4. Pojęcie państwa

- jest nie zawsze używane jednoznacznie. Jest pojmowane dość szeroko i oznacza złożoną, zróżnicowaną wewnętrznie, wieloszczeblową strukturę administracyjną społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium, dysponującą władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

Na co dzień posługujemy się bardziej potocznym określeniem państwa mając na myśli centralne oraz lokalne instytucje i urzędy publiczne, których działalność związana jest z funkcjonowaniem danego systemu społeczno-gospodarczego.

5. Argumenty za i przeciw ekonomicznej roli państwa.

Ważniejsze argumenty ZA ekonomiczną rolą państwa:

1. Konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony intytucjonalno-prawnej.

2. Niedoskonałości rynku i konkurencji w praktyce zawiązane z monopolizacją gospodarki i innymi czynnikami - państwo może te straty ograniczać podtrzymując konkurencję, wzmacniając system obiegu informacji, usuwając bariery wejścia na rynek, przeciwdziałając praktykom monopolistycznym.

3. Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych w zakresie produkcji i konsumpcji- -państwo może nakłonić podmioty gospodarcze do pokrywania kosztów związanych z negatywnymi skutkami ubocznymi ich działalności ( zatruwanie środowiska, natężenie hałasu) może te koszty wziąć na siebie , nakazać ograniczenie tej działalności a w ostateczności wprowadzić jaj całkowity zakaz.

4. Istnienie dóbr publicznych takich jak: latarnie morskie, chodniki i oświetlenie ulic oraz usługi dostarczane przez armię, policję czy straż pożarną.

5. Istnienie dóbr szczególnie korzystnych lub niekorzystnych społecznie, których konsumpcja jest bądź niepożądana (narkotyki, alkohol, tytoń) bądź pożądana ( szczepionki, czy książki) Państwo może Tworzyć bodźce lub antybodźce do ich konsumpcji poprzez np.: wysokie ceny alkoholu i utrudnienia w dostępie do niego lub niskie ceny podręczników i dotacje do nich, a w krańcowych sytuacjach może nawet narzucić jednostkom wolę zmiany przepisów i ustaw.

6. Występowanie takich zjawisk jak: bezrobocie, duże wahania aktywności gospodarczej, niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych oraz inflacja prowadzące do destabilizacji gospodarki, niepewności i marnotrawstwa zasobów gospodarczych. Państwo może podejmować różne działania stabilizacyjne, ograniczające tego typu zjawiska oraz ich negatywne skutki ekonomiczne i społeczne.

7. Istnienie pozbawionych opieki ludzi starych, niedołężnych, upośledzonych i chorych, którzy nie są w stanie sami sobie poradzić, oznacza to konieczność niesienia im opieki przez państwo.

8. Powstawanie zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych które osłabiają motywacje ludzi o niskich dochodach oraz sprzyjają konfliktom i protestom. Może to uzasadnić podejmowanie przez państwo działań zmierzających do pewnej redystrybucji dochodów, wyrównywania warunków startu życiowego

Argumenty PRZECIW aktywnej roli państwa:

-pojawianie się stanów nierównowagi na rynku ( niedoborów lub nadwyżek) w wyniku regulacji państwowych

-zniekształcone informacje-im większy zakres państwowych regulacji, tym bardziej zniekształcone, mniej obiektywne są informacje

-zmniejszona elastyczność systemu gospodarczego wywołana biurokratyzacją i usztywnieniem procesów decyzyjnych

-wysokie koszty interwencjonizmu państwowego, przy równocześnie niewielkiej skuteczności wielu działań

-osłabienie bodźców związanych z rynkiem

-niereprezentatywność państwa- funkcjonariusze państwa mogą działać przede wszystkim w interesie własnym a nie w interesie obywateli

-ograniczenie wolności jednostki i hamowanie oddolnej inicjatywy

6. Funkcja alokacyjna.

Alokacyjna funkcja państwa polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów gospodarczych. Zasadniczym zadaniem państwa w gospodarce rynkowej jest rozszerzanie prywatnej przedsiębiorczości i rynku.

Do istotnych zadań państwa należy określenie niezbędnego zakresu własności publicznej, a w ramach tej formy własności poszukiwanie takich rozwiązań instytucjonalno-prawnych, które pozwalają na rozgraniczenie praw własności do poszczególnych zasobów między różne społeczności, instytucje, itd.

Jeśli chodzi o mechanizm rynkowy to najważniejszym zadaniem państwa jest wspieranie konkurencji

MERKANTYLIZM pyt. 10

Ekonomia, nauka społeczna zajmująca się badaniem sposobów gospodarowania społeczeństw w warunkach nieograniczoności ludzkich potrzeb i ograniczoności czynników produkcji służących wytwarzaniu dóbr i usług zaspokajających te potrzeby.

Ekonomia stara się odpowiedzieć na trzy zasadnicze pytania: co produkować i w jakich ilościach? W jaki sposób produkować - przy pomocy jakich technik i technologii? Kto i w jakim stopniu będzie korzystał z wytworzonego produktu społecznego?

Powstał pierwszy zwarty zespól poglądów ekonomicznych zwany merkantylizmem upatrujący źródeł bogactwa w kruszcu, zdobywanym przez handel, uważany za główną dziedzinę działalności gospodarczej, a w zakresie polityki gospodarczej opowiadający się za silnym protekcjonizmem ograniczającym swobodę działalności gospodarczej jednostek.

NEOLIBERALIZM

Kryzys gospodarki i nieefektywność interwencjonizmu panstwowego przyczynily sie do odrodzenia liberalizmu gospodarczego. Stalo sie to kolejno w Wielkiej Brytanii - kwiecien 1979 (Margaret Thatcher), w Stanach Zjednoczonych - listopad 1980 i Niemczech - pazdziernik 1982 (Helmut Kohl). Polityke liberalna prowadzil takze general Augusto Pinochet w Chile po 1973 roku.

Neoliberalizm opiera sie na dwóch glównych tezach ekonomii podazy:

1) istnieje prymat produkcji, która jest podstawowym celem systemu ekonomicznego, gdyz zapewnia coraz wyzszy poziom zaspokajania potrzeb

2) rynek stanowi najefektywniejszy mechanizm optymalnej alokacji zasobów

Polityka gospodarcza panstwa powinna koncentrowac sie na stymulowaniu produkcji. Ingerencja panstwa w gospodarke winna ograniczac sie do tworzenia sprzyjajacych warunków ramowych dla produkcji, czyli powinna polegac na ochronie sprawnego dzialania mechanizmu rynkowego.

Krzywa Laffera pokazuje zwiazek miedzy wielkoscia dochodów podatkowych panstwa a stopa opodatkowania. Jesli sie przekroczy pewna wysokosc stopy opodatkowania to realny wplyw do budzetu z tytulu podatków ulegnie obnizeniu.

W neoliberalizmie mozna wyróznic trzy szkoly: londynska, fryburska i chicagowska.

Przedstawicielem szkoly londynskiej jest Friedrich August von Hayek (1899-1992), laureat nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 1974 roku. Do jego najwybitniejszych dziel naleza: "Czysta teoria kapitalu", "Droga do zniewolenia", "Konstytucja wolnosci" i "Prawo, ustawodawstwo i wolnosc". Hayek wysunal teorie "bledu myslenia kartezjanskiego", który polegal na nadmiernej wierze w rozum ludzki i racjonalizm, na przekonaniu, ze mozna racjonalnie sterowac i kontrolowac procesy spoleczne. Hayek uwazal, ze funkcja panstwa jest stworzenie ram prawnych, dzieki którym panstwo umozliwia jednostkom realizacje rozmaitych dazen. Twierdzil, ze realizacja sprawiedliwosci ekonomicznej prowadzi do zniewolenia jednostki pod kazdym wzgledem.

