7021


1. Pojęcie i zakres kryminologii i jej miejsce w systemie nauk

Przedmiot kryminologii

Przedmiotem kryminologii jest dynamika struktura przestępczości, etiologia kryminalna (czynniki przyczynowe), a także społeczne skutki przestępczości i polityka przeciwdziałania przestępczości zwana polityką kryminalną w szerszym znaczeniu. Pod pojęciem polityki kryminalnej rozumie się całokształt działalności państwa i społeczeństwa której celem jest zapobieganie i zwalczanie przestępczości. Szuka ona najskuteczniejszych i jednocześnie najmniej społecznie kosztownych środków zwalczania przestępczości. Na politykę kryminalną nakładają się 4 powiązane ze sobą części:

  1. Polityka profilaktyki predeliktualnej która zajmuje się zapobieganiem przestępczości wyprzedzających popełnienie przestępstwa.

  2. Polityka legislacyjna prawa karnego której zadaniem jest tworzenie norm prawa karnego.

  3. Polityka karna zajmująca się programowaniem zwalczania przestępczości za pomocą kar i innych środków prawno karnych. Ta polityka obejmuje 2 elementy

    1. Polityka kryminalizacyjna dotycząca procesów penalizacyjnych i depenalizacyjnych (karne) zachowań ludzkich

    2. Polityka wymiaru kary zajmująca się stosowaniem kar i środków karnych

  4. Polityka wykonawcza zwana również polityką wykonania kary jej najistotniejszą częścią jest polityka penitencjarna zajmująca się wykonaniem kary pozbawienia wolności i powiązanych z nią środków

Z kryminologią powiązana jest także penologia będąca nauką o racjonalizacji kary zajmuje się ona karą jako zjawiskiem społecznym jej funkcjami i historią

Kolejną taką nauką jest nauka penicentialna której zadaniem jest wykorzystanie wiedzy kryminologicznej do celów profilaktyki przestępczości a także opracowanie metod pracy wychowawczej ze skazanymi

Kolejna nauka to kryminalistyka czyli nauka o środkach i sposobach wykrywania przestępstw oraz uzyskiwanie dowodów na potrzeby postępowania karnego. W obrębie kryminalistyki wyróżnia się taktykę i technikę kryminalistyczną. W ramach taktyki w szczególności wykorzystuje się wiedzę psychologiczną zwłaszcza z psychologii sądowej i przestępczości, dotyczącej na przykład taktyki przesłuchania podejrzanego lub świadka w zależności od wieku i stopnia inteligencji. Zadaniem kryminalistyki jest także utrudnianie popełniania przestępstw za pomocą specjalistycznego sprzętu.

Ostatnią dużą nauką związaną z kryminologią jest wiktymologia (nauka o ofierze przestępstwa)

Kryminologia czerpie również z innych nauk:

Kierunek strukturalny i kulturowy w koncepcjach kryminologicznych

3. teoria anomii jako socjologiczna koncepcja przyczyn przestępczości

  1. Kierunek strukturalny anomii została stworzona przez Dürkheim'a, a rozwinięta przez Mertona .

Według Dürkheim'a anomia określa stan społeczeństwa w którym różne funkcje nie są do siebie wzajemnie przystosowane a także stan braku norm, który jest pewną właściwością całości struktury społeczno- kulturalnej. Zdaniem Mertona anomia to załamanie występujące w strukturze kulturowej zwłaszcza w sytuacjach silnej rozbieżności pomiędzy normami i celami kulturowymi a społecznie przyjętymi możliwościami członków grupy zgodnie z tymi normami. Merton ujmuje strukturę społeczną jako czynnik warunkujący motywację ludzkiego zachowania. Dwa elementy tej struktury wywierają nacisk na jednostkę są to kulturowe cele zinstytucjonalizowane środki. Według niego dewiacje to indywidualne sposoby przystosowania rozumianego jako reakcja na warunki społeczne wyróżnił on 5 typów przystosowania do sytuacji anomii:

    1. Konformizm polega on na zarówno kulturowych celów jak i wyżej wspomnianych środków służących do ich realizacji. Reakcje konformistyczne muszą być dominujące by system społeczny mógł właściwie funkcjonować. Jednostki obierające ten tym adaptacji dążą do osiągnięcia kulturowo wyznaczonych celów przestrzegając jednocześnie norm określających sposoby ich realizacji

    2. Innowacja - Polega na dążeniu do osiągnięcia kulturowo usankcjonowanych celów przy wykorzystaniu zabronionych bądź nieetycznych środków. Osoby wybierające ten typ adaptacji dążą do realizacji tych samych celów co konformistyczni członkowie społeczeństwa, odrzucają jednak konformistyczne środki służące do ich realizacji. Innowacja występuje we wszystkich warstwach społecznych, skłonność do niej pojawia się zawsze tam gdzie struktura kulturowa kładzie nadmierny nacisk na jakikolwiek rodzaj sukcesu. Innowacyjny typ adaptacji wynika z niecałkowitego przyswojenia instytucjonalnych norm, zdaniem Mertona największa presja w kierunku zachowań innowacyjnych występuje na niższych szczeblach drabiny społecznej. Wobec umiejscowionych tam jednostek stawia się wymagania nie do pogodzenia, z jednej strony żąda się by ukierunkowali się na osiągnięcie sukcesu zwłaszcza materialnego, z drugiej zaś strony w dużym stopniu odmawia im się faktycznych szans na jego osiągnięcie drogą instytucjonalną. Typ ten jest uznawany za najbardziej przestępczorodny.

