6939


WYDZIAŁ PRAWA I ADMINISTRACJI UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO W KATOWICACH

F I N A N S E

P U B L I C Z N E

v. 2.0 - BIGGER, LONGER & UNCUT

ORTODOX 2010

SPIS TREŚCI

DZIAŁ I - FINANSE PUBLICZNE

DZIAŁ II - PRAWO BUDŻETOWE

DZIAŁ III - PRAWO PODATKOWE

DZIAŁ IV - PRAWO BANKOWE I RYNEK FINANSOWY (ODESŁANIE)

LITERATURA

C. Kosikowski, Finanse publiczne i prawo finansowe, Warszawa 2008

A. Mikos - Sitek, Prawo finansów publicznych, Warszawa 2010

M. Zdebel, Wykłady na WPiA UŚ w Katowicach, Katowice 2010/2011

Skrypty starszych koleżanek i kolegów

PODSTAWOWE SKRÓTY

FinPublU - ustawa z 27.8.2009 r. o finansach publicznych

OrdPod - ustawa z 29.8.1997 r. - Ordynacja podatkowa

PrBank - ustawa z 29.8.1997 r. - Prawo bankowe

PrDew - ustawa z 27.7.2002 r. - Prawo dewizowe

VATU - ustawa z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług

DZIAŁ I - FINANSE PUBLICZNE

  1. FINANSE PUBLICZNE - PODSTAWOWE POJĘCIA

Finanse to rodzaj stosunków społecznych składających się z elementu podmiotowego (co najmniej podmiot A i B) i elementu przedmiotowego (gromadzenie i wydatkowanie środków publicznych, czyli działalności finansowe).

Z uwagi na element podmiotowy wyróżniamy finanse: publiczne i prywatne. Jeżeli jedną ze stron tych stosunków jest podmiot prawa publicznego to same finanse nabierają również charakter publiczny. A contrario, jeżeli uczestnikami tych stosunków są wyłącznie podmioty prywatne to mamy do czynienia z finansami prywatnymi. Odpowiednio, jeżeli gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych następuje przez podmiot prawa publicznego mamy do czynienia z publiczną działalnością finansową, jeżeli przez podmioty prawa prywatnego, mamy do czynienia z prywatną działalnością finansową.

Klasyfikacja finansów (z wykładów):

Najczęściej finanse publiczne przybierają postać gromadzenia i wydatkowania pieniędzy, tworzy się zasoby, które można klasyfikować według kryteriów przedmiotowych i podmiotowych:

a) kryterium przedmiotowe - istotą jest związek między ruchem pieniądza a wywołanym przez ten ruch skutkiem materialnym, zaliczamy tutaj:

- zasoby materialne (charakteryzują się ścisłą więzią między ruchem a skutkiem - np. kupno czegoś płacąc otrzymujemy usługę)

- zasoby redystrybucyjne (powodują ruchy transferowe ale nie idzie za tym skutek materialny, mają charakter bezzwrotny, np. zasiłek, opłaty, podatki)

- zasoby kredytowe (tutaj także nie mamy substratów materialnych, ale takie zasoby mają charakter zwrotny, zaciągnięcie zobowiązania powoduje, że będzie je trzeba w określonym okresie spełnić)

b) kryterium podmiotowe - łączy się z podziałem systemu finansowego państwa na ogniwa systemu finansowego - pojęcie ogniw nie jest znane ustawie, na gruncie doktryny wykształciła się definicja

ogniw systemu finansowego - zróżnicowanych rodzajowo jednostek uczestniczących w systemie finansów państwa. Istnieją grupy tych jednostek:

- grupa podmiotów reprezentujących administrację państwową (ogniwo systemu budżetowego)

- grupa ogniw prowadząca działalność gospodarczą (przedsiębiorcy)

- instytucje o charakterze ubezpieczeniowym

- instytucje bankowe

- podmioty zaliczane do szeroko pojmowanej ludności

Definicje pojęcia finansów z wykładów:

1) prof. Ballard - finanse to procesy i zjawiska pieniężne, do procesów i zjawisk zaliczamy zarówno zdarzenia faktyczne i prawne, istotnym jest to, że wiążą się one z pieniądzem

2) prof. Wójtowicz - finanse to pieniężny mechanizm wymiany materialnej

3) prof. Ostrowski - pisał głównie o finansach państwa socjalistycznego, według niego finanse to pojęcie, które cechuje przejawy i treści działalności finansowej

4) prof. Harasymowicz - finanse to stosunki społeczne, które powstają w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem pieniędzy; definicja ta eksponuje dwustronność procesów zachodzących, z jednej strony aktywa, z drugiej pasywa przychody i rozchody (w budżecie państwa), lub przychody i wydatki

5) prof. Jaśkiewicz - finanse to zjawisko ekonomicznospołeczne, którego treścią jest gromadzenie pieniędzy i ich wydatkowanie, według tej definicji finanse i pieniądze nie są synonimami. Finanse to

ruch, transfer pieniędzy

6) prof. Borodo - finanse to kategoria ekonomiczna, obejmuje procesy społeczne, które powstają w wyniku gromadzenia i wydatkowania pieniędzy

7) prof. Brzeziński - finanse to pieniężny mechanizm podziału i wymiany wartości materialnych

8) prof. Kosikowski i Ruśkowski - nowsza definicja - finanse, to zasoby pieniężne, operacje na tych zasobach oparte i normy prawne dotyczące zasobów i operacji.

Podstawowym aktem prawnym traktującym o finansach publicznych jest Ustawa o finansach publicznych z 27 sierpnia 2009 roku (Dz. U. Nr 157 poz. 1240).