Uniwersytet we Fryburgu stal sie osrodkiem szkoly fryburskiej. Twórca koncepcji niemieckiego neoliberalizmu byl Willy Encken. Zalozyl on czasopismo "Ordo", od nazwy którego pochodzi nazwa ordoliberalizm. Encken twierdzil, ze gospodarka jest ukladem elementów powiazanych wiezami interesów, otoczonym przez szersze uklady polityczne, religijne i spoleczne. Moga wystepowac tylko dwa krancowe przypadki ostatecznego uporzadkowania elementarnych ukladów gospodarczych: gospodarka rynkowa i gospodarka centralnie administrowana. Encken dowodzil wyzszosci gospodarki wolnorynkowej a interwencjonizm traktowal na równi z dzialalnoscia monopolów.

Najwybitniejszym przedstawicielem szkoly chicagowskiej (monetaryzm) jest Milton Friedma (ur. 1912), autor pracy "Kapitalizm i wolnosc". W 1976 roku otrzymal nagrode Nobla w dziedzinie ekonomii. Odrzuca on wszelka ingerencje panstwa w zycie gospodarcze. Twierdzi, ze zródlem wszelkich zaklócen funkcjonowania gospodarki kapitalistycznej jest interwencjonizm panstwowy oraz bledna polityka monetarna. Uwaza, ze rynek sam najlepiej reaguje na zmiane warunków. Zadaniem rzadu jest okreslenie regul gry a nie prowadzenie gry samemu. Monetaryzm sprzeciwia sie zbyt duzej podazy pieniadza na cele finansowania wydatków rzadowych, co prowadzi do inflacji i wypierania inwestycji rzadowych.

Keynesizm, system pogladów ekonomicznych, zaliczany do kierunku subiektywistycznego którego twórca byl J.M. Keynes a kontynuatorami - m.in. R.F. Kahn, R.F. Harrod, J. V. Robinson

Punktem wyjscia tych pogladów jest stwierdzenie, ze ogólny poziom produkcji, zatrudnienia i dochodów uzalezniony jest od inwestycji. Mechanizm rynkowy nie zapewnia jednak automatycznie takiego poziomu inwestycji, który gwarantowalby pelne zatrudnienie wszystkich czynników wytwórczych, a dzieki temu maksymalny produkt spoleczny. Niezbedna jest wiec ingerencja panstwa, polegajaca na pobudzaniu popytu globalnego, w tym równiez inwestycyjnego ( Interwencjonizm panstwowy, polityka aktywnego oddzialywania panstwa na przebieg procesów gospodarczych. Przeciwienstwo liberalizmu gospodarczego Zwolennicy interwencjonizmu wskazuja na trzy glówne jego cele: ograniczenie bezrobocia do poziomu uznanego za niezbedny, a nawet korzystny dla gospodarki, pobudzenie popytu globalnego, którego niedostateczny poziom uznaje sie za jedna z przyczyn wahan koniunkturalnych oraz podniesienie tempa wzrostu gospodarczego. Do glównych narzedzi pozwalajacych realizowac polityke interwencjonizmu naleza:

1) podejmowanie przez panstwo przedsiewziec inwestycyjnych pozwalajacych zwiekszyc zatrudnienie bez wzrostu podazy dóbr i uslug (np. roboty publiczne);

2) dotacje do nierentownych przedsiebiorstw lub ich nacjonalizacja

3) protekcjonizm w zakresie handlu zagranicznego;

4) polityka monetarna

5) polityka fiskalna

Zakres i wykorzystanie tych narzedzi zalezy od potrzeb gospodarki, wynikajacych przede wszystkim ze stopnia jej rozwoju oraz aktualnego stanu koniunktury. Polityka interwencjonizmu panstwowego stwarza zagrozenie inflacj wynikajace ze zwiekszonych wydatków budzetu panstwa. Zródlem jej finansowania jest najczesciej dług publiczny

Instrumentami tej interwencji sa: polityka pieniężna , polityka fiskalna , a takze bezposrednie oddzialywanie panstwa na proces inwestycji, poprzez podejmowanie inwestycji publicznych).

Krytycy keynesizmu wytkneli mu szereg niedostatków i bledów. Do glównych zaliczyc nalezy pominiecie analizy monopolu przyjecie krótkiego horyzontu czasowego analizy, pominiecie zagadnienia rzeczowej struktury inwestycji, skoncentrowanie sie tylko na popytowej stronie inwestycji, a nieuwzglednianie strony podazowej.

NEOKEYNESIZM

Neokeynesizm, nurt wspólczesnych pogladów ekonomicznych laczacy tradycyjna analize keynesistowska z elementami monetaryzmu (zwlaszcza w perspektywie dlugookresowej). Jego najwybitniejszymi przedstawicielami sa: J.E. Meade, J. Hicks (wszyscy sa laureatami Nagrody Nobla

Rozrózniajac produkcje potencjalna (przy pelnym wykorzystaniu czynników wytwórczych) i realna (z reguly nizsza) neokeynesisci sa zwolennikami aktywnej polityki stabilizacyjnej panstwa w krótkich okresach, zmierzajacej do zapewnienia równowagi przy pelnym wykorzystaniu czynników wytwórczych przeciwdzialanie cyklom gospodarczym. Pozwala to ich zdaniem skrócic okres, w którym gospodarka samoczynnie poprzez dzialanie mechanizmu rynkowego powrócilaby do równowagi, i zmniejszyc straty wynikajace z nizszej produkcji realnej.

W dlugim okresie natomiast uznaja slusznosc pogladów monetarystycznych o koniecznosci ograniczenia tempa wzrostu podazy pieniadza w celu przeciwdzialania inflacji oraz znaczenie polityki podazowej dla pobudzenia trwalego wzrostu gospodarczego.

19. Kryteria polityki redystrybucyjnej

Redystrybucyjna funkcja państwa polega przede wszystkim na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym, upośledzonym i chorym, którzy nie są w stanie radzić sobie sami.

Kryteria polityki redystrybucyjnej:

1. System fiskalny - podatki, zwolnienia od podatku,

2. Wydatki publiczne - świadczenie publiczne, np. ochrona medyczno - społeczna, darmowe szkolnictwo, pomoc rodzinom, inwalidom, stypendia, świadczenia społeczne,

3. Interwencje - poprzez mechanizm ustalania cen - są najbardziej ryzykowne i złe, ale czasami są konieczne. Ma to ujemne skutki dla efektywnej alokacji zasobów, np.

• polityka płac minimalnych (teraz w Polsce 760 zł.)

• kontrola wysokości czynszu,

• pomoc, subwencje cen artykułów rolnych - mają zapewnić rolnikom pewien dochód minimalny, ale porównywalny z pracującymi w przemyśle,

Granice polityki redystrybucyjnej - działania redystrybucyjne nie są przejrzyste i nie zawsze odpowiadają redystrybucji jakiej oczekiwałby twórca określonych przepisów prawnych, np. urodzenie dziecka 1000 zł., (ale wtedy wspieramy bogatych i biednych).

Konflikt między celami sprawiedliwości i efektywności - zasiłki dla bezrobotnych „utrwalają” bezrobocie, a wspieranie „obiboków” jest nieefektywne.

4. Finansowanie sektora publicznego - poprzez sprzedaż pewnych świadczeń ze strony państwa i system kredytów.

20. Sposoby oddziaływania na podaż przez państwo (w dłuższym okresie czasu):

1. Polityka kształcenia podstawowego, zawodowego, uniwersyteckiego, uzupełniającego, staże zagraniczne (wyższe kwalifikacje, lepsi pracownicy)

• podwyższanie kwalifikacji zawodowych,

• dopasowanie profili kwalifik. między podażą i popytem.

1. Promowanie (wspieranie) inwestycji w celu wzrostu zdolności produkcyjnych lub stosowanie postępu technicznego.

Państwo może zachęcać do inwestycji:

• instrumenty fiskalne,

• subwencje,

• sprzedaż terenów po cenach inwestycyjnych,

• wakacje podatkowe,

• ułatwienia w dziedzinie amortyzacji,

• gwarancje na wszelkiego typu ryzyka.

To nie jest słuszne według OECD, bo np. były preferowane firmy zagraniczne.