    3. Rytualizm - Polega na odrzuceniu celów przy jednoczesnej, czasami nawet nadmiernej akceptacji instytucjonalnych środków. Rytualny typ adaptacji oznacza znaczną redukcję aspiracji lub rezygnację z nich przy jednoczesnym trzymaniu się obowiązujących norm. Dla rytualisty bezpieczniejsze są małe ambicje ponieważ duże stwarzają poczucie zagrożenia i wywołują frustrację. Adaptacja rytualna jest typowa dla ludzi bojących się wyzwań, którym nie są w stanie sprostać. Rytualny typ przystosowania jest szczególnie częstyw społeczeństwach, gdzie status społeczny jednostki jest w dużym stopniu uzależniony od jej własnych osiągnięć ponieważ ciągła walka wywołuje ostry lęk o status. Jednym ze sposobów wyciszenia tego lęku jest trwałe zaniżanie własnych aspiracji.

    4. Wycofanie (eskapizm) polega on na odrzuceniu zarówno kulturowych celów jak i środków służących do ich realizacji. Osoby które wybierają ten typ adaptacji są członkami społeczeństwa jedynie formalnie znajdują się bowiem w społeczeństwie lecz tak naprawdę do niego nie należą, bo nie podzielają systemu wartości tego społeczeństwa. Ten typ adaptacji może pojawiać się wówczas gdy jednostka dobrze przyswoiła sobie cele i środki ale dostępne dla niej sposoby osiągania celu nie są skuteczne. Powoduje to wewnętrzny konflikt z jednej strony utrudnione dążenie do celu a z drugiej niechęć do stosowania efektywnych ale zabronionych środków. Likwiduje się go poprzez odrzucenie obu elementów. Wycofanie jest najrzadszym i najbardziej potępianym rodzajem reakcji na stan anomii stanowi bowiem pośrednią negację prawomocności systemu społecznego.

    5. Reakcja buntownicza polega na odrzuceniu dotychczasowych celów i środków służących do ich realizacji przy jednoczesnym dążeniu do wprowadzenia nowych celów i środków. Bunt jest w zasadzie jedynym typem reakcji mającym charakter grupowy. Jego istotą jest zorganizowany charakter przy czym jest on typowy nie dla warstw w którym istniejący system nie pozwala na rozwój adekwatny do aspiracji. Bunt należy odróżnić od resentymentu który ma miejsce gdy po cichu pożąda się to co głośno potępia. Bunt zaś jest faktycznym dążeniem do zmiany istniejącego stanu rzeczy

Kierunek kulturowy

4. Teoria konfliktu kultur Sellina.

Teoria konfliktu kultur Sellina.

Sellin przeciwstawiał się traktowaniu norm prawno karnych jako jedynego kryterium analizy kryminologii i socjologii przestępczości. Zakładał w prawdzie że normy prawne zwłaszcza prawa karnego są podstawowym instrumentem wymuszania konformizmu co wyróżnia je z pośród innych norm zachowania. Jednocześnie zwracał uwagę, że każda norma jest względna i to co jest współcześnie jest zachowaniem legalnym w przyszłości może być przestępstwem a to co stanowi przestępstwo w jednym kraju w innym nie. Sellin ujmował społeczeństwo jako zespół różnorodnych kultur, grup i społeczności mających różne wartości i przestrzegających odmiennych norm postępowania, to co w jednej grupie jest zachowaniem dewiacyjnym w innej kulturze może być tolerowane lub zalecane. Według jego koncepcji społeczeństwo składa się jakby z samych podkultur etnicznych, terytorialnych, pokoleniowych, czy warstwowych. Często więc dochodzi do kolizji między kodeksami postępowania różnych grup. Zróżnicowanie kulturowe nieuchronnie wywołuje więc zachowani dewiacyjne, uważał on także iż nakładanie się różnorodnych kultur odmienność Standarów ocen i różnorodnych systemów wartości prowadzi do chaosu i dezorientacji aksjonoramtywnej.

5. Druga teoria do kierunku kulturowego Dyferencjalna asocjacja Sutherlanda.

Druga teoria do kierunku kulturowego Dyferencjalna asocjacja - (zróżnicowanych powiązań) Sutherlanda.

Uważał on, że człowiek nie ma żadnych wrodzonych predyspozycji do zachowań nonkonformistycznych, zarówno zachowania konformistyczne jak i nonkonformistyczne są przyswajane w trakcie socjalizacji. Człowiek nie rodzi się z określonym repertuarem zachowań, lecz uczy się ich w toku życia, dlatego też Sutherland założył, że zachowanie przestępcze jest zachowaniem wyuczonym. Ludzie stają się przestępcami w skutek utrwalonego konfliktu z wzorcami nieprzestępczymi. Człowiek nieuchronnie przyswaja sobie kultury swego środowiska. pod warunkiem że inne wzory pozostają w konflikcie, oznacza to, że powiązania które są neutralne jeśli chodzi o przestępczość, mają znikomy wpływ na tworzenie się zachowań przestępczych bądź też nie moją go w ogóle.

Kierunek podkulturowy

Definicja podkultur dewiacyjnych spotyka się najczęściej z 2 elementami

ponad to pomiędzy podkulturą, a kulturą dominującą musi istnieć stosunkowo duży zakres zgodności w przeciwnym razie mielibyśmy nie podkulturą a z kulturą odrębną.

6. Teoria podkultur dewiacyjnych Cohena

Według Cohena działania człowieka polega na rozwiązywaniu problemów do chwili ich rozwiązania. Problemy wywołują stan napięcia braku równowagi i są wyzwaniem dla jednostki. Wszystkie problemy powstają i są rozwiązywane w obrębie dwóch kategorii czynników

