat przyczynowości (system umożliwiający osiąganie pożądanych stanów rzeczy)
ˇ stopniowy wzrost świadomości sensorycznej i motorycznej
ˇ dominacja czynności odruchowych, głównym osiągnięciem rozwojowym jest powstanie struktury umożliwiającej przemieszczanie się z miejsca na miejsce ? "praktyczna grupa przekształceń";
ˇ słabo rozwinięta pamięć;
ˇ kształtujące się wyodrębnianie siebie od środowiska;
ˇ kształtowanie się pojęcia istnienia
Fazy okresy sensomotorycznego wg Piaget (Bee, 2004).
Faza |
Wiek w miesiącach |
Określenie Piageta |
Charakterystyka |
1 |
0 ? 1 |
Odruchy |
Powolna zmiana prymitywnych schematów pod wpływem akomodacji; brak naśladowania; brak łączenia informacji z różnych zmysłów. |
2 |
1 ? 4 |
Reakcje kołowe pierwotne |
Dalsza akomodacja podstawowych schematów (ssanie, chwytanie, patrzenia); początek koordynowania schematów z różnych zmysłów. |
3 |
4 ? 8 |
Reakcje kołowe wtórne |
Większa świadomość zdarzeń, początek uczenia metodą 'prób i błędów'; początek rozumienia 'pojęcia przedmiotu'. |
4 |
8 -12 |
Koordynacja schematów |
Wyraźne zachowania intencjonalne; naśladowanie nowych zachowań; transfer intermodalny. |
5 |
12 ? 18 |
Relacje kołowe trzeciego rzędu |
Początek 'eksperymentowania' z zabawami i manipulowaniem przedmiotami. |
6 |
18 ? 24 |
Początki reprezentacji myślowej |
Rozwój użycia symboli w celu reprezentowania przedmiotów i zdarzeń. |
Okres wyobrażeń przedoperacyjnych (inteligencji reprezentującej)
Trwa od 2 do 7 roku życia.
ˇ myślenie konkretno-wyobrażeniowe (za pomocą obrazów), intuicyjne i impulsywne
ˇ intensywny rozwój języka
ˇ rozwój pojęć
ˇ przyswajanie znaków i symboli
ˇ rozumowanie oparte na zdarzeniach zewnętrznych (a nie na operacjach logicznych), które cechuje:
o nieodwracalność ? brak zdolności przekształceń
o egocentryzm
o centracja
o animizm
o artyficjalizm
o antropomorfizm
o sprawiedliwość immanentna
ˇ interioryzacja ? przekształcanie czynności faktycznych w umysłowe, a którego przejawami są:
o odroczone naśladownictwo
o zabawa symboliczna
o wyobrażanie sobie ? wywoływanie obrazów umysłowych
o mowa wewnętrzna
ˇ kształtująca się zdolność do antycypowania przyszłości
Okres operacji konkretnych
Trwa ~ 7 ? 11, 12 rok życia.
ˇ myślenie słowno-logiczne
ˇ wykształcone pojęcie stałości ilości
ˇ odwracalność operacji umysłowych
ˇ przyswojenie pojęć logicznych oraz zdolność do klasyfikacji hierarchicznej
ˇ brak myślenia abstrakcyjnego
ˇ możliwość dokonywania kategoryzacji
ˇ rozumienie relacji
Okres operacji formalnych
Trwa od ~ 12 roku życia
ˇ myślenie hipotetyczno-dedukcyjne
ˇ rozwój myślenia abstrakcyjnego
ˇ dominacja inteligencji werbalnej
Krytyka tez Piageta dotyczących stadiów rozwoju myślenia, doprowadziła wielu badaczy do wyodrębnienia jeszcze jednego stadium myślenia ? stadium myślenia postformalnego. Krytyka ta oparta była zarówno na nowszych rozstrzygnięciach teoretycznych, jak i na danych empirycznych.
3.Wymień i scharakteryzuj stadia rozwoju intelektualnego na podstawie koncepcji Piageta
Koncepcja rozwoju intelektualnego (Jeana Piageta) ? opiera się na założeniu, że inteligencja jest rozwiniętą formą adaptacji biologicznej, w wyniku której dochodzi do strukturalizowania procesów poznawczych. Przystosowanie jest rozpatrywane zatem w kategoriach poznawczych ? jest zrównoważeniem procesów asymilacji i akomodacji
4Jakie są podstawowe funkcje wyróżnione przez Piageta
ˇ przetrwanie wymaga adaptacji
ˇ adaptacja wymaga ciągłego dostosowania się zmian w otoczeniu
ˇ rozwój człowieka można opierać ze względu na funkcje i satrukturę (asymilować )
NTELIGENCJA funkcjonuje według :
- zasady organizacji (przyjmuje postać różnych struktur poznawczych)
- zasady adaptacji (przystosowania do otoczenia)
Adaptacja, czyli przystosowanie przebiega w postaci uzupełniających się procesów asymilacji i akomodacji. Rezultatem asymilacji jest zmiana ilościowa schematów, akomodacji ? jakościowa.
