Europa ! 8, 3 rok, Geografia regionalna świata (Madridistka)


EUROPA budowa geologiczna: Najstarszą częścią Europy jest Europa Wschodnia, stanowiąca platformę prekambryjską (wschodnioeur.); podłoże jej jest zbud. z prekambryjskich skał metamorficznych i magmowych (głębinowych i wylewnych), intensywnie sfałdowanych podczas orogenez prekambryjskich, a następnie zdenudowanych; na podłożu leży pokrywa skał osadowych (pokrywa platformowa) wieku od najwyższego prekambru do kenozoiku. Skały podłoża odsłaniają się jako tarcze: ukr. i bałtycka. Na obniżonych częściach podłoża prekambryjskiego (syneklizach i zapadliskach) pokrywa osadowa (platformowa) osiąga grub. 5-10 km, a niekiedy nawet ponad 20 km; na kopułowatych nabrzmieniach podłoża, zw. anteklizami lub wyniesieniami, pokrywa jest cienka. Ważniejsze syneklizy: moskiewska, nadbałtycka, permska, ważniejsze zapadliska: nadkaspijskie i peczorskie, ważniejszy rów: dnieprowsko-doniecki; ważniejsze wyniesienia: kursko-woroneskie, wołgo-uralskie, mazursko-białoruskie. W zach. i środk. części Europy ostatnie ruchy górotwórcze odbywały się w paleozoiku; wynikiem ich było powstanie łańcuchów kaledonidów i hercynidów; od wsch. ogranicza Europę hercyński łańcuch Uralu. Łańcuchy kaledonidów i hercynidów są w przeważającej części zdenudowane i przeważnie przykryte pokrywą osadowych skał dewońsko-kenozoicznych (na kaledonidach) lub permsko-kenozoicznych (na hercynidach), tworząc platformę paleozoiczną, wśród której wyróżniają się niecki: pol.-niem., anglo-paryska i akwitańska. Spod pokrywy osadowej (platformowej) wyłaniają się izolowane części zdenudowanych łańcuchów kaledońskich i hercyńskich: Sudety, G. Świętokrzyskie, Masyw Czeski, Rudawy, Harz, Reńskie G. Łupkowe, Ardeny, Masyw Centr., Masyw Armorykański, Meseta Iberyjska, Dobrudża. Europa Południowa należy do strefy alpidów; tworzą ją najmłodsze góry: Betyckie, Pireneje, Alpy, Karpaty, Apeniny, Dynarskie, Bałkany, Pindos. W osiowych strefach tych gór często występują masywy prekambryjskie, kaledońskie i hercyńskie. Strefa alpidów jest zbud. gł. ze skał mezozoicznych i trzeciorzędowych, które ostatecznie zostały sfałdowane w trzeciorzędzie (w miocenie). Góry te charakteryzuje budowa fałdowo-płaszczowinowa i łuskowa. Wypiętrzaniu alpidów towarzyszyło powstanie zapadlisk przedgórskich i śródgórskich, np. zapadlisko przedalp., przedkarpackie, panońskie. Z orogenezą alp. był związany silny wulkanizm, czynny do dziś. Główne bogactwa naturalne: węgiel kam., brun., ropa naft., gaz ziemny, rudy żelaza, metali nieżel. (cynku i ołowiu, miedzi, bizmutu, kobaltu i niklu, rtęci, wolframu, srebra, cyny) oraz siarka, boksyty, sól kam., sole potasowo-magnezowe.

PÓŁWYSEP BAŁKAŃSKI: Budowa geologiczna - od Alp odgałęziają się G. Dynarskie, sfałdowane w orogenezie alpejskiej, dalej ciągną się G. Albańskie, na pd jako G. Greckie. Dalsze przedłużenie tego łańcucha jest na wyspach: Kreta, Karpathos i Rodos. Na wsch. od G. Dynarskich w centrum półwyspu występuje stary masyw krystaliczny, poprzedzielany pasąmi o młodszym fałdowaniu, ma uskoki, w wielu miejscach stary masyw zapadł się pod morze lub zostal przysypany przez osąd nizin aluwialnych. Zaliczamy do niego: Masyw Pelagański - od wsch. graniczy z młodszym fałdem - strefa Wardaru ( skały paleomezozoiczne, inkrudowane zasądowymi magmami). Drugim jest masyw Rodopów, który charakt. się silnym strzaskaniem podłoża i znacznymi dyslokacjami załomowymi, przykryty gdzieniegdzie pokrywą osądową lub młodymi lawami wulkanicznymi . Trzeci masyw to M. Egejski, znaczna cz. zatopiona w M. Egrjskim. Pn-wsch. cz. zajmuje Stara Planina wieku alpejskiego, przedłużenie Pd. Karpat oddziela przełom Dunaju. Rze*ba półw. jest młoda, Stare i mł. masywy zostały w neogenie zrównane i dopiero w górnym pliocenie obszar uległ energicznym dyslokacjom tektonicznym, zapadanie i wydźwiganie potrzaskanych bloków. Procesy krasowe a w górach zlodowacenia;

