HISTOLOGIA - WYKŁADY

HISTOLOGIA - WYKŁAD I 27.09.2008

Histologia zajmuje się budową tkanek.

Komórka - podstawowy element ustroju wszystkich organizmów. Składa się z jądra i cytoplazmy (oprócz bakterii i wirusów). Cała komórka i wszystkie jej elementy otoczone są błoną. Do błoniastych struktur należą:

- siateczka śródplazmatyczna:

*gładka (SER)

* szorstka (RER) - uczestniczy w metabolizmie tłuszczów, detoksykacji szkodliwych metabolitów i ksenobiotyków (np. leków), występuje we

wszystkich komórkach jądrzastych.

- endosomy - biorą udział w endocytozie, segregacji oraz transporcie cząsteczek i makrocząsteczek w komórce; kierują do lizosomów i proteosomów białka.

- lizosomy - małe organella o nieregularnych kształtach, w których zachodzi trawienie wewnątrzkomórkowe prowadzące do uwolnienia substancji odżywczych i do rozkładu cząstek niepożądanych.

- aparat Golgiego - stosy spłaszczonych obłonionych woreczków oraz połączone z nimi liczne rurki i pęcherzyki. Funkcje:

* kieruje przepływem makrocząsteczek,

* modyfikuje strukturę makrocząsteczek,

* segreguje makrocząsteczki.

- mitochondria - wytwarzają energię chemiczną dla całej komórki przez utlenianie różnych składników m.in. cukrów i tworzą adenozynotrifosforan (ATP). Są wydłużonymi strukturami przybierającymi postać laseczek. Posiadają własne DNA. Są odgraniczone od cytoplazmy dwiema odrębnymi błonami:

* wewnętrzną - tworzy liczne pofałdowania wnikające wgłąb organelli,

* zewnętrzną.

- peroksysomy - małe pęcherzyki, które służą do rozkładu

- jądro

Do struktur nie otoczonych błoną należą:

- centrole

- proteosomy- kompleksy białkowe; biorą udział w trawieniu białek, w szczególności:

* białek antygenowych (wirusowych),

* białek o nieprawidłowej konformacji lub uszkodzonych,

* białek w czasie głodu,

* białek regulatorowych.

- cytoszkielet

Błona komórkowa zbudowana jest przede wszystkim z lipidów (tłuszcze) i białek i tworzy strukturę trójwarstwową. Funkcje błony komórkowej:

- selektywna wymiana substratów między komórką i otoczeniem,

- oddziela różne środowiska zawierające substraty o różnym stężeniu - kompartmentyzacja,

- bierze udział w odbiorze i przekazywaniu sygnałów za pomocą glikoprotein i glikolipidów,

- przewodzi pobudzenie przy użyciu białek,

- jest bogatym rezerwatem substratów.

Jądro komórkowe jest zazwyczaj największą organellą w komórce eukariotycznej ( posiadającej jądro; komórka priokariotyczna-bez jądra). Najczęściej ma kształt owalny lub okrągły. Monokariocyty - komórki z jednym jądrem, bikariocyty - komórki z dwoma jądrami, polikariocyty - wielojądrzaste. Krwinki czerwone nie mają jądra - żeby przenosić więcej tlenu.

Budowa jądra:

- otoczka jądrowa (błona) składa się z 2 błon - wewnętrznej i zewnętrznej; między nimi znajduje się:

- przestrzeń okołojądrowa

- karioplazma (odpowiednik cytoplazmy) - głównym jej składnikiem jest chromatyna - kompleks DNA i histonów (białek zasadowych); bierze ona udział w transkrypcji tj. przepisywaniu kodu genetycznego DNA na kod genetyczny RNA oraz w bierze udział w syntezie DNA

Oprócz tego w jądrze są jeszcze : jąderka, interchromatyna, perychromatyna i ciałka jądrowe.

Cytoszkielet - system krzyżujących się włókien białkowych. Rodzaje włókien:

- aktynowe - mikrofilamenty

- miozynowe - filamenty grube

- mikrotubule - filamenty pośrednie

Nadaje komórce odporność mechaniczną, warunkuje jej kształt.

Ruch komórki jest możliwy dzięki:

- rzęskom (płuca, kanaliki nerwowe) - zbudowane są z mikrotubuli,

- wici (plemniki).

Komórki mogą być też otoczone rzęskami lub wiciami.

Tkanki - zespoły komórek pełniące wyspecjalizowane funkcje oraz wytwarzana przez nie istota międzykomórkowa. Kilka tkanek zajmujących wspólne terytorium i pełniących skoordynowane funkcje nazywa się narządem. Narząd składa się z zespołu komórek i istoty międzykomórkowej pełniących swoiste dla narządu funkcje. Takie komórki noszą nazwę miąższu. Natomiast tkanka, która podtrzymuje i odżywia tkanki miąższowe nazywa się zrębem.

Rodzaje tkanek:

- nabłonkowa,

- łączna,

- mięśniowa,

- nerwowa.

Tkanka nabłonkowa spełnia następujące role:

- ochronną (chroni głębsze warstwy ciała),

- wydzielniczą ( wszystkie gruczoły),

- wydalniczą (nabłonek jelita),

- zmysłową.

Nabłonki dzielą się na: pokrywający, gruczołowy, zmysłowy.

Nabłonki jednowarstwowe:

- jednowarstwowy płaski - spełnia funkcje filtracyjne, dializacyjne, biernego transportu gazów; występuje w nerce, pęcherzykach płucnych, wyściela naczynia krwionośne i jamy ciała; jest płaski, jądro leży równolegle do powierzchni;

- jednowarstwowy kostkowy - pełni funkcje wydzielnicze, czynnego transportu jonów; komórki na przekroju mają kształt kostki, jądro okrągłe;

- jednowarstwowy wałeczkowaty - pełni funkcje wchłaniania i wydzielania; występuje w układzie pokarmowym; komórki wysokie, wydłużone;

- jednowarstwowy wieloszeregowy migawkowy

Nabłonki wielowarstwowe:

- płaski - oddziela tkankę łączną od środowiska zewnętrznego; pokrywa całą powierzchnię ciała, wyściela jamę ustną, przełyk, odbyt;

- kostkowy lub walcowaty - wyściela przewody gruczołów wewnątrzwydzielniczych, a także fragment błony śluzowej i spojówki;

- przejściowy - wyściela pęcherz moczowy.

Nabłonki znajdują się na podłożu tkanki łącznej właściwej, z którą łączą się przez błonę podstawną. Za pomocą błony podstawnej nabłonek:

- łączy się z podłożem mechanicznie,

- transportuje substancje odżywcze i metabolity do i z naczyń krwionośnych,

- zachowuje kształt komórek.