Do tego dochodzi wiele działań pośrednich mających wpływ na środowisko gosp. lub klimat inwestycyjny np. polityka monetarna, (bo od niej zależy stabilizacja cen), kurs walutowy przewidywalny, fiskalny system powinien być taki, aby zminimalizować jego negatywny wpływ na chęć do pracy, na oszczędzanie i inwestowanie, polityka w dziedzinie transportu, telekomunikacji, energii. Powinny one działać na korzyść zaspokojenie potrzeb gospodarki na warunkach cen tak niskich na ile to możliwe.

Polityka w dziedzinie tworzenia prawa taka, aby nie tworzyć warunków zbyt restrykcyjnych, które mogłyby zdusić dynamizm gospodarki. Czyli to jest polityka zorientowana na podaż w dłuższym okresie czasu. Wydaje się, że poszukiwanie pełnego zatrudnienia i stabilizacja fluktuacji koniunkturalnej powinny się realizować w działaniach interwencyjnych po stronie popytu, dlatego, że efekty stabilizacyjne otrzymuje się w czasie znacznie krótszym.

Podczas gdy polityka propodażowa wpływa na tendencje wzrostu w dłuższym okresie, polityka popytowa działa znakomicie lepiej w krótkim okresie.

21. Budżet państwa

Budżet państwa jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Jest on sporządzany na okres jednego roku oraz zatwierdzany przez władzę ustawodawczą. Po zatwierdzeniu staje się aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym gromadzenie dochodów budżetowych oraz dokonywanie wydatków.

Jako najważniejsze funkcje budżetu traktuje się zazwyczaj:

1. Funkcja fiskalna - polega na gromadzeniu dochodów budżetowych (pochodzących głównie z podatków) umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań.

2. Funkcja redystrybucyjna - umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego, takich jak np.: zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych regionów oraz niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych i tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego dla grup najuboższych. Realizację funkcji redystrybucyjnej umożliwia system podatkowy (progresywne opodatkowanie dochodów ludności, ulgi i zwolnienia podatkowe, zróżnicowanie stawek podatków pośrednich nakładanych na dobra konsumpcyjne itp.) oraz wydatki budżetowe, dokonywane głównie w formie tzw. transferów, czyli świadczeń społecznych zwiększających dochody ludności bez potrzeby świadczenia w zamian jakichkolwiek usług (renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki chorobowe itp.)

3. Funkcja stymulacyjna - polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne. Za pomocą odpowiednio skonstruowanych systemów podatkowych oraz wydatków budżetowych można np. wpływać na poziom dochodu narodowego i zmiany strukturalne w gospodarce, kształtować poziom akumulacji i tempo wzrostu gospodarczego, regulować poziom i kierunki konsumpcji. W sferze życia społecznego polityka fiskalna może np. pobudzać lub hamować przyrost naturalny, ograniczać lub łagodzić społeczne skutki bezrobocia, zwiększać poziom aktywności zawodowej, osłabiać lub wzmacniać bodźce do pracy.

Zasady polityki budżetowej:

1. Zasada rocznego budżetowania - plan dochodów i wydatków budżetowych obejmuje okres jednego roku (przy czym rok budżetowy nie musi pokrywać się z rokiem kalendarzowym),

2. Zasada zupełności - budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa,

3. Zasada jedności - budżet państwa powinien tworzyć jedną całość, tzn. wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być ujęte w jednym zestawieniu,

4. Zasada jawności - budżet państwa powinien być podany do publicznej wiadomości (dotyczy to zarówno tworzenie i uchwalania budżetu, jak i jego wykonania oraz kontroli),

5. Zasada równowagi budżetowej - polega na dążeniu do tego, żeby bieżące dochody z podatków i z innych źródeł napływające do budżetu centralnego były wystarczające do pokrycia płatności, za produkty i usługi finansowanych przez rząd, płatności transferowych i innych wydatków budżetowych.

Źródłami dochodów budżetowych państwa są:

• podatki,

• cła,

• dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw,

• opłaty skarbowe, sądowe, notarialne i inne.

22. Aktywna i pasywna polityka fiskalna.

Polityka fiskalna opiera się na wykorzystaniu podatków i wydatków budżetowych do stabilizacji gospodarki i realizacji innych celów ekonomicznych i społecznych. Instrumenty te mogą być wykorzystywane w różny sposób.

Pasywna polityka fiskalna - wykorzystanie właściwej niektórym instrumentom wrażliwości na zmiany poziomu dochodu narodowego, zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznych. Instrumenty te samoczynnie, bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych, reagują na zmiany koniunktury. Z tego względu określa się je jako automatyczne stabilizatory koniunktury (patrz pyt. 23).

Aktywna polityka fiskalna - podejmowanie takich decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze.

Aktywna polityka fiskalna polega na świadomym interwencjonizmie, wymagającym każdorazowo podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów, takich jak: zwiększenie lub ograniczenie wydatków budżetowych na określone cele (np. roboty publiczne), zmiana stawek i zasad opodatkowania, zmiana zasad subwencjonowania przedsiębiorstw oraz określanie sposobu, zakresu i terminu wykorzystania tych instrumentów.

Słabością aktywnej polityki fiskalnej jest to, iż decyzje dotyczące korygowania działania instrumentów fiskalnych wymagają zmian legislacyjnych w trakcie realizacji programów budżetowych. Prowadzi to do opóźnienia w działaniu tych instrumentów.

Wyodrębnia się 4 rodzaje opóźnień:

1. diagnostyczne - związane z potrzebą dokonania oceny zmian zachodzących w gospodarce, zebrania niezbędnych informacji statystycznych i ich przetworzenia

2. decyzyjne - wynikające z czasu potrzebnego do dokonania wyboru narzędzi , które powinny być zastosowane i przeprowadzenia zmian legislacyjnych

3. wdrożeniowe - ze względu na czas niezbędny do praktycznego zastosowania przyjętego pakietu środków polityki gospodarczej

4. związane z reakcją podmiotów gospodarczych na wprowadzone narzędzia interwencyjne

Duże opóźnienia w stosowaniu narzędzi fiskalnych mogą nie tylko wpływać na osłabienie skuteczności polityki interwencyjnej, ale także podważać sens jej wykorzystania ze względu na zmieniającą się sytuację gospodarczą (w trakcie opóźnienia sytuacja gosp. może się zmienić).

23. Automatyczne stabilizatory koniunktury.

Automatyczne stabilizatory koniunktury to instrumenty fiskalne charakteryzujące się dużą wrażliwością na zmiany sytuacji gospodarczej, mające „wbudowaną giętkość” stabilizacyjną.

Ich automatyzm polega na tym, że:

a). po ich zatwierdzeniu zaczynają działać bez konieczności wprowadzania częstych korekt na skutek zmian sytuacji gospodarczej

b). siła i zakres ich działania zależy niemal wyłącznie od skali zmian poziomu aktywności gospodarczej.

Najważniejsze automatyczne stabilizatory koniunktury to:

• podatki od dochodów ludności

• podatki od przedsiębiorstw

• podatki pośrednie (nakładane na artykuły konsumpcyjne)

• zasiłki dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych

• programy pomocy dla rolnictwa (subwencje, polityka gwarantowanych cen produktów rolnych).

Od automatycznych stabilizatorów koniunktury oczekuje się, aby w okresie recesji hamowały spadek globalnego popytu, a w okresie ekspansji hamowały jego wzrost.

Automatyczne stabilizatory koniunktury, przez oddziaływanie na globalny popyt, mogą zmniejszyć wahania gospodarki w stosunkowo krótkim okresie. Nie stwarzają jednak warunków do zmiany istniejącej sytuacji gospodarczej. Ich zadaniem jest dążenie do utrzymania dotychczasowego poziomu aktywności gospodarczej przez obronę wyjściowych rozmiarów popytu globalnego, niezależnie od tego, na jakim poziomie ten popyt się ustabilizował (i przy jakim poziomie zatrudnienia). Automatyczne stabilizatory koniunktury nie są więc w stanie zapewnić zrównoważonego wzrostu, który wymaga jednakowego tempa wzrostu mocy wytwórczych, zatrudnienia i efektywnego popytu.