G. DYNARSKIE góry na Płw.Bałkańskim, wzdłuż wsch wybrzeża M. Adriatyckiego, w Bośni i Hercegowinie oraz częściowo w Chorwacji, fragment w Słowenii i Jugosławii;

PD CZĘŚĆ PŁW. BAŁKAŃSKIEGO

WSCH CZĘŚĆ PŁW.BAŁKAŃSKIEGO:

NIZ. WSCHODNIOTRACKA I POBRZEŻE M. MARMARA - wsch. część masywu trackiego wygięła się i została przykryta młodszymi osadami, jest rozleg** falist* nizin* odwadnian* przez Marik* oraz jej dop*yw Ergen*. Niedawne ruchy wypi*trzy*y skorup* ziemsk* i utworzy*y pog*rza i średnie g*ry. Dalsze ruchy spowodowa*y zalanie obszaru i powstało M. Marmara, Cie*n. Dardanelle i Bosfor.

KARPATY łuk Karpat ma 1300 km, jest dłuższy od alpejskiego, ale znacznie niższy, pasmo mniej zwarte i miejscami dużo większe;

KARPATY ZACH: krystaliczne trzony jako fragmenty starszych górotworów lub młode intruzje magmowe; płaszczowiny albo autochtoniczne pokrywy mezozoiczne w znacznej cz. wapienne; pokrywy III fliszu, słabo sfałdowane, zachowane w depresjach. W pasie pd podłoże uległo zapadnięciu, schowane pod utworami III, a na pow. są wulkaniczne wylewy, andezytów, pokryw tufowych (jest to pas wulkaniczny). W neogenie były tu jeszcze transgresje morskie, z nimizwiązane są powierzchnie abrazyjne, leżące na 1500 m. Recesja morska odmłodziła rze*bę, w pliocenie dalsze d*wiganie przerywane okr. spokoju, a z tym związane są przełomy. Na wapiennym podłożu zjawiska krasowe (kras Pdsłowacki i Murawski); W plejstocenie zlodowacenie, typowa rze*ba polodowcowa w Tatrach;

KARPATY WSCH: główne pasmo przebiega w zewn. pasie fliszowym, jednak tektonika fliszu jest odmienna, wytworzyły się tu krótkie nasunięcia o charakterze skib, z tego powodu góry mają układ rusztowy, dol. są szerokie, mają dojrzałe formy. G. są młodsze, wypiętrzone pó*niej i mocniej niż K. Zach., wysok.przekraczają 2000 m. Wewn. pojawia się pas krystaliczny z mezozoiczymi pokrywami, jest wąski i ma łagodne formy. Silniej jest tu rozwinięty pas wulkaniczny, wulkanizm był tu b. intensywny, nie ma tu wielu kotlin śródgórskich. Jedynie na granicy pasą krystalicznego i wulkanicznego;

KARPATY PD prostsza budowa, brak pasą fliszowego i wulkanicznego Krystal. trzony z pokrywami mezozoicznymi zostały w miocenie zrównane. Czwartorzędowe ruchy skorupy ziemskiej doprowadziły do rozbicia masy na bloki i do mierównomiernego wypiętrzenia. Silne kontrasty między zgrzybiałymi formami wierzchowin górskich a młodymi krawędziami, stokami gór i dolinnymi wciosąmi. Mają wys ok. 2500 m (z wyj G. Banackich), przełęcze leżą wysoko, ze względu na wysokość silnie zlodowacone czego ślady zachowały się do dziś.

REGIONY PRZYKARPACKIE

OBNIŻENIE MORAWSKIE - zajęte w centrum pogórzami, należącymi do Karpat. fliszowych, obszary urodzajne, pas dogodnej komunikacji.