Błona podstawna składa się z:

- blaszki jasnej

- blaszki gęstej

- włókien kolagenowych

Typy połączeń komórek nabłonkowych:

- zamykające - uszczelniają

- zwierające - utrzymują ciągłość nabłonka

- komunikacyjne - konekson tworzy charakterystyczny kanał w błonie, dzięki któremu pewne metabolity mogą przechodzić z jednej komórki do

drugiej

- zwierające:

*desmosomy - łączą komórki nabłonkowe między sobą

*półdesmosomy - lączą komórki nabłonkowe z błoną podstawną (kadheryna - białko transbłonowe - cząsteczka umożliwiająca połączenie

jednej komórki z drugą)

Gruczoł - zespół komórek nabłonkowych zdolnych do wydzielania bądź do przewodu odprowadzającego lub bezpośrednio do naczyń krwionośnych. Powstawanie gruczołu:

- nabłonek wrasta wgłąb tkanki łącznej, tworząc wysepki połączone z nim odnogą

- z odnogi powstaje przewód wyprowadzający wydzielinę - gruczoły zewnątrzwydzielnicze

- gdy w czasie rozwoju odnoga zanika - gruczoły wewnątrzwydzielnicze

Podział gruczołów ze wzgl. na budowę:

- cewkowe - cewkowate zagłębienia nabłonka wgłąb tkanki

- pęcherzykowe - część wydzielnicza gruczołów ma kształt pęcherzyków

- cewkowo-pęcherzykowe

Typy wydzielania:

- cząsteczkowe (merokrynowe) - wydzielina wydostaje się na zewnątrz w postaci małych cząsteczek, gruczoł nie ulega zniszczeniu - większość

gruczołów

- szczytowe (apokrynowe) - wydzielina zbiera się na szczycie komórki i ulega wydzieleniu razem z oderwaniem się szczytu komórki (g. mleczny)

- całkowite (holokrynowe) - wydzielina wydostaje się ze zniszczonej komórki

Ze względu na drogi rozchodzenia się wydzieliny:

- wydzielanie zewnętrzne (egzokrynowe) - wydzielina przedostaje się do przewodów gruczołu i na zewnątrz (np. g. potowe)

- wydzielanie wewnętrzne (endokrynowe) - wydzielina przedostaje się bezpośrednio do krwi

HISTOLOGIA - WYKŁAD II 11.10.2008

Tkanka łączna charakteryzuje się bardzo dużym polimorfizmem. Może być elastyczna mocna - skóra, ścięgna, twarda i spoista - kości. Funkcje tkanki łącznej:

- stanowi zrąb i ochronę mechaniczną dla innych tkanek i narządów

- transportuje substancje odżywcze i metabolity

- chroni organizm przed obcymi związkami chemicznymi

Typy tkanki łącznej:

- zarodkowa - komórki tej tkanki dają różne rodzaje dojrzałej tkanki łącznej

- właściwa:

*wiotka - tworzy przegrody łącznotkankowe i wypełnienie przestrzeni międzykomórkowej

*zbita - ścięgna, torebki stawowe

*siateczkowata - śledziona, wątroba, szpik kostny

*tłuszczowa - materiał zapasowy organizmu

- oporowa:

*chrzęstna

*kostna

- płynna:

*krew

*limfa

Budowa tkanki łącznej:

- komórki:

*fibroblasty w ścięgnach

*osteoblasty w kościach

- istota międzykomórkowa:

*włókna kolagenowe, sprężyste, retikulinowe

*istota podstawowa: płyn tkankowy, substancje odżywcze i metabolity

Istota podstawowa ma charakter bezpostaciowy (żel). Wiąże bardzo duże ilości wody. W jej skład wchodzą glikozaminoglikany (GAG), które wiążą się z białkami, dając makrocząsteczki - proteoglikany. Są długimi łańcuchami składającymi się z dwucukrów. Dwucukry GAG składają się z kwasu glikuronowego oraz acetylkoglukozaminy i/lub acetylogalaktozaminy. Odróżnia się 7 rodzajów GAG istoty podstawowej, jednym z nich jest kwas hialuronowy. Wiąże on wodę w naskórku - nadaje skórze sprężystość, młody wygląd i zapobiega zmarszczkom. Jedna cząsteczka może wiązać 250 cząsteczek wody. Żele na bazie kwasu hialuronowego są stosowane do produkcji implantów, które służą do wypełniania zmarszczek i powiększania ust lub piersi. Kwas hialuronowy stopniowo wchłania się so organizmu - implanty te są nietrwałe, trzeba powtarzać 2,3 razy do roku.

Glikoproteiny - kompleksy niedużych cząstek oligosacharydów i dużych cząstek białek. Należą do nich fibronektyna i lamina oraz osteopontyna. Odgrywają one rolę przy przyleganiu do podłoża komórek, w wyniku ich wiązania się z glikoproteinami błony komórkowej - integrynami i selektynami.

W istocie międzykomórkowej są jeszcze:

- włókna kolagenowe

- włókna siateczkowate - zbudowane z kolagenu typu III, występują obficie w większości narządów

- włókna sprężyste - są sprężyste i podatne na rozciąganie, występują w ścianach tętnic,

płucach, małżowinie usznej

Kolagen - cząstka kolagenu jest długa, sztywna i ma trójniciową skręconą strukturę (3 łańcuchy tworzą superhelisę). Są ułożone w uporządkowane polimery, zwane włókienkami kolagenowymi, które mogą się łączyć w jeszcze grubsze włókna. Kolagen zbudowany jest z aminokwasów - glicyny, proliny, hydroksyproliny. 2 ostatnie potrzebują do syntezy wit. C - jej brak wywołuje szkorbut (wypadanie zębów, uszkodzenie skóry i błon śluzowych).

Typy kolagenu:

I - najbardziej powszechny; jest obecny w tkance tworzącej blizny, ścięgnach, tkance łącznej kości

II - występuje w chrząstkach stawowych

III - tkanka tworząca się z fibroblastów zanim powstanie typ I w trakcie zabliźniania

IV - występuje w błonie podstawnej

V

VI

VII

Komórki tkanki łącznej wytwarzające substancję międzykomórkową to:

- fibroblasty - skóra, ścięgna; maja kształt gwiazdy

- osteoblasty - kości

- komórki tuczne (mastocyty) - występują w nich małe ziarenka, które zawierają substancje

biologicznie czynne, np. heparyna (przeciwkrzepliwa), histamina (powoduje rozszerzenie małych

żył, zwiększa przepuszczalność)

- histiocyty - makrofagi tkanki łącznej właściwej

- komórki napływowe (limfocyty, granulocyty)

- komórki plazmatyczne (syntezują immunoglobiny)

Tkanka łączna tłuszczowa - główną jej masę stanowią komórki, a istota międzykomórkowa jest bardzo skromna. Tkanka ta zawiera duże ilości tłuszczu. Typy:

- żółta - magazynuje tłuszcz jako energię; kolor pochodzi od barwników z grupy karotenoidów

- brunatna - pojawia się w dwóch ostatnich miesiącach życia płodowego, w rozwiniętej

postaci występuje w okresie, później powoli zanika; dostarcza ciepła

Tkanka łączna chrzęstna - jest sztywna i sprężysta, większość chrząstek przekształca się w kości. Komórki, które budują tkankę chrzęstną to chondrocyty (mają 1 lub 2 jądra), mogą występować w grupach - tzw. grupy izogeniczne. Rodzaje tkanki chrzęstnej:

- chrząstka szklista - istnieje tylko w czasie życia płodowego i do czasu pokwitania; występuje na powierzchniach stawowych kości, w ścianie tchawicy, oskrzeli i krtani oraz dośrodkowych częściach żeber; jest pokryta tkanką łączną włóknistą - ochrzęstną

- chrząstka sprężysta - sprężysta i podatna na zginanie; występuje w małżowinie usznej, krtani, nagłośni, przewodzie słuchowym

- chrząstka włóknista - występuje w miejscach połączeń ścięgien z kośćmi

Tkanka łączna kostna - w jej istocie podstawowej są sole mineralne; jest sztywna, twarda, odporna na odkształcenia. W jej skład wchodzą :

- komórki: osteoblasty, osteocyty i osteoklasty, które stanowią ok. 5% masy tkanki

- istota międzykomórkowa - składa się z części organicznej - osteoidu (ok. 25%) i części nieorganicznej - sole mineralne (ok. 60-70%)

Osteoblasty - mają okrągłe pęcherzykowate jądra i zasadochłonną cytoplazmę, bogatą siateczkę śródplazmatyczną (retikulum). Mają liczne wypustki cytoplazmatyczne - mogą się łączyć z innymi osteoblastami. Mają połączenia komunikacyjne typu neksus - łatwy transport jonów i związków chemicznych między komórkami. Syntetyzują i wydzielają składniki strukturalne istoty międzykomórkowej kości.

Osteocyty - powstają na skutek otoczenia osteoblastów zmineralizowaną istotą międzykomórkową kości.

Osteoklasty - są makrofagami tkanki kostnej; ich główną rolą jest niszczenie kości; są dużymi owalnymi komórkami.

Rodzaje tkanki kostnej:

- grubowłóknista (splotowata) - pojawia się jako pierwsza w życiu płodowym i w pierwszym okresie życia pozapłodowego; występuje w miejscach przyczepu ścięgien do kości, szwach kości czaszki, w czasie reperacji uszkodzeń kości; posiada włókna kolagenowe w grubych splotach

- drobnowłóknista (blaszkowata) - dojrzała forma tkanki kostnej; występuje w kościach długich i płaskich; składa się z blaszek; 2 rodzaje:

*kość gąbczasta - blaszki kostne tworzą beleczki; występuje głównie w nasadach kości długich, wypełnia wnętrze kości płaskich

*kość zbita - wchodzi w skład warstw kości płaskich i trzonów kości długich; bardzo wytrzymała

Zewnętrzna powierzchnia kości to okostna, wewnętrzna - śródkostna. Okostna zbudowana jest z tkanki łącznej właściwej, układającej się w 2 warstwy:

- zewnętrzną - zawiera wiele włókien kolagenowych i mało komórek

- wewnętrzną - zawiera wiele komórek (osteoblasty, osteocyty, osteoklasty)

HISTOLOGIA - WYKŁAD IV 15.11.2008

Tkanka nerwowa składa się z neuronów (komórki nerwowe) i komórek glejowych (zrąb; odżywiają). Występuje w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym.

Ciało komórki nerwowej (perykarion) to część neuronu otaczająca jądro. Może być ziarniste, gwiaździste, gruszkowe, piramidalne itd. W zależności od liczby wypustek wyróżnia się wielowypustowe, dwuwypustkowe, jednowypustkowe, rzekomojednowypustkowe i bezwypustkowe.

Neuron zawiera zazwyczaj jedno lub dwa jądra, mające wyraźny rysunek chromatyny oraz jedno lub kilka jąderek. Jądro leży najczęściej w ośrodku ciała komórkowego. W cytoplazmie znajduje się szorstka siateczka śródplazmatyczna (RER) - tigroid lub ciałko Nissla, aparat Golgiego, mitochondria, neurofilamnety i mikrotubule oraz wkręty komórkowe. Rybosomy związane z tigroidem tworzą charakterystyczne rozetki. Są szczególnie obfite w neuronach wydzielniczych, wydzielających białka hormonalne i w neuronach ruchowych rdzenia kręgowego. Funkcje organelli - takie same jak w każdych komórkach.

Wkręty komórkowe - występują tu w postaci barwników - melaniny i lipofuscyny. Obecność tej drugiej jest przejawem zwyrodnienia komórki.

Funkcje perykarionu:

- jego błona komórkowa przyspiesz bądź hamuje impulsy nerwowe płynące do aksonów oraz z dendrytów; szczególnie czynna jest błona podstawy aksonów

- syntetyzuje makrocząsteczki i większość cząsteczek ( białka, lipidy błony komórkowej)

Wypustki nerwowe - dendryty i akson. Zbudowane są z mikrotubuli i neurofilamentów. Białkiem towarzyszącym mikrotubulom aksonów jest białko tan. Nadmierna fosforylacja (przyłączanie fosforu) tego białka prowadzi do powstania filamentów tan i bezładnego ułożenia mikrotubuli w aksonie; pogarsza to transport produktów perykarionu wzdłuż aksonu - jedna z przyczyn choroby Alzheimera.

Dendryty - najczęściej jest ich wiele, rozgałęziają się obficie, w miarę rozgałęzienia zmniejsza się średnica dendrytów. Na ich przebiegu występuje wiele zgrubień nazywanych pęczkami dendrytycznymi, które są synapsami chemicznymi z innymi neuronami - połączenie z innymi komórkami nerwowymi. Dendryty kończą się synapsami z innymi neuronami lub dają wolne zakończenia w innych tkankach, gdzie odgrywają role receptorów odbierających sygnały czuciowe. Funkcje:

- integracja czynności tysięcy neuronów poprzez wytwarzanie wielu połączeń z innymi neuronami i przewodzenie impulsów nerwowych

- transport wielu makrocząsteczek i cząsteczek

Akson - odchodzi od perykarionu w miejscu pozbawionym siateczki śródplazmatycznej szorstkiej (RER); ma równą średnicę na całej długości. Zawiera liczne pęczki mikrotubul i neurofilamentów, które wypełniają całe jego wnętrze i wzmacniają jego strukturę. Ma boczne odgałęzienia - kolateralizmy; często odgałęzia się w części końcowej dając drzewko końcowe. Rozgałęzienia aksonów kończą się w synapsach komórek eżektorowych, mięśniowych lub wydzielniczych. Otoczony jest błoną komórkową - aksolemmą, która otacza cytoplazmę aksonu - aksoplazmę. Oprócz mikrotubuli i neurofilamentów w skład aksoplazmy wchodzą mitochondria, pęcherzyki, ciałka wielopęcherzykowe, SER i lizosomy. Główną funkcją aksonu jest przewodzenie wzdłuż błony komórkowej impulsów nerwowych - od perykarionu ku obwodowi. Ponadto przez aksoplamę - transport związków chemicznych, op perykarionu ku ich końcom i odwrotnie.