  1. ich ram odniesienia

  2. sytuacji, w której działają

Rozwiązanie problemu polega na zmianie jednego lub obydwu naraz czynników . Sytuacja człowieka jest tylko pozornie obiektywna, ponieważ na jej postrzeganie wpływają ramy odniesienia a w szczególności wychowanie, postawy, stereotypy, wartości i interesy. Człowiek może zrezygnować z osiągnięcia kulturowo wyznaczonego celu jeśli jest on dla niego nie osiągalny ale z reguły nie będzie to jeszcze rozwiązanie zadowalające. Będzie takie dopiero wówczas gdy człowiek uzna, że wyznaczony cel nie był wart zachodu, tzn. musi zmienić się jednocześnie system wartości jednostki tak aby rezygnacja z osiągnięcia celu nie powodowała dalszego stresu. Każda grupa inaczej definiuje swoje problemy i wyznacza odmienne sposoby ich rozwiązywania, dlatego ramy odniesienia przy rozwiązywaniu problemu są różne dla różnych grup społecznych. Grupy odniesienia wywierają na jednostkę presję w kierunku zachowań zgodnych ze standardami obowiązującymi w tych grupach. Nie każde więc możliwe rozwiązanie problemu jest dostępne dla jednostki, lecz tylko takie, które nie jest sprzeczne z norami wewnątrz grupowymi. Wynika to z tego że konformizm wobec oczekiwań grupy nagradzany jest akceptacją, zaś dewiacja karana odrzuceniem. typowymi cechami podkultur dewiacyjnych są bezcelowość, złośliwość przejawiająca się wobec innych gangów jak ich rówieśników nie należących do tego typu grup oraz demonstracyjnej agresji i autorytetów. Typowy jest również negatywizm. Cohen zwrócił uwagę, że poczucie odrębności i solidarności podkultur dewiacyjnych zwiększa się pod wpływem drogi reakcji ze strony instrumentalnej kontroli społecznej. Poczucie odrzucenia, napiętnowania i izolacji sprawia z kolei, że członkowie podkultury są w coraz większym stopniu skazani na osiągnięcie statusu w ramach zasad wewnątrz grupowych do prowadzi do dalszego nasilenia dewiacji.

7. Teoria podkultury warstw niższych Millera

Według niego w każdej kulturze występują tak zwane centrale punkty zainteresowania, to jest dziedziny lub problemy zwracające na siebie szeroką i trwałą uwagę oraz wywołujące duże zainteresowanie emocjonalne.

  1. Najważniejszym punktem zainteresowania warstw niższych są kłopoty. Istnienie kłopotów bądź ich unikanie jest nie tylko głównym tematem rozmów, ale i głównym przedmiotem aktywności, ponad to deklarowana chęć unikania kłopotów jest często sprzeczna z faktycznym zachowaniem, często prowadzącym do popadania w kłopoty z prawem.

  2. Drugim takim punktem jest twardość będąca wartością zgodnie, z którą jest oceniane zachowanie, przy czym najistotniejsza jest siła fizyczna i psychiczna, odwaga i odporność na ból, męskość i brak skrupułów, zawiera ona także antyintelektualizm, to jest mniej lub bardziej wyraźną obojętność bądź pogardę dla wytworów umysłu ludzkiego. Akcentowanie twardości jest efektem specyficznych układów rodzinnych przy czym specyfika polega na wyraźnej dominacji kobiety w rodzinie, co wynika z całkowitego braku mężczyzny w domu albo jego obojętnego stosunku do spraw związanych z wychowywaniem dzieci.

  3. Spryt obejmujący pewną grupę zachowań związanych z umiejętnością manipulowania innymi ludźmi i osiąganiu wyznaczonego celu przy minimalnym nakładzie energii według Millera o dużym znaczeniu sprytu świadczy między innymi to, że jakkolwiek idealny przywódca grupy młodzieżowej, powinien być zarówno twardy jak i sprytny. To przywódca sprytny z reguły cieszy się prestiżem niż przywódca wyłącznie twardy

  4. Emocje. Poszukiwanie emocji, podniecających przeżyć i zakosztowania życia wynikają z szarzyzny i monotonii codziennego życia w kulturach niższych, które nie rzadko upływa na ciężkiej pracy pomimo tego, że nie jest ona wysoko ceniona w tym środowisku. Elementami tego punktu w sferze zachowań są przede wszystkim picie i hazard, drugim biegunem tego punktu jest brak aktywności, stan nudy i codziennej rutyny.

  5. Przeznaczenie, które umożliwia angażowanie się w ryzykowne sytuacje bez poczucia, że ponosi się osobistą odpowiedzialność za skutki własnych działań. Charakterystyczną cechą kultury warstw niższych jest wiara w zrządzenie losu, poczucie, że życie człowieka jest kontrolowane przez siły pozostające poza jego kontrolą. Stąd zaś bierze się przekonanie, że wysiłki zmierzające do poprawy własnej sytuacji życiowej są bezcelowe bo i tak wszystko zależy od losu.

  6. Niezależność, dla której biegunem przeciwnym jest stan całkowitego uzależnienia. Z jednej bowiem strony kultura warstw niższych kładzie szczególny nacisk na poczucie niezależności i autonomię, z drugiej zaś tak naprawdę wysoko cenione jest poczucie bezpieczeństwa, oparcia, podporządkowania i zależności.

Dla młodzieżowej kultury warstw niższych podstawowe znaczenie ma przynależność i status. Przynależność można osiągnąć i utrzymać dzięki zachowaniom zgodnym z ogólnie obowiązującymi wymaganiami kultury warstwy niższej, w szczególności twardości, niezależności i demonstrowania sprytu, natomiast status osiąga, utrzymuje lub podwyższa się przez demonstrowanie wyżej wskazanych celów oraz wyrażanie oporów wobec oficjalnych autorytetów.