Artykuł trzeci tejże ustawy zawiera definicję legalną finansów publicznych, wedle której:

Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności:

1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;

2) wydatkowanie środków publicznych;

3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;

5) zarządzanie środkami publicznymi;

6) zarządzanie długiem publicznym;

7) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

Użyta formuła w szczególności oznacza, iż jest to katalog otwarty. Definicja ta ma charakter dynamiczny, wskazuje na bezpośredni związek z pieniądzem - gdy nie ma pieniądza, nie ma finansów (więcej => patrz zagadnienie 13).

Rozróżnienie użytych w punkcie pierwszym pojęć:

- przychód - pojęcie szersze (charakteryzuje je tzw. zwrotność);

- dochód - wysokość przychodu pomniejszona o koszta jego uzyskania.

Działalność finansowa - proces polegający z jednej strony na gromadzeniu środków pieniężnych, a drugiej - na ich wydatkowaniu.

Działalność finansowa, definicje (wykład):

1) prof. Ostrowski - jego rozważania dotyczyły wyłącznie państwa, bo nie było wtedy samorządu terytorialnego; działalność finansowa polega na czerpaniu środków pieniężnych i ich podziale

celem zaspokajania określonych potrzeb

2) prof. Dembowska - Romanowska, prof. Brzeziński - działalność finansowa to z jednej strony czerpanie środków pieniężnych, z drugiej ich wydatkowanie w celu zaspokojenia określonych potrzeb

3) prof. Komar i prof. Łączkowski - przedmiotem działalności finansowej państwa (i jednostki samorządowej także) jest pobieranie środków pieniężnych i wydatkowanie ich na określone cele

4) prof. Wójtowicz - działalność finansowa to procesy o charakterze dwustronnym: gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych, w tych procesach występują nie tylko podmioty prawa

publicznego, ale i prywatne (to nowość w tych definicjach); dopiero w połowie lat 90tych definicją finanse objęto osoby prywatne.

Gospodarka finansowa, definicje (wykład):

1) prof. Brzeziński - gospodarka finansowa jest to całokształt czynności prawnych i organizacyjnych mających na celu zgromadzenie środków pieniężnych i ich wydatkowanie

2) prof. Wójtowicz - gospodarka finansowa to pojęcie szersze niż samo gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych, obejmuje również podejmowanie czynności prawnych i organizacyjnych

umożliwiających te dwa procesy; profesor Wójtowicz proponuje jakby definicję działalności finansowej i gospodarki finansowej w jednym

Finanse publiczne - to najczęściej stosowane pojęcie w literaturze i ustawodawstwie. Niektórzy autorzy twierdzą, że finanse publiczne to gałąź prawa publicznego:

prof. Jaśkiewicz - finanse publiczne to gromadzenie i rozdzielanie zasobów pieniężnych dokonywane przez państwo lub inny związek publicznoprawny;

prof. Brzeziński - finanse publiczne to procesy ekonomiczne wiążące się z podziałem

dochodu narodowego przez podmioty prawa publicznego;

prof. Kosikowski i prof. Ruśkowski - finanse publiczne, to publiczne zasoby pieniężne, operacje na tych zasobach oparte i normy prawne dotyczące zasobów i operacji

Prawo finansowe - zespół norm regulujących procesy związane z gromadzeniem, wydatkowaniem, dysponowaniem finansami publicznymi.

Prawo finansowe (wykład):

Można wyodrębnić trzy sposoby definiowania prawa finansowego:

1) sensu largo - gałąź prawa, która reguluje wszystkie zagadnienia związane z funkcjonowaniem systemu finansowego;

2) sensu stricto - prawo finansowe narodziło się z prawa skarbowości w okresie międzywojennym. Od 19551 r. nie ma ministra skarbu i od tego czasu powstaje prawo finansowe. Dotyczy norm, które

dotyczą budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego oraz sposobu ich funkcjonowania.

3) prawo finansowe to odrębna gałąź prawa charakteryzująca się odrębnym przedmiotem regulacji, jakim jest stosunek prawnofinansowy.

Istniał też pogląd negujący pojęcie „prawa finansowego”, jako jednej gałęzi prawa. Autorzy tych poglądów wypowiadają się za odrębnym traktowaniem poszczególnych dziedzin prawa, uznawanych w warunkach gospodarki centralnie sterowanej za elementy składowe prawa finansowego (prawo budżetowe, podatkowe, celne, dewizowe i bankowe).

R. Sobczak uważał, że prawo finansowe to w połowie prawo cywilne i prawo administracyjne, gdyż jako podstawę przyjmował rodzaj normy prawnej.

Definicje (z wykładu):

1) prof. Ostrowski - normy prawa składające się na instytucje prawa przeznaczone wyłącznie do obsługi finansów państwa

2) prof. Harasymowicz - ogół norm regulujących działalność finansową, strukturę odpowiadającą rodzajowi stosunków finansowych

3) prof. Wójtowicz - gałąź prawa publicznego, która reguluje prowadzenie przez podmioty prawa publicznego działalności finansowej. Prawo ma charakter publiczny, gdyż oparte jest na władztwie

finansowym podmiotów prawa publicznego.

4) prof. Brzeziński - zespół norm prawnych regulujących funkcjonowanie finansów publicznych w danym państwie - w ten sposób pozwala odróżnić finanse publiczne od prywatnych

5) prof. Szyrocki - pomiędzy pojęciami prawa finansowego i finansów publicznych jest więź przedmiotowa (wydatkowanie i gromadzenie środków) ; prawo finansowe to zespół norm prawnych regulujących stosunki społeczne związane z gromadzeniem, wydatkowaniem i rozdzielaniem środków pieniężnych.