Komórki osłaniające włókna nerwowe nerwów obwodowych - hemocyty, tj. komórki Schwanna. Tworzą one podłużne wgłębienia, w których leży jedno lub wiele włókien nerwowych. Ich cytoplazma otacza włókna stanowiąc ich osłonkę - neurolemę, tj. osłonkę Schwanna. Włókna otoczone tylko neurlemą to włókna bezrdzeniowe. Włókna nerwowe mogą mieć drugą osłonkę - mielinową, są one wtedy nazywane włóknami rdzennymi. Mielina może być wytwarzana przez lemocytyt lub oligodendrocyty. Wytwarzanie mieliny to mielinizacja. Osłonka mielinowa zbudowana jest z lipidów i białek komórkowych (jak błony komórkowe). Im wieksza średnica włókna nerwowego tym grubsza osłonka. Miejsca bez osłonki - przewężenia Ranviera - transport jonów wapnia i potasu.

Neuroglej - drugi element tkanki nerwowej. Zbudowany z komórek glejowych i ich wypustek. Występuje w ośrodkowym układzie nerwowym. W postaci ependymy - wyściela komory i kanały mózgu i rdzenia kręgowego. Tworzy zrąb podtrzymujący i współdziałający z neuronami. Splatane i przylegające do siebie wypustki tworzą pilśń nerwową, która jest głównym składnikiem zrębu. Komórki glejowe:

- ependymocyty - komórki wyściółki tworzące jednolitą błonę nabłonka jednowarstwowego sześciennego; wyścielają komory mózgu i kanał rdzenia kręgowego; mają liczne mikrokosmki i sporadyczne rzęski; są tu też komórki macierzyste, które dzielą się i mogą tworzyć komórki nerwowe lub glejowe

- astrocyty:

*protoplazmatyczne - mają duże, pojedyncze jądra i bardzo liczne, rozgałęziające się wypustki cytoplazmatyczne (szczególnie liczne w istocie szarej ośrodkowego układu nerwowego); maja zdolność do czynnego transportu makrocząsteczek i cząsteczek przez cytoplazmę i czynnego transportu jonów nieorganicznych

* włókniste - mają małe jądra, skąpą cytoplazmę i długie, cienkie wypustki (szczególnie liczne w istocie białej)

- oligodendrocyty - mniejsze od astrocytów, mają małe jądra i nieliczne wypustki, wytwarzają mielinę

- komórki mikrogleju (mezoglej) - małe komórki o małych jądrach z licznymi wypustkami; pełnią funkcję makrofagów - niszczą niepotrzebne już komórki nerwowe

- komórki neurogleju układu nerwowego obwodowego - występują jako komórki satelitarne przylegające do ciał komórek nerwowych oraz jako hemocyty (kom. Schwanna); tworzą neurolemę

Synapsy - czynnościowe połączenia neuronu z innym neuronem, z komórką która jest receptorem czuciowym lub komórkami eżektorowymi, mięśniowymi lub gruczołowymi. Przekazuje sygnały. Wyróżniamy synapsy:

- chemiczne - przekazują sygnał za pomocą cząstek chemicznych - neurotransmiterów, neuroprzekaźników; łączą aksony z dendrytami lub ciałami komórek nerwowych; są też synapsy łączące między sobą aksony i dendryty; w skład synapsy chemicznej wchodzą:

*fragment cytoplazmy neuronu nazywany fragmentem presynaptycznym i jego błona komórkowa - błona presynaptyczna

*fragment błony komórkowej drugiego neuronu lub komórki efektorowej, mięśniowej lub gruczołowej - błona postsynaptyczna

*przestrzeń między błonami - przestrzeń synaptyczna

- elektryczne - należą tu połączenia komunikacyjne typu neksus

W presynaptycznym fragmencie cytoplazmy neuronu w pobliżu błony presynaptycznej są pęcherzyki synaptyczne zawierające neurotransmiter: serotoninę, dopaminę, acetylocholinę, glutaminę, glicynę, noradrenalinę. Są to transmitery pobudzające (np. glutamina, acetylocholina) i hamujące (np. glicyna). Aby neuroprzekaźnik został uwolniony do szczeliny synaptycznej musi dojść do fuzji błon pęcherzyka i błony presynaptycznej. Następnie neuroprzekaźnik jest wyłapywany przez receptory błony postsynaptycznej - zmienia się też stężenie jonów sodu i wapnia po obu stronach błony, co prowadzi do rozprzestrzeniania się neuroprzekaźników - przekazania impulsu. Receptory błony postsynaptycznej są też kanałami dla jonów sodu i wapnia.

Ilość neuroprzekaźników uwalnianych do szczeliny synaptycznej nie jest duża; nie wszystkie zostają wyłapane przez receptory i reszta ulega zniszczeniu lub wraca do błony presynaptycznej.

Synapsy chemiczne odpowiadają za wiele podstawowych funkcji organizmu i za skomplikowane odczucia - nastrój, dobre samopoczucie, przyjemność, satysfakcja. Acetylocholina, noradrenalina - odpowiadają za podstawowe funkcje jak skurcz mięśni, wydzielanie czy widzenie. Serotonina, dopomina - odpowiadają za odczucia i nastroje; zaburzenia w ich wytwarzaniu, wiązaniu i absorpcji są przyczynami złego samopoczucia, depresji i agresji (serotonina) oraz uzależnień (dopamina).

HISTOLOGIA - WYKŁAD III 25.10.2008

Tkanka mięśniowa

Składa się z gł. Komórek wydłużonych - stanowią miąższ narządu jakim jest mięsień. Komórki mięśniowe są otoczone blaszką podstawową, która razem z tkanką właściwą luźną tworzy jego zrąb. Komórki mięśniowe są wyspecjalizowane w zmianie swojej długości, czyli w kurczeniu i rozkurczaniu oraz w zmianie swojego napięcia.

Nazwy cz. Składowych komórek mięśniowych tworzy się poprzez dodanie przedrostka „sakro”. Cytoplazma komórki mięśniowej - sarkoplazma, błona komórkowa - sarkolema, mitochondria - sarkosomy, siateczka śródplazmatyczna - siateczka sarkoplazmatyczna.

Podział tkanki mięśniowej:

1. tkanka mięśniowa gładka

2. tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa

3. tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca

AD2.

Długie cylindryczne komórki mające kształt pałeczki nazywana również ze względu na kształt komórki - włókienkami. Długość do kilkunastu cm średnica od 10 - 100 um, wielojądrowa ok. 75 na 1 nm dł. Leżą pod sarkolemą. Otoczona blaszką podstawną o grubości 30 nm. Budowa zbliżona do blaszki podstawnej nabłonków.

SARKOPLAZMA - wypełniona pałeczkami miofibryli, właściwości kurczenia się - średnica włók. 1-2 um. Między mikrofibrylami cytosolu i sarkosomy, komórki mają bardzo rozbudowaną gładką siateczkę śródplazmatyczną która wytwarza wiele zbiorników i kanalików o charakterystycznym ułożeniu.

Skurcze tkanki zależą od naszej woli.

Pełni funkcję typowo lokomocyjną uczestniczącą też w wentylacji płuc.