ASYMILACJA ? to włączanie otoczenia do naszych struktur poznawczych, dopasowanie go do naszego rozumienia, interpretowanie go. Jest procesem poznawczym, dzięki któremu nowe treści są włączane do istniejących schematów.
AKOMODACJA ? dopasowanie organizmu do otoczenia, dostosowywanie struktur do otoczenia, zmieniamy nasze rozumienie świata, ludzi, zdarzeń.. To tworzenie nowych schematów lub modyfikacja starych. Skutkiem jest rozwój struktur poznawczych.
ZRÓWNOWAŻENIE - konieczna jest równowaga między akomodacją a asymilacją
Dla Piageta równowaga to samoregulujący się mechanizm, który zapewnia rozwijającemu się człowiekowi efektywne interakcje z otoczeniem.
SCHEMAT ? to struktura poznawcza, umysłowa, dzięki której jednostka przystosowuje się intelektualnie do otoczenia i organizuje je Jest to podstawowa jednostka wiedzy, która porządkuje nabyte doświadczenia i przygotowuje ramy rozumienia przyszłych doświadczeń (Mietzel, 2002).
5.Co wpływa na rozwój człowieka i go determinuje według zwolenników psychologii społeczno?rozwojowej.
wpływa środowisko, genetyka, Jakie są zadania psychologii rozwojowej?
a/ bada sposoby i przebieg rozwoju psychicznego
b/ bada prawidłowości powstania i rozwoju procesów psychologicznych: spostrzeganie, zapamiętywanie, myślenie, oraz takich właściwości osobowości jak temperament itd.
c/ bada, w jakich warunkach i pod wpływem, jakich czynników kształtuje się czynność działalności dziecka, jakie prawa rządzą przekształcaniem się psychiki Geny determinują rozwój, natura wpływa na rozwój człowieka. Człowiek przychodzi na świat z gotowym wyposażeniem cech, które są wrodzone. Rozwój psychiczny polega na stopniowym ujawnianiu się tych cech w miarę ich dojrzewania, ale w kolejności, która jest z góry określona. Poziom rozwoju cech nie może być przekroczony. Przykładem jest inteligencja ? to umiejętność przystosowywania się do zmieniających się warunków. Iloraz inteligencji jest stały i niezmienny
6. Co determinuje rozwoju według zwolenników teorii uczenia się
Uczenie się jest to proces poznawczy, który prowadzi do modyfikacji zachowań jednostki w wyniku uprzedniego doświadczenia. Proces uczenia się możliwy jest dzięki pamięci (funkcjonalna właściwość układu nerwowego), która polega na zdolności tworzenia się i magazynowania śladów uprzedniej reakcji. W komórkach mózgowych dochodzi do określonych zmian chemicznych, ale my każdą zmianę potrafimy nazwać i określić. Uczenie się nie należy kojarzyć z samorozwojem, które jest procesem dojrzewania. Uczenie się dzielimy na dwie grupy: kojarzeniowe<asocjacyjne, nawykowe>; inteligentne (poprzez powiązywanie problemów) ? aby rozwiązać problem musieliśmy posiąść brakującą wiedzę, wcześniej jej brak uniemożliwiał rozwiązanie problemu, myślenie jest tu podstawowym procesem, w wyniku którego dochodzimy do wiedzy. Niektórzy uważają, że uczenie kojarzeniowe i inteligentne prawie niczym się od siebie nie różni, tylko tym, że to drugie odbywa się metodą prób i błędów. Potwierdzają to eksperymenty Thorndike?a na zwierzętach w labiryncie. Inna szkoła mówi, że procesy poznawcze działają jako pewna całość i to, co nowego odkrywamy występuje w wyniku olśnienia. Psychologowie postaci twierdzą, że choć pole spostrzeżeniowe jest takie same, raptem bodźce możemy widzieć inaczej zorganizowane. Cały proces myślenia polega na przeorganizowaniu pola spostrzeżeniowego. Przeprowadzono eksperyment na małpie, która za pomocą kijów bambusowych (które ze sobą złożyła) dosięgła banana spoza klatki. Gdy już zdawało się, że nie wpadnie na pomysł, usiadła, po czym nagle zerwała się i dokonała tego. Cały ten proces polegał na przeorganizowaniu pola spostrzeżeniowego.
W uczeniu inteligentnym zaawansowane są procesy myślowe. Mówiąc o uczeniu się kojarzeniowym, należy najpierw wspomnieć o odkryciach Pawłowa. Zajmował się on procesem trawienia u zwierząt i do przewodu pokarmowego wkładał różne rurki. W miarę trwania eksperymentu okazało się, że pies, gdy zobaczył pielęgniarza (który zwykle nosi mu jedzenie) zaczynał się ślinić jeszcze przed kontaktem z pokarmem. Jest to uczenie się reaktywne <pawłowowskie, klasyczne>. Polega na związku między dwoma bodźcami, jest to uczenie się struktury środowiska: kolejne bodźce kojarzone z bodźcem bezwarunkowym stają się sygnałem, ten bodziec, który ma dla organizmu znaczenie biologiczne jest nazywany bodźcem bezwarunkowym (Sb) ? jest to taki bodziec, na który organizm reaguje automatycznie, nie trzeba się go uczyć.
(pokarm) Sb --------------> Rb (ślinienie się)
Bodziec obojętny, który występuje przed bodźcem bezwarunkowym wiele razy, stanie się bodźcem warunkowym (Sw) ? na ten bodziec trzeba nauczyć się reagować. Sw poprzedza Sb W tym uczeniu się typu pawłowowskiego, uczymy się sygnałów, na które reagować. (Sw ---> Rw i Sb --->Rb).
Rw = Rb
Uczenie się instrumentalne, oparte na konsekwencjach: S ---> R i R ---> S. Nasze zachowanie przynosi określone zachowanie, jest instrumentem do zdobycia czegoś. Eksperyment Thorndike?a z kotami (czytaj w Psychologia i życie): kot szamocze się, aż przypadkowym ruchem otwiera klatkę ? później ta reakcja się utrwala. Konsekwencje pożądane to wzmocnienia pozytywne, niepożądane ? negatywne.
7. Wymień typy sposoby uczenia się i scharakteryzuj je (warunkowaniem klasyczne, warunkowania instrument ego modelowanie)
ˇ uczenie się pamięciowe ? którego celem jest zapamiętanie układów wiadomości lub czynności tak, by można je było powtarzać w sposób bezbłędny ? podstawowa czynność to powtórzenia. Odnoszą się do tego trzy prawa:
o postawa czynna powoduje lepsze efekty niż postawa bierna;
o zapamiętanie początku i końca materiału wymaga mniej powtórzeń niż zapamiętanie środka;
o czas potrzebny do wyuczenia się określonego materiału jest wprost proporcjonalny do kwadratu długości szeregu.
ˇ uczenie się przez rozwiązywanie problemów ? gdy podmiot spotyka się z sytuacją nową, trudną, gdy zadanie nie może być rozwiązane przy pomocy posiadanej wiedzy. Uczeń informacje musi sam wytworzyć.
ˇ uczenie się przez próby i błędy- wtedy gdy podmiot znajduje się w jakiejś nowej sytuacji, rozpatruje nowy układ zależności, po to by lepiej przystosować się do życia. Jest to nieekonomiczny sposób uczenia się, stosowany tam gdzie zawodzą inne. Podstawowe prawo odnoszące się do tej formy uczenia się to prawo efektu Thorndike:
o wśród wielu wykonywanych czynności, najsilniej utrwalają się te po których następuje efekt w postaci nagrody.
ˇ uczenie się przez wgląd, czyli przez zrozumienie - odkrywanie organizacji materiału, nadawanie mu jakiejś struktury. Chodzi o wniknięcie w istotę rzeczy, zobaczenie powiązań między elementami, wniknięcie w terminy wchodzące w zakres działania
ˇ uczenie się sensoryczne, polegające na wytwarzaniu odruchów warunkowych
ˇ uczenie się przez naśladownictwo
ˇ uczenie się uboczne - mimowolne, przy okazji wykonywania jakiś czynności.