24. Bank centralny - instrumenty kontroli pieniądza.

Bank centralny (zwany też bankiem emisyjnym lub bankiem banków) ma pozycję nadrzędną nad pozostałymi bankami, oddziałuje na ich działalność oraz jest odpowiedzialny za prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa.

Funkcje banku centralnego:

1) posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego

2. pełni funkcję banku banków, tzn. zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy,

reguluje rezerwy tych banków i udziela im pożyczek

3. pełni funkcję banku państwa, tzn. prowadzi rozliczenia z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa, utrzymuje rezerwę państwową

4. stabilizuje rynki finansowe, tzn. występuje jako „kredytodawca ostatniej instancji” - wspomaga pożyczkami banki i inne instytucje finansowe w sytuacji, gdy panika finansowa mogłaby zagrozić stabilności całego systemu finansowego kraju

5. współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce.

Do najważniejszych narzędzi wykorzystywanych przez bank centralny do kontrolowania podaży pieniądza należą:

• zmiany stopy rezerw obowiązkowych

• zmiany stopy redyskontowej

• operacje otwartego rynku

Zmiany stopy rezerw obowiązkowych.

Określenie przez bank centralny stopy rezerw obowiązkowych polega na ustaleniu minimalnego stosunku rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku.

Polityka rezerw obowiązkowych jest traktowana jako ważny instrument regulowania potencjału kredytowego banków komercyjnych.

Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych wywołuje następujące efekty w sektorze bankowym:

1. ogranicza możliwości ekspansji kredytowej banków

2. obniża potencjalne zyski banków komercyjnych (ze względu na obniżenie rozmiarów kredytu)

3. mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności od dłużników

4. zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych

Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych oznacza obniżenie mnożnika pieniężnego i zmniejszenie podaży pieniądza. Zmniejszenie dopływu pieniądza do przedsiębiorstw i gospodarstw domowych powoduje ograniczenie wydatków inwestycyjnych i konsumpcyjnych oraz prowadzi do spadku aktywności gospodarczych.

Obniżenie stopy rezerw obowiązkowych stwarza możliwość przeznaczenia większych kwot na kredyty przez banki komercyjne. Mnożnik pieniądza rośnie. Podaż pieniądza w obiegu wzrasta. Dzięki uzyskanym kredytom rosną dochody oraz popyt przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, co prowadzi do wzrostu aktywności gospodarczej.

Zmiany stopy redyskontowej.

Stopa redyskontowa jest stopą procentową pobieraną przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw weksli lub innych papierów wartościowych.

Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym.

Wzrost stopy redyskontowej zmniejsza wartość redyskontowanych weksli i podnosi koszt kredytu. Prowadzi to do spadku rezerw banków komercyjnych i ogranicza ich działalność kredytową.

Gdy stopa redyskontowa jest obniżana, występuje zjawisko odwrotne. Spadek kosztu kredytu skłania banki komercyjne do sprzedawania większej ilości weksli bankowi centralnemu. Wzrastają rezerwy banków komercyjnych, co umożliwia rozszerzenie działalności kredytowej. Rośnie podaż pieniądza w gospodarce: kredyty docierają do gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, co prowadzi do wzrostu popytu i „nakręcania” koniunktury gospodarczej.

Operacje otwartego rynku.

Operacje otwartego rynku polegają na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych, przeważnie państwowych. Skarb państwa emituje papiery wartościowe o różnym terminie wykupu, zaciągając w ten sposób kredyt u społeczeństwa. Transakcjami kupna i sprzedaży papierów wartościowych zajmuje się bank centralny.

Operacje otwartego rynku są najczęściej stosowanym, elastycznym i skutecznym instrumentem polityki pieniężnej. Bank centralny podejmuje decyzje o zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych w sytuacji, gdy uważa, że jego interwencja na rynku finansowym jest niezbędna, np. skupuje weksle skarbowe w celu zwiększenia podaży pieniądza na rynku i pobudzenia aktywności gospodarczej.

28. Cykl koniunkturalny (teorie wahań cyklicznych).

W gospodarce narodowej agregatowe wielkości, jak np.: dochód narodowy, produkcja, konsumpcja, zatrudnienie i inwestycje nie rosną równomiernie; ich tempo wzrostu charakteryzuje się okresowymi wahaniami. Te okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej nazywamy cyklem koniunkturalnym.

Wyróżniamy zwykle cztery fazy cyklu: kryzys, depresje, ożywienie i rozkwit. Między poszczególnymi fazami zachodzi związek przyczynowo-skutkowy, co oznacza, że mechanizmy i procesy zachodzące w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy i procesy w następnej fazie. Cykle różnią się między sobą długością poszczególnych faz oraz amplitudą wahań. Nie ma dwóch identycznych cykli.

Faza kryzysu - charakteryzuje się nadprodukcją, czyli przewagą podaży nad defektywnym popytem. Powoduje to spadek wielkości gospodarczych (różne tempo spadku poszczególnych wielkości).

Faza depresji (zastoju) - odznacza się względną stabilizacją gospodarki na obniżonym poziomie. W pewnym momencie tej fazy gospodarka osiąga najniższy poziom - dolny punkt zwrotny.

Faza ożywienia - cechuje ją wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej. Gdy wielkości te osiągną, w porównaniu z poprzednim cyklem, stosunkowo wysoki poziom, zaczyna się faza rozkwitu, charakteryzująca się dalszym wzrostem wskaźników, ale już w zwolnionym tempie.

We współczesnej literaturze zamiast poprzednich czterech faz ( odnoszonych głównie do kapitalizmu wolnokonkurencyjnego) wyodrębnia się dwie fazy: fazę spadkową (recesji) oraz fazę wzrostową (ekspansji).

Teoria wahań cyklicznych powinna wskazać ten składnik globalnego popytu, który jest nośnikiem cykliczności i określić przyczyny jego fluktuacji. Większość teorii wskazuje na wahania popytu inwestycyjnego jako przyczynę generującą cykliczny charakter wzrostu gospodarczego.

Możemy rozróżnić dwa nurty refleksji teoretycznej: teorie neoklasyczne i keynesistowskie.

Neoklasyczne spojrzenie na gospodarkę zakłada, że posiada ona właściwość stabilności. Czynniki, które powodują zakłócenie równowagi maja charakter egzogeniczny (zewnętrzny), natomiast czynniki, które powodują powrót gospodarki do poziomu stabilności mają charakter endogeniczny (wewnętrzny). Cykl koniunkturalny jest zjawiskiem naturalnym, ponieważ wszystkie procesy gospodarcze przebiegają w pozaekonomicznym otoczeniu. Jako koncepcje interpretujące cykl koniunkturalny jako wynik zjawisk zewnętrznych możemy wyróżnić: teorię Plam na Słońcu (była jedna z pierwszych teorii cyklu koniunkturalnego), teorię innowacji (przyczyny występowania cykli widzi w falowym pojawianiu się innowacji organizacyjno - technicznych) oraz teorię cyklu politycznego (tłumaczy cykliczny rozwój zmianami priorytetów ekonomicznych władzy o okresach poprzedzających wybory w celu pozyskania wyborców i zapewnienia sobie reelekcji).

Natomiast keynesiści uważali, że fluktuacja produkcji i zatrudnienia nie są wywołane jedynie przez poza gospodarcze impulsy. Wprost przeciwnie, wahań tych wielkości w gospodarce rynkowej należy szukać w „regułach gry” tego systemu. Tak, więc, jeżeli gospodarka byłaby całkowicie odizolowana od wpływu czynników poza gospodarczych to i tak pojawiłby się cykl koniunkturalny.

W przeciwieństwie do neoklasyków Keynes stwierdził, że dostosowanie zagregatowanego popytu do zagregatowanej podaży odbywa się poprzez zmiany poziomu produkcji i zatrudnienia. Nadwyżka podaży oszczędności nad efektywnym popytem inwestycyjnym powoduje mnożnikowy proces spadku produkcji, który trwa tak długo aż zmniejszony poziom dochodu kreuje podaż oszczędności równą popytowi inwestycyjnemu i odwrotnie nadwyżka popytu inwestycyjnego nad podażą oszczędności przy założeniu niepełnego wykorzystania aparatu produkcyjnego i siły roboczej prowadzi do mnożnikowego wzrostu produkcji.