Konstrukcja normy prawnej prawa finansowego:

Profesor Sobczak wyróżniał wśród norm prawa finansowego normy:

Podnosi się także iż, istnieją normy o charakterze karnym, np. ustawa karna skarbowa, regulacje związane ze stosowaniem rygorów prawa celnego, dewizowego i podatkowego. Przepisy te nie mają

charakteru finansowego - charakter taki ma ich zakres regulacji opisywany dyspozycją. Przeważa jednak charakter karny, nie jest to szczególny typ norm prawa finansowego.

Norma administracyjna charakteryzuje się nierównością. Normy podatkowe oparte są właśnie na tym sposobie regulacji. Podmiot nie ma właściwie wpływu na kształtowanie decyzji podatkowej, może dążyć do jej rewizji, wzruszenia tylko poprzez określone procedury. Podmiot ma tylko teoretyczny wpływ poprzez przedstawienie organowi dokumentów, które może organ wziąć pod uwagę. Organ ma możność władczego wkraczania w sferę prawną adresata decyzji.

Normy o charakterze cywilnym zawarte są przede wszystkim w prawie bankowym, ubezpieczeniowym, regulują stosunki między przedsiębiorcami  tam wszędzie gdzie mamy stosunek równorzędności. Dowolność stosowania stosunku cywilnoprawnego ma jednak często ograniczony charakter, np. umowy adhezyjne. Ograniczenia wynikają z rodzaju produktu, zasad i mogą mieć też charakter natury obiektywnej.

Środki publiczne (charakter zbiorczy, niejednorodna kategoria) - definicja z artykułu 5 ustawy:

Środkami publicznymi są:

1) dochody publiczne;

2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);

3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt. 2;

4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

a) ze sprzedaży papierów wartościowych,

b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,

c) ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych,

d) z otrzymanych pożyczek i kredytów,

e) z innych operacji finansowych;

5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.

Podział upraszcza się do trzech członów określając środki publiczne jako:

  1. dochody publiczne;

  2. środki zagraniczne (z budżetu UE i inne)

  3. przychody publiczne.

W doktrynie dokonuje się podziału finansów na:

- publiczne

- prywatne (finanse osób fizycznych)

Doktryna stara się nakreślić jasne różnice między tymi rodzajami finansów:

1) Gandemait - różnica dotyczy zapewnienia równowagi w ramach finansów: finanse prywatne opierają się na gospodarce rynkowej, natomiast realizacja określonych zadań utrudnia w zakresie finansów publicznych funkcjonowanie gospodarki rynkowej, ale istnieje szereg przejawów gospodarki rynkowej, np. wybór wykonawcy

2) w ramach finansów publicznych dysponujemy przymusem w pozyskiwaniu dochodów na realizację określonych zadań, np. egzekucja podatkowa

3) celem finansów publicznych jest zabezpieczenie interesu publicznego, celem finansów prywatnych jest zabezpieczenie interesów osób fizycznych

4) finanse publiczne - gestorem jest związek publicznoprawny, w przypadku finansów prywatnych nie zawsze gestorem jest ten podmiot komunalny.

Ogólnie doktryna nie wypracowała jednolitej definicji finansów prywatnych, definiuje się je raczej na podstawie różnic.

Finanse publiczne

Finanse niepubliczne:

Podmiot prawa publicznego - musi wszystkie potrzeby publiczne zabezpieczyć i zgromadzić środki. Potrzeby społeczne zależą od sposobu unormowania np. większe podatki - zabezpieczenie potrzeb, mniejsze obciążenia - podmioty same zabezpieczają swoje potrzeby. Zależnie od tego ile w społeczeństwie się produkuje PKB - minister finansów `patrzy' ile może zabrać od nas na potrzeby - Polsce przepływ PKB to 40% (w czasach PRL 96%).

UZASADNIENIE ISTNIENIA FINANSÓW PUBLICZNYCH

    1. Potrzeby publiczne - bezpieczeństwo publiczne, zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne państwa;

    2. Potrzeby społeczne - edukacja, służba zdrowia;

    3. Potrzeby indywidualne - in generi każdego z nas.

  1. RÓŻNICE MIĘDZY FINANSAMI PUBLICZNYMI A PRYWATNYMI

Różnice zasygnalizowane na wykładzie:

  1. finanse publiczne - przymus gromadzenia dochodów i przychodów

finanse prywatne - brak takiego przymusu (ewentualnie przymus wydatków - żeby przeżyć trzeba kupić jedzenia - w publicznych nie ma przymusu wydatków)

  1. finanse publiczne - przepisy regulują źródła dochodów oraz kierunek wydatków

finanse prywatne - takie przepisy występują, ale w bardzo ograniczonym zakresie

  1. finanse publiczne - dominują normy administracyjnoprawne

finanse prywatne - dominują normy cywilnoprawne.

  1. FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH

Funkcje są to cele(zadania), cele stawiane - realizowane przez podmiot prawa publicznego w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych (cele i zadania).

Realizacja poprzez gromadzenie i wydatkowanie.

Podstawowe funkcje finansów publicznych:

  1. funkcja fiskalna;

  2. funkcja stymulacyjna (bodźcowa);

  3. funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza);

  4. funkcja informacyjno - kontrolna.

