SZKOLNICTWO W LATACH 1933-1939 - REALIZACJA USTAWY JĘDRZEJOWICZOWSKIEJ:
1. Kryzys szkolnictwa powszechnego.
w końcu 1929 zapanował na świecie kryzys gospodarczy. Polska jako kraj o zacofanej ekonomice i przeludnionej wsi, odczuwała skutki tego kryzysu dużo ostrzej i znacznie dłużej niż inne kraje kapitalistyczne. Kryzys spowodował gwałtowny sadek produkcji przemysłowej, poważne zubożenie wsi, wzrost bezrobocia oraz pogorszenie sytuacji materialnej i warunków życia klasy robotniczej.
skutki kryzysu odbiły się na sytuacji szkolnictwa, do szkół zaczęły napływać dzieci z licznych roczników powojennych. W latach 1929-1934 publiczne szkoły powszechne wchłonęły przeszło milionowy przyrost uczniów przy równoczesnym obniżeniu liczby etatów nauczycielskich i zahamowaniu budownictwa szkolnego.
przepełnione szkoły i klasy nie były w stanie pomieścić wszystkich dzieci. Szkół przybywało za mało w stosunku do rosnącej liczby szkół. Na jedną izbę w roku szkolnym 1933/34 przypadało przeciętnie 69 uczniów, a w województwach wschodnich 74.
obniżenie liczby nauczycieli było spowodowane trudnościami finansowymi. Spadek ich liczby w połączeniu z przyrostem ilości uczniów spowodował ze na jednego nauczyciela przypadało 64 uczniów, a w województwach wschodnich nawet 73, w tym na Polesiu - 84.
Brak miejsca w szkole powszechnej był często powodem rozpoczęcia nauki w 8 roku życia.
katastrofalny stan budżetu szkolnego zmuszał władze do wprowadzenia tzw. zarządzeń oszczędnościowych. Zwiększono więc wydatnie liczbę godzin nauczyciela poszczególnych przedmiotów, ograniczając równocześnie zakres treści programowych, polecono szerzej stosować nauczanie w klasach łączonych, za podstawę przydziału nauczycieli do szkół zaczęto przyjmować nie liczbę dzieci w obwodzie szkolnym, lecz liczbę dzieci faktycznie do szkoły uczęszczających, zwiększono liczbę uczniów przypadających na jednego nauczyciela, a braki nauczycieli pełnopłatnych łatano bezpłatnymi praktykantami.
1936/37 sytuacja szkolnictwa uległa powolnej poprawie dzięki ogólnemu poprawieniu położenia gospodarczego kraju oraz wskutek wyraźnego osłabienia tempa przyrostu liczby dzieci w wieku szkolnym.
zjawisko śmiertelności szkolnej - umieraniem dzieci przed zakończaniem nauki.
do głównych przyczyn przerywania nauki w szkole powszechnej należały trudne warunki materialne rodziców (brak obuwia, odzieży, podręczników dla dzieci), zatrudnienie dzieci w gospodarstwach wiejskich (wypasanie bydła, wykopki itp.)i praca zarobkowa w miastach , słabe postępy w nauce uwarunkowane najczęściej trudnym bytowaniem, zły stan zdrowia dzieci, a także znaczna odległość od szkoły, występująca szczególnie na rzadziej zaludnionych terenach wiejskich.
budownictwo szkolne poczyniło w ostatnich latach przedwojennych duży postęp liczba izb lekcyjnych wzrosła o 20% dzięki zwiększonemu udziałowi funduszów samorządowych oraz wysiłkowi Towarzystwa Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych (powołane w 1933). Towarzystwo to rozwinęło się tak dalece, że przy końcu lat 30. wpłacało rocznie na budowę szkół powszechnych kwoty w wysokości zbliżonej do funduszów państwowych przeznaczonych na te cele.
poprawę organizacji szkolnictwa powszechnego należy zawdzięczać uporczywym wysiłkom grupy doświadczonych pracowników administracji szkolnej z dr Marianem Falskim na czele. Z tych właśnie kręgów wyszła koncepcja szkół zbiorczych, które miały dzieciom wiejskim ułatwić dostęp do wyżej zorganizowanej szkoły powszechnej, a co za tym idzie do szkół średnich. W myśl tej koncepcji dążono do założenia w każdej gminie przynajmniej jednej szkoły zbiorczej III i II stopnia.
2. Elitaryzm średnich szkół ogólnokształcących:
reorganizacja 8-letniej szkoły średniej ogólnokształcącej. Odbyła się w ten sposób, że poczynając od 1 lipca 1932 wstrzymano przyjmowanie kandydatów do pierwszej klasy. A z końcem roku szkolnego 1932/33 zniesiono w niej klasy drugie . na początku roku szkolnego 1933/34 klasy trzecie przekształciło ministerstwo WRiOP na klasy pierwsze 4-letniego gimnazjum według nowego ustroju. Pierwsi absolwenci wyszli z niego w czerwcu 1937. i z początkiem roku szkolnego 1937/38 znaczna ich część stanowiła już uczniów I klasy 2-letnich liceów ogólnokształcących, zawodowych, pedagogicznych i dla wychowawczyń przedszkoli. Pierwsi maturzyści 6-letnich liceów opuścili mury szkolne w 1938/39. w tym tez roku ukazały się nowe programy dla obu szczebli szkoły średniej ogólnokształcącej oraz ujednolicone przepisy w sprawie kwalifikowania, promowania i wydawania świadectw.