BRAMA MORAWSKA - między Sudetami Wsch. a Beskidami, wąskie zapadlisko, w poprzek bramy przebiega dział wodny między Odrą a Dunajem. W plejstocenie wtargnął tu lądolód skandynawski

KOTL. OŚWIĘCIMSKO-RACIBORSKA - między Br. Morawską a Krakowską, Karbońskie struktury węglowe zapadają się ku pd. pod utwory mioceńskie, te ostatnie wyrównały dawne głębokie doliny. Dalszych przekształceń dokonał lądolód skandynawski, w stadialne krakowskim obciął całą dolinę, a w glacjale środkowopolskim obciął jej zach. połać.

KOTL. SANDOMIERSKA - zasłana mioceńskimi utworami zbudowana z niewysokich płaskowyżów i rozległych obniżeń o charakterze płaskich stożków napływowych rzek karpackich: Raby, Dunajca, Wisłoki, Sanu.

KOTLINY WSCHODNIEGO PODKARP. - zasłane aluwiami rzek karpackich: Dniestru, Struja, Bystrzycy. Zbudowane z utw. plejstoceńskich i III. W mioceńskich gipsach zjawiska krasowe.

WYŻ MOŁDAWSKO-BESARABSKA - starsze podłoże jest tu głęboko obniżone, pokrywają je utwory III, tworząc wyż. o płytowej budowie i wysokości 400 m. Doliny wcięły się głęboko, szerokie dna, pokryte aluwiami silnie meandrują, strome zbocza przechodzące spłaszczenia wierzchowinowe, pokryte żyznymi lessami.

NIZ. WOŁOWSKA - opada ku Dunajowi, wsch. jej cz. to Multan a zach. to Olteniał ta ostatnia jest wyżej położona, zbudowana z plejstoceńskich żwirowisk i aluwialnych holoceńskich osądów rzek karpackich, pagórkowata kraina o mało urodzajnych glebach, Multenia położony niżej ma gleby lessowe, urodzajne, wzdłuż Dunaju dno zabagnione, liczn starorzecza, na wiosne zalewa dno

DELTA DUNAJU - równina z wieloma jeziorami zabagniona, szybko narastająca, prądy morskie przesuwały aluwialne materiały ku pd i powstały mierzeje, Powstały 2 jez. nadbrzeżne: Razim i Sinoe.

KOTL. PANOŃSKA - między Karp., Alpami i G. Dynarskimi jest obniżenie tektoniczne, powstałe w orogenezie alpejskiej. Zbudowanej z cz. wsch. (wyższa), Kotl. Siedmiogrodzka i zach. niższa niż węgierska.

KOTL . WĘGIERSKA - powstała w neogenie, zajęta przez M. Śródziemne, pod koniec neogenu było już jeziorem, a po wyoełnieniu osąsąmi z wypiętrzających gór. Zapadanie starego podłoza kotliny nie następowało równomiernie, wystają wyspowo krystaliczne skały załomowe. Ruchy skorupy ziemskiej w III. Wylewy wulkaniczne występują obficie wzdłuż rowu tektonicznego - Jez. Balaton. Z liniami uskoków związane są liczne ciepłe *ródła mineralne. Jest tu węgiel, boksyt. Największy obszar zajmuje Wielka Niz. Węgierska. Na wsch. od Dunaju lu*ne osądy o miąższości 800 m, rzeki mają katastrofalne powodzie: Dunaj, Cisą, przeprowadzono prace regulacyjne, osuszono i utwardzono obszary gosp. rolniczej i chodowlanej. Na prawym brzegu Dunaju jest ninina lessowa zwana Mezofuldem. Ponadto jest Mała Niz. Węgierska. Przez jej środek płynie Dunaj, w szerokie aluwialnej dolinie. Niz. wysłana neogeńskimi i czwartorzędow. utworami jeziornyni lub rzecznymi.

KOTL. SIEDMIOGRODZKA - zapadlisko wypełnione utw. morskimi, jez. i rzecz. później wydźwignięcie dna do 300 - 600 m. najwyższa ich cz. G. Binarskie. Są też złoża srebra ołowiu, miedzi, rudy żel., boksyty, węgla k. i br.; neogoceńskie zapadlisko wypełmione utw. morskimi, jez. i rzecz. Pó*nij wyd*wignięcie dna do 300 - 600 m . najwyższa ich cz. tworzy krystaliczny masyw G. Binarskich. Mają łagodne formy, szerokie spłaszczone wierzchołki, doliny młode i wąskie przełomy. W czasię ostatnich ruchów tekton. wypiętrzających, na powierzchnię wydostały się duże masy law, w okolicy miasta Brot największe w Europie złoża złota. Są też złoża srebra ołowiu, miedzi, rudy żel., boksyty, węgla k. i br. Obszar ten jest pagórkowaty od 100 do 200 m wysok. , są tu częste osuwy ziemne. W neogeńskich dna ch kotlinzłoża soli i gipsu, ropa naftowa i gaz ziemny.