AD. 1 - gromadzenie dochodów dla celów finansów publicznych;

AD.2 - w celu wspomagania, wspierania określonych działań, które są godne poparcia (np. ulgi podatkowe);

AD. 3 - w obrębie tej grupy naczelne znaczenie mają:

- dotacje, subwencje - nagromadzone zasoby publiczne przekazywane innym podmiotom dla realizacji ich zadań, często są to podmioty będące w trudnej sytuacji finansowej - rozdział środków pieniężnych między jednostki bogatsze i biedniejsze;

AD. 4 - skontrolowanie prawidłowości procesów gospodarczych - np. sprawozdanie z wykonania budżetu.

SZERZEJ ODNOŚNIE FUNKCJI (NA CZYM POLEGAJĄ I JAKIE SĄ ICH PRZEJAWY)

  1. Funkcja fiskalna

- polega na gromadzeniu środków pieniężnych na realizację wydatków publicznych, podmiot gromadzi środki, aby realizować wydatki publiczne (publiczne i jakąś cześć społecznych potrzeb).

Wydatki publiczne stale rosną (prawo Wagnera) z powodów obiektywnych np. wzrost liczby ludności.

Niezależnie od konsumpcji państwa mają tendencję wzrostową. Trzeba poszukiwać nowych źródeł dochodów. Wydatki nie rosną tylko z powodów konsumpcji. Wydatki publiczne musza być dostosowane dochody do wydatków. W zakresie społecznym można układać wydatki do dochodów.

Podmiot prawa publicznego musi zgromadzić środki.

- Wegner (wydatki proporcjonalne - im więcej masz tym więcej płacisz)

Krzywa Lafera - gdy wymagania, co do środków są za duże to podmioty „idą w szarą strefę”

Sposób na zwiększenie środków - zaciąganie kredytów i pożyczek, emisja papierów wartościowych, wyprzedaż majątku państwowego

  1. Funkcja redystrybucyjna.

- dokonywanie podziału zgromadzonych środków publicznych, prowadzone w procesie wydatkowania środków publicznych, a to jest istota finansów publicznych.

Zakres redystrybucji - zakres redystrybucji zależy od zakresu realizacji potrzeb społecznych - zależy od koncepcji państwa. W tej chwili przechodzi ok 40 % PKB.

Metody redystrybucji - metody rozdzielania środków publicznych.

Czasowe przydzielanie środków publicznych - zwrotne np. kredyt, pożyczki, poręczenie, gwarancje publiczne.

Przejawy redystrybucji - płaszczyzny

Środki budżetowe - wygasają z końcem roku budżetowego, a inwestycje budżetowe mogą mieć charakter kilkuletni i nie wygasają po upływie 1 roku.

Podział (przemieszczanie) środków pieniężnych pomiędzy regionami w celu niwelowania nadmiernych różnic w rozwoju gospodarczo-społecznych między rejonami - subwencje dla gmin

Przemieszczanie środków pomiędzy branżami w ramach branż np. górnictwo

  1. Funkcja informacyjna

- podmioty prawa publicznego gromadząc i wydatkując środki publiczne przy okazji gromadzą informacje przebiegu zjawisk społeczno-gospodarczych. Po to, aby poznać, móc odpowiednio wpływać na ich kształt i rozmiary; mieć dane do prognozowania ich przebiegu i przyszłości tj. Szacowania ich w przyszłości i określanie limitów wydatków.

Źródła informacji:

Informacje:

Źródła informacji w procesie wydatkowania

  1. Funkcja stymulacyjna.

- dodatkowa funkcja, realizowana przy okazji gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych. Podmiot stara się wpłynąć na rozmiary, .... procesów społecznych i gospodarczych - hamując zjawiska z jego punktu widzenia niekorzystne a pobudza korzystne, a doprowadza do tego, za pomocą korzyści finansowej lub zagrożeniem dolegliwością finansową, używając bodźców prawno-finansowych - funkcja bodźcowa.

Funkcja bodźcowa - stara sie wpłynąć na bieg procesów społeczno-gospodarczych np. ulgi podatkowe, zwolnienie od podatków, dofinansowanie; zahamować - np. podatek importowy; rozwinąć - ulgą.

Tutaj też problematyka ceł poruszona na wykładzie - podział ceł na preferencyjne i prohibicyjne.

Cła preferencyjne - na podstawie porozumienia dwóch lub większej ilości państw mają wspierać określony ruch towarowy określonego towaru z danego państwa.

Cła prohibicyjne - wiążą się z zakazem wwożenia określonych towarów na określony obszar.

  1. POJĘCIE I RODZAJE BODŹCÓW PRAWNO - FINANSOWYCH

Pojęcie bodźca prawno - finansowego - każde urządzenie prawno-finansowe, które niosą za sobą obietnice korzyści lub zagrożenie finansową dolegliwością w ten sposób chce zahamować działania niepożądane a uruchomić pożądane - kwestia interwencji w gospodarkę

Klasyfikacja bodźców (kryterium podziału):

Pozytywne - obiecuje korzyści - ulga podatkowa

Negatywne - zagrożenie dolegliwością - sankcje

Pobudzające -pobudzić dziedzinę np. ulgi mieszkaniowe

Hamujące - mają zahamować procesy, zmniejszyć rozmiary np. zwyżki podatkowe (porównaj skala proporcjonalna i progresywna podatków)

Intensyfikujące - zakładają oddziaływanie na adresata w jednym zakresie, aby zmobilizować go do działania np. jedna ulga

Sterujące - mają za zadanie, aby adresat wybrał jedną z możliwości np. obligacje i lokaty

Indywidualny - podmiot zachowuje się zgodnie lub nie z przepisami i to on ponosi odpowiedzialność

Zespołowy - grupa zachowuje się zgodnie lub niezgodnie z przepisami, a konsekwencje „spływają” pojedynczo na każdy podmiot grupy