8. Teoria zróżnicowanych możliwości Clowarda i Ohlina

Wychodzili oni z założenia, że utworzenie się podkultur jest uzależnione od tego czy jednostka przypisuje swoje braku lub niepowodzenia własnym wadom lub płonności charakteru czy też uważał, że to istniejący porządek społeczny uniemożliwia jej osiągnięcie kulturowo wyznaczonych celów. Jeżeli jednostka dostrzega te strukturalne bariery na drodze do sukcesu to sprzyja to zachowaniom dewiacyjnym. Według autorów można być przekonanym o moralnej wyższości danego sposobu postępowania i jednocześnie uważać, że w danej sytuacji nie ma on zastosowania z powodu swej nieskuteczności lub nieużyteczności, można więc odbierać prawomocność danemu sposobowi postępowania nie negując jednocześnie jego zasadności moralnej. Taka postawa jest podstawowym warunkiem zaangażowania dewiacyjnego. Z chwilą odebrania prawomocności obowiązującym normom człowiek znajduje się w stanie gotowości psychicznej do dewiacji ale jednocześnie staje w opozycji do społeczeństwa co wywołuje napięcie, niepewność i lęk, rodzi również tendencję do poszukiwania innych osób mających podobne problemy. Rola grupy polega bowiem przede wszystkim na dostarczaniu moralnego wsparcia rozwiązaniom innowacyjnym. Szczególne znaczenie dla narastania dewiacyjnego zaangażowania ma negatywna reakcja społeczna na zachowania innowacyjne. Podkreśla się również wpływ reakcji społecznej na poczucie tożsamości i odrębności podkultur dewiacyjnych. Nieprzychylna reakcja otoczenia na błahe występki młodzieży może spowodować odwrotne skutki do zamierzonych tzn. zamiast ograniczyć dewiację prowadzi do jej nasilenia.

9. Teoria neutralizacji Sykesa i Matzy

Punktem wyjścia jest tu teza, że nie istnieją podkultury dewiacyjne, można jedynie mówić o podkulturach dewiacji lub przestępczości. W pojęciu podkultura dewiacyjna nadmiernie akcentuje się odrębności, wartości i norm zachowania w stosunku do kultury dominującej. W rzeczywistości zaś w społeczeństwie funkcjonuje nie jeden lecz dwa systemy wartości. System wartości oficjalny konformistyczny i nieoficjalny w dużym stopniu dewiacyjny. Ten drugi nie przejawia się we wszystkich okolicznościach, przy czym czas miejsce i sytuacja są stosunkowo precyzyjnie określone przez wymogi kulturowe. Ekspresja wartości nieoficjalnych najczęściej dokonuje się w okresach, które kultura danego społeczeństwa uznaje za właściwe tj. wakacje, imprezy rodzinne, święta itp. Młodzież przestępcza nie chce natomiast rozgraniczać czasu i miejsca, w których kultura przyzwala na wyrażanie wartości nieoficjalnych. Twórcy tej teorii wprowadzili pojęcie technik neutralizacji, umożliwiają one popełnienie czynu zabronionego bez poczucia lęku i wyrzutów sumienia. Techniki te wykształcają się przed popełnieniem czynu, umożliwiając nieakceptowane zachowanie pomimo deklarowanego konformizmu wobec dominujących wartości społeczeństwa. Wyróżnia się pięć podstawowych technik:

  1. Zaprzeczenie winy - jest to technika kwestionowania odpowiedzialności służąca osłabieniu normy przez przekonanie samego siebie, że pozostaje się pod wpływem sił zewnętrznych nad którymi się nie panuje. Celem jest przede wszystkim rozerwania związku pomiędzy jednostką a jej czynem.

  2. Zaprzeczenie krzywdy - jest to technika kwestionowania szkody, której celem jest rozerwanie związku pomiędzy czynem a jego konsekwencjami poprzez przekonanie, że dane zachowanie nie wyrządza żadnej większej szkody.

  3. Zaprzeczenie ofiary - technika kwestionowania ofiary. Neguje się tu prawo ofiary do tego określenia. W tej technice minimalizuje się role ofiary bądź neguje się jej istnienie.

  4. Potępianie potępiających - jest to takie określenie sytuacji, z której wynika, że całe społeczeństwo (grupa społeczna) jest zła, nieuczciwa lub skorumpowana, w związku z czym nie ma ona prawa do wyrażania sądów moralnych o czynie sprawcy.

  5. Powoływanie się na wyższe racje - jest to przekonanie siebie o pozostawaniu w sytuacji konfliktowej między dwiema konkurencyjnymi normami, tą którą zamierza się naruszyć oraz tą którą pragnie się uchronić. Jednocześnie jednak przywiązuje się tu większą wagę do norm najbliższego otoczenia niż norm ogólnospołecznych . Dewiant często postępuje tu zgodnie z zasadą „Wiem, że robię źle, ale nie mam możliwości postąpić inaczej.”

Kierunek kontroli społecznej

Teoria Dirtheima

Model człowieka jako jednostki biologicznej jest według niego bardzo negatywny. Człowiek z natury jest skrajnie egoistyczny a w swoim postępowaniu kieruje się popędami pierwotnymi, które z założenia są indywidualistyczne i antyspołeczne . Dirkheim uważał, że tylko zbiorowość może ograniczyć antyspołeczne tendencje poszczególnych jednostek. Względny ład społeczny jest więc możliwy jeśli społeczeństwo jest dobrze zintegrowane, co jest konieczne dla sprawowania skutecznej kontroli ze względu na to, że pierwotne rządze człowieka nie mogą być zaspokojone człowiek nigdy nie czuje się w pełni nasycony a granice jego zachłanności wyznacza kontrola społeczna. Przyczyną zakłóceń w sferze kontroli społecznej może być anomia której wystąpienie powoduje ujawnianie się powstrzymywanych do tej pory tendencji aspołecznych

10. Koncepcja osłabienia kontroli Reissa

Teoria Reissa

Opiera się ona na dwóch pojęciach

  1. Kontrola wewnętrzna rozumiana jako zdolność jednostki do powstrzymywania się od takiego sposobu realizowania potrzeb, które zostaje w konflikcie z normami ogólnospołecznymi

  2. Kontrola zewnętrzna czyli zdolność grup społecznych bądź instytucji do skutecznego egzekwowania zachowań zgodnych z obowiązującymi normami