Keynes stworzył, więc podstawy do wyjaśnienia dwóch istotnych elementów procesu koniunkturalnego: procesu kumulatywnego wzrostu oraz kumulatywnego spadku produkcji i zatrudnienia.

29. Pojęcie i typy bezrobocia.

Bezrobocie to liczba bezrobotnych - osób w wieku produkcyjnym (18 - 59 lat kobiety; 18 - 64 lat mężczyźni), które (są stosowane dwie definicje bezrobocia):

1. są zdolne i gotowe do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce,

2. pozostają bez pracy, mimo podjęcia poszukiwań pracy.

Typy bezrobocia:

Możemy spotkać różne klasyfikacje bezrobocia. Jednak według najpowszechniej stosowanej klasyfikacji bezrobocie dzielimy na:

• bezrobocie związane z niedopasowaniami strukturalnymi

• bezrobocie frykcyjne

• bezrobocie strukturalne

• bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem na siłę roboczą

Bezrobocie związane z niedopasowaniami strukturalnymi może występować zarówno w stanie równowagi jak i nierównowagi na rynku pracy. Obejmuje bezrobocie frykcyjne, które stanowi nieredukowalne minimum bezrobocia w gospodarce dynamicznej. Powstaje ono w wyniku różnic, niedopasowań (frykcji) między wolnymi miejscami pracy a wolną siłą roboczą, gdyż ciągle zachodzą procesy dotyczące tworzenia i likwidacji miejsc pracy, napływu i odpływu siły roboczej z rynku pracy. W wyniku tych procesów zawsze jest pewna liczba wolnych miejsc pracy i pewna liczba bezrobotnych; oraz bezrobocie strukturalne powstające w rezultacie niedopasowań struktury podaży siły roboczej i popytu na siłę roboczą, przede wszystkim w aspekcie kwalifikacyjnym, zawodowym i regionalnym. Posiada ono charakter dość trwałego a jego likwidacja wymaga zazwyczaj dłuższego okresu czasu. Wynika to z konieczności zmiany zawodu, kwalifikacji czy miejsca pracy.

Bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem jest określane mianem bezrobocia wywołanego przez osłabienie ogólnej aktywności gospodarczej. Istnieją rozbieżności między poglądami ekonomistów na temat przyczyn jego powstawania. Keynesiści uważają, że przyczyną jest niedostateczny popyt na dobra, neoklasycy upatruję je w zbyt wysokich płacach.

30. Przyczyny bezrobocia.

Możemy wyróżnić dwa ujęcia przyczyn bezrobocia: neoklasyczne i keynesistowskie.

W ujęciu neoklasycznym w warunkach wolnorynkowej gospodarki występuje tendencja do ustalania się na rynku pracy stanu równowagi. Głównym tego mechanizmem jest mechanizm zmian płac realnych.

Przedstawiono go na powyższym rysunku, gdzie P_pp - krzywa agregatowego popytu na pracę oraz P_dp - krzywa agregatowej podaży pracy.

Gdyby na rynku pracy powstała nadwyżka podaży pracy, np.: S_r1 - S_r2 przy stawce płac realnych P_łr1 to konkurencja między bezrobotnymi doprowadziłaby do obniżki płac realnych w rezultacie, czego podaż pracy zmniejszyłaby się poniżej S_r1 a popyt wzrósłby powyżej S_r2 i nierównowaga zostałaby zlikwidowana. Stawka płac realnych ukształtowałaby się na poziomie P_łr0, a popyt na pracę i podaż pracy zrównałaby się na poziomie S_r0.

W teorii neoklasycznej zjawisko bezrobocia tłumaczy się ograniczeniami w swobodnym działaniu mechanizmu rynkowego na rynku pracy. Jest to głównie związane z tendencjami do usztywniania płac. Gdyby, więc płace realne ustaliły się na poziomie wyższym od płac równowagi, np.: P_łr1 oraz nie występowałaby ich redukcja to powstałoby bezrobocie o rozmiarach AB, które jest związane z nadwyżką globalnej podaży pracy nad popytem na pracę (S_r1 - S_r2). Jest ono nazywane przez neoklasyków jako bezrobocie dobrowolne, gdyż jest wynikiem świadomego braku akceptacji ze strony pracowników, wymogów mechanizmów rynkowych.

W ujęciu keynesistowskim występuje tendencja do ustalania się nadwyżki podaży siły roboczej nad popytem, oznaczająca istnienie bezrobocia. Upatrują oni przyczyn tej tendencji w niewystarczającym popycie na towary.

Sytuacja taka występuje, gdy suma zamierzonych inwestycji w gospodarce jest mniejsza od sumy oszczędności odpowiadających dochodowi przy pełnym zatrudnieniu. Gdy popyt na towary ustali się na poziomie nie wystarczającym do zakupienia wytworzonych produktów to producenci zmuszeni są do obniżenia produkcji (a tym samym zatrudnienia) do poziomu, który wyznacza efektywny popyt. W wyniku tego pojawia się bezrobocie, które ma charakter przymusowy i dość trwały.

Teoria keynesistowska zakłada istnienie niezmiennego poziomu cen. Implikacją tego założenia jest to, iż zmiany płac realnych odzwierciedlają zmiany płac nominalnych.

Zgodnie z ujęciem keynesistów, podaż pracy jest doskonale elastyczna względem istniejącego poziomu płac nominalnych aż do osiągnięcia pełnego zatrudnienia. Ilustracją agregatowej podaży pracy jest krzywa P_łr0 A P_dp. Oznacza ona, że przy stawce płac realnych P_łr0 (co przy założeniu niezmiennego poziomu cen jest równoznaczne z daną stawką płac nominalnych) liczba osób gotowych do podjęcia pracy wynosi S_r0. Według keynesistów rzadko się zdarza przecięcie krzywych w punkcie A, oznaczającym stan pełnego zatrudnienia. W sytuacji niedostatecznego popytu na towary krzywa popytu przesunięta jest w lewo od punktu A i przecina krzywą podaży w punkcie B, czyli przy produkcji niższej od produkcji przy pełnym zatrudnieniu. Powstaje wówczas bezrobocie S_r0 - S_r1, ma ono charakter przymusowy, bowiem nawet zaakceptowanie niższych płac realnych nie zlikwidowałoby bezrobocia. Prowadziłoby to tylko do spadku dochodów, popytu i produkcji, co znalazłoby odbicie w przesunięciu krzywej popytu w lewo. Keynesiści wysuwają postulat konieczności ingerencji państwa w procesy gospodarcze w celu stymulacji efektywnego popytu na towary przez instrumenty fiskalne i pieniężne, co doprowadziłoby do przesunięcia krzywej popytu w prawo.

31. Główne teorie inflacji

Monetarna:

Najbardziej rygorystyczna wersja zakładała, że ceny zmieniają się wprost proporcjonalnie do zmian ilości cyrkulującego pieniądza. Założenia:

1. Monetaryści uważają, że szybkość obiegu pieniądza i związaną z nią wielkość popytu na pieniądz za funkcję niewielu zmiennych. Badania statystyczne prowadzone przez M. Friedmana wykazały, że w dłuższym okresie popyt na pieniądz, a więc i szybkość obiegu pieniądza, zmienia się bardzo powoli.

2. Podaż pieniądza w obiegu jest wielkością w stosunku do gospodarki egzogeniczną, czyli znajduje się pod kontrolą państwa. Ilość pieniądza w obiegu zależy nie tylko od banku centralnego, ale i banków komercyjnych i całego społeczeństwa. Zależy więc nie tylko od działalności emisyjnej władz pieniężnych ale także od tego czy banki komercyjne skłonne ą w pełni wykorzystać swoje rezerwy do udzielania kredytów, a przede wszystkim od tego, czy ludzie zechcą te pożyczki brać. Monetaryści twierdzą, że państwo jest w stanie, choć nie w pełni precyzyjnie, zwłaszcza w krótkim okresie, kontrolować obieg pieniężny i wywierać przez ten kanał istotny wpływ na przebieg procesów gospodarczych.