Syntetyczne - oceniają całą aktywność adresata - (proporcjonalne opodatkowanie)

Wyspecjalizowane- ulgi podatkowe np. mieszkalnictwo

5. WARUNKI SKUTECZNEGO DZIAŁANIA BODŹCÓW

Wewnętrzne to:

Bodziec powinien być dosyć jasny w konstrukcji (element prawny), ulgi powinny być prosto skonstruowane, aby (przeciętny) obywatel mógł z nich skorzystać

Warunki zewnętrzne - środowisko, w którym system bodźcowy ma funkcjonować np. sytuacja rynkowa, stabilność polityki rządu, możliwość poinformowania adresatów o systemie, system zarządzania gospodarką rynkową zaufania do polityki rządu. Nie we wszystkich systemach system bodźcowy funkcjonuje np. system nakładczo-rozdzielczy, parametryczno-ekonomiczny(były bodźce, ale inne niż obecnie np. premie, bodźce kredytowe, bodźce ubezpieczeniowe). W gospodarce rynkowej jest miejsce na działanie bodźców, ilość bodźców do ingerencji w życie społeczno -gospodarcze zależy od stopnia ingerencji państwa. W systemie od '89 państwo używa dużo bodźców (nowoczesnych), a system bodźcowy jest w rękach państwa i samorządu.

Dodatkowo warto wspomnieć o stabilności bodźca - ma ona dwie płaszczyzny :

stabilność prawna - niezmienność przepisów, w dłuższym czasie, żeby nie były zmieniane, modyfikowane, żeby były w brzmieniu, z którym zapoznali się adresaci

stabilność finansowa - element ekonomiczny, punkt wyjścia finansowy, żeby nie był podwyższany maksymalnie długo (w rozumieniu bodźca), np. jeżeli jest ulga remontowa to minimalny próg nie powinien być podwyższany.

progresywność bodźca - (element ekonomiczny, finansowy) - każdy następny punkt adresata zmierzający do realizacji zadania powinien być nagradzany więcej niż „normalnie” - progresywność. Np. mamy ulgę mieszkaniową to, jeżeli mamy wydatki na mieszkanie do 50tys ulga wynosi 10%, ale przy wydatkach powyżej 50 tyś ulga wynosi 15%.

bezlimitowość (element finansowy)- nie ogranicza sie bodźca przez określenie górnej granicy korzyści lub dolegliwości(kary) finansowej, inaczej brak limitu.

bezkolizyjność - występuje, gdy są 2 bodźce na tym samym odcinku np. 2 ulgi mieszkaniowe.

6. NIEPRAWIDŁOWOŚCI W DZIAŁANIU BODŹCÓW

      1. Naturalizacja bodźca -

Naturalizacja - bodziec nie może być odbierany jako coś „normalnego”. Coś staje sie naturalne w odbiorze - co nie powinno się stać. Bodźce powinny być odbierane jako coś nadzwyczajnego w przeciwnym razie jest to coś złego, np. 13stka w budżetówce.

      1. Zobojętnienie na odcinkach nie bodźcowanych -

Gdy funkcjonuje obok siebie wiele bodźców wyspecjalizowanych (cząstkowych) a nie syntetyczne, adresaci skupiają się na odcinkach objętych bodźcami, pozostałe są zaniedbane lub inaczej, gdy funkcjonuje obok siebie wiele bodźców wyspecjalizowanych (czasowych), adresaci skupiają sie na odcinkach bodźcowanych np. ulgi.

      1. Konfliktowość -

Konfliktowość(kolizyjność) występuje gdy używane są bodźce wyspecjalizowane i jest ich kilka na jednym odcinku oddziaływania; jeden jest mocniejszy i „zagłusza” resztę np. ulga na budownictwo jednorodzinne, gdy się wyczerpał jej limit korzystano z ulgi na budownictwo wielorodzinne. Neutralizacja ze względu na skutek- ta mocniejsza (ulga) powoduje, że słabszej sie nie używa

      1. Sprzeczność -

Przyczyna sprzeczności - posługiwanie sie bodźcami wyspecjalizowanymi na tym samym odcinku, lub gdy jeden bodziec wyklucza inne( jest to wada legislacyjna) np. obligacje(ulga) a później opodatkowanie od zakupu

      1. Antybodźce -

Bodźce które działają ze względu na skutek w sposób przeciwny od zamierzonego, np. podatek importowy - miał ochronić polskich producentów przed napływem towarów z zagranicy i dać czas na przygotowanie się konkurencję z dniem wejścia do UE, jego efekt był odwrotny - „uśpił” polskich producentów

        1. ZAKRES PRAWA FINANSOWEGO I STRUKTURA JEGO PRZEPISÓW

Prawo finansowe, finanse publiczne - jako przedmiot nauki prawa:

Struktura przepisów prawa materialnego - pełna samodzielność

      1. grupa (prawo materialne)- ustawa o finansach publicznych; ustawa ordynacja podatkowa; prawo dewizowe; częściowo prawo bankowe

      1. grupa (prawo procesowe) - klasyczne procedury oparte na KPA np. postępowanie podatkowe uregulowane w ordynacji; procedury, których efektem są akty kontroli, nadzoru i opinie; procedury planistyczne, związane z planowaniem i realizacją planów w zakresie publicznej gospodarki finansowej

      2. grupa (przepisy ustrojowe) - regulujące zasady organizacji podmiot ów administrujących finansami publicznymi - administracja szczególna - urzędy skarbowe, izby celne

        1. ŹRÓDŁA PRAWA FINANSOWEGO I JEGO WYKŁADANIA

        1. ZWIĄZKI PRAWA FINANSOWEGO Z INNYMI DZIEDZINAMI PRAWA

Darowizna, spadek, potrącenie - przy tych zapożyczeniach korzystamy z wykładni systemowej zewnętrznej (szukamy pierwotnej dziedziny prawa, gdzie znajduje sie dane określenie)

        1. ZASADA JAWNOŚCI FINANSÓW PUBLICZNYCH

Uregulowana w rozdziale 4 działu 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych.