URAL łańcuch górski wzniesiony ok. 500 m, rozciąga się od M. Karskiego do 510 szer. g, na długości 2000 km graniczy z Niz. Wschodnioeuropejskim i Niz. Zachodniosyberyjską. Przedłużenie Uralu na południu to G.Mugodżarskie oddzielone pasem równin. Ural dzieli się na pn., środk. i pd.

URAL PN mało dostępny, dziki, zaczyna się pasmem Paj-Choj, dalej jest U. Polarny - szczyty do 1499 m, pokryte śniegiem i lodowcami, dalej od 650 rozszerza się na 2 pasma i tu są najwyższe szczyty. G. Narodnaja - 1894 m, z krajobrazem alpejskim.

URAL ŚRODKOWY od 590 wyra*nie się obniża do 410 m. Zbudowany z kilku pasm silnie zgrzybiałych i rozczłonkowanych - do 800 m.

URAL PD G. Jurma, wyższe wzniesienia 1638 m, kilka równoległych pasm o szerokości ok. 150 km, ku pd. zatraca wysokość (do 500 - 600 m) i przyjmuje lekko falistą równinę. Ku pd. zach. przechodzi w pagórkowate pogórze.

STREFA ALPEJSKICH FAŁDOWAŃ EUROPY ZACHODNIEJ:

ALPY Mają budowę płaszczowinową, serie osądów złożonych w dnie geosympliny Tetydy zostały pod wpływem nacisków odcięte od podłoża i ponasowane na siębie. Ze względu na różne warunki geograficzne jakie panowały w zbiorniku sedymentacyjnym płaszczowiny skladają się z osądow o swoistych cechach. Mamy cztery grupy płasczowin: 1) helweckie - osądy od jury do paleogenu, wapienne skały młodsze wyksztalcone w postaci fliszu, 2) pennińskie - od kwarcytów i dolomitów triasu, dalej jura, kreda i paleogen w postaci łupków z ofiolitowymi intruzjami, 3) austriackie-trias w formie łupków i piaskowców z gipsem i solą, dalej mezozoiczne wapieni i kredowe zlepieńce i pioaskowce, 4) dynarskie - w spongu porfiry i tufy, rozwój serii werfeńskiej i wapieni mezozoicznych, a po nim młodszy flisz i molasą.

ALPY WSCH contra ZACH: Ruchy fałdowe w kilku fazach: w A.wsch.-kreda, a w zach. oligocen. W czasię ruchów wypiętrzyły się starsze krystaliczne części skorupy ziemskiej w postaci jąder płaszczowinowych. Alpy mają budowę płaszczowinową. Procesy niszczenia zdarły najwyższe serie, odsłaniając inne. W Alpach zach.odsłonięcie aż do starych krystalicznych masywów

REGIONY PRZYALPEJSKIE

GÓRY JURA: orogeneza alpejska, w ostatniej fazie zostało również sfałdowane i przedgórze. Góry fałdowe, fałdowanie obieło osądy kredowe i jurajskie oraz leżące na nich utwory oligoceńskie i noceńskie. Przedple jest potrzaskane uskokamii nosi nazwę Wyż. Jury. Grzbiety zgadzają się z osią fałdów, a szerokie dolinne obniżenia leżą w osi synklin, grzbiety są na jednakowej wysokości około 1600 m, gdzie na powierzchni są jurajskie wapienie (zjawiska krasowe). Zlodowacenie pozostawiło tu morenowe utwory. Wyż. Jury ma monotonny charakter, skrasowiała do wys. 800-1000 m w okolicach gór, potem opada do 500 m. Góry bogate w opad, w dolinach rzek występują obszary leśne, grzbiety zamienione w pastwiska.

OBNIŻENIE RODANU I SAOMY - są one granicą pomiędzy strefą fałdowań alpejskich a starym hercyńskim przedpolem.