3. Kapitalistyczna gospodarka wolnorynkowa posiada wystarczającą wewnętrzną dynamikę, która sprawia, że w dłuższym okresie zbliża się ona do stanu pełnego zatrudnienia i pełnego wykorzystania mocy wytwórczych. Jeśli nawet w krótkim okresie mają miejsce wahania cykliczne , to na dłuższą metę tempo wzrostu gospodarczego wyznaczone jest przez tendencje w zakresie wzrostu wydajności pracy.

Popytowa:

Jej podstawowa teza brzmi: inflacja ma miejsce wtedy, gdy łączny popyt w gospodarce przewyższa możliwość jego zaspokojenia (możliwości wytwórcze).

Zasadniczym elementem popytowej teorii inflacji jest koncepcja luki inflacyjnej - sformułowana przez Keynesa w czasie wojny, kiedy to gospodarka angielska osiągnęła stan pełnego zatrudnienia. Wskazał on, że w tych warunkach zwiększenie dochodów ludności (a więc i wydatków, jeśli założymy niezmienność stopy oszczędzania) lub/ i wydatków rządowych prowadzi do zachwiania równowagi między globalnym popytem i podażą, do powstania nadwyżki popytu powodującego wzrost ogólnego poziomu cen. Owa nadwyżka, to właśnie luka inflacyjna. Istnienie luki w warunkach kształtowania się cen wywołuje inflację.

Kiedy w normalnych (dla gospodarki rynkowej) warunkach nadwyżka przekształca się w efektywny popyt, następuje wzrost cen prowadzący jak mogłoby się wydawać- do równowagi na rynku. Tak jednak nie musi się wcale zdarzyć. Wzrost ten powoduje wzrost dochodów sprzedawców produktów i usług, który jeśli nie zostanie zredukowany za pomocą wzrostu produkcji albo nie zostanie wchłonięty przez dodatkowe oszczędności-dalej zagraża cenom. Ponadto wzrost cen dóbr konsumpcyjnych oznacza spadek płac realnych robotników, którzy wystąpią z żądaniem podwyżki płac. Jeśli ich żądania zostaną zaspokojone i nastąpi proporcjonalny do wzrostu ogólnego poziomu cen wzrost płac, wracamy do punktu wyjścia. Gospodarka nie musi więc dojść do równowagi na rynku , a luka inflacyjna może się stać początkiem długotrwałego procesu wzrostu cen. Pojawi się tzw. spirala inflacyjna.

Kosztowo-strukturalna:

Do najprostszej wersji kosztowej teorii inflacji należą koncepcji inflacji płacowej (wage-push) oraz „cen administrowanych”.

Koncepcja inflacji płacowej. Związki zawodowe funkcjonują jako grupa nacisku , która realizuje politykę płacową niezależną od sytuacji na rynku pracy. Oznacza to w szczególności, że płace są obecnie nawet w warunkach bezrobocia „sztywne w dół”, a wzrost popytu (w tym na siłę roboczą” potęguje jeszcze żądania robotników. Wyrażane są niekiedy opinie, iż są one w stanie wywierać nieustanną presję na poziom płac. Pozycje związków zawodowych wzmacnia istnienie systemu zasiłków dla bezrobotnych, zmniejszających obawę przed bezrobociem i finansujących pośrednio strajki.

Teoria „cen administrowanych” upatruje przyczyn inflacji w polityce cenowej wielkich korporacji, które realizując politykę planowanej długofalowej stopy zysku, podnoszą ceny:

• w celu sfinansowania ekspansji inwestycyjnej,

• w okresie osłabienia koniunktury, a więc spadku sprzedaży, aby osiągnąć założony poziom stopy zysku,

• kiedy tylko rosną jakiekolwiek ważne elementy kosztów produkcji.

J. K. Galbraith połączył obie te koncepcje. Podzieli on gospodarkę na dwa sektory: „planujący”- zdominowany przez wielkie korporacje i silne związki zawodowe, oraz „rynkowy”, w którym przeważają przedsiębiorstwa drobne, działając w warunkach wolnokonkurencyjnych.

32. Elementy polityki handlowej

Władze na handel zagraniczny nakładają różne bariery i ograniczenia. Czynią tak ze względów pozaekonomicznych i ekonomicznych.

Względy natury pozaekonomicznej wiążą się z kształtem polityki zagranicznej państwa i jego udziałem w stosunkach międzynarodowych w sferze polityki.

Względy ekonomiczne.

Klasycznym instrumentem polityki państwa w dziedzinie handlu zagranicznego jest cło. Jest to opłata, którą importer lub eksporter musi uiścić na rzecz budżetu państwa przy dokonywaniu transakcji zagranicznej. Cło przyjmuje zazwyczaj procentowej opłaty od ceny jednostki importowanego towaru. Mechanizm oddziaływania cła:

Załóżmy, że cena światowa c_s jest niższa od punktu równowagi podaży i popytu. Po wprowadzeniu cła podaż krajowa danego towaru wynosiła Q₁ , popyt krajowy zaś Q₂ . Przy cenie światowej równej c_s resztę popytu zaspokajał import Q₂ - Q₁.

Wprowadzenie przez władze cła na import danego towaru (wyrażonego %) w wysokości h powoduje podwyższenie ceny na rynku krajowym c_kr do poziomu c_s(1+h).

Przy typowej elastyczności cenowej popytu, popyt na ów towar spadnie z Q₂ do Q_4. Jednocześnie podaż krajowa wzrośnie z Q₁ do Q₃ . Tym samym wielkość importu spadnie z Q₂-Q₁ do Q₄-Q₃. Tu ważna konkluzja: wskutek nałożenia cła popyt krajowy i import maleją, a podaż krajowa rośnie.

Motywy nakładania przez władze cła:

1. dążenia władz do zwiększenia dochodów narodowych,

2. popieranie działalności produkcyjnej w wybranych dziedzinach,

3. osłanianie zatrudnienia w niekonkurencyjnych wobec zagranicy gałęziach,

4. ochrona wybranych grup społecznych.

Głównym kontrargumentem nad słusznością powyższych stwierdzeń jest to, że cło stanowi stratę dla konsumentów, nieefektywną alokację zasobów i straty społeczne. Mimo to cło jest najbardziej rozpowszechnionym instrumentem protekcjonizmu (polityko ochrony rynku i produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną).

Inne narzędzia w dziedzinie handlu zagranicznego to m. in. Ograniczenia ilościowe i subsydia.

Ograniczenia ilościowe (tzw. kwoty) - władze państwowe wydając pozwolenie na określoną ilość importu danego towaru poszczególnym importerom, mogą ograniczać wielkości jego całkowitego importu.

Subsydia Budżet państwa wyrównuje różnicę między kosztami produkcji nieefektywnych (w porównaniu z zagraniczna konkurencją) producentów krajowych a ceną uzyskiwaną przez nich za swój towar za granicą.

28. Główne teorie inflacji (monetarna, strukturalna, popytowa i kosztowa)

Inflacja definiowana jest zazwyczaj właśnie jako wzrost ogólnego poziomu cen. Chodzi tu o wzrost ogólnego poziomu cen, a nie o wzrost ceny pojedynczego towaru lub niewielu towarów, których wpływ na dynamikę ogólnego poziomu cen może być skompensowany obniżką cen innych towarów. Innymi słowy, inflacja nie występuje, kiedy pewne produkty i usługi drożeją, inne zaś tanieją. Mamy wtedy do czynienia ze zmianą struktury cen; zjawiskiem normalnym przy prawidłowym funkcjonowaniu gospodarki rynkowej.

a). Monetarna (neoilościowa) teoria inflacji.

Teoria ta uzależniała wartość pieniądza, podobnie jak i ogólny poziom cen, od ilości pieniądza
w obiegu. W swej najbardziej

" rygorystycznej („naiwnej") wersji zakładała ona, że ceny zmieniają się wprost proporcjonalnie do zmian ilości cyrkulującego pieniądza. (Milton Friedman).

Równania wymiany:

M*V_m=P*Y,

gdzie: M-ilość pieniądza w obiegu, V_m - szybkość obiegu pieniądza, P - przeciętny poziom cen, Y - poziom dochodu narodowego w ujęciu rzeczowym (suma wytworzonych produktów i usług).

Równanie to, jeśli nie poczynimy dodatkowych założeń co do kształtowania się poszczególnych wielkości, jest zwykłą tautologią, tzn. że jest zawsze spełnione. Obie strony równania przedstawiają bowiem w odmienny sposób ten sam agregat - wyrażoną wartościowo
(w pieniądzu) sumę produktów i usług sprzedanych w danym okresie.

Monetaryści na kanwie równania wymiany formułują wypowie­dzi o istotnym znaczeniu:

Po pierwsze, uważają oni szybkość obiegu pieniądza i owiązaną z nią wielkość popytu na pieniądza za funkcję niewielu zmiennych - w tym przede wszystkim wielkości dochodu jednostki (im większy dochód, tym większy popyt na pieniądz), wysokości stóp procentowych od wkładów bankowych i papierów wartościowych (im one wyższe, tym mniejszy popyt na pieniądz) oraz oczekiwanego tempa inflacji (im ono wyższe, tym mniejsza skłonność do utrzymywania zasobów w formie pieniężnej). Badania statystyczne prowadzone przez M. Friedmana i jego współ­pracowników wykazały, że w dłuższym okresie popyt na pieniądz, a więc i szybkość obiegu pieniądza, zmienia się bardzo powoli, jest stabilne, a więc da się łatwo przewidzieć.

Po drugie, monetaryści przyjmują, że podaż pieniądza w obiegu jest wielkością w stosunku do gospodarki egzogeniczną (zewnętrzną), czyli znajduje się pod kontrolą państwa. Sprawa ta jest dla całej koncepcji kluczowa, choć wcale nie oczywista. Jak wiemy, ilość pieniądza w obiegu zależy nie tylko od banku centralnego, ale także od zachowania się banków komercyjnych i całego społeczeństwa. Zależy więc nie tylko od działalności emisyjnej władz pieniężnych, ale także od tego, czy banki komercyjne skłonne są w pełni wykorzystywać swoje rezerwy do udzielania kredytów, a przede wszystkim od tego, czy ludzie chcą te pożyczki brać. Tak więc masa pieniądza w obiegu nie jest wielkością niezależną od stanu koniunktury. Monetaryści twierdzą jednak, że państwo jest w stanie, choć nie, w pełni precyzyjnie, zwłaszcza w krótkim okresie, kontrolować obieg pieniężny i wywierać przez ten kanał istotny wpływ na przebieg procesów gospodarczych.

Jeżeli podsumujemy dotychczasowe uwagi, to równanie wymiany przybiera postać: M* V_m= P * Y, tzn. że przy względnie stabilnej wielkości V_m (którą to stabilność symbolizuje kreska nad V_m) polityka pieniężna państwa decyduje o kształtowaniu się iloczynu P*Y, czyli wielkości dochodu narodowego wyrażonego w pieniądzu.

Po trzecie, monetaryści stwierdzają, że kapitalistyczna gospodarka wolnoryn­kowa posiada wystarczającą wewnętrzną dynamikę, która sprawia, że w dłuższym okresie zbliża się ona do stanu pełnego zatrudnienia i pełnego wykorzystania mocy wytwórczych. Jeśli nawet w krótkim okresie mają miejsce wahania cykliczne, to na dłuższą metę tempo wzrostu gospodarczego wyznaczone jest przez tendencje w zakresie wzrostu wydajności pracy. Inaczej mówiąc, gospodarka rozwija się według pewnej normalnej stopy. Jeśli tak jest, to znaczy że Y jest wielkością stabilną, rosnącą np. w tempie 3% rocznie. Z kolei wzrost przeciętnego poziomu cen (P) ma miejsce wtedy, gdy ilość pieniądza w obiegu (M) rośnie szybciej niż produkcja (Y), czyli że przyczyną inflacji jest zbyt duża ilość pieniądza w obiegu. Ściślej mówiąc, ponieważ M znajduje się pod kontrolą banku centralnego, przyczyną inflacji jest błędna polityka pieniężna państwa.

Monetaryzm tłumaczy on na ogól prawidłowo zjawiska długookresowe, tj. że inflacja nie może mieć miejsca bez nadmiernej emisji pieniądza oraz że nadmierna emisja pieniądza wcześniej czy później musi znaleźć ujście w postaci wzrostu cen, natomiast zdecydowanie mniej ma do powiedzenia na temat zjawiska cyklicznego wzrostu i procesów inflacyjnych w krótkim okresie. Zmniejsza to zasadniczo przydatność monetaryzmu dla potrzeb krótkookresowej polityki stabilizacji koniunktury gospodarczej, której zresztą mnnetaryści są zdecydowanie przeciwni. Kwestie te podejmuje natomiast popytowa.

b). Popytowa teoria inflacji

Popytowa teoria inflacji wywodzi się w znacznym stopniu z dorobku naukowego Johna Keynesa. Jej podstawowa teza brzmi: inflacja ma miejsce wtedy, gdy łączny popyt
w gospodarce przewyższa możliwości jego zaspokojenia (możliwości wytwórcze).

Zasadniczym elementem popytowej teorii inflacji jest koncepcja luki inflacyjnej, sformułowana przez Keynesa w czasie wojny, kiedy to gospodarka angielska osiągnęła stan pełnego zatrudnienia. Wykazywał on, że w tych warunkach zwięk­szenie dochodów ludności
(a więc i wydatków, jeśli założymy niezmienność stopy oszczędzania) i/lub wydatków rządowych prowadzi do zachwiania równowagi między globalnym popytem i podażą, do powstania nadwyżki popytu powodującej wzrost ogólnego poziomu cen. Owa nadwyżka to właśnie luka inflacyjna.

rys. Luka inflacyjna

prosta FA wyznacza barierę mocy wytwórczych;

prosta OK, nachylona pod kątem 45º do osi odciętych jest zbiorem punktów oznaczających dochód narodowy i równą jej wielkość wydatków globalnych w społeczeństwie;

odcinek OX wyznacza poziom maksymalnych wydatków przy pełnym zatrudnieniu,

odcinek OF=OX dochód przy pełnym zatrudnieniu mierzony również mierzony również w cenach okresu początkowego;

prosta C+I+G ilustruje poziom wydatków globalnych;

odległość AB to luka inflacyjna, czyli nadwyżka wydatków globalnych ponad poziom równowagi przy pełnym zatrudnieniu, wyznaczony przez prostą OK. w pkt. B.

Istnienie luki inflacyjnej w warunkach swobody kształtowania się cen wywołuje inflację. Wzrost cen nie nastąpi, jeśli wspomniana nadwyżka zostanie skompen­sowana odpowiednim wzrostem dobrowolnych oszczędności ludności.