Pęczki mikrofibryli zbudowane z dwóch typów białek które biorą udział w skurczu mięśni - aktyna i miozyna.

AKTYNA

Tworzy tzw. filamenty aktynowe czyli filamenty cienkie. Jest iałkiem globularnym (aktyna G) która polimeryzując daje łańcuchy polipeptydowe aktyny fibrylarnej (aktyna F).

Dwa łańcuchy polipeptydowe okręcają się wokół siebie tworząc filament aktyny o średnicy ok. 5nm. Każda cząstka aktyny G ma miejsce wiążąc miozynę.

Z filamentami aktynowymi połączone dodatkowo dwoma białkami:

- TROPOMIOZYNA - regulator białka fibrylarnie zbudowane z dwóch łańcuchów peptydowych zwiniętych dookoła siebie - tworzących helisę.

- TROPONINA - białkowy kompleks globularny który wiąże się z tropomiozyną i aktyną F, kompleks składa się z pojedynczej C która wiąże Ca2+ podjednostka I która zapobiega wiązaniu aktyny F z miozyną i podjednostka T która wiąże się z tropomiozyną.

MIOZYNA

Filament gruby występuje jako miozyna II a w większości innych kom. głównie jako miozyna I lub IV. Miozyna II ma dł. ok. 200nm i średnicę ok. 3nm .

Składa się z dwóch łańcuchów polipeptydowych nazywanych łańcuchami ciężkimi, zwijają się dookoła siebie i tworzą helisę. Każdy łańcuch C kończy się strukturą globularną mająca postać główki. Makrocząsteczka ma zatem dwie główki wykazujące aktywność ATP-azy po związaniu z aktyną gł zawiera niskocząsteczkowe białka nazywane łańcuchami lekkimi.

Każdy cienki filament sąsiaduje z 3 grubymi a każdy gruby otoczony jest przez 6 filamentów cienkich. Gruby i cienki filament oddziaływuje wzajemnie poprzez poprzeczne mostki które są domenami cząsteczek miozynowych.

Pojedyncze miofibryle ich pęczki oraz całe komórki wykazują poprzeczne prążkowanie tj naprzemienne występowanie poprzecznych ciemnych (miozynowych) i jasnych (aktynowych) prążków.

Prążki zbudowane z powtarzających się odcinków sarkomery szer 2-3un. Sarkomeru wytyczają prążki graniczne Z. między nimi znajdują się w kolejności ½ prążka I (izotopowy), prążek A (anizotropowy) oraz ½ prążka I.

W części środkowej prążka A znajduje się prążek K w którego cz środkowej jest jeszcze wąski prążek M.

Graniczne prążk. Z zawierają białko α aktyninę i desminę, są miejscowe zwiotczenia miofilamentów cienkich czyli filamentów aktynowych.

Między prążkiem Z tego samego sarkomeru rozciągają się olbrzymie cząstki białka fibrylarnego - TITYNY ma ono największą masę wśród białek ludzkiego organizmu.

Mechaniczne prace mięśni:

- rozkurcz mięśnia - gł miozyny wiążące ATP sa ustawione pod kątem prostym w stosunku do mikrofilamentu aktynowego. Mniejsze wiązania miozyny w filamencie aktynowym jest zasłonięte przez tropomiozynę.

- skurcz mięśnia - depolaryzacja błony kanalików siateczki śródplazmatycznej w wyniku czego otwierają się kanały dla jonów Ca2+. Jony przenikają do cytosolu i wiążą się z troponiną C.

Zmienia to konformację całego kompleksu troponiny która wciska cząsteczki tropomiozyny na dno rowka filamentu aktynowego. W ten sposób odsłaniają się miejsca w cząst aktyny które wiążą główki miozyny - uczynnia ATP-azę główek miozyny.

ATP związane z główką miozyny ulega hydrolizie co w konsekwencji prowadzi do filamentacji aktyny względem filamentacji miozyny tzn mikroskurczu.

Odłączenie główki miozyny od aktyny następuje po ponownym przyłączeniu główki ATP wówczas główka wraca do wyjściowego położenia a mikrofibryle i całe komórki rozkurczają się.

(mięśnie pracują - nie ma wtedy połączenia aktyny z miozyną)

Źródła energii i rodzaje komórek mięśniowych:

- ATP

- fosfokeratyna

- kwas pirogronowy

- glukoza

W zależności od źródła energii komórek mięśnie szkieletowe dzieli się na białe i czerwone. Komórki te wytwarzają w różnych proporcjach w różnych mięśniach.

BIAŁE- szybkie skurcze i zmęczenie, zawierają niewiele mioglobiny, mitochondriów i cytochromu, liczne w mięśnie szybkie ruchy.

CZERWONE - bogate w mioglobinę i mitochondria wolny skurcz i duża wytrzymałość na zmęczenie.

AD3.

Wydłużone komórki - KARDIOCYTY istnieją między komórką w której skład wchodzi tkanka łączna właściwa i blaszki podstawnej otaczającej poszczególne komórki.

Jedno lub dwu jądrzaste komórki mięśnia szkieletowego układają Se szeregiem jedna za drugą a na powierzchni ich styku wytwarzają się wyspecjalizowane połączenia zwane wstawkami. Komórki łączące się dają boczne odgałęzienie które przechodzą w sąsiednie szeregi kom.

Budowa:

- dł do 100um i średnica ok. 15 um

- jądra leżą w środku komórki

- cytoplazma jest wypełniona mikrofibrylami między którymi znajdują się szczególnie liczne sarkosomy, zbiorniki i kanaliki gładkiej siateczki śródplazmatycznej

- mikrofibryle są zbudowane z sarkomerów - wykazują charakterystyczne prążkowanie (jasne i ciemne)

- wstawka - wyspecjalizowane połączenie szczytowych powierzchni komórek mięśnia serca. Skład - trzy rodzaje połączone między kom :

- obwódką zwierającą - gęsta cytoplazma zatopione cienkie miofilamenty

- desmosomy - rola: łączenie przylegających komórek z siłą przezwyciężajacą siłę skurczu

- połączenia komunikacyjne typu neksus - zapewniaja także rozprzestrzenianie jonów nieorganicznych i substancji drobnocz apteczkowych między komórkami mięśnia.

AD1.

Składa się z większości wydłużonych komórek kszt wrzecionowaty. Jej istota międzykomórkowa stanowi tk łączną luźną oraz blaszki podstawne otaczające kom. dł komórek dochodzić może do 500um a średnica w najszerszym miejscu do 10um.

Komórki mają jedno jądro czyli są monokariocytami kształt jądra zależy od stanu czynnościowego kom. w czasie skurczu jądro zwija się i fałduje. Kom - miocyty mogą występować pojedynczo lub w niewielkich grupach w tk łącznej (gruczoł krokowy, kosmyk jelitowy, duże skupiska w ścianie macicy lub żołądka).

W sarkoplazmie miocytów gł oprócz gładkiej siateczki śródplazmatycznej znajdują się także siateczka szorstka, aparat Goldiego nieliczne lizosomy.