Zapewnia ona powszechny dostęp obywatelom do najważniejszych informacji dotyczących wydatkowania publicznych pieniędzy i możliwość kontroli władzy państwowej i samorządowej. Kontrola ta wpływa na racjonalne wykorzystywanie powierzonych środków pieniężnych. Ustawodawca kładzie olbrzymi nacisk na znaczenie zasady jawności finansów publicznych, powtarzając ją m.in. w ustawach o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym i samorządzie wojewódzkim.

Naczelną zasadą jest jawność gospodarki środkami publicznymi. Jest to zasada wyrażona w art. 33 ust. 1 ustawy o finansach publicznych. Ustawa ta przewiduje jedynie dwa wyjątki od tej reguły. Jawność może być wyłączona w stosunku do środków publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie zostało uznane za informację niejawną na podstawie odrębnych przepisów lub jeśli wynika to z obowiązujących Rzeczpospolitą umów międzynarodowych. Wyjątkowość tych dwóch okoliczności podkreśla także rozwiązanie zastosowane przez ustawodawcę w art. 35, który zabrania stosowania w umowach zawieranych przez podmioty publiczne z podmiotami prywatnymi (np. w umowach o partnerstwo publiczno-prywatne) klauzul wyłączających jawność ze względu na tajemnicę przedsiębiorstwa. Klauzule takie mogą być zawierane jedynie, gdy dotyczą informacji technicznych, technologicznych, organizacyjnych przedsiębiorstwa lub, gdy jednostka sektora finansów publicznych wykaże, że informacja stanowi tajemnicę przedsiębiorstwa z uwagi na to, że wymaga tego istotny interes publiczny lub ważny interes państwa.

Zasada jawności finansów publicznych znajduje szerokie zastosowanie zarówno na szczeblu centralnym, jak i samorządowym. Na szczeblu centralnym, jest ona realizowana poprzez:

- jawność debaty budżetowej w Sejmie i Senacie,

- jawność debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa w Sejmie,

- podawanie do publicznej wiadomości:

- kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa,

- kwot dotacji udzielanych przez państwowe fundusze celowe,

- zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych,

- informacji o wykonaniu budżetu państwa za okresy miesięczne.

Szczególne obowiązki informacyjne ciążą na Ministrze Finansów, którego ustawa o finansach publicznych zobowiązuje do podania do publicznej wiadomości sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej przyjętego przez Radę Ministrów oraz zbiorczych danych dotyczących:

- ogółu operacji finansowych sektora finansów publicznych, obejmujące w szczególności dochody i wydatki, przychody i rozchody, zobowiązania i należności, gwarancje i poręczenia oraz

- wykonania budżetu państwa za okresy miesięczne, w tym kwotę deficytu lub nadwyżki.

Minister Finansów jest także zobowiązany do podania w terminie do 31 maja roku następnego (czyli roku następującego po zakończeniu danego roku budżetowego) w formie obwieszczenia w „Monitorze Polskim”:

kwotę (według stanu na koniec roku budżetowego) i relację do produktu krajowego brutto:

-państwowego długu publicznego,

- długu Skarbu Państwa,

- niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa,

- kwotę (według stanu na koniec roku budżetowego) niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez jednostki sektora finansów publicznych.

W tym samym terminie Minister Finansów poda też informacje obejmujące wykaz udzielonych przez Skarb Państwa poręczeń i gwarancji, wskazując osoby prawne i fizyczne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, których te poręczenia i gwarancje dotyczą.

Jak wyżej wspomniano, zasada jawności jest także realizowana na szczeblu samorządowym. Znajduje to wyraz w:

- jawności debat budżetowych w organach stanowiących jednostek samorządu terytorialnego,

- jawności debat nad sprawozdaniami z wykonania budżetów JST,

- jawności debaty nad projektem uchwały w sprawie wieloletniej prognozy finansowej jednostki,

- zapewnianiu radnym danej jednostki samorządu terytorialnego dostępu do:

- dowodów księgowych i dokumentów inwentaryzacyjnych - z zachowaniem przepisów o rachunkowości oraz o ochronie danych osobowych,

- informacji o wynikach przeprowadzonych kontroli gospodarki finansowej,

- sprawozdania z wykonania planu audytu za rok poprzedni.

Obowiązki informacyjne ciążą także na zarządzie jednostki samorządu terytorialnego, który jest zobowiązany w terminie do końca miesiąca następującego po zakończeniu kwartału podać informację kwartalną o wykonaniu budżetu jednostki samorządu terytorialnego, w tym kwotę deficytu albo nadwyżki, oraz o udzielonych umorzeniach niepodatkowych należności budżetowych, o których mowa w art. 60 ustawy o finansach publicznych. Natomiast w terminie do 31 maja roku następnego, zarząd podaje informacje o:

- wykonaniu budżetu jednostki samorządu terytorialnego w poprzednim roku budżetowym, w tym kwotę deficytu albo nadwyżki,

- kwocie wykorzystanych środków pochodzących z budżetu UE oraz niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA,

- kwocie zobowiązań wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych, a także uznanych za bezsporne przez jednostkę będącą dłużnikiem,

- kwocie dotacji otrzymanych z budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz kwoty dotacji udzielonych innym jednostkom,

- udzielonych poręczeniach i gwarancjach, z wymienieniem podmiotów, których gwarancje i poręczenia dotyczą,

- osobach prawnych i fizycznych oraz jednostkach organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym w zakresie podatków lub opłat udzielono ulg, odroczeń, umorzeń lub rozłożono spłatę na raty w kwocie przewyższającej łącznie 500 zł, wraz ze wskazaniem wysokości umorzonych kwot i przyczyn umorzenia,

- osobach prawnych i fizycznych oraz jednostkach organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym udzielono pomocy publicznej.