Inflacji można zapobiec poprzez odpowiedni wzrost podatków zmniej­szających poziom dochodu pozostającego do dyspozycji i popytu do poziomu podaży rynkowej. Radykalny wzrost podatków nie zawsze jest jednak możliwy do przeprowadzenia. Gdy to ma miejsce, wzrostowi cen można jeszcze próbować zapobiec za pomocą administracyjnej kontroli cen i dochodów.

c). Kosztowo-strukturalne podejście do inflacji

Zarówno teoria popytowa jak i monetarystyczna upatrują przyczyn in­flacji w tak czy inaczej wyrażonej nadwyżce popytu. Mimo ważnych różnic jakie między nimi występują, z których najważniejsze wydaje się to, że monetaryści koncentrują się na analizie długookresowej, obie te koncepcje zbudowane są w oparciu o podobny model gospodarki wolnokonkurencyjnej, w której ceny są zasadniczo elastyczne i reagują na zmiany w popycie. Takie podejście abstrahuje od istnienia monopolistycznych struktur rynkowych (wielkich korporacji i związków zawodowych) i ich roli w procesie tworzenia cen. Ponadto nie uwzględnia społecznej strony procesów gospodarczych, a szczególnie konfliktów społecznych na tle podziału dochodu narodowego, które mogą być motorem uruchamiającym spi­ralę inflacyjną (początek okresu długotrwałego procesu wzrostu cen). Pojawiła się więc koncepcja upatrująca przyczyn wzrostu cen we wzroście szeroko pojętych kosztów wytwarzania. Inflacja może więc być konsekwencją różnych zjawisk najogólniej rzecz ujmując po „stronie podaży", na przykład szyb­szego wzrostu wydajności pracy wzrostu plac roboczych, wzrostu stawek podatku obrotowego lub stopy procentowej, pogorszenia się stosunku zmian cen artykułów importowanych, wzrostu cen surowców i innych elementów kosztów materialnych oraz podwyższenie przedsiębiorców marży zysku.

Do najprostszych wersji kosztowej teorii inflacji należą koncepcje (a) inflacji placowej (wage-push) oraz (b)„cen administrowanych".

(a) Podstawą argumentacji zwolenników koncepcji inflacji placowej twierdzenie, że związki zawodowe funkcjonują jako grupa nacisku, która realizuje politykę płacową niezależną od sytuacji na rynku pracy. Oznacza to w szczególności, że płace są obecnie nawet w warunkach bezrobocia „sztywne w dół", zaś wzrost popytu (w tym na siłę roboczą) potęguje jeszcze żądania robotników. Pozycję związków zawodowych wzmacnia istnienie systemu zasiłków bezrobotnych, zmniejszających obawę przed bezrobociem i finansujących pośrednio strajki.

Wzrost płac wymuszony przez związki rodowe wymaga bowiem dla utrzymania dotychczasowego poziomu zatrudnienia odpowiedniej stymulacji popytu globalnego.

(b) Teoria cen „administrowanych" upatrywała przyczyn inflacji w polity­ce cenowej wielkich korporacji, które realizując politykę planowej długofalowej stopy zysku podnoszą ceny:

- dla sfinansowania ekspansji inwestycyjnej,

- w okresie osłabienia koniunktury, a więc spadku sprzedaży, aby osiągnąć założony poziom stopy zysku,

• kiedy tylko rosną jakiekolwiek ważne elementy kosztów produkcji.

29. Elementy polityki handlowej

Klasycznym instrumentem polityki państwa w dziedzinie handlu zagranicznego jest cło. Cło - jest opłatą, którą importer musi uiścić na rzecz budżetu państwa przy dokonywaniu transakcji zagranicznej. Cła nakładane są zazwyczaj na import towarów, choć niekiedy występują również cła eksportowe. Cła przyjmują postać procentowej opłaty od ceny jednostki importowanego towaru (rzadko, ale bywają ..........w postaci pieniężnej, należnej od jednostki towaru). Cło podwyższa cenę importowanego towaru na rynku krajowym.

W skutek nałożenia cła, popyt krajowy i import maleją, a podaż krajowa rośnie.

Motywy nakładania cła:

• dążenie do zwiększania dochodów budżetowych

• popieranie działalności produkcyjnej w wybranych dziedzinach (dziedziny rozwijające się)

• osłanianie zatrudnienia w niekonkurencyjnych wobec zagranicy gałęziach, które bez ochrony władz upadłyby, co doprowadziłoby do bezrobocia

• ochrona wybranych grup społecznych

Poza cłem władze państwowe mają do dyspozycji szereg narzędzi administracyjnego ekonomicznego wpływania na handel zagraniczny, są to np.: ograniczenia ilościowe i subsydia.

Ograniczenia ilościowe w imporcie (tzw. kwoty) rzadziej stosowane w eksporcie, działają dość podobnie do ceł. Władze wydają zezwolenie (licencję) na określoną wielkość importu danego towaru poszczególnym importerom, mogą ograniczać całkowitą wielkość jego importu. Wówczas przy podaży mniejszej od popytu, cena towaru rośnie i skutki ekonomiczne są podobne jak przy cłach.

Subsydia mogą służyć promowaniu eksportu, wtedy to budżet państwa wyrównuje różnicę między kosztami produkcji nieefektywnych (w porównaniu z zagraniczną konkurencją) producentów krajowych a ceną uzyskiwaną przez nich za swój towar za granicą. Subsydia w eksporcie zazwyczaj mają za zadanie powiększyć dochody z eksportu w walutach wymienialnych. Występują jeszcze subsydia skierowane przeciwko importowi, wtedy to budżet państwa wyrównuje nieefektywnemu producentowi straty, które wynikają z tego, że jego koszty produkcji są wyższe od ceny rynku krajowego równej cenie towaru importowanego.

Oddziaływanie cła na rynek krajowy i import.

Cena Pp Pd

E D C

Ck_r=Cs (1=h)

Cło (h)

F G A B H

0

Cs- cena światowa (cena towaru z jaką można go kupić na rynku światowym)

Q₁- podaż krajowa

Q₂- popyt krajowy

Przy elastyczności cenowej popytu większej od zera popyt na ów towar spadnie z Q₂ do Q₄, jednocześnie przy założeniu elastycznej podaży - podaż krajowa wzrośnie z Q₁ do Q₃ . Tym samym wielkość importu spadnie z Q₂ - Q₁ do Q₄ - Q₃.

ABCD- dochód budżetu

GAD- straty ponoszone przez społeczeństwo, wynikające z nieefektywnych alokacji zasobów (obecnie ulokowanych w naszej produkcji towarów)

BHC- strata satysfakcji konsumentów, wywołana podwyższeniem ceny i w konsekwencji redukcją popytu.

30. Koszty absolutne i komparatywne

Pojęcia kosztów absolutnych i kosztów komparatywnych w gospodarce charakteryzują korzyści wynikające z handlu zagranicznego. Ze względu na różnicę w absolutnych kosztach produkcji towaru, dla każdego kraju korzystny jest import tego towaru, którego absolutne koszty wytwarzania są niższe u zagranicznego partnera. Analogicznie dla każdego kraju jest opłacalny eksport tego towaru, którego absolutne koszty wytwarzania są wyższe u zagranicznego partnera.

Zasada kosztów komparatywnych głosi, że dany kraj powinien się specjalizować w produkcji
(i eksporcie) tych towarów, których koszty produkcji są względnie niskie w porównaniu z innymi krajami.

Podstawą tej zasady jest model handlu, obejmujący tytko dwa kraje (A i B) oraz dwa towary (X i Y). Zgodnie z zasadą kosztów komparatywnych, nawet jeśli kraj A ma absolutne koszty produkcji obu towarów wyższe niż kraj B, to istnieje racjonalne uzasadnienie specjalizacji każdego kraju w produkcji tylko jednego towaru i wymiany „nadwyżek" z obopólną korzyścią. Kraj A powinien się specjalizować w produkcji tego towaru, którego koszty produkcji ma względnie niższe niż kraj B.

Wprawdzie przedstawiony model dotyczy tylko dwóch towarów i dwóch krajów, jednakże można go uogólnić na wiele towarów i krajów.

Weksel - pisemne zobowiązanie wystawcy dokumentu ( sporządzone na specjalnym blankiecie skarbowym) do bezwarunkowej zapłaty w oznaczonym terminie określonej sumy pieniędzy osobie wymienionej w tym dokumencie.

Dochód narodowy

Czas

E

D

C

B

A

Podział cyklu koniunkturalnego na fazy: A-B - kryzys, B-C - depresja, C-D - ożywienie, D-E - rozkwit.

P_pp

P_dp

Stawka płac realnych

Neoklasyczne ujęcie bezrobocia

P_łr1

B

C

P_łr0

S_r1

S_r0

S_r2

Siła robocza

Keynesistowskie ujęcie bezrobocia

P_pp

P_dp

Stawka płac realnych

B

P_łr0

A

S_r0

S_r1

Siła robocza

Q₁ Q₃ Q₄ Q₂

---