Połączenia komunikacyjne między sobą za pomocą neksusa (w tk nabłonkowej i luźnej)

Mechanizm i charakterystyka skurczu mięśni gładkich:

- związany ze zwiększeniem stężenia Ca2+ w cytosolu - charakterystyczne dla tego procesu są kinaza łańcuchów lekkich miozyny i białko kalmodulina, zastępują tropinę i tropomiozynę mięśnia poprzecznie prążkowanego

- depolaryzacja sarkolemmy i uwolnienie jaonów wapnia do cytosolu

- jony wapnia łączą się z kalmoduliną zmieniając jej konformacją CO prowadzi do powstania kompleksu kalmodulina - Ca2+ - kinaza łańcuchów lekkich miozyny

- fosforyzowanie łańcuchy jednego mięśnia zmieniają konformację i pozwalają na połączenia główki miozyny z aktyną

- główka miozyny hydrolizuje ATP uwalnia energię i pozwala na ślizg mikrofilamentu aktynowego względem miozyny co prowadzi do skurczu

- zachodzi przy nie zmieniającym się stężeniu jonów wapnia

TKANKA NERWOWA:

Skład:

- neurony - neurotycy - komórki nerwowe

- komórki glejowe - stanowią zrąb dla neurocytów (odżywiają)

EKTODERMA:

- neuroblasty

• neurony

- spongioblasty

• komórki glejowe

występowanie:

- ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy ogólna liczba neuronów ludzkich ok. 10 mld

Neurony - komórki pobudliwe reagują zmianą ładunków elektrycznych i wewnątrz swojej błony komórkowej na sygnały zewnętrzne tj światło, dotyk, temperatura

Funkcje:

- koordynują wiele czynności organicznych

- wytwarzają odbierają, poddają analizie i przewodzą sygnały o stanie otoczenia wewnętrznego

Neurony składają się z dwóch części:

- ciała kom nerwowej czyli perkarionu

- wypustek - aksonu i dendrytów

HISTOLOGIA - WYKŁAD V 28.11.2008

MĘSKI UKŁAD PŁCIOWY

• składa się z dwóch jąder, przewodów wyprowadzających nasienie, gruczołów dodatkowych i prącia;

• przewody wyprowadzające to: kanaliki proste, przewodziki sieci jądra, przewodziki odprowadzające, przewód najądrza, nasieniowód, przewód wytryskowy oraz cewka moczowa;

• wskład gruczołów dodatkowych wchodzą: pęcherzyki nasienne, gruczoł krokowy i gruczoły opuszkowo - cewkowe. Gruczoły wydzielają osocze nasienia w którym zawieszone są plemniki

JĄDRO

Jądro jest narządem parzystym, o owalnym kształcie, znajdującym się po urodzeniu w mosznie (scrotum).

Począwszy od okresu pokwitania jądro pełni dwie funkcje:

• wytwarza męskie komórki płciowe - plemniki oraz płyn, w którym plemniki są zawieszone;

• wydziela hormony płciowe męskie oraz inne hormony regulujące wytwarzanie plemników

• przednie i boczne powierzchnie jądra są pokryte podwójną błoną surowiczą otrzewnej zwaną osłonką pochwową (tunica vaginalis);

• pod otrzewną znajduje się tkanka łączna właściwa włóknista, nazywana błoną białawą (tunica albuginea);

• wewnętrzna część błony białawej ma luźne utkanie i znajduje się w niej dużo naczyń krwionośnych i limfatycznych - to tzw. błona naczyniowa (tunica vasculosa);

• w górnej i tylnej części jądra błona grubieje i przechodzi w śródjądrze (mediastinum testis), przez które wnikają do jądra przewody, naczynia i nerwy. Od śródjądrza odchodzą pasma tkanki łącznej właściwej, które tworzą przegrody oddzielające od siebie płaciki jądra (lobuli testis).

KANALIKI NASIENNE

• w płacikach znajduje się łącznotkankowy zrąb (stroma) podtrzymujący składniki miąższu (parenchyma) jądra, którymi są kanaliki plemnikotwórcze i komórki gruczołu śródmiąższowego;

• w skład jądra wchodzi ok. 250 płacików;

• płacik zbudowany jest z zrębu łącznotkankowego i 1 - 4 zwiniętych kanalików plemnikotwórczych nazywanych także kanalikami nasiennymi

W skład ściany kanalika plemnikotwórczego wchodzi:

• nabłonek plemnikotwórczy wraz z błona podstawną;

• 3 - 5 warstw komórek mioidalnych (podobnych do miocytów gładkich);

• tkanka łączna właściwa luźna, zawierająca fibroblasty

Nabłonek plemnikotwórczy jest rodzajem wielowarstwowego nabłonka, leżącego na błonie podstawnej, Składa się z dwóch rodzajów komórek:

• komórek podporowych Sertolego;

• komórek szeregu spermatogenezy.

Komórki podporowe są dużymi i wysokimi komórkami, rozciągającymi się od błony podstawnej do światła kanalika. Mają owalne lub trójkątne jądra i jasną cytoplazmę. Zawierają dobrze rozwiniętą gładką siateczkę śródplazmatyczną, liczne mitochondria, lizosomy oraz kropelki tłuszczu i ziarenka glikogenu.

Czynności komórek podporowych są następujące:

• izolacja komórek spermatogenezy - cytoplazma komórek Sertolego otacza komórki szeregu spermatogenezy i zaopatruje je w składniki odżywcze, reguluje przechodzenie komórek spermatogenezy z dolnych do górnych części nabłonka plemnikotwórczego, a także nie dopuszcza do kontaktu komórek spermatogenezy i plemników z komórkami kompetentnymi immunologicznie i z przeciwciałami poprzez wytworzenie bariery krew-jądro;

• fagocytoza i trawienie resztek cytoplazmatycznych powstających w wyniku przekształcenia spermatyd w plemniki;

• wytwarzanie płynu światła kanalików w którym są zawieszone plemniki oraz wydzielanie związków pobudzających i hamujących spermatogenezę;

• wydzielanie czynników wzrostu i różnicowania, które regulują cykl komórkowy i różnicowanie komórek spermatogenezy;

• wydzielanie defensyn - peptydowych antybiotyków zabijających drobnoustroje.

Plemniki powstają w ścianie kanalików plemnikotwórczych z komórek macierzystych. Komórki macierzyste wywodzą się z ektodermy. W czasie wędrówki komórki te rozmnażają się i przekształcają się w tzw. gonocyty. W zawiązkach kanalików nasiennych dzieci gonocyty przestają się dzielić i powstają z nich tzw. prespermatogonie. Oprócz presperamtogonium w skład ściany kanalika wchodzą komórki podporowe.

Proces wytwarzania plemników ze spermatogonii nazywa się spermatogenezą. Rozpoczyna się w jądrach chłopców między 10 - 13 rokiem życia, kiedy prespermatogonie przekształcają się w dzielące się komórki macierzyste i spermatogonie

SPERMATOGENEZA

W spermatogenezie wyróżnia się trzy etapy:

• spermatogenezę - rozmnażanie i różnicowanie spermatogonii;

• mejozę - w czasie której spermatocyty I rzędu dzielą się i wytwarzają spermatocyty II rzędu, a te przez kolejny podział dają spermatydy;

• spermiogenezę - przekształcanie spermatyd w plemniki

• prekursorami plemników są spermatogonie, których pewne postacie są komórkami macierzystymi;

• spermatogonie otoczone są cytoplazmą komórek podporowych;

• na podstawie struktury jąder wyróżnia się trzy rodzaje spermatogoni:

• spermatogonie Ad - o ciemnych jądrach; są uważane za komórki rezerwowe. W wyniku mitozy spermatogonii powstają dwie komórki połączone mostkiem cytoplazmatycznym. Komórki takie zaczynaja się różnicować i powstają:

• spermatogonie Ap - z jasnym jądrem

• spermatogonie B - mają okrągłe jądra z charakterystyczną, grudkowatą chromatyną i jedno jąderko leżące w środku jądra. Komórki powstające podczas spermatogenezy tworza tzw. zespólnie, czyli syncytia komórek połączonych mostkami cytoplazmatycznymi;

• po kilku podziałach spermatogonii B powstaje tzw. zespólnia spermatogonii B, przekształcających się w spermatocyty I rzędu. Spermatocyty I rzędu powiększają się, syntetyzują DNA (każda komórka zawiera 12 pg DNA), przesuwają się bliżej światła kanalika nasiennego i zaczynają być całkowicie otoczone cytoplazmą komórek podporowych, tzn. zaczynają być chronione przez barierę krew - jądro.

MEJOZA

• mejoza to podział w czasie którego chromosomy homologiczne (jeden od matki drugi od ojca) wymieniają między sobą fragmenty swoich ramion w procesie nazywanym crossing - over;

• w wyniku mejozy następuje redukcja liczby chromosomów z diploidalnej (2n) do haploidalnej (1n)

SPERMIOGENEZA

Spermatydy w długotrwałym procesie, trwającym do trzech tygodni przekształcaja swoje jądro i cytoplazmę i wytwarzają plemniki.

Wynikiem spermiogenezy jest:

• wytworzenie akrosomu z aparatu Golgiego;

• formowanie witki;

• kondensacja i modyfikacja chromatyny, w wyniku której zmniejsza się jądro, zmienia się jego kształt, a chromatyna zmienia swoja budowę

Akrosom (ciałko krańcowe, gr. acron - kraniec, soma - ciałko) - jest swoistą odmianą lizosomu. W swoim wnętrzu zawiera węglowodany, białka enzymatyczne, hydrolazy. Po zetknięciu się plemnika z oocytem II rzędu następuje reakcja akrosomalna, tj. uwolnienie enzymów hydrolitycznych. Hialuronidaza rozdziela komórki pęcherzykowe otaczające oocyt II rzędu, a akrozyna trawi osłonkę przejrzystą, umożliwiając zetknięcie się błon komórkowych plemnika i oocytu a zatem także i zapłodnienie.

Plemnik (spermium) - jest zróżnicowaną komórką, nie mającą zdolności dzielenia się. Dojrzały i aktywny plemnik ma zdolność ruchu, którą zapewnia witka. Składa się z główki, szyjki, wstawki i witki.

• nowo wytworzone plemniki nie mają zdolności ruchu, a ich receptory potrzebne do połączenia z komórka jajową są zamaskowane;

• na powierzchni główki plemnika w przewodzie najądrza znajdują się glikokoniugaty, które wytwarzają swoisty glikokaliks, który zasłania receptory błonowe;

• w przewodzie najądrza plemniki dojrzewają dzięki dużemu stężeniu testosteronu, które zapewnia APB - białko wiążące androgeny oraz najprawdopodobniej witamina A. Plemniki dalej są nieruchliwe lub wykonują sporadyczne ruchy;

• pełna zdolność do zapłodnienia uzyskują przechodząc przez drogi rodne kobiety, tam ulegają tzw. procesowi uzdatniania czyli kapacytacji. Proces ten polega na rozłożeniu glikokoniugatów główki plemnika przez enzymy płynu dróg rodnych kobiety. Zapoczątkowana zostaje reakcja akrosomalna.

W czasie wytrysku (eiaculatio) plemniki przedostają się do przewodu wytryskowego gdzie mieszają się z wydzieliną pęcherzyków nasiennych. Zawiesina plemników przedostaje się do cewki moczowej, gdzie miesza się z wydzieliną gruczołu krokowego i jako nasienie (sperma) jest wydalana na zewnątrz przez cewkę moczową.

Na objętość nasienia składa się w 70% wydzielina pęcherzyków nasiennych, a w 20% wydzielina gruczołu krokowego. 10% nasienia zajmują plemniki. Jeden ejakulat zawiera 20-300 mln plemników, z czego ok. 60-80% ma zazwyczaj normalna budowę.

UKŁAD PŁCIOWY ŻEŃSKI

Składa się z narządów płciowych żeńskich wewnętrznych (organa genitalia feminina interna), do których należą jajniki, jajowody, macica, narządy płciowe żeńskie szczątkowe oraz pochwa, a także z narządów żeńskich zewnętrznych (organa genitalia feminina externa), do których należą wargi sromowe mniejsze i większe, łechtaczka i przedsionek pochwy. Do układu zalicza się także gruczoł sutkowy.

JAJNIK

Jajnik (ovarium) jest parzystym narządem, w którym zachodzi wytwarzanie komórek jajowych, czyli oogeneza, oraz synteza i uwalnianie steroidowych hormonów płciowych żeńskich.

Jajnik jest pokryty torebką łącznotkankową, nazywaną błoną białawą (tunica albuginea). Od strony jamy brzusznej błona jest pokryta jednowarstwowym nabłonkiem sześciennym (niekiedy płaskim).

Na przekroju wyróżnia się w jajniku leżącą zewnętrznie korę jajnika (cortex ovarii) i leżący wewnętrznie rdzeń jajnika (medula ovarii).

Zrębem (stroma) jajnika jest tkanka łączna właściwa luźna. Jest ona szczególnie obfita w rdzeniu, a w całym jajniku podtrzymuje składniki miąższu - pęcherzyki jajnikowe, komórki śródmiąższowe, naczynia krwionośne i limfatyczne oraz nerwy. W rdzeniu oprócz obfitych składników zrębu znajdują się liczne, pozwijane naczynia krwionośne i limfatyczne oraz nerwy.

W korze jajnika występują pęcherzyki jajnikowe (folliculi ovarici), które stanowią miąższ (parenchyma) narządu, a między nimi leżą pojedyncze miocyty gładkie. Granica między korą i rdzeniem jest zatarta

OOGENEZA

W jajnikach powstają żeńskie komórki płciowe, czyli oocyty II rzędu, nazywane także komórkami jajowymi (ova). Proces wytwarzania komórek jajowych nazywa się oogenezą. W czasie oogenezy komórki dzielą się mitotycznie i mejotycznie oraz różnicują się. Oogeneza jest długotrwałym procesem trwającym wiele lat. Rozpoczyna się w życiu embrionalnym, a kończy się wytworzeniem dojrzałej komórki jajowej u kobiety w okresie jej życia rozrodczego.

• życie płodowe - komórki progenitorowe komórek jajowych przedostają się do jajnika, a tam przekształcają się w tzw. oogonie które dzielą się wielokrotnie, zwiększając swoja liczbę. Do 6 miesiąca życia płodowego oogonie przekształcają się w oocyty I rzędu.

Oocyty I rzędu wchodzą w mejozę I, gdzie odbywa się proces crossing-over, ale nie kończą tego podziału Zatrzymują się na diplotenie mejozy I . Zostają zahamowane przez czynnik białkowy nazywany inhibitorem dojrzewania oocytów, OMI. Stan zahamowania nazywa się diktiotenem. W diktiotenie oocyty I rzędu mogą pozostawać od okresu życia płodowego do ok. 50 oku życia kobiety.

Każdy oocyt jest otoczony jedna warstwą komórek płaskich - są to tzw. komórki ziarniste. Oocyt I rzędu otoczony komórkami ziarnistymi jest określany jako pęcherzyk jajnikowy pierwotny (folliculus ovaricus primarius). Znajduje się na obwodzie kory jajnika. Oocyt I rzędu wchodzący w skład tego pęcherzyka jest zbudowany z dużego okrągłego jądra, z lekko skondensowaną chromatyną i jednego lub dwóch jąderek. Jądro leży na obwodzie komórki. Oocyt zawiera aparat Golgiego, liczne mitochondria oraz tzw. błony pierścieniowe.

Wzrost pęcherzyka odbywa się przez wzrost oocytu I rzędu i wzrost komórek ziarnistych - powstają wówczas tzw. pęcherzyki jajnikowe wzrastające (folliculus ovaricus secundarius et tertiarius)

Pęcherzyk wzrastający zwiększa swoja objętość; towarzyszy temu zwiększenie liczby rybosomów, diktiosomów aparatu Golgiego, pojawienie się kropelek tłuszczu i licznych ziaren lipochromowych.

Komórki otaczające oocyt I rzędu dzielą się mitotycznie i zwiększają swoją średnicę, układając się w wiele pokładów i tworząc tak zwane komórki ziarniste. Komórki te wytwarzają wiele wypustek wnikających do osłonki przejrzystej otaczającej oocyt I rzędu.

Zmiany zachodzą również w tkance łącznej otaczającej pęcherzyk jajnikowy. Komórki dzielą się i wytwarza się tzw. warstwa wewnętrzna osłonki pęcherzykowej (tunica interna thecae folliculi) która zawiera dużo komórek i ma bogate unaczynienie krwionośne. Na zewnątrz od niej powstaje tzw. warstwa zewnętrzna osłonki pęcherzykowej (tunica externa thecae folliculi).

Zazwyczaj kiedy liczba warstw komórek ziarnistych powiększa się, wytwarzają się między nimi wolne przestrzenie tworzące tzw. jamę pęcherzyka (cavum folliculi).

Oocyty I rzędu niektórych pęcherzyków nazywanych pęcherzykami jajnikowymi wzrastającymi zwalniają zahamowanie w diktiotemie i kończą mejozę I. Umożliwia to tzw. czynnik pobudzający dojrzewanie.

• Oocyt II rzędu nie syntetyzuje DNA i wchodzi w II podział mejotyczny. Nie kończy jednak tego podziału i zahamowany zostaje w metafazie II mejozy. Jest to drugie zahamowanie w oogenezie.

• Oocyt II rzędu zahamowany w metafazie II mejozy jest gotową do zapłodnienia komórką jajową, czyli zygotą. Ma ona dwa jądra nazywane przedjądrzami: żeńskie oraz męskie, W wyniku mejozy drugiej powstaje także ciałko kierunkowe II.

Pęcherzyk jajnikowy dojrzały (pęcherzyk Graafa):

• środkowa część pęcherzyka wypełniona jest płynem pęcherzykowym;

• jamę otacza ściana pęcherzyka zbudowana z trzech warstw: warstwy ziarnistej, warstwy wewnętrznej osłonki pęcherzyka, warstwy zewnętrznej osłonki pęcherzyka;

• w miejscu gdzie leży oocyt, warstwa ziarnista jest gruba i wystaje do światła jamy w postaci wzgórka jajonośnego (cumulus oophorus);

• oocyt otoczony jest komórkami ziarnistymi tworzącymi wieniec promienisty (corona radiata)

OWULACJA

Jest to proces wydzielenia z dojrzałego pęcherzyka jajnikowego oocytu II, otoczonego osłonką przejrzystą i komórkami ziarnistymi wieńca promienistego. Cytoplazma oocytu II rzędu zawiera w pobliżu błony komórkowej ziarna korowe, które po zapłodnieniu wydzielane są na zewnątrz, co zapobiega ponownemu zapłodnieniu tej samej komórki.

Owulacja jest poprzedzona znacznym stężeniem LH we krwi. Pod wpływem uwalniania prostaglandyn naczynia krwionośne ściany pęcherzyka obkurczają się, co powoduje miejscowe niedokrwienie i zblednięcie - powstaje tzw. plamka jasna (macula pellucida).

Pod wpływem działania plazminy - hydrolazy, ściana pęcherzyka pęka, a oocyt II rzędu razem z innymi komórkami ziarnistymi wydostaje się na zewnątrz jajnika.

W miejscu pękniętego pęcherzyka jajnikowego powstaje tzw. ciałko żółte (corpus luteum). Jednocześnie komórki ziarniste zamieniają się w komórki luteinowe (syntetyzują steroidy - progesteron) oraz komórki paraluteinowe (syntetyzuja steroidy - oksytocynę i uwalniają estrogeny).

Progesteron:

• uczestniczy w przygotowaniu błony śluzowej macicy do przyjęcia zarodka;

• utrzymaniu tego stanu macicy w czasie ciąży;

• przygotowaniu gruczołów mlekowych do wydzielenia mleka.

Ciałko żółte powstaje ok. 14 dnia cyklu, jeśli nie dojdzie do zapłodnienia ciałko to istnieje tylko do końca cyklu i nosi nazwę ciałka żółtego menstruacyjnego (corpus luteum menstruationis).

Jeśli następuje zapłodnienie, zarodek zostaje wszczepiony do ściany macicy, pod wpływem gonadotropiny następuje powiększenie i przekształcenie ciałka żółtego menstruacyjnego w ciałko żółte ciążowe (corpus luteum graviditatis), które wytwarza intensywnie progesteron i estrogeny.

Komórki ciałka żółtego menstruacyjnego pod koniec cyklu menstruacyjnego i ciałko żółte ciążowe po porodzie ulegają degeneracji i autolizie. W ich miejscu powstaje łącznotkankowa blizna, nazywana ciałkiem białawym (corpus albicans), która po kilku miesiącach znika.

16

---