Zdaniem Reissa zachowania dewiacyjne jest takim osłabieniem wyżej wspomnianych kontroli, które powoduje, że źródła kontroli nie mogą doprowadzić do pożądanych zachowań. Najistotniejszym źródłem kontroli zewnętrznej jest kontrola sprawowana przez społeczność, w której żyje jednostka tj. sąsiadów, organizacje społeczne funkcjonujące w okolicy kościołów oraz inne instytucje a zwłaszcza przez szkołę. Równie istotna jest kontrola sprawowana przez grupy pierwotne, zwłaszcza rodzinę, która w systemie kontroli społecznej pełni dwojaką rolę

Reisse zapowiadał, że przeciwdziałaniu zachowaniom dewiacyjnym większą rolę odgrywa kontrola wewnętrzna. Działa ona skuteczniej jeśli jednostka wykształciła nieprzesępcze role społeczne i sprawuje kontrolę nad swym postępowaniem umożliwiającą świadome kierowanie działaniem zgodnym z konformistycznymi oczekiwaniami grupowymi.

11. Koncepcja kontroli społecznej Nye'a

Teoria Nye'a

Twierdzi on, że kontrola wewnętrzna kształtuje się w toku socjalizacji, stanowią wynik oddziaływania grup odniesienia. Łańcuch kontroli społecznej składa się z kontroli wewnętrznej, pośredniej i bezpośredniej oraz elementu quasi kontrolnego, którym jest zaspokojenie potrzeb. Kontrola wewnętrzna jest równoznaczna z internalizacją norm a zinternacjonalizowane normy tworzą sumienie jednostki. Idea kontroli pośredniej opiera się na tym, że liczenie się z opinią pozytywnych grup odniesienia wymusza konformizm. W przypadku braku więzi z taką grupą kontrola pośrednia zawodzi, natomiast bezpośrednia kontrola społeczna sprawowana jest za pomocą bodźców negatywnych np. ośmieszanie, dezaprobata, sankcje stosowane przez instytucje . Ważne ogniwo stanowi tu rodzina sprawująca nadzór nad dziećmi i stosująca sankcje w przypadku ich nie przestrzegania. Nye uważał, że im większy stopień zaspokojenia potrzeb tym słabsza może być kontrola społeczna, wskazywał, że do zachowań dewiacyjnych może doprowadzić niezaspokojenie takich potrzeb jak pragnienie uczucia, uznania, bezpieczeństwa i nowych doświadczeń.

12. Koncepcja kontroli społecznej Hirschiego

Teoria Hirschiego

Człowiek może dokonywać czynów przestępczych ponieważ jego więzi z porządkiem konformistycznym zostały w jakiś sposób zerwane . Wyróżnia się 4 elementy więzi jednostki ze społeczeństwem, które mogą wywierać wpływ na zachowanie dewiacyjne, są to:

  1. Przywiązanie oznaczające emocjonalne związki jednostki z otoczeniem. Jeśli człowiek jest do niego przywiązany to automatycznie liczy się z jego opinią i czuję się moralnie zobowiązany do przestrzegania norm, które otoczenie uznaje. Istotą przywiązania jest to, że ludzie wrażliwi na opinie muszą uwzględniać ewentualność negatywnych relacji na fakt naruszenia norm a to powstrzymuje ich przed naruszeniem norm

  2. Zaangażowanie będące odpowiednikiem EGO lub zdrowego rozsądku. jego idea sprowadza się do tego, że ludzie którzy „zainwestowali” w konformistyczną działalność stojąc w obliczu możliwości naruszenia normy rozważają odpowiedzialność takiego zachowania w kontekście wcześniejszych „inwestycji”, taki rachunek strat i zysków z reguły przemawia za konformizmem

  3. Zaabsorbowanie będące pochodną zaangażowania, ludzie odbierają konformistyczną linię postępowania, mają konformistyczne motywacje i aspiracje i chcąc je zrealizować nie jako automatycznie zmuszeni są poświęcać temu wiele czasu, wysiłku i zaangażowania więc wymaga zaabsorbowania, które sprzyja konformizmowi choćby z braku czasu na naruszenie norm

  4. Przekonanie o konieczności przestrzegania norm społecznych. Przekonanie to słabnie jeśli pozostałe mechanizmy kontroli społecznej nie działają właściwie i gdy osłabiona jest ogólna więź jednostki ze społeczeństwem

13. Koncepcja dewiacji E. Lemerta

Koncepcja naznaczania społecznego

Nazywana również Labellin co oznacza etykietowanie, piętnowanie lub sygmatyzację. Prekursorem tej koncepcji był Erwin Lemert, który twierdził, że zachowani dewiacyjne ani nie rodzi potrzeby kontroli społecznej ani też nie jest wynikiem załamania się tej kontroli, przeciwnie to właśnie kontrola społeczna rodzi dewiację wg Lemerta dewiacja jest wynikiem reakcji społecznej, która określa również jej częstotliwość występowania i charakter. Pogląd ten został sformułowany w koncepcji pierwotnej i wtórnej dewiacji. Lemert uznał, że niektóre ze zróżnicowań, którym podlegają ludzie i grupy społeczne powodują reakcje społeczną w postaci karania, degradacji i izolacji jednostek bądź grup określonych jako inne. Cecha inności przysługuje albo właściwościom fizycznym albo psychicznym, bądź też zachowania, są to tak zwane dewiacje pierwotne, jeśli spotkają się one z negatywną reakcją społeczną zachodzi łańcuch kolejnych interakcji dewianta i piętnującej go grupy prowadzący do dewiacji wtórnej. tak więc po dewiacji pierwotnej i społecznym napiętnowaniu następuje dalsze zachowanie dewiacyjne połączone z negatywnymi emocjami dewianta w stosunku do osób piętnujących, z ich strony z kolei następują silniejsze kary i odrzucenie oraz podjęcie formalnej akcji przeciwko dewiantowi, który z kolei wzmacnia swoje zachowania, samoobronę i atak w kierunku piętnujących. Ostatnim etapem tego procesu jest akceptacja społecznego statusu dewianta i podjęcie poprzez niego wysiłku w celu przystosowania się do narzuconej roli - dewiacja wtórna, o ile dewiacja pierwotna nie prowadzi jeszcze do zmian w postawach wobec siebie i rolach społecznych o tyle dewiacja wtórna powoduje zorganizowanie życia i tożsamości dewianta wokół fakty dewiacji, pierwotne przyczyny dewiacji ustępują tu miejsca reakcji społecznej, która staje się przyczyną a nie efektem dewiacji. Lemert wyróżnił 4 podstawowe typy dewiacji