Obowiązek podawania informacji dotyczących gospodarowania publicznymi środkami finansowymi spoczywa także na pozostałych jednostkach organizacyjnych sektora finansów publicznych.

Obowiązek ten, jest spełniany poprzez:

- podawanie do publicznej wiadomości przez jednostki sektora finansów publicznych informacji dotyczących:

- zakresu zadań lub usług wykonywanych lub świadczonych przez jednostkę oraz wysokości środków publicznych przekazanych na ich realizację,

- zasad i warunków świadczenia usług dla podmiotów uprawnionych,

- zasad odpłatności za świadczone usługi,

- udostępnianie przez Narodowy Fundusz Zdrowia informacji o przychodach i kosztach oraz o świadczeniodawcach realizujących świadczenia opieki zdrowotnej, z którymi Fundusz zawarł umowy, o zakresie przedmiotowym umów oraz o sposobie ustalania ceny za zamówione świadczenia,

- udostępnianie przez jednostki sektora finansów publicznych wykazu podmiotów spoza sektora finansów publicznych, którym ze środków publicznych została udzielona dotacja, dofinansowanie realizacji zadania lub pożyczka, lub którym została umorzona należność wobec jednostki sektora finansów publicznych,

- udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek organizacyjnych należących do sektora finansów publicznych.

Upublicznieniu podlega też wykaz osób prawnych i fizycznych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym umorzono zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłaty prolongacyjne w kwocie przewyższającej 5 000 zł. Wykaz taki zobowiązany jest opublikować w wojewódzkim dzienniku urzędowym dyrektor izby skarbowej, który zawiera także informacje o wysokości umorzonych kwot i przyczynach ich umorzenia. Podanie tych informacji do publicznej wiadomości nie narusza, zgodnie z art. 36 ust. 4 ustawy, przepisów o tajemnicy skarbowej.

Wobec powyższych uregulowań, można stwierdzić, że zasada jawności gospodarki środkami publicznymi jest zasadą, która musi być bezwzględnie przestrzegana przez jakąkolwiek jednostkę dysponującą publicznymi środkami finansowymi. Wydatkujący środki publiczne podlegają kontroli odpowiednich urzędów, politycznej oraz samych obywateli. Wobec tak zaostrzonej kontroli, podmioty rozporządzające publicznymi pieniędzmi są zmuszone prowadzić swoją gospodarkę w sposób racjonalny i korzystny.

        1. POLITYKA FINANSOWA, PLANOWANIE FINANSOWE, SYSTEM FINANSOWY (wykład)

Politykę finansową znamionują 2 zasadnicze cechy:

    1. musi posiadać wyraźnie wyznaczone zadania;

    2. musi być wyznaczona instrumentami prawno finansowymi.

Nie można przyjąć jednolitej definicji polityki finansowej:

  1. polityka finansowa jako organizacje i kierowane przez organy administracji publicznej działania, które zmierzają do osiągnięcia określonego celu;

  2. celowe, świadome działanie ludzi, instytucji fiskalnych i finansowych;

  3. element innych polityk państwa, np. polityki gospodarczej.

Planowanie finansowe:

- nie ma już gospodarki planowanej centralnie, ale nadal istnieją różnorodne instrumenty planistyczne;

- zespół działań polegających na kształtowaniu finansów „na przyszłość”;

- zespół działań polegających na ustalaniu „na przyszłość” kształtowania się dochodów i rozchodów pieniężnych;

- musi uwzględniać różne źródła finansowania.

Pojęcia bliskoznaczne do planowania finansowego:

- programy finansowe - przyjmują dłuższy horyzont czasowy i większy stopień ogólności;

- projekty finansowe - plan lub program, który nie został zatwierdzony, wyposażony w moc obowiązującą;

- programy finansowe - przywidywania odnośnie kształtowania się gospodarki finansowej w przyszłości.

System finansowy:

- ogół zasad i instytucji finansowych stosowanych w danym państwie i opierających się na prawie finansowym;

- złożona konstrukcja prawna tworzona dla finansowej działalności państwa;

- ogół ściśle ze sobą powiązanych form gromadzenia i wydatkowania zasobów pieniężnych.

Na system finansowy składają się 2 podstawowe elementy:

- urządzenia i instytucje (tzw. baza);

- zasady i normy prawa finansowego, pozwalające na prawidłowe wykorzystanie tych urządzeń dla realizacji polityki finansowej (tzw. nadbudowa).

Ogniwa systemu finansów - realizują określony typ działalności, charakteryzujący się pewną specyfiką. System finansów najczęściej przedstawiany jest jako połączenie 5 ogniw:

      1. system budżetowy (system centralny);

      2. system bankowo - kredytowy;

      3. system finansów przedsiębiorców;

      4. system finansów ubezpieczeń;

      5. finanse ludności (pojęcie zbyt ogólne dla wyodrębnienia poszczególnych urządzeń).