WYŻYNA SZWAJCARSKO - BAWARSKO - AUSTRIACKA: na przedpolu alpejskim, od J. Genewskiego aż po przełom Dunaju, między Alpami a Małymi Karpatami leży tektoniczne obenie wypełnione osądami III (mioseńskimi osądami morskimi, lądowymi zwanymi molasą). Są to piaskowce i iły, a w pobliżu Alp zlepieńce. Obszar ten jest urze*biony przez plejstoceńskie lodowce, jeziora, pola drumlinowe, wały moren czołowych. Klimat wilgotny do 1000 mm, dość surowy zimą (inwersje temp.). Obszary zajęte przez pola i łąki.

NIZ. PADAŃSKA - jest przedłużeniem M. Adriatyckiego. Jeszcze w pliocenie była zalana, ale dźwiganie, akumulacja rzek i lodowców zmieniła zatokę w niz. aluwialną. Okolisa cierpi na brak wody, gdyż budują ją utwory łatwo przepuszczalne. Im dalej na wschód tym materiał jest drobniejszy i mniej przepuszczalny (nadmiar wody, silne zabagnienie kiedyś, dziś osuszony teren rolniczy). O* tej niz. to Pad zasilany przez alpejskie rzeki: Dora Riparia, Dora Baltea, Sesia, Ticzino i przez rzeki apeni*skie: Tanaro, Trebbia, Taro, Panaro, Reno. Rzeki te maj* wachania stan*w. Pad pynie meandruj*c w szerokim lozysku i przesuwaj*c sw*j bieg na poudnie. Skutkiem buduj*cej dziaalno*ci morza i rzek wybrzerze ci*gle narasta (rocznie 1 km2). Zloza gazu ziemnego. Wyr*zniamy tu cz. zach. (Niz. Pada*ska) i wsch. (Niz. Wenecka). Zach. zbud. z grubszych material*w, polozona wysoko.

NIŻ WSCHODNIOEUROPEJSKI czworobok 2500-2000 km, o *r. wysoko*ci 170 m n.p.m, obszar o wzniesięniach i obni*eniach. Wydzelamy część pn i pd;

CZĘŚĆ PD - wysoczyzny oddzielone obszarami ni*szymi, kt*rych *rodkami przep*ywaj* rzeki, na pn. zach. osi*ga 473 m i stopniowo ku wsch. ku dolinie Dniepru obni*a się. Rzeki wcinaj* się w p*yt* tworz*c g**bokie jary. Wyż. Doniecka jest starym zniszczonym g*rotworem (w*giel kam.). Rze*ba uwarunkowana tektonik*, pochodzenie wysoczyzn zwi*zane z powolnymi ruchami epejrogenicznymi III i IV.

CZĘŚĆ PN - czynnik rze*botw*rczy to lodowiec skandynawski, wzniesięnia maj* charakter poprzerywanych wa**w. Ci*gn* się z po*udniowego zach. ku pn. wsch. Jest to morena czo*owa lub pag*rki moreny dennej (do m356 m), w kotlinach, dolinach i zag**bieniach wyst*puja jeziora lub bagna.

Krainy:

KRYM p*łwysep z przesmykiem Perekopskim, oblany M. Czarnym i Azowskim, od pn. skomplikowany układ zatok, cieśnin, liman*w nazwanych Siwasz, zamyka je od wschodu mierzeja Arabacka.

PŁW. KERCZAŃSKI - teren silnie urzeźbiony, zbudowany z morskich osad*w III, kr*tkie elipsowate pasma wzg*rz, wśr*d nich wulkany błotne.

G. KRYMSKIE - wzd*u* pd-wsch brzeg*w p**wyspu w częśći zachodniej składają się z 3 pasm. Pasmo pd. zbudowane z wapieni, *upk*w i piaskowc*w, wypi*trzone i zr*wnane. Dzi* tworz* stoliwa o p*askich wierzchowinach do wys. 1540 m. Ku zach. pasmo się obni*a. Ku pd. g*ry stromo opadaj*. Między g*rami a morzem jest 6-8 m szer. pasmo o cz*stych obrywach i zsuwach. Od pn. G. Krymskie **cz* się z pasmem pog*rzy (wewn. - wyższe, zewn. - ni*sze zbudowane z margli, glin, piaskowc*w, wapieni). Oddzielone są od siębie obni*eniami dolin. Występowanie ruch*w skorupy ziemskiej - trz*sięnia ziemi, rozw*j form krasowych w postaci lejk*w, jaski*, w*woz*w.

PŁW. IBERYJSKI największy, najsłabiej rozczłonkowany, od Europy oddziela go wąski, zwarty, trudnodostępny łańcuch Pirenejów. Największą część półwyspu zajmują kadłubowe góry i wyżyny;



Wyszukiwarka