Obie ustawy jędrzejowiczowskie z 11 marca 1932 obowiązywały od połowy 1937 to jest od chwili wygaśnięcia polsko-niemieckiej konwencji genewskiej, także na obszarze województwa śląskiego. Zasady wprowadzania ich do szkół śląskich określono w ustawie Sejmu Śląskiego z dnia 30 sierpnia 1937.
W ten sposób całe szkolnictwo wszystkich dzielnic Polski zostało oparte na jednolitych przepisach, programach i podręcznikach.
Do podstawowych powodów przerywania nauki w szkołach średnich zaliczyć trzeba - obok niepowodzeń szkolnych występujących w skutek zaostrzonych wymagań w porównaniu ze szkołą powszechną - wysokie opłaty za naukę i za internat, pobierane nie tylko w szkołach prywatnych, lecz w szkołach państwowych. W państwowych gimnazjach i liceach państwowych normalne opłaty roczne wynosiły w latach trzydziestych od 200 do 300 zł. W gimnazjach i liceach prywatnych 700-800 zł. Opłaty roczne w internatach wynosiły 600zł w państwowych i 1000 w prywatnych. W przybliżeniu 1/3 mieszkańców internatu płaciła stawki ulgowe, a 1/6 była od opłat zwolniona. Koszty kształcenia w szkołach średnich nie ograniczały się do opłat za naukę i za internat. Dochodziły do tego inne wydatki szkolne (za ksiązki, pomoce, egzaminy, świadectwa, składki na komitet rodzicielski) oraz koszty odpowiednich ubrań - mundurki stroje gimnastyczne.
W tych warunkach ówczesna szkoła średnia miała, siłą rzeczy, charakter elitarny.
Szkołą średni po reformie jędrzejewicza zachowała także w zasadzie swój dawny, humanistyczny profil naukowy, pogłębiony dodatkowo jeszcze skreśleniem bądź przeniesieniem niektórych praktycznych i artystycznych do grupy przedmiotów nadobowiązkowych. Od dawnej szkoły średniej ogólnokształcącej wyrażnie różniła się pod względem kierunku wychowania.
3. Rewolucja szkół zawodowych i dokształcających:
Przezwyciężenie kryzysu ekonomicznego i postęp gospodarki narodowej u schyłku II Rzeczypospolitej wzmogły zainteresowanie państwa i kół przemysłowych rozwojem szkolnictwa zawodowego i szkół dokształcających zawodowych. W planach Obozu Zjednoczenia Narodowego położono pewien nacisk na rozbudowę szkół zawodowych w związku z perspektywnym programem przekształcenia Polski z kraju rolniczego w przemysłowy, co wymagało wykształcenia licznej kadry fachowców różnej specjalności.
Organizację szkolnictwa zawodowego na podstawie ustawy z dnia 11 marca 1932. ustaliło rozporządzenie ministra WRiOP z 21 listopada 1933. na mocy tego rozporządzenia szkolnictwo zawodowe podzielono na 4 działy (szkolnictwo przemysłowe, handlowe, rolnicze i gospodarstwa domowego), rozbijając każdy dział na szereg grup branżowych, a poszczególne grupy na podgrupy specjalizacyjne.
W latach 1934-1938 odbywała się w szkolnictwie zawodowym proces stopniowego realizowania postanowień rozporządzenia wykonawczego z 21 listopada 1933. proces ten przebiegał w trzech formach: a) część szkół starego typu likwidowano i w ich miejsce otwierano szkoły nowego typu., b)część szkół dawnych przekształcono nadając im nowe nazwy i wprowadzając nowe zasady organizacyjne, c) w części szkół pozostawiono dawne nazwy, wprowadzając nowe programy.
W latach 1935/36-1938/39 nastąpił stopniowy i rytmiczny wzrost szkolnictwa zawodowego wszystkich typów i stopni. Wyjątek stanowiło szkolnictwo rolnicze, które nie wykazywało zupełnie tendencji wzrostu.