  1. Dewiacja indywidualna zależna od podmiotowych cech fizycznych i psychicznych człowieka

  2. Sytuacyjna kiedy to sytuacja zmusza człowieka do naruszenia norm zainteresowanych przestrzeganych do tej pory

  3. Kumulatywna będąca podrodzajem sytuacyjnej, występuje wówczas gdy warunki społeczno kulturowe stanowią podobne i powtarzające się sytuacje poszczególnym ludziom a wynikające stąd dewiacje obejmują znaczną część społeczeństwa

  4. Systematyczna występująca na skutek tego, że dewiacje kumulatywnie dostarczają jednostce informacji o tym, że inni ludzie rozwiązują problemy w podobny społecznie potępiony sposób

14. Współczesne założenia teorii naznaczania społecznego

Obecna we współczesnej postaci teorie naznaczania wychodzi z założenia, że aby wyjaśnić dewiację należy uwzględnić społeczne oczekiwania co do zachowania rozmaitych jednostek, nie respektowanie tych oczekiwań pociąga za sobą negatywną reakcję emocjonalną otoczenia oraz jego reakcję społeczną polegającą na nadawaniu etykiety. Oznacza to, że zachowanie jednostki nie jest samo przez się ani normalne ani nienormalne, ale, że spełnia lub nie spełnia oczekiwań danej grupy lub instytucji. Dewiacja jest więc tu cechą przypisaną przez otoczenie będące pośrednim lub bezpośrednim świadkiem określanych zachowań jednostki, jest ona wynikiem interakcji między ludźmi tworzącymi lub stosującymi normy, a tymi którzy ich nie przestrzegają. Osoba obdarzona etykietą zaczyna być zgodnie z nią traktowana i stopniowo przystosowuje się do przypisanej roli, tj staje się tak zwanym dewiantem z przekonania, wykazuje też tendencje do utożsamiania się z przypisaną rolą nabiera poczucia odmienności i obcości w stosunku do otoczenia, zaczyna patrzeć na siebie oczyma tych, którzy ją etykietowali . Próby opierania się narzuconej roli, w zasadzie nie mają szans powodzenia, a nawet mogą działać na niekorzyść wywołując dodatkowe reakcje stygmatyzacyjne ze strony otoczenia, mające skłonić dewianta do zachowań zgodnych z przypisaną mu rolą, natomiast osoba, która przyjmie i zaakceptuje narzuconą mu rolę może liczyć nawet na pewne przywileje (społeczne, prawne) przewidziane dla danej kategorii dewiantów.

Istnienie zjawiska dewiacji i dewiantów zaspakaja pewne potrzeby społeczne. Osoba przekraczająca normy obowiązujące w danej grupie reprezentuje siły leżące na zewnątrz tej grupy. W ten sposób dewiant informuje jak wygląda zło i pokazuje różnice pomiędzy tym co zewnętrzne a wewnętrzne. Pozwala tym samym grupie zyskać i wzmocnić poczucie tożsamości i własnego miejsca w świecie. Ukaranie dewianta stanowi jakby przypomnienie pozostałym członkom społeczeństwa i ich obowiązkach i jest przestrogą przed ich niedopełnieniem. Tak więc dewiacja jest nie tylko zachowaniem destabilizującym społeczeństwo ale w kontrolowanych wielkościach może być ważnym czynnikiem stabilizującym. Podkreśla się tu że wbrew powszechnie deklarowanym założeniom profilaktycznym resocjalizującym rehabilitacyjnym i leczniczym różnorodnych działań oraz realizujących je instytucji ich faktyczną funkcją jest przede wszystkim udowodnienie jednostce, że jest dewiantem oraz skłonienie jej do przyjęcia i zaakceptowania takiej roli. Osoby próbujące uwolnić się od statusu dewianta są ponadto wspierane przez przepisy, których rzeczywistą funkcją jest utrudnianie dewiantom readaptacji społecznej i przyczynianie się do ich stygmatyzacji.

W stosunku do niektórych osób np. uzależnionych i chorych psychicznie w społeczeństwie istnieje podwójna moralność, która łączy odrzucenie ich z działaniami rehabilitującymi mającymi łagodzić tą reakcję. O ile dewiant deprawowany jest społeczeństwo publicznie o tyle wraca do niego w sposób niezauważalny ponieważ nie ma żadnych szczególnych aktów zdejmujących nałożony stygmat. Dla otoczenia taki człowiek nadal pozostaje napiętnowany publicznie, niewiara w to, że dewiant może się kiedykolwiek zmienić rodzi zjawisko zwane przez Mertona samospełniającą się przepowiednią, która sama tworzy potwierdzające się fakty. Wspólną cechą ludzi, którzy zostali zmuszeni do grania pewnych ról w instytucjach (szpital, więzienie) jest uniformizacja zachowań i postaw oraz depersonalizacja i alienacja. Ludzie Ci tracą swoje poprzednie role i stają się elementem grup funkcjonujących w ramach danej instytucji.

38. Geneza i rozwój ruchu abolicjonistycznego

Więzienie we współczesnej postaci jako miejsce odbywania kary pozbawienia wolności upowszechniło się niecałe 200 lat temu. W praktyce uprzednio również ludzi więziono ale głównie w celu późniejszego wykonania kary śmierci lub kar mutulacyjnych. Na czasy swojego powstania kara pozbawienia wolności była środkiem postępowym ponieważ ograniczała karę śmierci. Jednak od początku jej stosowania we współczesnej postaci dostrzegano wady więzienia, przede wszystkim stwierdzono, że jest ono ośrodkiem demoralizacji próbowano temu zapobiegać w krańcowych przypadkach przez całkowitą izolację osadzonych. W czasie ostatnich dziesięcioleci nasiliła się krytyka karnego wymiaru sprawiedliwości . wskazywano , że system karania za przestępstwa jest nieefektywny zwłaszcza w przypadku kary pozbawienia wolności. Kara ta z reguły nie tylko nie działa prewencyjnie na jednostkę i społeczeństwo ale niejednokrotnie zwiększa przestępczość przez pogłębianie negatywnych cech sprawcy i jego stygmatyzację i zerwanie wielu więzi społecznych. Krytyka dotychczasowego postępowania z przestępcami spowodowała podjęcie pewnych alternatywnych rozwiązań w stosunku do kary pozbawienia wolności, środki te wprowadza się jednak w niewielu państwach i w stosunkowo małym zakresie. potrzeba zasadniczej zmiany rozwiązań w zakresie postępowania z przestępcami doprowadziła do ukształtowania się społecznego. Ruch ten zrodził się w Ameryce północnej początkowo tworzyły go luźne grupy działaczy z czasem wykrystalizowały się pewne formy współdziałania m.in. w postaci organizowanych cyklicznie, co dwa lata konferencji. Początkowo nosiły one nazwę międzynarodowych konferencji w sprawie zniesienia więzień, później nazwę zmienione na międzynarodową konferencję w sprawie zniesienia prawa karnego ICOPA. Pierwsza taka konferencja odbyła się w 1983 roku w Toronto. Konferencje ICOPA spełniają kilka celów, a zwłaszcza:

  1. Przyczyniają się do przedyskutowania problemu wynikłych na tle rozwoju ruchu i sytuacji na tle rozwoju wymiaru sprawiedliwości poszczególnych państw

  2. przyczyniają się do upowszechnienia alternatywnych form, środków w stosunku do kary pozbawienia wolności takich jak, mediacja, dochodzenie odszkodowania na drodze cywilnej, warunkowe zawieszenie postępowania z obowiązkiem naprawienia szkody, warunkowe zawieszenie wykonania kary, czy szersze wykorzystanie kar pieniężnych.

  3. ma na celu dekryminalizację i depenalizację - zbyt duża liczba przestępstw to czyny o małej szkodliwości społecznej i wiele z nich można by usunąć z kodeksu karnego traktując je wyłącznie jako delikty cywilne. Systematycznie powinno również nastąpić łagodzenie kar tam, gdzie karalność zostaje utrzymana

W ruchu abolicyjnym zakłada się, że reforma obecnego systemu penitencjarnego nie ma sensu ponieważ może się przyczynić do jego utrwalenie, a celem ruchu jest likwidacja więzień lub przynajmniej zmniejszenie ich liczby. Twierdzi się tutaj, że ulepszenie więzień na nic się nie zda, gdyż każde więzienie jest kryminogenne. Jednocześnie obowiązuje pogląd, że koncepcje abolicjonizmu powinny być wprowadzone stopniowo. Społeczeństwo jest bowiem z reguły nie przygotowane do tego aby przyjąć wyżej wymienione koncepcje w ostatecznej postaci. Szczególne znaczenie mają tu etapy poprawy sytuacji więźniów, łagodzenie reżimu więziennego, przybliżenie społeczeństwu realiów więzienia i coraz szersze włączenie społeczności lokalnej w proces właściwego kształtowania cech osobowości sprawców przestępstw. Przy czym w przypadku przestępców szczególnie niebezpieczne, zwłaszcza zagrażających życiu i zdrowiu trzeba na razie stosować dotychczasowe więzienne metody ochrony. Mocno akcentuje się również potrzebę przekonania do abolicjonizmu osób pracujących w organach porządku prawnego i tych, którzy mają tam pracować w przyszłości. Dlatego też należałoby odpowiedni przebudować programy nauczania w szkołach wyższych tak aby wprowadzić, lub zwiększyć liczbę zajęć z psychiatrii, psychologii sądowej, psychologii przestępczości, kryminologii itd., wskazane byłoby również uwzględnienie w programach szkół ponadgimnazjalnych problematyki racjonalnego stosunku do dewiantów społecznych.

RODZINA KAZIRODCZA

19. czynniki sprzyjające powstawaniu związków kazirodczych

  1. RELACJE W RODZINIE KAZIRODCZEJ

Do czynników sprzyjających do powstania związków kazirodczych zalicza się:

  1. Przekazywanie z pokolenia na pokolenie wzorce nadużywania seksualnego dzieci w rodzinie

  2. Klimat przemocy i agresji w rodzinie

  3. Nadużywanie alkoholu

  4. Izolacja rodziny ze środowiska społecznego

  5. Zaburzenia więzi seksualnej miedzy rodzicami

  6. Złe relacje matki z córką

  7. Wyłączanie psychiczne a czasami również i fizyczne matki z życia rodzinnego

Wyróżnia się podstawowe formy patologii typowe dla istnienia związków kazirodczych przy, czym są one raczej końcami kontinuum a nie odrębnymi postaciami:

  1. Unikanie otwartego konfliktu - kazirodztwo typu ojciec -córka pojawia się jako mniej lub bardziej świadome delegowanie córki do podjęcia seksualnej roli żony. Odsuwając tym samym podstawowe źródło stresu to jest lęk przed rozbiciem rodziny i efektywnie łącząc rodzinę siecią kazirodczej tajemnicy. Dziewczynka staje się ofiarą a jednocześnie postacią centralną w rodzinie. Dystans pomiędzy nią a matka powiększa się. Ojciec w takiej rodzinie jest emocjonalnie niedojrzały a matka nadmiernie moralizująca i emocjonalnie chłodna. Zapewnia, co prawda podstawową opiekę dzieciom, ale lekceważy ich potrzebę emocji, Jeśli kazirodztwo powstanie ujawnione zwykle się temu zaprzecza (wewnętrzna i zewnętrzna)

  1. Regulacja konfliktowa - typowe są w niej dezorganizacja, spory, często przemoc, granice międzypokoleniowe są tu rozmaite, a role rodzinne pomieszane.