Warto odnotować, iż wszystkie te ogniwa są ze sobą powiązane i stanowią pewną całość.

        1. POWIĄZANIA MIĘDZY POSZCZEGÓLNYMI OGNIWAMI (wykład)

System budżetowy a finanse ludności:

- powiązanie dwukierunkowe;

- system budżetowy pozyskuje wpływy od ludności za pomocą różnych instrumentów daninowych, np. podatki, także składki ubezpieczeniowe;

- bezpośrednie lub pośrednie dofinansowanie ludności z budżetu państwa, np. zasiłki, zapomogi, stypendia.

System budżetowy a system finansów przedsiębiorców:

- przedsiębiorcy - działalność usługowa i produkcyjna, również na rzecz takich konsumentów jak organy administracji publicznej, jednostki budżetowe;

- system płatności daninowych, np. cła na rzecz systemu budżetowego, dotacje podmiotowe i przedmiotowe.

System budżetowy a system finansów ubezpieczeń:

- instytucje ubezpieczeniowe zawierają umowy z podmiotami reprezentującymi system budżetowy (np. składki na ubezpieczenia, a następnie wypłata przez instytucje ubezpieczeniowe).

System budżetowy a system bankowo - kredytowy:

- banki jako odrębne podmioty (przedsiębiorcy) rozliczają się z budżetem corocznie poprzez uiszczane należności podatkowe;

- banki są związane z budżetem także poprzez system rachunków bankowych (najważniejszy - centralny rachunek bieżący budżetu; obsługę finansową budżetu można też prowadzić częściowo za pomocą NBP i Banku Gospodarstwa Krajowego);

- jednostki samorządu terytorialnego - reguły konkurencyjności;

- dofinansowanie budżetu, tj. zaspokajanie potrzeb pożyczkowych państwa, kredytowanie budżetu przez banki (nie można finansować wydatków nie znajdujących pokrycia w dochodach z NBP!);

- bank ma swobodę w dysponowaniu środkami finansowymi dla realizacji swojej działalności, ale w zamian zapewnia wynagrodzenia posiadaczowi rachunku;

- wpłaty do budżetu państwa części zysku NBP.

System finansów przedsiębiorców a finanse ludności:

- wypłacane wynagrodzenia, a z drugiej strony ludność płaci za zakupione towary czy usługi.

System ubezpieczeń a system bankowo - kredytowy:

- korporacje świadczące usługi ubezpieczeniowe, jak i bankowe, np. ING;

- banki, jako zespół ludzi => umowy ubezpieczeniowe;

- instytucje ubezpieczeniowe posiadają dedykowane rachunki bankowe.

        1. PIENIĄDZ A FINANSE

pieniądz - powszechnie akceptowany ekwiwalent dóbr, towarów i usług będących w obiegu;

  1. musi być powszechnie uznany na danym obszarze;

  2. musi zostać zachowana właściwa proporcja między ilością środków pieniężnych znajdujących się w obiegu do wartości dóbr, które można nabyć.

Funkcje pieniądza:

- miernik wartości - mierzyć i wyrażać wartość innych towarów za pośrednictwem ceny (cena - jednostka rozrachunkowa);

- środek wymiany - umożliwia wymianę o charakterze pośrednim, np. TOWAR => PIENIĄDZ => TOWAR (ale też pozyskiwanie środków poprzez świadczenie pracy by następnie kupić określony towar);

- środek płatniczy - możliwość odraczania w czasie płatności;

- środek tezauryzacji - oszczędzanie; gdy pieniądz zostaje tymczasowo wycofany z obiegu, np. lokowanie na rachunku, w papierach wartościowych, w innych dobrach, które przynoszą lub mogą przynieść zysk;

- umarzanie zobowiązań - funkcja z wykładu prawa cywilnego.

Cechy pieniądza:

- powszechność - na danym obszarze posługują się nim wszyscy uczestnicy obrotu;

- umowność;

- uniwersalność - za dany pieniądz na danym rynku można nabyć każdy towar (cecha, która może być naruszona => przepisy szczególne w obrocie narządami ludzkimi etc.);

- trwałość - wyrażona poprzez dwa aspekty:

=> techniczna - jako towar, surowiec trwały, wytrzymały;

=> ekonomiczna - dana jednostka nominalna pieniądza zachowuje swoją wartość jak najdłuższy okres czasu (choć patrz: inflacja, deprecjacja);

- podzielność - wewnętrzne, mniejsze wartości pieniądza, kwestia umowna, uwzględniająca warunki gospodarcze;

- jednolitość - na danym rynku nie ma innego znaku pieniężnego, może być naruszona tylko w ściśle określonych przedziałach czasowych z góry ustalonych (wycofywanie marki niemieckiej i wprowadzanie euro).

        1. ŚRODKI PUBLICZNE (podział z wykładu)

ŚRODKI PUBLICZNE

(WPŁYWY)

  1. dochody publiczne

przede wszystkim daniny publiczne :

+ udział w zyskach państwowych osób pranych

+ spadki, zapisy, darowizny

+ z oprocentowania środków zagranicznych na rachunkach bankowych

+z dysponowania mieniem

  1. przychody jednostek sektora finansów publicznych z działalności, którą prowadzą

  2. środki pochodzące z budżetu UE i środki pochodzenia zagranicznego, niepodlegające zwrotowi

  3. środki, przychody, uzyskiwane przez budżet państwa, budżet jednostek samorządu terytorialnego i innych jednostek sektora finansów publicznych:

(WYDATKI)

  1. wydatki publiczne: