Spis treści

strona

Wstęp...........................................................................................................................3

1. Funkcjonowanie sektora górnictwa węgla kamiennego w okresie transformacji.........................................................................................................4

2. Charakterystyka i model kopalni..........................................................................5

3. Cele i zadania kopalni..........................................................................................6

4. Analiza wskaźnikowa kopalni - lata 1990-1991...................................................7

5. Działania restrukturyzacyjne przeprowadzone przez kopalnię ............................8

6. Ocena działań restrukturyzacyjnych i prywatyzacyjnych KWK „Kazimierz-Juliusz” sp. z o.o. ...............................................................................................15

7. Efekty dotychczasowej restrukturyzacji i prywatyzacji górnictwa węgla kamiennego .......................................................................................................16

8. Prognozy rozwoju dla górnictwa węgla kamiennego w Polsce .........................17

Zakończenie...............................................................................................................19

Wstęp

W Polsce od roku 1989 rozpoczęły się przemiany gospodarcze z gospodarki centralnie sterowanej na gospodarkę rynkową. Przedsiębiorstwa wówczas istniejące musiały dokonać gruntownych zmian kształtu, zasad funkcjonowania oraz sposobu zachowywania się wobec otoczenia, po to, aby sprostać warunkom rodzącej się gospodarki rynkowej.

W polskiej gospodarce zmiany te polegały min. na:

• Przekształceniu wielu firm państwowych na spółki akcyjne i z o.o.

• Likwidacji nierentownych przedsiębiorstw

• Restrukturyzacji całych branż

• Zmiany przepisów podatkowych.

Przygotowywanie się na wejścia Polski do struktur UE będzie wymagało nie tylko zmian restrukturyzacyjnych, ale również przebudowy świadomości władzy i społeczeństwa. Poniższa praca dotycząca restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w Polsce będzie zawierała informacje o dokonanych zmianach w tej branży na przełomie jedenastu lat.

1. Funkcjonowanie sektora górnictwa węgla kamiennego w okresie transformacji

Przełom polityczno-gospodarczy, który dokonał się w Polsce w roku 1989 zastał górnictwo w sytuacji bardzo niekorzystnej. Przy wysokim poziomie rozwiniętych zdolności produkcyjnych w ciągu kilku lat nastąpił wyraźny spadek zapotrzebowania na węgiel kamienny w kraju. Równocześnie na rynkach zagranicznych zaczęły się kształtować niekorzystne relacje cenowe, skazując polski eksport węgla kamiennego na sprzedaż poniżej kosztów wytwarzania. Realizacja w pierwszej połowie 1993 roku programu restrukturyzacji i powstrzymania upadłości w drugiej połowie 1993 roku spowodowało powolne wychodzenie górnictwa z zapaści finansowej. Pod koniec roku 1993 został przygotowany kolejny etap restrukturyzacji, który spowodował dodatnią akumulację na sprzedaż węgla całego górnictwa.

Mimo wielu podjętych działań mających na celu wyprowadzenia na prostą drogę polskiego górnictwa i zastosowaniu kolejnych programów straty tego sektora zaczęły drastycznie wzrastać. W latach 1996-97 we wszystkich obszarach działalności górnictwa, które poddane były procesom restrukturyzacji, nie zostały praktycznie zrealizowane żadne z założonych zadań programowych. Dotyczyło to zarówno zadań w zakresie ekonomi i finansów, wydobycia i struktury sprzedaży węgla, zatrudnienia, dostosowania zdolności produkcyjnych do potrzeb rynku, jak i zadań związanych z wprowadzeniem w życie decyzji i instrumentów prawnych warunkujących ich efektywną realizację.

Istotnym czynnikiem kształtującym poziom wyników finansowych górnictwa były i są koszty wydobycia, które w stopniu decydującym są warunkowane przez wielkość zatrudnienia i wysokości płac w kopaniach. Realizacja rządowego programu restrukturyzacji górnictwa w latach 1996-97 w zakresie zatrudnienia doprowadziło do stwierdzenia, że zmniejszenie zatrudnienia w kopalniach było mniejsze o 5,6 tys. osób w stosunku do założenia programu. Stan górnictwa na koniec 1997 roku spowodowany był przez:

• Nadmierne zdolności produkcyjne

• Nadmierne zatrudnienie w kopalniach

• Straty finansowe ponoszone przez podmioty gospodarcze w górnictwie w latach 1990-1997

• Podmioty gospodarcze w górnictwie nie były zdolne do wygenerowania odpowiednich środków finansowych na rozwiązanie swoich podstawowych problemów.

Ze względu na strategiczna pozycję węgla kamiennego w Polsce stwierdzono iż przeprowadzenie racjonalnej restrukturyzacji sektora stało się jednym z najistotniejszych problemów w zakresie polityki gospodarczej państwa. W czerwcu 1998 roku został przyjęty przez Radę Ministrów RP rządowy program, którego celem było dostosowanie podmiotów gospodarczych w górnictwie węgla kamiennego do efektywnego ekonomicznie funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej. Oznaczało to, że od roku 2000 spółki węglowe nie będą ponosiły strat na działalności operacyjnej. Charakterystyczną cecha przyjętego programu było skoncentrowanie działań restrukturyzacyjnych na przyspieszeniu procesu obniżania zatrudnienia w kopalniach oraz likwidacji zbędnych i nierentownych zdolności produkcyjnych górnictwa.

Podsumowując dotychczasowe programy reformowania górnictwa należy stwierdzić, że najbardziej trafionym okazał się program reformy obejmujący lata 1998-2002. prowadzony dalszy proces restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego powinien nie tylko doprowadzić do ekonomicznego wytwarzania węgla, ale również do technicznej modernizacji procesów wydobywania i wzbogacania węgla, tak by umożliwić dostawy różnorodnych paliw i materiałów węglowych, spełniających aktualne i przyszłe wymagania użytkowników.

Reasumując należy stwierdzić, że restrukturyzacja i prywatyzacja sektora górnictwa węgla kamiennego powinna stać się jednym z ważnych instrumentów podnoszenia efektywności gospodarowania. Osiągnięcie założonych celów prywatyzacji jak i restrukturyzacji pozwoli na efektywne funkcjonowanie podmiotów gospodarczych spółek węgla w dłuższej perspektywie czasu. Pomyślna realizacja prywatyzacji górnictwa węgla kamiennego nie może być rozpatrywana w kontekście, że jest ona jako jedno z narzędzi restrukturyzacji a raczej jako jej zwieńczenie.

2. Charakterystyka i model kopalni.

Kopalnia Węgla Kamiennego „Kazimierz-Juliusz” zajmuje powierzchnie 23,5km i znajduje się w północno-wschodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Obecnie kopalnia eksploatuje pokład 510 o grubości do 23m, w którym węgiel ma wartość opałową średnio 28000kJ/kg, zapylenie 3-5% i zawartość siarki do 0,39%. Oprócz wyżej wymienionego pokładu w złożu występuje jeszcze 20 pokładów bilansowych, z których eksploatowano dotychczas pokłady 409,418 i 420. Obecnie wydobycie z pokładu 510 oscyluje w granicach 4600 ton na do ę. Kopalnia jest producentem węgla w sortymentach grubych i średnich oraz miału węglowego o bardzo dobrych parametrach jakościowych. Odbiorcami węgla na rynku krajowym są głównie energetyka zawodowa, Śląska DOKP, ciepłownie komunalne, drobni odbiorcy i składy opałowe. Głównym odbiorcą węgla na eksport jest Węglokoks i Węglobud.

W związku z wydobywaniem pokładów węgla spełniającego kryteria opłacalności wydobycia w ruchu JULIUSZ oraz w celu spełnienia wymogów gospodarki rynkowej, Kierownictwo kopalni rozpoczęło działania na rzecz uproszczenia modelu kopalni w ramach restrukturyzacji organizacyjnej i technicznej. W wyniku przeprowadzonych analiz i przygotowanej koncepcji od roku 1991 przystąpiono do likwidacji Ruchu II-JULIUSZ. Proces Likwidacji został zakończony w 1998r. W wyniku, którego kopalnia stała się zakładem jednoruchowym, z jednym kompleksem wydobywczo-przeróbczym w rejonie KAZIMIERZ.

Żywotność kopalni przewiduje się na około30 lat, a przewidywany stan zasobów operatywnych do 2010 roku przedstawia tabela:

OKRES	STAN ZASOBÓW OPERATYWNYCH
2002	31842
2003	30792
2004	29733
2005	28658
2006	27596
2007	26541
2008	25487
2009	24425
2010	23358
Żywotność kopalni	30

Do szczegółowych zakładu górniczego służących realizacji celu należy:

-prowadzenie prawidłowej gospodarki złożem węgla kamiennego i kopalni towarzyszących,

-utrzymanie właściwego stanu technicznego zakładu górniczego, a w szczególności wyrobisk górniczych,

-podejmowanie działań mających na celu utrzymanie i rozwój zdolności produkcyjnych zakładu górniczego i ich optymalnego wykorzystania,

-podejmowania działań na rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy,

-podejmowanie działań na rzecz ochrony środowiska, minimalizacji następstw prowadzonej działalności górniczej i likwidacji szkód górniczych,

-prowadzenie działalności planistycznej, zaopatrzeniowej, normowo-płacowej i socjalnej oraz rachunkowości i innych form działalności niezbędnych dla realizacji podmiotu działania zakładu górniczego.

3. Cele i zadania kopalni

Zadaniem KWK „Kazimierz-Juliusz" Sp. z o. o jest produkcja i sprzedaż wysokogatunkowego węgla energetycznego oraz funkcjonowanie w taki sposób, aby działania te w końcowym efekcie przyniosły maksymalne zadowolenie klientów, a uzyskane wyniki finansowe były zgodne z oczekiwaniami kopalni.

Celem kopalni jest efektywne, ekonomiczne funkcjonowanie w warunkach gospodarki rynkowej, co realizowane jest i będzie poprzez;

1. dostosowanie kopalni do efektywnego funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej i utrzymanie konkurencyjności wydobywanego węgla,

2. Dostosowanie produktów pod względem asortymentowym i jakościowym do potrzeb poszczególnych segmentów rynku,

3. wzrost sprzedaży węgla do sektora energetyki systemowej wyłącznie na bazie umów bezpośrednich,

4. pozyskiwanie nowych obszarów rynku krajowego poprzez skuteczną konkurencję z węglem napływającym z importu,

5. poszerzenie kanałów dystrybucji węgla opałowego dla ludności i drobnego przemysłu poprzez HPPH „Katowicki Węgiel”,

6. spadek lub eliminację nieopłacalnego eksportu węgla,

7. dostosowanie mocy produkcyjnych do planowanej wielkości wydobycia,

8. obniżenie kosztów produkcji poprzez:

a) prowadzenie eksploatacji selektywnej, z uwzględnieniem warunków górniczo-geologicznych i minimalizacji szkód górniczych,

b) koncentrację wydobycia,

c) lepsze wykorzystanie majątku produkcyjnego,

d) wzrost wydajności pracy,

e) minimalizację zapasów materiałowych,

f) wzrost powiązań pomiędzy poziomem indywidualnym wynagrodzeń, a wynikami pracy poszczególnych pracowników.

9. poprawa płynności finansowej do poziomu umożliwiającego bieżące regulowanie zobowiązań krótkoterminowych oraz spłatę długoterminowych zobowiązań objętych restrukturyzacją finansową,

10. poprawa wyników ekonomicznych związana z osiągnięciem pożądanego modelu „kopalni właściwej", w efekcie realizacji przedsięwzięć prywatyzacyjnych w obszarach działalności pozawęglowej,

11. podjęcie szerokiej i wieloaspektowej współpracy z reprezentacjami samorządów gmin górniczych,

12. zmniejszanie stanu zatrudnienia do stanu 1700 pracowników na koniec 2004 roku,

13. stworzenie warunków do prywatyzacji od 2003 roku,

14. zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska odpadami pogómiczymi poprzez ograniczenie ich produkcji oraz wykorzystanie odpadów do rekultywacji terenów zdegradowanych działalnością górniczą oraz do wypełniania pustek poeksploatacyjnych.

4. Analiza wskaźnikowa kopalni - lata 1990-1991

Tabela 4

Wskaźniki zyskowności	1990	1991
zysku brutto	- 10,54%	- 6,63 %
Rentowność netto	- 6,47 %	- 2,54 %
zyskowność aktywów	- 4,55 %	- 2,81 %
rentowność kapitału własnego	- 33,56%	-26,32%
Wskaźniki płynności
bieżącej płynności finansowej	0,39	0,57
płynności II stopnia szybki	0,25	0,32
obrotu należnościami (w dniach)	45	55
obrotu zapasami (w dniach)	12	8
Wskaźniki zadłużenia
obciążenia majątki zobowiązaniami	101,88%	93,06 %
stosunek zobowiązań całkowitych do łącznej kwoty kapitałów własnych	162,41 %	141,31 %
pokrycia zobowiązań nadwyżką finansową	-12,33%	- 2,39 %

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z kopalni

Analiza wskaźników pozwalała na stwierdzenie, że:

• kopalnia ponosiła straty na działalności gospodarczej (ujemne wskaźniki zyskowności),

• zyskowność kopalni ulega jednak systematycznej poprawie (wskaźniki wykazują coraz niższe wartości ujemne),

• następowała wyraźna poprawa wszystkich wskaźników zyskowności w stosunku do roku poprzedniego,

• brak było płynności finansowej kopalni,

• wskaźniki płynności bieżącej i szybki uległy poprawie, następował; spadek cyklu obrotu zapasami, co świadczy o racjonalizacji zapasami i braku problemów ze zbytem-węgla, kopalnia była zadłużona, co oznacza, że miała kłopoty z kapitałami własnymi, podjęta prze kopalnię decyzja o postępowaniach układowych z wierzycielami skutkuje poprawą wskaźników zadłużenia.

Reasumując sytuację ekonomiczno-finansową kopalni można wyciągnąć następujące wniosku:

• następuje wzrost elastyczności majątku kopalni,

• występuje rosnący udział środków pieniężnych w strukturze aktywów,

• doby wpływ na sytuację kopalni mają zawarte postępowania układowe z wierzycielami,

• inwestycje kopalni zlokalizowane są na majątku produkcyjnym dołowym,

" występuje racjonalna gospodarka zapasami,

• bardzo mała ilość należności powyżej 3 miesięcy,

• kopalni dąży do spłaty zobowiązań wobec dostawców i budżetu, występują starty na działalności węglowej,

• rośnie dekapitalizacja majątku nieprodukcyjnego,

• rośnie długość cyklu inkasa należności,

• konieczne są nakłady inwestycyjne na odtworzenie majątku, zwłaszcza zlokalizowanego na dole kopalni,

• rosnące straty na działalności pozawęglowej (szczególnie w zakresie gospodarki mieszkaniowej) mogą przesunąć w czasie moment osiągnięcia przez kopalnię rentowności.

W związku z tą sytuacją duże nadzieje pokłada się w mającej rozpocząć się restrukturyzacji kopalni w sferze technicznej, własnościowej,: zatrudnienia i finansowej, ponieważ przewiduje się, że pomyśle jej zrealizowanie w bardzo dużym stopnie wpłynie na poprawę sytuacji ekonomiczno-finansowej kopalni.

5. Działania restrukturyzacyjne przeprowadzone przez kopalnię

Wejście Polski w system gospodarki wolnorynkowej w 1999 roku spowodował , iż przedsiębiorstwa państwowe w tym również kopalnie węgla kamiennego musiały przeprowadzić szereg zmian , które w całości można określić jako restrukturyzację .

Proces ten można podzielić na kilka obszarów , a mianowicie :

• Restrukturyzacja techniczno - organizacyjna

• Restrukturyzacja własnościowa

• Restrukturyzacja zatrudnienia

• Restrukturyzacja finansowa

RETRUKTURYZACJA TECHNICZNO - ORGANIZACYJNA

Głównymi założeniami restrukturyzacji techniczno organizacyjnej była poprawa efektywności gospodarczej i ekonomicznej zakładu. W wyniku działań zlikwidowano część zakładu górniczego Ruch II „Juliusz” , gdzie nastąpiło naturalne wyeksploatowanie złoża.

W analizie SWOT przedstawiono wiele oczekiwań związanych z realizacją częściowej likwidacji Ruchu II.

RESTRUKTURYZACJA RUCH II
SŁABE STRONY	MOCNE STRONY
W dotychczasowym okresie kopalnia ponosiła straty Straty w działalności gospodarczej powodują ujemną rentowność majątku trwałego. Konieczność utrzymania ciągu zabezpieczającego wydobycie w kończącej się eksploatacji. Likwidacja Ruch II może wpłynąć ujemnie na wynik finansowy w następnych latach.	Po likwidacji Ruchu II uproszczony zostanie model kopalni. Koszty stałe zostaną obniżone poprzez likwidację zbędnych obiektów. Zmniejszenie zatrudnienia. Koncentracja wydobycia na dwóch poziomach eksploatacyjnych. Wyeliminowanie jednego ciągu technologicznego. Wydobycie węgla z pozostałych pokładów o wyższych parametrach.
ZAGROŻENIA Brak powodzenia likwidacji Ruchu II stanowi zagrożenie ekonomiczne Wzrost kosztów likwidacji Ruchu II pogorszy sytuację finansową kopalni. Ograniczenie wydobycia może spowodować brak środków na finansowanie bieżących remontów ciągów technologicznych.	SZANSE Kopalnia poprawi swoją rentowność , co może być sygnałem do obniżenia kosztów wydobycia. Maksymalne wykorzystanie ciągów technologicznych spowoduje poprawę sytuacji finansowej kopalni w następnych latach. Poprawią się wskaźniki wydajności pracy w wyniku zmniejszenia zatrudnienia. Likwidacja Ruchu II spowoduje zmniejszenie stanu i wartości środków produkcji i pozwoli obniżyć koszty utrzymania.

Likwidacja Ruchu II powoduje przede wszystkim :

1. Wyeliminowanie jednego z kompleksów wydobywczych.

2. Uproszczenie modelu kopalni

3. Koncentracja wydobycia węgla z dwóch rejonów wydobywczych tzn. poziom V i VI

4. Restrukturyzacja powierzchni poprzez prywatyzację oddziałów spoza procesu produkcyjnego

Likwidacja Ruchu II spowoduje konieczność zwolnienia 250 pracowników , w tym 100 pracowników dołowych i 150 pracowników zatrudnionych na powierzchni.

Wyżej wymienieni pracownicy zatrudnieni na górze znaleźli zatrudnienie w nowo utworzonych spółkach węglowych , natomiast pracownicy dołowi skorzystali z osłon socjalnych.

Celem takich osłon jest stworzenie warunków do przekwalifikowania się i znalezienia zatrudnienia w innych zawodach.

Łączna wartość osłon w wyniku likwidacji wyniosła 330 tys. zł

W wyniku likwidacji Ruchu II została zmieniona struktura organizacyjna kopalni.

Zmiany organizacyjne spowodowały przesunięcie części kadry kierowniczej do komórek , gdzie występował niedobór pracowników o wyższych kwalifikacjach i wykształceniu. Pozostała część pracowników skorzystała z osłon socjalnych , oraz z przejścia na wcześniejsze emerytury , oraz renty inwalidzkie.

RESTRUKTURYZACJA WŁASNOŚCIOWA

W 1993 roku został utworzony Dział Restrukturyzacji i Przekształceń Własnościowych. Głównym zadaniem tego działu było wydzielenie „kopalni właściwej” tzn. takiej jednostki , która zajmowałaby się tylko wydobyciem węgla kamiennego.

Do zakresu działania tej jednostki należało :

1. uporządkowanie spraw własnościowych

2. wydzielenie komórek zbędnych z punktu widzenia rdzennej jednostki

3. analiza celowości i możliwości przeprowadzenia przemian

4. przygotowanie organizacyjno - prawne przemian strukturalnych

5. przeprowadzenie restrukturyzacji „ właściwej „

Obszarem restrukturyzacji zostały objęte oddziały :

• oddział transportu

• oddział budowlany

• oddziały gospodarcze

• oddziały administracji gospodarczej

• oddział ochrony mienia

• oddział pomocy medycznej

• dział mieszkaniowy

• oddział mechaniczny i elektryczny

• oddział przeróbki mechanicznej węgla

Oddział transportowy został przekształcony w spółkę z udziałem pracowników PU „WABEX”. Kopalnia wydzierżawiła swój majątek w postaci garaży.

W związku z przekształceniem oddział zmniejszył zatrudnienie o 27 osób , natomiast roczny efekt ekonomiczny wyniósł 388 800 zł

Oddział budowlany został przekształcony w spółkę prywatną , której właścicielem został pracownik kopalni.

Kopalnia wydzierżawiła majątek w postaci działki , oraz budynków.

W związku z przekształceniem zmniejszono zatrudnienie o 36 osób.

Oddziały gospodarcze zostały przekształcone w firmy handlowo - usługowe , które przejęły 71 pracowników.

Efekt ekonomiczny kopalni wyniósł 391 200 zł

Oddział administracji gospodarczej został przekształcony w firmę „PERFEKT” , która przejęła 20 pracowników.

Roczny efekt wyniósł 18 000 zł.

Oddział ochrony mienia ( straż przemysłowa ) został przekształcony w prywatną firmę PUH „DERRATA” , co spowodowało zmniejszenie zatrudnienia o 19 osób. Efekt ekonomiczny to 10 000 zł.

Oddział pomocy medycznej przekształcił się w prywatną firmę `IZOMED”

Firma ta przejęła w najem pomieszczenia oraz sprzęt medyczny.

Zmniejszenie zatrudnienia o 7 osób przyniosło efekt ekonomiczny w wysokości 9 000 zł.

Dział mieszkaniowy został przekształcony w 1995 roku w spółkę ZOO z udziałem Katowickiego Holdingu Węglowego , który przejął udziały w wysokości 86 %.

Z oddziału mechanicznego i elektrycznego została utworzona spółka z udziałem pracowników kopalni

Efektem tego posunięcia było zmniejszenie zatrudnienia o 28 osób.

Ponadto kopalnia , która posiada dwa domy wczasowe „Basia” i „Arkadia” po wygaśnięciu umowy dzierżawnej zamierza sprzedać te domy w drodze przetargu.

Domy Górnika zostały zasiedlone przez pracowników , natomiast ośrodek rekreacyjno - wypoczynkowy został przekazany Urzędowi Miasta

Należy podkreślić , iż byli pracownicy kopalni , którzy odeszli do nowo powstałych firm zachowują prawo do :

• mieszkań zakładowych i preferencji ich wykupu

• korzystania ze wszystkich świadczeń socjalnych w roku przejścia

• zatrudnienia ponownego w kopalni w przypadku upadłości nowego podmiotu z winy kopalni

Ponadto kopalnia zobowiązuje się do zatrudnienia na dotychczasowych warunkach wszystkich tych pracowników , którym brakuje 2 lata do odejścia na emeryturę

RESTRUKTURYZACJA ZATRUDNIENIA

Głównym zamierzeniem restrukturyzacji jest zmniejszenie zatrudnienia , oraz poprawy struktury organizacyjnej i planowania zasobów ludzkich.

Od roku 1990 zmniejszono zatrudnienie kopalni bez zwolnień grupowych. Wzrósł udział pracowników dołowych w stosunku do ogółu pracowników z 67,4% w 1999 roku do 77,9% w 2000 roku.

W związku z restrukturyzacją zakładu co roku spada liczba zatrudnionych , w tym pracowników dołowych. Spowodowane jest to tym , iż pracownicy dołowi korzystają z pakietu socjalnego , który pozwala na wcześniejsze przechodzenie na emerytury w formie urlopu górniczego , oraz na odchodzenie z górnictwa przy korzystaniu z odpraw jednorazowych. Polityka kopalni spowodowała , iż redukcja zatrudnienia nastąpiła bez zwolnień grupowych.

Od dłuższego czasu kopalnia stosuje również redukcję zatrudnienia przez rozwiązanie umowy o pracę z osobami , które notorycznie korzystają ze zwolnień lekarskich i zwolnień nieusprawiedliwionych.

Kopalnia ograniczyła do minimum przyjmowanie nowych osób i to tylko takich , które posiadają bardzo duże umiejętności techniczne.

RESTRUKTURYZACJA FINANSOWA

Restrukturyzację finansową kopalnia rozpoczęła od postępowań układowych z wierzycielami i kontrahentami.

W wyniku układów zadłużenie wobec kontrahentów zostały umorzone o 40% a pozostałość rozłożono na raty do 1998r.

Zgodnie z ustawą z dnia 26 listopada 1998 roku o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki wolnorynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zasadach gmin górniczych kopalnia prowadzi postępowanie oddłużeniowe wobec wierzycieli publicznoprawnych.

Postępowaniem tym objęte są zobowiązania wobec Budżetu Państwa , Zakładu Ubezpieczeń Społecznych , Funduszu Pracy i Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych , Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej , Urzędów Gmin.

Restrukturyzacja finansowa polega na :

1. umorzeniu całości lub części zobowiązań

2. odroczeniu terminu spłaty zobowiązań

3. rozłożeniu na raty tych zobowiązań

4. zamianie podległych spłacie zobowiązań na akcje i udziały

5. zwolnieniu od obowiązku uiszczania bieżących opłat i kar

DZIAŁANIA ZMIERZAJĄCE DO PRYWATYZACJI KOPALNI

Restrukturyzacja kopalni rozpoczęta w 1992 roku jest wstępną fazą przed prywatyzacją.

Wstępne przygotowania w kierunku prywatyzacji kopalni doprowadziły do wyzbycia się „balastu „ nieprodukcyjnego , wystąpienia na drogę postępowań układowych z wierzycielami w celu oddłużenia kopalni ,oraz przekazania nieodpłatnie 15% akcji uprawnionym pracownikom.

Po zakończeniu restrukturyzacji w 2003 roku i całkowitym oddłużenie zakładu nastąpi w 2004 roku prywatyzacja pośrednia polegająca na zaproszeniu publicznym lub ewentualnym zaproszeniu inwestora strategicznego z energetyki zawodowej.

Ostateczna forma organizacyjno - prawna funkcjonowania kopalni zostanie określona w 2003 roku w zależności od sytuacji ekonomiczno - finansowej kopalni i propozycji ze strony inwestorów.

EFEKTY DOTYCHCZASOWEJ RESTRUKTURYZACJI I PRYWATYZACJI GÓRNICTWA WĘGLA KAMIENNEGO

Głównym założeniem dotychczasowych programów restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w Polsce miał być jeden cel , a mianowicie - osiągnięcie rentowności górnictwa.

Wcześniejsze programy szukały zmian poprzez :

• redukcję zatrudnienia

• zmniejszenie mocy produkcyjnych zbędnych

• oddzielenie działów produkcyjnych od części socjalnej

Wszystkie te wspólne cechy zostały zawarte w programie obecnym. Każdy z realizowanych wcześniej programów przyczynił się do obecnego pozytywnego wyniku ekonomicznego górnictwa.

Prowadzenie restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego przyniosła w 2000 roku szereg pozytywnych wyników , które są potwierdzeniem trafności przyjętych programów naprawczych.

Restrukturyzacja spowodowała przede wszystkim zmniejszenie kosztów wydobycia i uzyskanie dodatniego wyniku finansowego.

Produkcja węgla kamiennego od 1993 roku do 1997 roku zwiększała się , natomiast przełom nastąpił w 1998 roku by osiągnąć poziom 100 tys. ton.

Ilość sprzedawanego węgla na export klasowa się na poziomie 23 mln. ton

Korzystniej niż w latach poprzednich kształtowały się ceny węgla w 2000 roku. Średnia cena zbytu węgla wynosiła 131,92 zł za tonę tj. o 0,12% więcej niż w 1999 roku przy cenie 129,54 zł za tonę.

Konsekwentnie realizowany jest proces restrukturyzacji zatrudnienia. Na koniec 2000 roku w górnictwie pracowało 155 tys. osób , gdzie trzeba zaznaczyć , że ilość zatrudnionych w 1993 wynosiła 305 tys. osób.

Na zmniejszenie zatrudnienia wpłynął fakt korzystania przez górników z Górniczego Pakietu Socjalnego , odejścia naturalne i inne.

Można zauważyć , iż przy spadającym wydobyciu węgla jego cena utrzymuje się na dobrym poziomie.

Koszt jednostkowy sprzedawanego węgla systematycznie poprawia się , co wróży optymistyczne plany.

Obecnie realizowana reforma górnictwa węgla kamiennego ma szansę zakończyć się sukcesem. Najbliższe lata pokażą , że wielkość wydobycia musi być dostosowana do potrzeb rynku , a co za tym idzie też wielkość zatrudnienia.

Prowadzona od jedenastu lat restrukturyzacja wydobycia węgla pozwoliła na poprawę wskaźników ekonomicznych , lecz nie doprowadziła do zakładanej rentowności .

Należy podkreślić , iż inwestycje techniczne , oraz dalsza restrukturyzacja zatrudnienia musi być prowadzona w takim tempie , aby osiągnąć wskaźnik górnictwa europejskiego tj. 1000 ton na pracownika na rok.

Aby to osiągnąć należałoby zwiększyć nakłady inwestycyjne i modernizacyjne w górnictwie.

6. Ocena działań restrukturyzacyjnych i prywatyzacyjnych KWK „Kazimierz-Juliusz" Sp. z o. o.

Analiza osiągniętych efektów dobrze przeprowadzonej restrukturyzacji technicznej, organizacyjnej, własnościowej, zatrudnienia i finansowej kopalni na podstawie macierzy Mc Kinseya:

		WARTOŚĆ DZIEZDINY DZIAŁALNOŚCI
		Wysoka	Średnia	Niska
Pozycja konkurencyjna	Silna	Poprawienie rentowności kopalni	Utrzymanie pozycji na rynku	Nadążanie za rozwojem dziedziny
		Średnia	Poprawa płynności finansowej	Wzrost wydajności pracy	Zmniejszenie zatrudnienia
		Słaba	Obniżanie kosztów wydobycia i produkcji	Stopniowe zmniejszanie wydobycia	Spadek sezonowości sprzedaży węgla

Podjęte działania restrukturyzacyjne pozwoliły KWK Kazimierz-Juliusz" Sp. z o.o. na uproszczenie modelu kopalni z dwu do jednoruchowej, pozwoliły także na eliminację zbędnych stanowisk pracy, oraz na obniżenie kosztów produkcji węgla. Restrukturyzacja technologiczna przyczyniła się do lepszego i bardziej efektywnego wykorzystania węgla o najlepszych parametrach oraz do rezygnacji z wydobywania węgla jakościowo gorszego.

Zmiany te wyodrębniły tzw. „kopalnię właściwą". Efektem czego było:

• pozbycie się majątku nieprodukcyjnego

• wzrost efektywności gospodarowania

• podjęcie postępowania oddłużeniowego

• poprawa wyników finansowych

• spłata zadłużenia

• uzyskanie 100% płynności finansowej

• uzyskanie dodatniego wyniku finansowego netto

• ograniczenie kosztów wydobycia i maksymalizacja cen sprzedaży

• eliminacja nieopłacalnego eksportu

Zwiększenie wzrostu sprzedaży węgla umożliwił także fakt , że w najbliższym otoczeniu zewnętrznym kopalni brak jest kopalń (na wskutek ich likwidacji) mogących z nią skutecznie konkurować.

W związku z restrukturyzacją techniczno-organizacyjną zmniejszeniu ulegnie także majątek trwały kopalni do 210 min złotych, co jednak nie stanowi straty dla kopalni, ponieważ zmniejszyło to koszty kopalni (utrzymanie majątku trwałego), a poprzez sprzedaż części majątku trwałego uzyskała także pewien zysk.

Na dobrym poziomie przedstawiają się również wskaźniki płynności finansowej, a zwłaszcza wskaźnik bieżącej płynności finansowej (wynoszący 1,84) i wskaźnik szybki (wynoszący 1,01) co oznacza zdolności kopalni do spłacania wszystkich zobowiązań bieżących poprzez upłynnianie posiadanych zasobów majątku obrotowego. Dobrze również funkcjonują przepływy pieniężne w tym środki pieniężne z działalności operacyjnej, które stanowią podstawowy rodzaj działalności jednostki i które w pełni pokrywają bieżącą działalność inwestycyjną. Zrealizowanie do końca 2002 roku zobowiązań wobec budżetu państwa (zgodnie z ustawą „ o dostosowaniu górnictwa.......) pozwoli kopalni na utrzymanie na niezmienionym poziomie płynności finansowej.

Poprawiające się corocznie wskaźniki techniczno-ekonomiczne i wyniki finansowe pozwolą kopalni na utrzymanie i poprawę swojej pozycji na rynku węglowym oraz przyczynią się do większego jej wzrostu i rozwoju. Działania restrukturyzacyjne podjęte przez kopalnie wpłynęły na polepszenie jej wizerunku zarówno zewnętrznego (odbiorcy, dostawcy, wierzyciele) oraz wewnętrznego (załoga kopalni) poprzez

poprawianie się z roku na rok kondycji kopalni w sferze ekonomicznej jak i finansowej.

Kolejne etapy restrukturyzacji to:

• utrzymywanie i zwiększanie rentowności kopalni poprzez obniżania kosztów produkcji i zwiększanie wydajności

• upraszczanie struktur organizacyjnych

• zakończenie procesów uwłaszczeniowych

Obecnie kopalnia może się poszczycić poprawiającymi się wynikami ekonomiczno-finansowymi, które w przyszłości pozwolą na jeszcze lepsze jej funkcjonowanie.

7. Efekty dotychczasowej restrukturyzacji i prywatyzacji górnictwa węgla kamiennego.

Realizacja dotychczasowych programów restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w Polsce miała jeden zasadniczy cel - osiągnięcie rentowności sektora górniczego. Wszystkie dotychczasowe programy upatrywały szans w zmniejszeniu kosztów wydobycia, to zaś zamierzono osiągnąć głównie poprzez:

• redukcję zatrudnienia,

• liczbę zbędnych mocy produkcyjnych,

• oddzielenie sfery produkcji od sfery socjalnej, które była z założenia nierentowna.

Obecnie realizowany program przyjął też (po korekcie) najbardziej realistyczne wielkości wydobycia i zatrudnienia oraz terminy realizacji zadań.

Niepowodzenie poprzednich programów:

• brak konsekwencji w ich realizacji,

• częste zmiany poglądów na temat przyszłości sektora górnictwa węgla kamiennego,

• gra polityczna kosztem załóg górniczych.

Każdy z realizowanych dotychczas programów przyczynił się jednak w jakimś stopniu do obecnego, pozytywnego wyniku górnictwa.

Porównując skutki realizacji reformy górnictwa węgla kamiennego w odniesieniu do efektów uzyskanych przez KWK „Kazimierz-Juliusz" Sp. z o.o. w związku z jej szeroką restrukturyzacją można śmiało stwierdzić iż kopalnia ta na tle branży górniczej prezentuje się nad wyraz dobrze.

Obecnie realizowana reforma górnictwa ma szansę zakończyć się sukcesem, byłby to pierwszy program zrealizowany zgodnie z założeniami. Przy obecnym poziomie wydobycia węgla energetycznego i koksowego, posiadane zasoby operatywne węgla kamiennego w Polsce w pełni zaspokoją na okres kilkudziesięciu lat krajowe zapotrzebowanie na węgiel kamienny i ekonomiczne uzasadniony eksport. Prowadzona od jedenastu lat restrukturyzacja umożliwiła uzyskanie znacznej poprawy wskaźników techniczno-produkcyjnych, lecz nie doprowadziła jeszcze do zakładanej rentowności, stabilizacji i efektywnego funkcjonowania spółek węglowych w warunkach gospodarki rynkowej.

8. Prognozy rozwoju dla górnictwa węgla kamiennego w Polsce

1. likwidacja nierentownych kopalń

2. ograniczenie zdolności wydobywczej całego górnictwa węgla kamiennego (poniżej 50 mln t\rok w 2050 roku)

3. unowocześnienie technologii i techniki wydobycia oraz wzbogacania węgla

4. wzrost wydajności i obniżanie kosztów produkcji

5. poprawa warunków składowania odpadów

6. wprowadzenie zmian w systemie zarządzania górnictwem węglowym

7. możliwość tworzenia dużych jednostek produkcyjnych z silnym kapitałem

8. stabilny zbyt węgla w długiej perspektywie czasu,

9. dostęp do funduszy inwestycyjnych,

10. możliwość planowanie inwestycji w długim kresie czasu,

11. kopalnie (spółki węglowe) staną się stabilnym miejsce pracy dla wielu tysięcy ludzi,

12. załoga może stać się faktycznym właścicielem akcji,

Model organizacyjny powiązań kapitałowych (pojedyncze kopalnie)

Źródło: „Wiadomości górnicze" Nr 7-8/2001, str. 288

Model organizacyjny powiązań kapitałowych - cała

Spółka Węglowa

Struktura kapitału SW S.A. po zbyciu nowej emisji

Źródło: „Wiadomości górnicze" Nr 7-8/2001. str. 228

Wszystkie działanie i zamierzenia związane z branżą górnictwa węgla kamiennego przyczyniają się do tego, że węgiel kamienny, będzie jeszcze przez wiele lat podstawowym surowcem energetycznym zarówno w Polsce jak i na świecie, ponieważ węgiel może skutecznie konkurować z gazem nie tylko w sferze bezpośrednich kosztów wytwarzania energii elektrycznej ale także w sferze ochrony środowiska.

Zakończenie

Skuteczność i efektywność to najważniejsze cechy nowoczesnego przedsiębiorstwa. W przypadku omawianej kopalni zastosowany plan restrukturyzacji przyniósł zamierzony efekt. Pytanie tylko jakim kosztem? Wprowadzanie nowych technologii jest oczywiste i nieuniknione a co za tym idzie zmniejszanie zatrudnienia. Nie wszystkim to się podoba. Ale to jedyna szansa dla zadłużonego sektora górniczego. Czy jednak takie formy pomocy dla przedsiębiorstw są uniwersalne dla wszystkich? Stworzenie planu odbudowy dla danej kopalni jest zadaniem trudnym. Jak przekonać ludzi do nowego systemu? Jak wprowadzić nowy system bez konfliktów pomiędzy zarządem a pracownikami?

Zanim powstanie plan najlepszy trzeba odpowiedzieć na te i inne pytania mniej lub bardziej kontrowersyjne. Wiadomym jest, że niezbędne będą dalsze działania restrukturyzacyjne i prywatyzacyjne dostosowujące górnictwo węgla kamiennego do wymagań rynku i ekonomii ponieważ ma ono szansę być rentownym.

2

---