W marcu 1937 Sejm uchwalił Ustawę o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół dokształcających. Ustawa zobowiązywała gminy wiejskie i miejskie do zakładania szkół dokształcających, postanawiając równocześnie, że wydatki na utrzymanie szkół ponosić będą wspólnie skarb państwa i gminy. Zgodnie z rozporządzeniem z maja 1937 szkoły dokształcające zawodowe podzielono na ogólnozawodowe i specjalistyczne. Pierwsze przeznaczono dla młodzieży pracującej w różnych zawodach, drugie zaś - dla młodzieży jednego zawodu lub zawodów pokrewnych. Podbudową programową szkół ogólnozawodowych był pierwszy szczebel szkoły powszechnej, zaś specjalistycznych - drugi szczebel, aczkolwiek dopuszczano możliwość przyjmowania do tych szkół absolwentów szkół I stopnia. Czas nauki wynosił 10-12 godzin tygodniowo. Utrzymano nadal krytykowany system zajęć wieczorowych i nie zakładano szkół dokształcających dla młodzieży chłopskiej pracującej w rolnictwie.
Wzrost liczby uczniów szkół zawodowych i dokształcających spowodowany był z jednej strony procesem uprzemysłowienia kraju, a z drugiej rosnącym wyżem demograficznym młodzieży w wieku 14-18 lat. Młodzieży tej było w 1933/34 roku szkolnym 2274 tys., a cztery lata później już 3342 tys., zatem wskaźnik wzrostu wynosił 47%. W tym samym czasie liczba uczniów szkół zawodowych wzrosła o 36%, a szkół dokształcających o 30%, a więc liczby uczniów rosły znacznie wolniej od liczebności odpowiednich roczników młodszych. Wynikało to między innymi z braku miejsc w szkołach. W 1937 wobec rosnącego napływu młodzieży do szkół zawodowych część kandydatów nie mogła znaleźć w nich miejsca, np. do szkół technicznych przyjęto tylko 53%, a do szkół handlowych 54% zgłaszających się kandydatów. Szkolnictwo zawodowe, nie zaspokajało zatem rosnącego zapotrzebowania społecznego.
Łącznie w szkołach zawodowych i dokształcających uczyło się w ostatnim przedwojennym roku szkolnym 227,5 tys. uczniów, podczas gdy do szkół średnich ogólnokształcących uczęszczało wówczas 230 tys. uczniów.
4. Zmiany w systemie kształcenia nauczycieli szkół powszechnych.
Po zlikwidowaniu seminariów nauczycielskich zostały otwarte w 1937r. 3-letnie licea pedagogiczne, oparte na 4-letnich gimnazjach ogólnokształcących nowego typu. Program liceum pedagogicznego wprowadził nowy przedmiot noszący nazwę: „Życie dziecka w środowisku i zagadnienia życia współczesnego”. Przedmiot ten występował we wszystkich klasach w wymiarze 3 godzin tygodniowo. Obejmował on trzy działy: poznawanie życia dziecka w środowisku; poznawanie środowiska lokalnego jako wstęp do szerszych rozważań nad polską rzeczywistością; rozpatrzenie najważniejszych zagadnień współczesnego życia Polski.
Druga formą kształcenia nauczycieli szkół powszechnych, usankcjonowaną ustawą jędrzejowiczowską, było pedagogium. Pierwsze pedagogia zostały otwarte w 1928 w Krakowie, Warszawie i Lublinie. Statut tych zakładów z 1928 przewidywał nauczanie w nich: 1. przedmiotów pedagogicznych z naukami pomocniczymi, 2. metodyki nauczania początkowego i praktyki pedagogicznej, 3. przedmiotów artystyczno-techniczncyh i 4. „przedmiotu naukowego”.
Wśród przedmiotów pedagogicznych znajdujemy psychologie pedagogiczną, historię wychowania, pedagogikę ogólną, higienę, wybrane zagadnienia z etyki oraz socjologii. Wśród przedmiotów artystyczno-technicznych - rysunki, roboty ręczne, śpiew i ćwiczenia cielesne. „Przedmiot naukowy” obejmował jeden spośród czterech grup: 1) grupę polonistyczną (język polski, literatura polska), 2) grupę historyczną, 3) grupę matematyczno-techniczną i 4) grupę przyrodniczą (mineralogia i geologia, chemia, biologia i zoologia, botanika).
Programy poszczególnych przedmiotów były opracowywane przez pedagogium, opiniowane przez kuratorium i akceptowane przez Ministerstwo Oświaty..
Pedagogia była bardziej wartościową formą kształcenia nauczycieli, jednak po ich uruchomieniu nie wygasła walka o kształcenie nauczycieli szkół powszechnych w wyższych szkołach zawodowych.
1930 Albin Jakiel upomina się o „Uniwersyteckie kształcenie nauczycieli szkół powszechnych”.
1931 Henryk Rowid wydaje podstawową pracę z tego zakresu, postulując kształcenie nauczycieli w instytutach pedagogicznych, pedagogiach. Praca jego, zatytułowana „Nowa organizacja studiów nauczycielskich w Polsce i za granicą” (1931) znalazła uznanie w sferach nauczycielskich. Związek Nauczycielstwa Polskiego uznaje w zasadzie projekty wysuwane przez Rowida, wyraża je jako postulaty nauczycielstwa polskiego na III Kongresie Pedagogicznym, odbytym w czerwcu 1933 we Lwowie, a także w ustawach podjętych na Ogólnopolskim Zjeździe Pedagogicznym w maju 1936; daje im ostateczny wyraz w odezwie skierowanej do ministra WRiOP 9 października 1936 a ogłoszonym drukiem w oddzielnej publikacji: O właściwy poziom kształcenia nauczycieli szkół powszechnych.
Związek Nauczycielstwa Polskiego wypowiadał się za kształceniem nauczycieli szkół powszechnych w akademiach pedagogicznych, uważając licea pedagogiczne oparte na 4-letnim gimnazjum za przygotowujące do zawodu nauczycielskiego w sposób niewystarczający. W wydziałach pedagogicznych na uniwersytetach ZNP niebezpieczeństwo zbytniego terroryzowania, na uniwersytetach przeważały bowiem stale tendencje służące „czystej nauce”, „twórczości naukowej”. Podobne niebezpieczeństwo dostrzegał także w instytutach pedagogicznych, które przyjmowały łatwo uniwersytecki system studiów.
5. Szkolnictwo wyższe po reformie:
Przyznano prawo nadawania niższych stopni naukowych Katolickiemu Uniwersytetowi w Lublinie i Wolnej Wszechnicy Polskiej, uruchomiono wyższe studium Nauk Społecznych i Gospodarczych w Katowicach i Wyższe katolickie Studium Społeczne w Poznaniu, w Warszawie otarto Instytut Nauk Judaistycznych, a Wileńską Wyższą Szkołę Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej zorganizowano twórczą Szkołę Nauk Politycznych.
1938 nadano Katolickiemu Uniwersytetowi w Lublinie pełne prawa przysługujące państwowym szkołom akademickim, zaliczono do tego rzędu szkół Wyższe studium Handlowe w Krakowie i Wyższą szkołę Handlowa w Poznaniu, nadając im nazwy Akademii Handlowych, na tych samych zasadach przekształcono Instytut Wychowania Fizycznego w Warszawie na Akademię wychowania Fizycznego, a ponadto w Uniwersytecie Stefana Batorego utworzono wydział rozliczy. 1939 przyznano Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie i Akademii Handlu Zagranicznego (Lwów) prawa nadawania niższych stopni naukowych, a wileńska szkołę Nauk Pedagogicznych przekształcono na Akademię.
Po objęciu stanowiska ministra przez Wojciecha Świętosławskiego (w końcu 1936) sytuacja szkół wyższych zaczęła stopniowo ulegać poprawie. Jednakże 4-letni bilans likwidowania jednych i tworzenia innych katedr miał wynik dodatni tylko na UW i Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
2 lipca 1937 nowela do jędrzejowiczowskiej ustawy o szkołach akademickich, która - ograniczając władze ministra - stanowiła m.in., że „tworzenie nowych wydziałów oraz zwijanie istniejących następuje w drodze ustawodawczej”, a katedra obsadzona „może być zwinięta jedynie na wniosek rady wydziałowej”.
Głównymi czynnikami, które hamowały rozwój szkolnictwa wyższego w Polsce w okresie międzywojennym, były związane z przeszkodami natury finansowej.
Trudne warunki materialne dotkliwie uderzyły w młodzież studencka. Ustalenie wysokich opłata za studia, które na uczelniach państwowych, nie licząc opłat za egzaminy roczne i dyplomowe wynosiły w zależności od kierunku od 150 do 250, a w szkołach prywatnych dochodziły do 400zl rocznie, powodowało to, że miały one charakter religijny.
W wyniku ciężkiej sytuacji materialnej czas studiów wydłużał się o kilka lat.
Wśród młodzieży akademickiej rozwijał się żywy ruch ideowo polityczny: Młodzież Wszechpolska, Bratnia Pomoc, Związek Młodej Polski, Obóz Wielkiej Polski, Obóz Narodowo-Radykalnyn.
Stojące w opozycji do tych wyżej: Organizacje posanacyjne: Legion Młodych, organizacje ludowe: Związek Młodzieży Wiejskiej „Wici”, socjaliści: Organizacja Młodzieży Socjalistycznej „Życie” oraz nielegalny Komunistyczny Związek Młodzieży Polskiej.
6. Krytyka polityki oświatowej sanacji, ruch nauczycielski.
Krytyka wychowania państwowego jako koncepcja ideologiczna zawiązana jest z praca Władysława Spasowskiego Wyzwolenie człowieka (1933). Poddał krytyce po pierwsze, samą instytucję państwa burżuazyjnego, co godziło w sanacyjną definicje państwa jako dobra wszystkich obywateli, po wtóre - surowo ocenił światowe tendencje podporządkowywania spraw wychowania bezdusznym i centralistycznym, biurokratycznym koncepcjom państwowym.
1931 Towarzystwo Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”. Była to organizacja nauczycieli należących do lewicy społecznej, walczących o demokratyzację nauczania i wychowania w szkole, o szerokie udostępnienie szkolnictwa wszystkich stopni, zwiększenie funduszów na cele szkolne, zapewnienie nauczycielom niezależności ideowej i materialnej. Prezesem towarzystwa był od kwietnia 1936 znany fizyk, niegdyś współredaktor postępowego czasopisma pedagogicznego „Nowe Tory” (1906-1914), prof. Stanisław Kolinowski, a następnie aż do wybuchu II wojny światowej, I rena Kosmkowska, zasłużona działaczka oświatowa ruchu szkolnego. Towarzystwo wywierało dość znaczny wpływ na opinie społeczną za pośrednictwem wydawnictw popularnych „Miesięcznika Nauczycielskiego” i odezw, w których poddawano krytyce politykę oświatową sanacji, wysuwano hasła jednolitej bezpłatnej i świeckiej szkoły, prowadzącej nauczanie w języku ojczystym dzieci.
Nauczyciele-ludowcy, socjaliści i komuniści - inspirowani przez TOD ogłosili w listopadzie 1935 wspólna deklarację zwaną Platformą Zjednoczonej Opozycji ZNP. W dokumencie tym domagano się miejsca w szkole powszechnej dla miliona dzieci pozostających poza szkołą, powszechnej szkoły 7-klasowej w języku macierzystym dzieci, przymusowej szkoły dokształcającej, bezpłatnej szkoły średniej, zawodowej i wyższej, wychowania w duchu pacyfizmu i współpracy międzynarodowej, zniesienia przymusu nauczania religii, rozwijania budownictwa szkolnego, ustalenia korzystniejszych norm dotyczących liczby dzieci w klasie (do 40) i liczby godzin pracy nauczyciela (do 24).
Deklaracja Praw Młodego Pokolenia Polski uchwalonej przez radykalne organizacje młodzieżowe w marcu 1936. młodzi domagali się tam urzeczywistnienia zasady „dostępu do wiedzy według zdolności - a nie majętności”.
Praca Mariana Flarskiego wydana w 1936 pod pseudonimem Rafał Praski, Pt. Walczmy o szkołę. Wysunięto w niej propozycje nowego ustroju szkolnego z 8-letnią, wysoko zorganizowaną szkołą powszechną i 4-letnią szkołą średnią. Nauczyciele wszystkich stopni według niego powinni mieć wykształcenie wyższe, szkoły powinny być świeckie, odrębne dla młodzieży o różnym języku ojczystym, wspólne zaś dla różnych wyznań i płci.
W obronie szkoły demokratycznej przygotowane przez TOD „Nowe Tory”, poddano analizie teorię praktykę wychowania. Stwierdzono, że wychowanie jest zawsze funkcją polityczna i nigdy nie może być obiektywne, ponieważ utrwala idee, kształtuje światopogląd polityczny. Krytykowano utożsamienie wychowania państwowego z obywatelskim i dobrego obywatela z państwowcem oraz wymagania na tej podstawie karności i bezwzględnego posłuszeństwa wobec władzy, zanik demokratyzacji i wolności nauki, tendencje klerykalistyczne i próby wynarodowienia mniejszości narodowych.
Po 1935 nastąpił wyraźny kryzys ideologiczny wychowania państwowego, związany z zaostrzeniem kursu politycznego sanacji po śmierci Piłsudskiego i uchwalenie nowej konstytucji w 1935r.
kryzys i rozpad BBWR oddziałał silnie na nauczycielstwo, które przez szereg lat popierało na ogół politykę sanacji. Stopniowo we władzach ZNP, największej organizacji zawodowej nauczycieli, liczącej ok. 55 tys. członków, powiększyła się grupa działaczy lewicowych (Jan Kolanko, Zygmunt Nowicki, Kazimierz Maj, Czesław Wydech, Wacław Tułodziecki i in.) którzy w coraz większym stopniu wpływali na politykę Związku.
ZNP kształtował postawy społeczne nauczycieli, występując w obronie ich praw i pozycji w społeczeństwie, wielką rolę odegrał na tym polu „Głos Nauczycielski” (wydawany od 1919) powszechnie czytany przez nauczycieli związkowców, którzy to pismo otrzymywali bezpłatnie. Związek prowadził szeroko zakrojone kształcenie i dokształcanie nauczycieli w swoich uczelniach, na wyższych kursach nauczycielskich, na kursach wakacyjnych i na konferencjach rejonowych. Dokształceniu nauczycieli służyły liczne czasopisma pedagogiczne i metodyczne Związku „Ruch Pedagogiczny”, „Praca Szkolna”, „Życie Szkolne” oraz publikacje wydawane przez wydawnictwo związkowe „Nasza Księgarnia”. Związek inicjował i organizował oświatę pozaszkolną, tworząc liczne placówki oświatowe i wydając czasopismo „Polska Oświata Pozaszkolna”. Związek wpływał wreszcie na wychowanie dzieci i młodzieży w duchu humanitaryzmu i postępu przez czasopisma „Płomyk” i „Płomyczek” szeroko rozpowszechnione wśród młodzieży szkolnej.
Roześmiane twarze dziewczynek radzieckich na okładce „Płomyk” oraz zamieszczony w nim list pioniera do skauta angielskiego, zatytułowany, „Jak pracują w ZSRR”, ściągnął na redakcje, Zarząd Główny i cały Związek gromy świętego oburzenia polskiej reakcji, a szczególnie kół endeckich i klerykalnych. Pracownicy Zarządu Głównego nie poddali się jednak decyzjom władz i rozpoczęli strajk okupacyjny, a nauczyciele stanęli murem po ich stronie, odmawiając podporządkowania się przymusowemu rządowi. Po oświadczeniu prasowym premiera Sławoja Słodkowskiego , który zarządzenie Zarządu Głównego ZNP uzasadnił kłamliwie tendencjami komunizującymi i komunistycznymi Związku oraz rzekomą antypaństwową działalność tej organizacji, oburzone nauczycielstwo stolicy i kilku innych ośrodków kraju proklamowało strajk protestacyjny. Strajki i demonstracje nauczycieli zyskały poparcie niektórych innych związków zawodowych i organizacji społecznych. Na zjeździe delegatów w lutym 1938 nauczyciele wybrali nowy Zarząd Główny, który gwarantował utrzymanie, a nawet rozszerzenie kursu demokratycznego Związku.
W maju 1939 odbył się IV Kongres Pedagogiczny, który stal się manifestem patriotycznej i demokratycznej postawy mas nauczycielskich i ich przywódców. Wobec narastającej agresji ze strony hitlerowskich Niemiec Kongres uznał, że „naczelnym cele wychowania musi być stworzenie zdecydowanej postawy, pełnej gotowości do obrony państwa i pomnażania jego dorobku we wszystkich dziedzinach”. Celem pracy wychowawczej jest ukształtowanie człowieka-obywatela, bojownika i pracownika aktywnego, samodzielnie myślącego, wewnętrznie zdyscyplinowanego, pracującego ofiarnie „dla rodzimej warstwy społecznej, dla swego narodu i państwa”.
kongres położył również szczególny nacisk na demokratyzację szkolnictwa, domagając się m.in. upowszechnienie pełnej szkoły 7-klasowej i dokształcania zawodowego, rewizji sieci szkół powszechnych i średnich zgodnie z interesami ludu pracującego wsi i miast, szerszego udostępnienia szkolnictwa wyższego młodzieży chłopskiej i robotniczej.
MATERIAŁY DO ĆWICZEŃ - REFORMA SZKOLNA Z 1932 ROKU. (tzw. Jędrzejowiczowska)
Postanowienia ogólne:
Szkoły i zakłady naukowe i wychowawcze, utrzymywane wyłącznie przez Państwo, noszą nazwę szkół (zakładów) państwowych.
Szkoły (zakłady) utrzymywane przez państwo wspólnie z samorządem terytorialnym lub gospodarczym na mocy osobnych ustaw, noszą nazwę szkół (zakładów) publicznych.
Wszystkie inne szkoły zakłady noszą nazwę szkół zakładów prywatnych.
Podstawę organizacyjna i programową ustroju szkolnictwa stanowi 7-letnia szkoła powszechna najwyżej zorganizowana (III stopnia). Programy będą tak ułożone aby umożliwiały młodzieży, odpowiednio uzdolnionej, przejście ze szkół jednych typów do drugich oraz ze szkół niższych stopni do wyższych.
Minister WRiOP może dla celów doświadczalnych zakładać poszczególne szkoły, oparte na odmiennych zakładach organizacyjnych niż zasady określone w ustawie.
Postanowienia szczegółowe:
1.Przedszkola:
Dla dzieci w wieku od 3 at ukończonych do czasu rozpoczęcia wieku szkolnego organizuje się przedszkola, które mają na celu wychowanie fizyczne i psychiczne przez stworzenie odpowiednich ku temu warunków.
2. Szkolnictwo powszechne:
Nauka w zakresie szkoły powszechnej jest obowiązkowa;
Obowiązek szkolny trwa dla każdego dziecka 7 lat;
Minister WRiOP może na pewnych obszarach lub w poszczególnych miejscowościach przedłużyć czas trwania obowiązku szkolnego do lat 8; może również skrócić go do lat 6, o ile to będzie konieczne ze względu na warunki organizacji szkolnictwa powszechnego na tym terenie.
Obowiązek szkolny zaczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat;
Minister WRiOP może przyśpieszyć lub opóźnić rozpoczęcie obowiązku szkolnego o jeden rok.
Obowiązek szkolny może być odroczony dla dzieci opóźnionych w rozwoju fizycznym lub umysłowym oraz dla tych, które z powodu warunków komunikacyjnych maja utrudniony dostęp do szkół.
Mogą być przyjmowane do publicznych szkół powszechnych, w miarę wolnych miejsc dzieci, które n podlegają jeszcze obowiązkowi szkolnemu, a ukończyły 6 lat, jeśli wykażą odpowiedni rozwój fizyczny i umysłowy.
Czas trwania obowiązku szkolnego dzieci anormalnych określa Minister WRiOP. Dzieci te mogą b yć zwolnione od obowiązku szkolnego, o ile nie ma zorganizowanej dla nich szkoły specjalnej.
Szkoła powszechna ma za zadanie dać na poziomie, odpowiadającym wiekowi i rozwojowi dziecka, potrzebne ogółowi obywateli jednolite podstawy wychowania i wykształcenia ogólnego oraz przygotowanie społeczno-obywatelskie z uwzględnieniem potrzeb życia gospodarczego.
W programie szkoły powszechnej rozróżnia się 3 szczeble: 1) obejmuje elementarny zakres wykształcenia ogólnego, 2) jest rozszerzeniem i pogłębieniem szczebla pierwszego, 3)ma przysposobić młodzież pod względem społeczno-obywatelskim i gospodarczym.
Pod względem organizacyjnym rozróżnia się szkoły powszechne trzech stopni. Szkoła I stopnia jest szkołą, która realizuje pierwszy szczebel programowy wraz z najważniejszymi składnikami szczebla II i III; szkoła stopnia II realizuje pierwszy i drugi szczebel programowy wraz z najważniejszymi składnikami programowymi szczebla trzeciego; szkoła stopnia III realizuje wszystkie trzy szczeble programowe w pełnym zakresie.
Wychowanie i kształcenie dzieci anormalnych odbywa się w zakładach i szkołach powszechnych specjalnych względnie w oddziałach specjalnych.
Publiczne szkolnictwo powszechne będzie tak zorganizowane, aby obywatele mieli możliwość kształcenia dzieci w szkołach możliwie najwyższego stopnia.
3. Dokształcanie:
Młodzież, która wypełni obowiązek szkolny, a nie uczęszcza do żadnej szkoły, podlega do 18 roku życia włącznie obowiązkowemu dokształcaniu.
Zadaniem dokształcania jest pogłębienie indywidualnego i społeczno-obywatelskiego wychowania młodzieży oraz rozszerzenie ogólnego wykształcenia w dostosowaniu do potrzeb życia gospodarczego i zawodów, w których młodzież pracuje.
Dokształcanie odbywa się bądź w szkołach i na kursach dokształcających ogólnych, bądź w szkołach dokształcających zawodowych.
Od obowiązku dokształcania zwolnieni są ci, którzy po wypełnieniu obowiązku szkolnego ukończą co najmniej 2-letnia naukę w szkole.
Minister zwalnia od obowiązku dokształcania młodzież, dla której nie ma zorganizowanej ani odpowiedniej szkoły dokształcającej zawodowej, ani ogólnej, ani odpowiednich kursów dokształcających.
4. Szkolnictwo średnie ogólnokształcące:
Szkoła średnia ogólnokształcąca ma za zadanie dać młodzieży podstawy pełnego rozwoju kulturalnego, przygotować ją do czynnego udziału w żuciu zorganizowanego w ramach państwowych społeczeństwa oraz przygotować ją do studiów w szkołach wyższych.
Szkołą średni ogólnokształcąca jest 6-letnia i składa się 4-letniego gimnazjum i 2-letniego liceum.
Mogą być tworzone szkoły obejmujące tylko gimnazja lub tylko licea.
Gimnazjum jest pod względem programowym w zasadzie jednolite i obejmuje naukę j. łacińskiego. Minister może jednak tworzyć gimnazja bez nauki j. łacińskiego.
Program gimnazjum opiera się na II szczeblu programowym szkoły powszechnej i uwzględnia obok wykształcenia ogólnego praktyczne potrzeby życia.
Liceum różniczkuje się pod względem programowym na wydziały których podstawę dydaktyczną stanowią odpowiednio dobrane grupy przedmiotów.
Program liceum opiera się na programie gimnazjum i daje teoretyczno-naukowe przygotowanie do studiów w szkołach wyższych.
Do gimnazjum przyjmuje się kandydatów którzy ukończyli co najmniej 12 lat, a do liceum 16. górną granice kandydatów ustala Minister.
5. Szkolnictwo zawodowe:
Ma za zadanie przygotować wykwalifikowanych zawodowo pracowników dla życia gospodarczego przez teoretyczne i praktyczne wykształcenie zawodowe z uwzględnieniem potrzebnego zakresu wykształcenia ogólnego oraz przez wychowanie społeczno-obywatelskie.
Szkolnictwo zawodowe obejmuje szkoły i kursy zawodowe.
Szkoły zawodowe dzielą się na szkoły : dokształcające, typu zasadniczego, przysposobienia zawodowego.
Program szkół dokształcających zawodowo, oparty bądź na pierwszym, bądź na drugim szczeblu programowym szkoły powszechnej, rozłożony jest zasadniczo na 3 lata.
Szkoły typu zasadniczego dają przygotowanie zawodowe teoretyczne i praktyczne i dzielą się na szkoły stopnia: niższego, gimnazjalnego, licealnego; niezależnie od tych szkół organizowane są szkoły mistrzów i szkoły nadzorców.
Szkoły zawodowe stopnia niższego mają charakter praktyczny program ich opiera się na pierwszym szczeblu szkoły powszechnej i jest rozłożony zależnie od zawodu na 2-3 lata. Przyjmuje kandydatów co najmniej 13-14 letnich.
Szkoły zawodowe stopnia gimnazjalnego dają tez przygotowanie zawodowe teoretyczne oraz uwzględniają w potrzebnym zakresie wykształcenie ogólne
Szkoły zawodowe stopnia licealnego dają oprócz przygotowania praktycznego, większe przygotowanie zawodowe teoretyczne oraz uwzględniają w pewnym zakresie wykształcenie ogólne.
Program ich opiera się na programie gimnazjum ogólnokształcącego i jest rozłożony na 2 3 lata.
Szkoły mistrzów i szkoły nadzorców są przeznaczone na wykwalifikowanych rzemieślników i pracowników przemysłowych i technicznych i dają rozszerzenie wiedzy zawodowej. Przyjmuje się do nich osoby, które złożyły egzamin czeladniczy lub posiadają inne przygotowanie uznane przez Ministra. Oraz odbyły następnie 3 letnia praktykę zawodową.
Szkoły przystosowania zawodowego są przeznaczone dla absolwentów wszystkich szkół wszelkich stopni i dają elementy wiedzy zawodowej dla wprowadzenia w zawód. Szkoły te są roczne.
Kursy zawodowe przeznaczone są dla osób specjalizujących się w pewnych działach danego zawodu. Czas trawina kursów zależny jest od potrzeb danej specjalizacji.
6. kształcenie kandydatów na nauczycieli:
Ma na celu przygotowanie pracowników posiadających potrzebną do spełnienia zawodu nauczycielskiego wiedzę oraz przygotowanie pedagogiczne i społeczno-obywatelskie.
Wychowanie przedszkoli:
Kształcenie kandydatek na wychowawczynie przedszkoli odbywa się: a) w 4-letnich seminariach dla wychowawczyń przedszkoli, b) w 2-letnich liceach dla wychowawczyń przedszkoli.
Na pierwszy rok przyjmuje się kandydatki które w danym roku ukończyły co najmniej 13 lat, na pierwszy rok liceum kandydatki, które ukończyły co najmniej 16 lat.
Program seminariów dla wychowawczyń przedszkoli opiera się na II szczeblu programowym szkoły powszechnej, program liceum opiera się na programie gimnazjum.
Nauczanie szkół powszechnych:
Kształcenie nauczycieli na kandydatów szkół powszechnych odbywa się w 3-letnich liceach pedagogicznych, w 2-letnich pedagogiach.
Na pierwszy tok przyjmuje się kandydatów, którzy ukończyli co najmniej 16 lat, na pierwszy rok pedagogium 18 lat.
Program liceum pedagogicznego opierał się na programie gimnazjum, program pedagogium na programie liceum ogólnokształcącego.
Program liceum pedagogicznego i pedagogium obejmuje wykształcenie ogólne, przygotowanie społeczno obywatelskie, wykształcenie pedagogiczne oraz praktykę pedagogiczna.
Program pedagogium uwzględnia nadto specjalizację w zakresie obranych grup przedmiotów.
Nauczyciele szkół średnich ogólnokształcących, seminariów i liceów dla wychowawczyń przedszkoli, liceów pedagogicznych i pedagogiów:
Obejmuje wykształcenie w zakresie obranej dziedziny wiedzy, przygotowanie społeczno-obywatelskie, wykształcenie pedagogiczne oraz praktykę pedagogiczną.
7. Szkoły wyższe:
Dzielą się na akademickie i nieakademickie;
Organizacje szkół nieakademickich określają statuty zatwierdzone przez Ministra WRiOP;
W szkołach wyższych studiować mogą w charakterze studentów zwyczajnych absolwenci liceów ogólnokształcących, liceów dla wychowawczyń przedszkoli i liceów pedagogicznych oraz szkół zawodowych stopnia licealnego, którzy wykażą się świadectwem kwalifikującym do studiów w szkołach wyższych, jako też osoby, które uzyskały także świadectwo na podstawie egzaminu.
Studiować mogą w charakterze studentów zwyczajnych osoby, które uzyskały zezwolenie Ministra.
Dla studentów szkół wyższych będzie zorganizowane studium w zakresie obrony technicznej państwa i nauki obywatelstwa i sprawności fizycznej.
Studium to będzie tworzone bądź przy szkołach wyższych bądź oddzielnie na zasadach jakie ustala rozporządzenie ministra.
6