1. Rodzaje i źródła pieniądza (historyczna ewolucja pieniądza oraz charakter i formy pieniądza współczesnego).

Pieniądz towarowy

Ukształtowanie się społecznego podziału pracy stanowiło istotny postęp ekonomiczny. Produkty przeznaczone wyłącznie do wymiany stały się towarami. Farma ta była jednak uciążliwa. Trudno było oferującemu znaleźć chętnego do nabycia tego towaru w zamian za potrzebny towar oferentowi. Problem istniał w określeniu sprawiedliwej relacji miedzy wymienianymi towarami. Zawsze aktowi sprzedaży towarzyszył akt kupna. Nie było wiec mowy o nadwyżkach czy zapasach towarów.

Towary konsumpcyjne były pierwszą forma pieniądza. Pełniły role pieniądza, ponieważ miały cechę powszechnej akceptacji. Z czasem ważności nabierały inne cechy jak podzielność i trwałość dobra. Pieniądz ten był trudno podzielny i nie miał stabilnej wartości. Usprawnieniem stał się fakt, ze pieniądz przestał być towarem powszechnego użytku, zastąpiono go metalem. Najpierw były to metale nieszlachetne jak: żelazo, brąz, miedź, następnie metale szlachetne - srebro i złota. Metale dobrze przechowywały wartość, były podzielne i łatwe do przenoszenia. Gwarantowały stabilność wartości.

Pieniądz metalowy (kruszce, monety)

W starożytnym Rzymie regulowanie zobowiązań z tyt. sprzedaży towaru początkowo następowało przez odważanie odpowiedniej ilości złota uformowanego w sztaby. Sztaby złota czy srebra z czasem zaczęto dzielić na mniejsze części zazwyczaj w kształcie kulek. Wadą był proceder psucia pieniądza, co polegało na zmniejszeniu faktycznej zawartości cennego metalu w danym kawałku, który miał powszechnie uznaną wartość. Na krążkach metalu stawiano wiec pieczęcie (najczęściej z wizerunkiem panującego). Istnienie pieczęci gwarantowało wartość pieniądza i utrudniało opiłowywanie czy okrawanie krążków.

Podaż pieniądza uzależniona była od krajowych zapasów złota i srebra. Niedostatek pieniądza w kraju hamował wymianę towarów i ich produkcję. Nadmiar złotych czy srebrnych monet powodował spadek ich wartości realnej w stosunku do wartości nominalnej. Przez długi czas rolę pieniądza pełniło kilka metali: brąz, złoto, srebro. We Francji krążyły monety z brązu (sou), ze srebra (ecu), ze złota (luidor). Pozbawiony jednorodności system nie utrzymał się długo. Przekształcił się w system dwumetalowy, bimetalizmu, podwójnego parytetu (złota i srebro). Wyznaczano urzędową relację między wartościami obu kruszców, która różniła się od wartości rynkowej wyznaczanej przez podaż i popyt. Różnica pomiędzy tymi wartościami sprawiła, że zaczęło działać prawo Kopernika-Greshama. Pieniądzem pozostającym w obiegu był kruszec, którego wartość rynkowa była niższa od urzędowej. Lepszym pieniądzem w Europie było srebro i z czasem znikło z obiegu. Wówczas rozpoczął się monometalizm, system jednego parytetu.

Pieniądz papierowy (banknoty, pieniądz papierowy)

Pieniądze zaczęto przechowywać u złotników za pokwitowaniem. Kwit zaczął stanowić środek płatniczy, reprezentował złoto. Każdy kto przedstawił kwit otrzymywał złoto. Wydawano również kwity bez wniesienia odpowiedniej ilości złota. Była to pierwsza forma kredytu. Nastąpiła dematerializacja pieniądza. Chociaż kwity miały tylko częściowe pokrycie w złocie, to jednak były w pełni nań wymienialne. Gdy oprócz dodatkowej emisji kwitów depozytowych złotnicy zaczęli oferować oprocentowanie za ulokowanie złota stali się bankierami. Była to forma weksli bankowych zwanymi wówczas notami bankowymi. Stąd nazwa „banknot”. Wymienialność banknotów na złoto podlegała stopniowemu uszczuplaniu.

Występowały 3 systemy wymienialności pieniądza papierowego na złoto:

1. system pełnej wymienialności na złote monety (gold specie standard), każdy kwit był wymieniany na złoto

2. system sztabowo-złoty (gold bullion standard), banknoty nie były wymienialne na złoto lecz sztaby złota

3. system dewizowa-złoty (gold exchange standard), skromne zasoby złota przeznaczone na cele monetarne spowodowały zawieszenie wymienialność pieniądza na złoto.

Era pieniądza papierowego to era, w której nie można wymieniać go . Były próby przywrócenia waluty sztabowej złota lub dewiz w okresie międzywojennym, ale i to się załamało. Dolar USA miał do 1971 roku zabezpieczenie w złocie tylko dla władz innych krajów.

2. Funkcje i znaczenie banku centralnego w gospodarce

Funkcje banku centralnego

1. Bank emisyjny

Bank centralny posiada monopol na produkcję pieniądza, banknotów. Banknoty są środkiem płatniczym tylko poza bankiem centralnym. Jeśli wróci do banku centralnego to wypada z obiegu.Bank of England jest najstarszym bankiem centralnym i tylko on był upoważniony do wydawania złota za banknoty. Tworzenie pieniądza papierowego zależy od reguł banku centralnego, o nie od ilości kruszcu w skarbcu.

2. Bank państwa

Główne konta budżetu państwa są prowadzone w banku centralnym. Bank centralny dysponuje dewizami państwa, kredytuje, finansuje wydatki państwa. Istnieje w świecie tendencja, aby ograniczyć funkcję banku centralnego. Bank nie powinien pokrywać deficytu budżetowego, ale może udzielać krótkoterminowe kredyty, kredyty przejściowe, na pokrycie chwilowych niedoborów, które mają zostać pokryte z przyszłych wpływów (podatkowych).

3. Bank banków

Bank centralny kredytuje banki komercyjne, prowadzi ich rachunki. Wkłady banków komercyjnych w banku centralnym są jak gotówka. Bank centralny zawsze posiada wewnętrzną płynność.

Banki handlowe czasem mają kryzys płynności, nie są w stanie wypłacić gotówki wszystkim, którzy

tego chcą. Mogą one wówczas otrzymać kredyty refinansowe od banku centralnego

Banki komercyjne rozliczają się pomiędzy sobą przelewowo za pośrednictwem banku centralnego.

Bank centralny jest źródłem pomocy ostatecznej (lender of last resort).

4. Władza pieniądza

Bank centralny sprawuje politykę pieniężną, która sprowadza się do regulowania ilości pieniądza na rynku i na jakich warunkach ten pieniądz jest dostępny. Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest dbałość o poziom inflacji poprzez ustalanie trzech podstawowych stóp procentowych:

• stopy lombardowej,

• stopy redyskontowej,

• stopy referencyjnej, interwencyjnej

Ilość pieniądza nie zależy tylko od banku centralnego, ponieważ on decyduje jedynie o pieniądzu gotówkowym, a istnieje także pieniądz bezgotówkowy.

5. Władza dewizowa

Bank centralny zarządza rezerwami dewizowymi. Bank centralny obserwuje rynek dewizowy, sytuację waluty krajowej i obcej, reguluje ich kurs. Bank centralny lokuje dewizy w bankach skarbowych innych państw. Bank centralny wprowadza pieniądz krajowy kiedy skupuje dewizy, a kiedy sprzedaje to zabiera pieniądz krajowy z rynku.

3. Bilans banku centralnego - jego główne pozycje

Aktywa

1. Certyfikaty złota dokumenty stwierdzające posiadanie tego kruszcu przez banki centralne Stanów Zjednoczonych

2. Pieniądz gotówkowy bilon bity przez skarb państwa lub banknoty inne niż te, które emitują banki Systemu Rezerwy Federalnej

3. Pożyczki udzielane instytucjom depozytowym, czyli bankom handlowym

4. Papiery wartościowe rządu Stanów Zjednoczonych weksle skarbowe będące dokumentami stwierdzającymi udzielenie kredytu rządowi i weksle handlowe (redyskontowe) - bankom handlowym

5. Rozliczenia w drodze są to czeki przyjęte przez bank centralny do realizacji, ale jeszcze nie rozliczone. Ich rozliczenie trwa 1-2 dni, o czym decydują względy techniczne

6. Inne aktywa certyfikaty sdr, czyli dokumenty stwierdzające własność pieniądza międzynarodowego, emitowanego przez Międzynarodowy Fundusz walutowy

Pasywa

1. Banknoty emitowane przez banki Systemu Rezerwy Federalnej

2. Depozyty: instytucji depozytowych, skarbu państwa, instytucji zagranicznych, inne

3. Pieniądz gotówkowy o odroczonej rozporządzalności to sumy, którymi już obciążono wystawców czeków, ale których jeszcze nie zapisano na dobro wierzycieli, posiadaczy czeków.

4. Inne zobowiązania

5. Kapitał sumy wpłacone do Systemu Rezerwy Federalnej przez banki, które chcą do tego Systemu należeć. Banki członkowskie są zobowiązane do zdeponowania w jednym z 12 banków należące do Systemu Rezerwy Federalnej sumy równej 3% wartości swojego kapitału

Na kapitał Systemu Rezerwy Federalnej składają się ponadto jego zyski niepodzielone.

4. Mechanizm kreacji pieniądza gotówkowego i pieniądza bezgotówkowego (czyli „bankowego”)

W gospodarce o dwustopniowym systemie bankowym - bank centralny i podlegające mu banki prywatne - krążą dwa rodzaje pieniądza: pieniądz banku centralnego i pieniądz banków prywatnych, zwany pieniądzem bankowym, depozytowym albo wkładowym. Pieniądzem banku centralnego jest pieniądz gotówkowy, natomiast pieniądz banków prywatnych jest pochodną pieniądza banku centralnego. Czynniki umożliwiające kreację pieniądza bankowego są następujące:

• wskaźnik rezerw obowiązkowych, który wyznacza granice udzielanych kredytów, wzrost powoduje zmniejszenie możliwości kreowania pieniądza bankowego

• mnożnik kreacji pieniądza jest odwrotnością wskaźnika rezerw obowiązkowych, mówi ile wyniesie kreacja pieniądza bankowego przy danych zasobach pieniądza gotówkowego

• wartość rezerw gotówkowych, wzrost zwiększa możliwość kreowania pieniądza bankowego

Gotówka wpłacana do banku stanowi podstawę emisji pieniądza bankowego, bezgotówkowego. Rezerwy gotówkowe znajdujące się w bankach prywatnych i wkłady na żądanie są pieniądzem banku centralnego i stanowią bazę monetarną.

Mnożnik bazy monetarnej jest stosunkiem podaży pieniądza znajdującego się poza systemem bankowym i bazy monetarnej, czyli pieniądza banku centralnego.

(niedokończone)

5. Pojecie ilości (podaży) pieniądza - charakterystyka najważniejszych agregatów monetarnych (baza monetarna, M1, M2,.....itp.)

Podstawowa funkcja pieniądza jest funkcja środka cyrkulacji. Pieniądzem mogą być aktywa finansowe: cały obieg gotówki w gospodarce, czeki podróżne oraz bankowe depozyty na żądanie. Zwraca się uwagę na funkcję pieniądza jako środka płatniczego jako środka akumulacji. Aktywami pełniącymi tę funkcję są: gotówka i wkłady bankowe, akcje, obligacje, a nawet dobra rzeczowe.

Baza monetarna, najbardziej wąskie pojecie, to całość wyemitowanego pieniądza gotówkowego i bilonu oraz wartość rachunków instytucji depozytowych w Systemie Rezerwy Federalnej (wraz z zapasami gotówki przechowywanymi w kasie).

M1 szersze pojęcie od bazy monetarnej składa się z 3 elementów:

• wkłady na rachunkach czekowych w prywatnych instytucjach depozytowych. Są to wkłady na żądanie, które można zamienić na gotówkę za pomocą czeku lub z których można dokonać płatności bezgotówkowej na rzecz wierzyciela.

• rachunki oszczędnościowe, z których można w każdej chwili wycofać fundusze; w Stanach zjednoczonych są rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe (oprocentowane) i rachunki transferów automatycznych (ATS - w jednym rachunku rachunek oszczędnościowy oprocentowany i czekowy nieoprocentowany)

• czeki podróżne

M2 szersze pojęcie od M1

• depozyty oszczędnościowe i terminowe na niewielkie sumy we wszystkich instytucjach finansowych przyjmujących depozyty, głównie certyfikaty depozytowe o wartości do 100.000 USD i terminie wykupu od 6 miesięcy do 4 lat

• jednodniowe transakcje odkupu walorów finansowych dokonywanych przez banki komercyjne, które polegają na sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku finansowym z równoczesną umową ich odkupu następnego dnia

• jednodniowe wkłady eurodolarowe niebankowych podmiotów gospodarczych i ludności lokowane w zagranicznych oddziałach banków amerykańskich będących członkami Systemu Rezerwy Federalnej lub w bankach zagranicznych, czyli wszelkie wkłady lokowane w innych walutach aniżeli waluta krajowa

• stan rachunków w funduszach wzajemnych rynku pieniężnego; są to fundusze tworzone przez grupy oszczędzających na wekslach skarbowych, certyfikatach depozytowych i krótkoterminowych bonach komercyjnych przedsiębiorstw

• depozyty na rynku pieniężnym, czyli oprocentowane rachunki krótkoterminowe w bankach i innych instytucjach oszczędnościowych.

M3 szersze od M2

• depozyty terminowe powyżej 100.000 USD

• terminowe porozumienia odkupu zawierane na okres od tygodnia do miesiąca

• terminowe depozyty walutowe, wkłady eurodolarowe, ale na okres co najmniej tygodnia

• rachunki w funduszach wzajemnego oszczędzania podmiotów gospodarczych na rynku pieniężnym ( bez osób fizycznych); zawiera także aktywa o dłuższym terminie zapadalności, mniej płynne

W USA jest jeszcze L = M3 + aktywa finansowe (skrypty handlowe, weksle handlowe, weksle agend rządu Stanów Zjednoczonych

W Polsce stosowano cztery koncepcje podaży pieniądza: M0, M1, M2, M3

M0 stanowi pieniądz o najwyższym stopniu płynności,

• wartość krążącego w gospodarce pieniądza gotówkowego,

• wyemitowanego przez bank centralny i wartość rachunków bieżących banków komercyjnych w NBP

M1

• wartość gotówki w obiegu

• wartość depozytów na żądanie w bankach komercyjnych

• książeczki oszczędnościowe a vista

M2 = M1 + wszystkie depozyty w bankach komercyjnych o terminie zwrotu do 2 lat

M3 = M2 + wszystkie depozyty w bankach komercyjnych + bankowe papiery dłużne o terminie zwrotu przekraczającym 2 lata

6. Narzędzia polityki pieniężnej, ich charakter i sposoby posłużenia się nimi przez bank centralny dla wywarcia wpływu na łączną ilość pieniądza

Za pomocą między innymi instrumentów kontroli ogólnej BC wywiera wpływ na ilość pieniądza w obiegu. Instrumentami kontroli ogólnej są: zmiany oficjalnej stopy redyskontowej, operacje otwartego rynku, system minimalnych rezerw obowiązkowych. Instrumenty te umożliwiają regulowanie zasobów pieniądza pozostających w dyspozycji banków komercyjnych. BC jest pożyczkodawcą ostatniej instancji. Chce, aby banki komercyjne starały się pozyskać pieniądze gdzie indziej, np. na rynku międzybankowym.

Bank może udzielać kredytów refinansowych pozostałym bankom w celu uzupełnienia ich zasobów pieniężnych. Wśród kredytów refinansowych wyróżniamy:

Kredyt redyskontowy - polega on na przyjmowaniu do dyskonta oraz redyskonta weksli od innych banków. Stopa kredytu redyskontowego jest ceną pobieraną przez bank centralny od banków komercyjnych za wykup weksli (potrącenie odsetek przy zakupie weksla o

późniejszym terminie płatności)

Kredyt lombardowy - udzielany jest pod zastaw papierów wartościowych do wysokości równej określonej wartości tych papierów.

System minimalnych rezerw obowiązkowych polega na zobowiązaniu banków komercyjnych do utrzymywania określonych kwot jako rezerwy w stosunku do zobowiązań wynikających z przyjętych depozytów.

Operacje otwartego rynku polegają na kupnie lub sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny. Tego typu operacje w odróżnieniu od redyskonta mają charakter dwukierunkowy (BC kupuje i sprzedaje papiery wartościowe i weksle przed terminem ich płatności). Operacje otwartego rynku uważane są za skuteczniejszy środek regulowania podaży pieniądza przez BC niż redyskonto, ponieważ pozwalają z góry ustalić kwotę wzrostu (lub zmniejszenia) podaży pieniądza. Stopa % jest wynikiem relacji popytu na pieniądz banku centralnego do jego z góry ustalonej podaży.

Rodzaje operacji otwartego rynku:

Outright - bezwarunkowa sprzedaż lub bezwarunkowe kupno skarbowych papierów wartościowych. Realizacja tych transakcji nie podlega żadnym dodatkowym klauzulom, mają one charakter transakcji natychmiastowych

Repo (repurchase agreement) - BC kupuje bony skarbowe od banków komercyjnych, które zobowiązują się do ich ponownego nabycia w określonym terminie, po z góry określonej cenie. Tego typu transakcje są kredytami BC dla banków komercyjnych. Stopa % jest wypadkową popytu na weksle ze strony banku centralnego i ich podaży oferowanej przez dealerów rynku pieniężnego. BC wybiera oferty najkorzystniejsze, tzn. kupuje od tych banków komercyjnych, które oferują najniższą cenę.

Reverse repo - uwarunkowana sprzedaż bonów skarbowych przez BC bankom komercyjnym. BC sprzedaje je bankom komercyjnym i równocześnie zawiera umowę ich odkupu w określonym terminie, po z góry określonej cenie.

Transakcje repo i reverse repo zawierane są na bardzo krótkie terminy, na ogół do 15 dni.

7. Kurs walutowy (dewizowy) - istota kursu i główne typy mechanizmu kursowego, ich charakterystyka.

Kurs walutowy jest ceną waluty zagranicznej w jednostce waluty krajowej lub, odwrotnie, ceną waluty krajowej w jednostce waluty zagranicznej.

W dobie globalizacji coraz ważniejszym czynnikiem staje się różnica stóp procentowych, obowiązujących na krajowych rynkach finansowych. Waluty krajów o wysokich stopach procentowych umacniają się, podlegają aprecjacji. Z kolei kapitały odpływają z krajów o niskich stopach procentowych, a ich waluty ulegają osłabieniu, deprecjacji. Wahania kursów walutowych rosną na skutek spekulacji walutowej. Gra spekulantów na zwyżkę lub zniżkę kursu walutowego w celach zarobkowych może potęgować wahania zewnętrznej ceny waluty.

Dochody z transakcji walutowych to różnica między kursem kupna waluty a kursem sprzedaży. Dilerzy starają się więc kupować walutę, gdy jest ona tania i sprzedawać, gdy jest droga. Wahania kursów skłaniają dilerów do kupowania waluty na rynkach, na których jest ona tańsza wzmacniając jej kurs na skutek wzrostu popytu oraz do sprzedawania na rynkach, na których jej kurs jest korzystniejszy osłabiając jej kurs poprzez wzrost podaży. Obok dilerów walutowych działają także brokerzy walutowi. Ich zadaniem jest jedynie „ kojarzenie” podmiotów sprzedających walutę z podmiotami, które chcą ją kupić. Za tę usługę otrzymują prowizję w formie udziału w wartości transakcji.

8. Rynek walutowy (dewizowy) - charakterystyka typowych operacji dokonywanych na tym, rynku

Rynek walutowy to zespół transakcji kupna i sprzedaży walut obcych. Z jednej strony, są na nim obecne podmioty, które chcą sprzedać waluty obce, tworząc ich podaż. Z drugiej strony, występują na nim podmioty, które zgłaszają zapotrzebowanie na waluty obce, tworząc popyt na nie.

Najprostszym rodzajem transakcji na rynku walutowym są transakcje kasowe (spot). Polegają one na zakupie jednej waluty za inną walutę po kursie obowiązującym w dniu zawarcia transakcji. Wymiana waluty następuje w ciągu dwóch dni od chwili zawarcia umowy sprzedaży.

Nieco bardziej złożone są walutowe transakcje terminowe (forward). Są to kontrakty zakupu jednej waluty za inną walutę z klauzulą faktycznego jej dostarczenia w określonym terminie w przyszłości, ale po kursie uzgodnionym w dniu zawarcia umowy.

Podobne do transakcji terminowych są walutowe transakcje futures. Różnica polega na tym, że transakcje futures zawiera się na giełdach na okrągłe, wystandaryzowane kwoty, a transakcje forward mogą być zawierane poza giełda na dowolne sumy.

Jeszcze innym rodzajem są opcje walutowe. Opcja to prawo do zakupu lub sprzedaży waluty obcej po uzgodnionym kursie z klauzula dostarczenia jej w określonym terminie w przyszłości. Od transakcji można odstąpić płacąc drugiej stronie prowizję za rezygnację z niej.

Swap walutowy polega na zakupie za walutę krajowa określonej sumy waluty obcej z przyrzeczeniem jej odsprzedaży w określonym terminie w przyszłości według kursu uzgodnionego w dniu zawarcia transakcji. Jest to więc transakcja zakupu waluty obcej z równoczesnym zobowiązaniem się do zawarcia w przyszłości transakcji odwrotnej.

9. Rola banku centralnego na rynku walutowym (dewizowym) w różnych systemach kursu.

Rodzaje kursów walutowych

10. Krajowy rynek pieniężny - jego istota, rola w gospodarce, uczestnicy rynku pieniężnego i charakterystyka dokonywanych tam transakcji

Transakcje rynku pieniężnego przeprowadzane są w celu osiągnięcia dochodu, w celu kształtowania płynności finansowej podmiotów gospodarczych i finansowych, czyli zagwarantowania ciągłości realizowanych płatności. Transakcją o najkrótszym terminie jest tzw. overnight.

Uczestnikami rynku pieniężnego są banki, niebankowe instytucje finansowe (towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne itd.), przedsiębiorstwa międzynarodowe i władze lokalne. Uczestnicy rynku są zarówno dostarczycielami środków finansowych, jak i miejscem ich lokaty, w zależności od bieżącej sytuacji w zakresie płynności.

Lokaty i pożyczki realizowane są w formie bezpośrednich transakcji lub w formie emisji walorów dłużnych, takich jak weksle skarbowe, weksle handlowe, weksle lokacyjne przedsiębiorstw i certyfikaty depozytowe.

Stopa procentowa rynku pieniężnego ma istotny wpływ na ogół stóp procentowych w gospodarce. Szczególnie tzw. stopa bazowa kredytów dla pierwszorzędnych klientów jest w ścisłym związku z międzynarodową stopą oprocentowania lokat.

Równocześnie rynkowe oprocentowanie kredytów gospodarczych coraz słabiej powiązane jest z oprocentowaniem wkładów w instytucjach depozytowych. Banki w coraz mniejszym stopniu polegają na wkładach ludności i przedsiębiorstw jako źródle finansowania akcji kredytowej. Nie konkurują pod względem ceny z innymi instytucjami przyjmującymi wkłady, takimi jak kasy oszczędnościowe, fundusze emerytalne, w których lokowana jest coraz większa część oszczędności.

W wyniku tego powstał zawód brokera pieniężnego, specjalizującego się w kojarzeniu pożyczkodawców i pożyczkobiorców, za odpowiednią prowizją. Jeśli klient chce zaciągnąć pożyczkę na bardzo dużą sumę, to stwarza presję do wzrostu stopy procentowej. Szybkość zawierania transakcji dzięki pośrednictwu brokerów przeciwdziała gwałtownym załamaniom stopy procentowej na rynku pieniężnym.

11. Ważniejsze instrumenty rozliczeniowe i kredytowe.

Podział walorów ze względu:

Na okres, na jaki opiewa dokument:

1. krótkoterminowe - do roku,

2. średnioterminowe - od 1 roku do 2 lat,

3. długoterminowe - powyżej 2 lat.

Na charakter jednostki zobowiązanej do zapłaty długu:

1. jednostki prywatne,

2. jednostki publiczne.

Weksel sola (własny, suchy, prosty) jest bezwarunkowym zobowiązaniem do zapłaty ustalonej sumy, w określonym terminie na rzecz innej osoby zwanej, remitentem

Weksel trasowany jest dokumentem, w którym jego wystawca (trasant) zobowiązuje określoną jednostkę, zwaną trasatem , do zapłaty określonej sumy w określonym czasie jednostce wyszczególnionej na wekslu, zwanej beneficjentem, remitentem. Weksel jest formą kredytu krótkoterminowego. Weksel musi zawierać informacje dotyczące nazwy wystawcy weksla, beneficjenta i dłużnika wekslowego, sumy i terminu płatności oraz podpis wystawcy weksla. Wystawca weksla skłania dłużnika (trasata) do zaakceptowania weksla. Akcept jednostki zobowiązanej do zapłaty zwiększa wartość weksla. Gdy remitent potrzebuje pieniędzy może zdyskontować weksel, może sprzedać weksel bankowi. Bank przejmuje dług i pobiera opłatę według stopy dyskontowej. Natomiast bank prywatny może odsprzedać weksel bankowi centralnemu po stopie redyskontowej.

Specyficznym rodzajem weksla jest czek. Jest to zobowiązanie jego wystawcy do zapłacenia określonej sumy wyznaczonemu beneficjentowi. Czek jest wyłącznie instrumentem rozliczeń.

Polecenie przelewu jest powszechną formą rozliczeń bezgotówkowych. Przedsiębiorstwa wykorzystują do rozliczeń bezgotówkowych bankowych rachunków bieżących.

Rachunki bieżące są minimalnie oprocentowane (1 - 1,5 % rocznie). Rachunki bieżące mogą mieć do pewnych granic rachunki ujemne, co oznacza kredytowanie przedsiębiorstwa przez bank.

Bony kasowe to krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez banki, reprezentujące oprocentowany kredyt udzielony bankowi na kilka miesięcy maksymalnie do roku.

Formą krótkoterminowego kredytu dla państwa są weksle i bony skarbowe, których termin wykupu wynosi od miesiąca do roku.

Walory długoterminowe emitowane przez państwa o gospodarce rynkowej są to papiery wartościowe, których termin zwrotu jest nie krótszy niż dwa lata. Są to papiery o terminie wykupu 2,3,5,20 lat. Do walorów długoterminowych zaliczamy akcje i obligacje. Akcja jest walorem wyrażającym udział we własności przedsiębiorstwa. Nie jest więc instrumentem kredytowym w przeciwieństwie do obligacji.

12. Charakterystyka międzynarodowego rynku pieniężnego (eurowalutowego)

„Rynek eurowalutowy” to ogół krótkoterminowych transakcji lokacyjnych i pożyczkowych w walucie jednego kraju, dokonywanych w banku umiejscowionym w innym kraju. Przedrostek „euro”, ponieważ transakcje te zaczęto realizować w Europie. Eurowalutą jest np. lokata dolarowa w banku w Londynie.

Przyczyną rozwoju był fakt, że posiadacze dolarów mogli korzystniej lokować swoje pieniądze w bankach londyńskich. Przyczyny polityczne też odegrały znaczący wpływ na rozwój rynku erowalutowego. Kraje komunistycznie nie chciały całych swoich rezerw dolarowych lokować w bankach amerykańskich ze względu na bezpieczeństwo.

Funkcjonowanie międzynarodowego rynku pieniężnego umożliwia zaciągnięcie pożyczek za granicą w sytuacji, gdy z różnych względów nie jest to możliwe w kraju macierzystym.

Występuje też kupno sprzedaż krótkoterminowych eurowalutowych papierów wartościowych, takich jak eurowlutowe certyfikaty depozytowe, euroweksle, euronoty. Głównym miejscem dokonywania transakcji w eurowalucie jest Londyn z powodu aktywnej polityki Banku Anglii w tym zakresie.

Rynek eurowalutowy służy finansowaniu handlu międzynarodowego i przesuwaniu wolnych funduszy pożyczkowych z regionów świata o ich nadmiarze w stosunku do popytu do regionów o niedostatku wolnych funduszy pożyczkowych w stosunku do ich popytu. Globalizacja rynków finansowych służy racjonalnemu, najbardziej rentownemu wykorzystaniu środków pieniężnych w regionach o wysokiej produkcyjności i niedoborze zakumulowanych środków finansowych. Minimalna wartość transakcji wynosi równowartość miliona dolarów.

Oprocentowanie lokat i pożyczek eurowalutowych jest ściśle powiązane ze stopą procentową takiego samego rodzaju transakcji na krajowym rynku pieniężnym. Najłatwiejszym instrumentem eurowalutowym jest certyfikat depozytowy. Certyfikat depozytowy jest zobowiązaniem banku do zapłacenia określonej sumy, w określonej walucie, w określonym terminie. Stopy procentowe na rynku certyfikatów są tym wyższe, im dłuższy jest okres lokaty.

14. Kapitał Banku - treść pojęcia, kategorie kapitału, znaczenie kapitału banku

Kapitał jest źródłem finansowania aktywów. Kapitał banku składa się z kapitału podstawowego i kapitału uzupełniającego.

Na kapitał podstawowy składają się: akcje zwykłe bezterminowe, akcje uprzywilejowane, nadwyżka kapitałowa, zyski niepodzielone, rezerwy awaryjne i inny kapitał rezerwowy, rezerwy na złe kredyty, papiery wartościowe nabywane obowiązkowo.

Na kapitał uzupełniający składają się wyemitowanie przez bank obligacje terminowe. Kapitał uzupełniający nie może przekroczyć 50% kapitału podstawowego.

Podstawowym zadaniem banku jest transformacja oszczędności w pożyczki. Struktura kapitałów w banku jest całkowicie odmienna od struktury kapitałów w przedsiębiorstwie produkcyjnym. W bankach tylko około 8% całości funduszy stanowią kapitały własne, reszta (92% aktywów) jest finansowana ze środków klientów.

Funkcje kapitału banku:

1. ochronna - zabezpieczenie wkładów na wypadek likwidacji banku, zapewnienie wypłacalności i ciągłości pracy banku mimo zamrożenia części aktywów. Jednak w praktyce kapitał banku powinien zostać nienaruszony, a ewentualne straty banku powinny być absorbowane przez dochody bieżące - ważne znaczenie dla zaufania klientów.

2. operacyjna - kapitał umożliwia działalność banku, służy pokryciu wydatków na zakup gruntów, budynków, urządzeń technicznych itp.

3. regulacyjna - normy nakładane na banki komercyjne przez bank centralny kształtują ich politykę. Maja wpływ na działalność lokacyjną i kredytową, na strategię tworzenia sieci oddziałów, na łączenie się banków itp.

Dla banku najbardziej istotne są zmiany wartości kapitału w stosunku do wartości aktywów.

W USA zaznaczyła się tendencja do szybszego wzrostu kapitału uzupełniającego w stosunku do kapitału podstawowego - banki częściej pozyskiwały kapitał nie poprzez emisję akcji, ale w drodze emisji własnych obligacji.

Najważniejszym źródłem powiększania kapitału były zyski niepodzielone. Jest to mniej kosztowna metoda od emisji akcji. Przy emisji akcji istnieje ryzyko związane z ich sprzedażą. Banki korzystają z instytucji gwaranta emisji (za pewną opłatą instytucja ta zobowiązuje się do wykupu akcji, w przypadku niedostatecznego popytu na nie).

Innym sposobem zwiększania kapitału są rezerwy na złe długi - nadzór bankowy określa normy dla tego rodzaju rezerw.

Na skłonność do nabywania akcji banków ma wpływ stopa %. Gdy jest on wysoka, to inwestorzy raczej niechętnie lokują swoje fundusze w akcjach. Bardziej rentowne są wtedy obligacje. Gdy stopa % spada, atrakcyjność akcji jako formy lokaty kapitału wzrasta.

Wielkość niezbędnego kapitału powinna wynikać z ryzyka podejmowanego przez bank. Im wyższe ryzyko, tym wyższy powinien być kapitał banku. Banki określają pewne wskaźniki kapitałowe, które obiektywnie powinny wyznaczać zapotrzebowanie na kapitał. Wskaźniki te konstruuje się odnosząc wartość kapitału do różnych pozycji banku, albo po stronie pasywów, albo po stronie aktywów. Wskaźniki mają pokazywać do jakiej granicy banki mogą finansować straty i godzić się na utratę aktywów bez narażania klientów na utratę wkładów.

Transakcje pozabilansowe (ubezpieczenia kredytów, akredytywy, gwarancje bankowe) również muszą mieć pokrycie w kapitale.

15. Cele polityki pieniężnej - sposoby osiągania, znaczenie autonomii banku centralnego

Polityka pieniężna BC polega na kształtowaniu podaży pieniądza. Powoduje to określone następstwa dla takich wielkości pieniężnych jak: stopa % i kursy walutowe, a także dla wielkości realnych : PKB, inwestycji i konsumpcji.

Do najważniejszych narzędzi wykorzystywanych przez BC do kontrolowania podaży pieniądza należą: zmiany stopy rezerw obowiązkowych, zmiany stopy redyskontowej (stopa procentowa wg której banki komercyjne skupują weksla handlowe od swoich klientów przed terminem płatności), operacje otwartego rynku.

BC wykorzystuje instrumenty oddziaływania na podaż pieniądza w celu prowadzenia polityki ekspansywnej (obniżenie stopy rezerw obowiązkowych, obniżenie stopy redyskontowej, skup papierów wartościowych - działania nastawione na zwiększenie płynności banków komercyjnych i zwiększenie podaży pieniądza w celu pobudzenia aktywności podmiotów gospodarczych) lub restrykcyjnej (podniesienie stopy rezerw obowiązkowych, podniesienie stopy redyskontowej, sprzedaż papierów wartościowych - prowadzi to do zmniejszenia płynności banków, ograniczenia podaży pieniądza i zmniejszenia aktywności podmiotów gospodarczych).

16. Jakimi drogami polityka pieniężna wpływa na zachowanie się podmiotów gospodarczych (kanały transmisji impulsów monetarnych)

Mechanizm transmisji impulsów pieniężnych pokazuje, w jaki sposób rynkowa stopa % oddziałuje na inwestycje i koniunkturę. Rynkowa stopa % jest ważnym parametrem przy podejmowaniu decyzji przez przedsiębiorstwa. Decyzji dotyczących rozmiarów produkcji, inwestowania i zatrudnienia. Zadaniem BC jest ustalenie rynkowej stopy % na takim poziomie, aby osiągnąć stabilność finansową w kraju i pożądany stan aktywności gospodarczej.

Rynkową stopę % określa relacja podaży kredytów do popytu na nie. Rozmiar kredytów z kolei kształtowany jest przez podaż pieniądza. Wzrost podaży pieniądza powoduje wzrost podaży kredytów. Przy niezmienionym popycie na kredyty, spada stopa %. Spadek stopy % obniża koszt pożyczonego kapitału, co sprzyja wzrostowi inwestycji => wzrost podaży pieniądza sprzyja prowadzi do rozwoju produkcji i zatrudnienia. I odwrotnie - ograniczenie podaży pieniądza w konsekwencji prowadzi do zmniejszenia rozmiarów inwestycji i zatrudnienia. M↑ → i ↓ → I↑ → Y↑

Jednak badania empiryczne w krajach uprzemysłowionych wykazały, iż wpływ rynkowej stopy % na decyzje inwestycyjne przedsiębiorstw nie jest znaczący.

W Polsce badania prowadzone w latach 90 wykazały silną zależność.

Hipoteza dostępność kredytów

Nie zawsze dostępność kredytów jest skorelowana ze zmiana rynkowej stopy %. Czasami banki ograniczają wolumen udzielanych kredytów bez podnoszenia stopy % - restrykcyjna polityka pieniężna - M↓ → V↓ → I↓ → Y↓.

Inwestycje mogą spadać, mimo, iż stopa % nie rośnie i odwrotnie, inwestycje mogą rosnąć, mimo, iż rynkowa stopa % nie spada M↑ → V↑ → I↑ → Y↑

Efekt niepełnej informacji

M↑ → P(s) ↑ → zjawisko niepełnej informacji → K↑ → I↑ → Y↑

zjawisko nieetycznej gry klienta

Wpływ zmian rynkowej stopy % na konsumpcję M↑ → i ↓ → C↑ → Y↑

Sektor zagraniczny gospodarki jest coraz ważniejszym kanałem transmisji impulsów pieniężnych M↑ → i↓ → Ex (kurs waluty) ↓ → B(h) ↑ → Y↑

---