8.Rozwój płciowy.
a)Omów model stadialny rozwoju płciowego
b) Jak zdaniem behawiorystów kształtuje się rozwój płciowy
c)Jakie znaczenie odgrywa kompleks Edypa w kształtowaniu się identyfikacji płciowej
d) Czy istnieje proste warunkowanie ról płciowych wg. Psychologów społecznych
o stadium prenatalne ? od poczęcia do rozwiązania ( 9 m-cy)
o wczesne dzieciństwo ? od narodzin do 3 lat
wiek niemowlęcy ? 1 rok życia
wiek poniemowlęcy ? 2 i 3 rok życia
o średnie dzieciństwo (wiek przedszkolny) ? 4-6 lat
o późne dzieciństwo (wiek szkolny) ? 7-1012 lat
o adolescencja ? 12-22 lata
ˇ a. Wczesna ? 12-17 lat
ˇ a. Późna ? 17-22 lata
wiek dorastania ? 1012-18 lat
o wiek młodzieńczy ? 19-15 lat
o wczesna dorosłość
o średnia dorosłość
o późna dorosłość (okres starzenia się)
BEHAWIORYZM ?
Powstała w USA. Przedmiotem w tej szkole jest badanie zachowań człowieka. Twórcą tego kierunku był JOHN WATSON. Behawioryści uważali, że każdy człowiek rodzi się taki sam, mówi się o tzw. ?tabula rasa?. Dopiero różne doświadczenia zaczynają nas różnicować. Nabyte w życiu reakcje, nawyki, to osobowość. Osobowość to złożony system nawyków. Chcąc poznać osobowość trzeba poznać reakcje i nawyki człowieka. Program behawioryzmu zawarty jest w formule S-R ( bodziec ? reakcja). Zadanie psychologii wg nich jest badanie zależności reakcji od bodźca albo zespołu bodźców. Można też powiedzieć, że reakcja jest funkcją bodźca [ R= (f) s].
Dopuszczali oni też jednak możliwość prostych reakcji wrodzonych takich jak:
1/ strach (u noworodka silne dźwięki wywołują strach)
2/ gniew ( niemowlę nie lubi zabiegów pielęgnacyjnych)
3/ radość zadowolenie (odczuwane przy głaskani i kołysaniu)
.Zależność reakcji od bodźca była łatwa do uchwycenia przy badaniu zwierząt i dzieci.
Kompleks Edypa jest pojęciem wprowadzonym do psychoanalizy przez Zygmunta Freuda. Mitycznym prawzorem jest Edyp, grecki król Teb, który, nie znając swoich biologicznych rodziców, zabił ojca, a potem ożenił się z matką i miał z nią dzieci.
Ma to być powszechne zjawisko wśród dzieci między 4 a 6 rokiem życia (faza falliczna rozwoju psychoseksualnego), polegające na pragnieniu seksualnego związku z rodzicem płci przeciwnej, przy jednoczesnej chęci pozbycia się rodzica tej samej płci, jako rywala seksualnego.
Konflikt edypalny różnie przebiega zależnie od płci dziecka:
ˇ Kazirodcze pożądanie matki oraz wrogość wobec ojca owocuje lękiem przed karą ze strony ojca - jest to lęk przed kastracją (lęk kastracyjny). Lęk ten sprawia, że ostatecznie chłopiec wypiera seksualne pożądanie matki oraz wrogość wobec ojca. Jednocześnie zaczyna sięidentyfikować z ojcem, co daje mu możliwość zastępczego zaspokojenia seksualnych impulsów (identyfikacja pełni tu rolę mechanizmu obronnego). Wyparcie kompleksu Edypa ostatecznie powoduje ukształtowanie się superego.
ˇ Rozwój kompleksu Edypa u dziewcząt (Carl Gustav Jung określał go jako kompleks Elektry, Zygmunt Freud dystansował się od tego określenia) jest bardziej skomplikowany. O ile u chłopców faza falliczna rozpoczyna się kompleksem Edypa, a kończy kompleksem kastracyjnym, o tyle u dziewczynek jest na odwrót; kompleks kastracji wprowadza je w tematykę różnicy seksualnej i tworzy podłoże do nawiązania relacji z rodzicem płci przeciwnej. Odpowiednikiem lęku kastracyjnego jest tu zazdrość o członek (wspólnie oba zjawiska nazywa się kompleksem kastracyjnym). Dziewczynka zobaczywszy, że pod względem falliczności nie może konkurować z chłopcem, odwraca się od typowo męskiej aktywności fallicznej. Rozluźnia się także jej związek z matką a obiektem staje się ojciec - jako ten, który ma fallusa. Kompleks Edypa u chłopców radykalnie kończy Kompleksem kastracyjnym. U dziewczynek nie następuje definitywne rozwiązanie kompleksu Edypa. Jednym ze skutków jest słabsze ukształtowanie superego.
Kompleks Edypa zapoczątkowuje kwestię identyfikacji seksualnej. Według Freuda, wcześniejsza seksualność dzieci obu płci była niezróżnicowana (czyli męska - falliczna).
Prawidłowe rozwiązanie kompleksu Edypa ma determinować życie emocjonalne dorosłego człowieka. W psychoanalizie jest to jeden z podstawowych kompleksów libido.
Freud usiłował tłumaczyć kompleksem Edypa mnóstwo ludzkich zachowań. W praktyce jednak nigdy nie udowodniono nawet realnego istnienia tego kompleksu. Jego domniemane skutki często łatwiej wytłumaczyć w inny sposób (np. lęk przed kobietami może być po prostu efektem traumy pierwszych prób nawiązania erotycznego kontaktu).
Rola związana z płcią (ang. gender role) ? sposób zachowania, który w danej kulturze postrzegany jest jako typowy bądź akceptowalny dla danej płci. Według niektórych psychologów, pewne zachowania wynikają z uwarunkowań biologicznych, część zaś jest wynikiem presji społecznej[1].
Krytyka koncepcji
W psychologii ewolucyjnej kompleks Edypa jest odrzucany, natomiast występujący konflikt między dziećmi a rodzicami tłumaczony jest w sposób następujący:
ˇ Zgodnie z teorią inwestycji rodzicielskich Triversa istnieje konflikt między dziećmi a rodzicami jeżeli chodzi o dostęp do środków, których pragną dzieci, a których nie chcą dać im rodzice. Konflikt ten jest niezależny od płci dziecka i rodziców.
ˇ Konflikt między dziećmi a rodzicami tej samej płci występuje u dorastających synów i ich ojców ze względu na ich konkurencyjność jeżeli chodzi o dostęp do kobiet.
W obu tych przypadkach biorąc pod uwagę wskaźnik konfliktu jakim jest dzieciobójstwo, w badaniach opublikowanych w roku 1990 na podstawie statystyk zabójstw dzieci w Kanadzie i Chicago okazało się, że dzieci obojga płci zabijane są przez rodziców w wieku 5-6 lat niezależnie od płci osoby dokonującej dzieciobójstwa, natomiast w przypadku dzieci dorastających najczęściej zabijani są synowie przez swoich ojców - 60% przypadków, 27% to zabójstwa córek przez swoich ojców.
Edward Wilson natomiast dowodził, że kompleks Edypa nie może, jak zakładał Freud, być kulturowym mechanizmem hamującym instynkty kazirodcze, ponieważ występowanie tego typu wrodzonych tendencji prowadziłoby do chowu wsobnego, co musiałoby być szybko wyeliminowane w procesie ewolucji. Tym samym pożądanie osoby spokrewnionej nie może być uwarunkowane biologicznie.
Płeć biologiczna a płeć kulturowa
Współczesna socjologia i psychologia rozróżnia płeć biologiczną i płeć kulturową (ang. sex i gender). Termin płeć biologiczna (ang. sex) odnosi się do różnic anatomicznych wynikających z dymorfizmu płciowego. Różnice te obejmują funkcje reprodukcyjne, hormonalne, anatomiczne - zdeterminowane biologicznie i niezależne od czynników społecznych. Angielski termin gender określa zaś płeć w kontekście kulturowym - zachowania, postawy, motywy, które dane społeczeństwa uważają za właściwe dla danej płci. Tak jak płeć biologiczna odnosi się do somatyki, tak płeć kulturowa odnosi się do psychiki.
Różnice wynikające z płci biologicznej
Różnice wynikające z płci biologicznej dotyczą przede wszystkim wpływu na zachowanie czynników biologicznych takich jak np. hormonów. Przykładowo: statystycznie częstsze większe stężenie androgenów w ciele mężczyzn determinuje większe prawdopodobieństwo wystąpienia u nich zachowań agresywnych[2]. Na całym świecie chłopcy częściej uczestniczą w brutalnych zabawach, są bardziej aktywni fizycznie. Przeciętny mężczyzna jest bardziej skory do używania przemocy, tak werbalnej jak fizycznej, także wojny i inne konflikty najczęściej są domeną mężczyzn[3]. Wynika to z faktu, że stężenie testosteronu w krwi mężczyzn jest wyższe niż u kobiet. Analogiczne wyniki uzyskano w badaniu osób tej samej płci: im wyższy poziom testosteronu u badanego, tym większa jest jego skłonność do zachowań agresywnych, podejmowania ryzyka i konkurencji z innymi w warunkach stresu[4][5].
Szczególnym przypadkiem pokazującym rolę androgenów w kształtowaniu płci jest specyficzna mutacja stwierdzona u mężczyzn w niektórych regionach Dominikany, która powoduje brak dihydotestosteronu powodującego wykształcenie płci męskiej w wieku płodowym. Dzieci z tym defektem rodzą się jako dziewczynki, po czym - po rozpoc