W przeciwieństwie do rodziny unikających konfliktu, których kazirodztwo ma charakter utajony w rodzinach o regulacji kontaktowej kazirodztwo może być jawne w obrębie rodziny a ukrywa się je na zewnątrz.

Oba typy rodzin łączy silny lek przed rozbiciem rodziny a wyznaczanie sobie jako głównego celu pozostanie razem bez względu na koszty. Kosztem jest poświęcanie córki po to, aby odsunąć agresje ojca od córki i sprowadzić ja na poziom otwartego powierzchownego konfliktu nie naruszającego do wspólności rodziny.

Metoda pomiędzy rodzicami powoduje wzrost zależności męża od żony i dlatego żona toleruje lub nawet ułatwia kontakty seksualne córki z ojcem. Służy ono zacieśnieniu relacji rodzinnych i to niezależnie od ewentualnych konfliktów. Przy znacznym poziomie niedojrzałości emocjonalnej ojca i braku obecności matki w relacje kazirodcze może zostać wciągnięte więcej niż jedno dziecko.

Wyróżnia się 2 podstawowe typy rodzin kazirodczych:

  1. Ze sprawcą psychopatycznym

  2. Ze sprawcą regresywnym

SPRAWCA PSYCHOPATYCZNY- to ojciec, który dostał zaburzenia rozwoju seksualnego w pomniejszym stadium rozwojowym tj. separacji indywidualizacji a konkretnie w fazie narcystycznej. Jego seksualność jest niedojrzała i nastawiona na ciągłe potwierdzanie własnej doskonałości, nieograniczonych możliwości i nieograniczonej władzy. Nie odczuwa on lęku w kontaktach seksualnych nie przejawia empatii i zdolności uczenia się. Dziecko nie jest obiektem preferowanym a jedynie obiektem zastępczego zaspakajania potrzeb czy wyładowania agresji Wykorzystanie seksualne polega zwykle na kontakcie fizycznym, ekstragenitalnym, intagenitalnym, przy czym jest on nacechowany przemocą. Ślady sprawcy często mają widoczny charakter np. uszkadzanie ciała czy ciąża.

SPRAWCA REGRESYWENY - doznał zawyżenia rozwoju seksualnego w okresie wcześniejszym tj. stadium symbiozy ewentualnie w fazie zróżnicowania. Jego działanie jest znacznie mniej dojrzałe niż sprawcy psychopatycznego. Nacechowany jest lekiem przed dojrzałą kobietą przed agresją i separacja. Dziecko nie jest jedynym obiektem, na którym ojciec reaguje seksualnie, ale jest obiektem preferowanym, ponieważ poziom bezpieczeństwa, który stwarza takie relacja jest znacznie wyższy niż w kontaktach z dorosłą partnerką.

Ofiarami są tu z reguły dzieci młodsze, ponieważ ich niska orientacja w sytuacji pozwala na manipulację niż bez ryzyka. Wykorzystaniu rzadko towarzyszy przemoc fizyczna a kontakty seksualne mają najczęściej charakter ekstragenitalny.

W tej grupie sprawców pojawia się też aktywność bez kontaktu fizycznego taka jest ekscybigonizm - podglądanie oraz rozmowy i zabawy o podtekście erotycznym.

20. fazy rozwoju patologii rodzinnej w rodzinach kazirodczych

W rozwoju kazirodczej patologii rodzinnej można wyróżnić 4 fazy:

  1. Faza doboru uczestników

  2. Faza formowania wymagań i ustalania reguł

  3. Faza frustracji i jawnego konfliktu

  4. Faza zamknięcia układu kazirodczego

FAZA DOBORU UCZESTNIKÓW - przebieg ich jest zależny od typu rodziny kazirodczej. W rodzinie ze sprawcą psychopatycznym matka pochodzi z rodziny patriarchalnej z władczym często przemocowym ojcem. Relacje w niej były zaburzone i opierały się na stosunku dominacji i podległości. Jej potrzeby seksualne są tłumione i słabo rozpoznawalne przez nią samą. Powielając wzorzec ojca szuka ona na partnera życiowego dominującego mężczyzny, którym mogłaby znaleźć oparcie.

FAZA FORMOWANIA WYMAGAŃ I USTALANIA REGUŁ - następuje tu ustalanie dominującej pozycji mężczyzny. Kobieta zaś wypracowuje strategie podporządkowania i ustępstw jako gwarancje poczucia bezpieczeństwa. Okazują się one pomimo ich powtarzania wywołuję narastanie frustracji kobiecie i mężczyźnie.

FAZA FRUSTRACJI I JAWNEGO KONFLIKTU - powoduje, że kobieta koncentruje wysiłki na zaspakajaniu oczekiwań męża. Skutkuje to wzrostem wymagań męża i natężeniem zachowań przemocy. Wzrasta wzajemne uzależnienie małżonków. Pojawiają się również nieprawidłowe sposoby łagodzenia napięcia przez kobietę skutkujące ucieczką kobiety w chorobę, czego efektem jest jej symboliczna lub praktyczna nieobecność nie obecność rodzinie.

FAZA ZAMKNIĘCIA UKŁADU KAZIRODCZEGO - następuje osłabienie więzi pomiędzy matką a dziećmi. Dzieci zaczynają poszukiwać kontaktu z ojcem. Stopniowo następuje zatarcie granic pomiędzy rolami rodzinnymi i zmiana w pozycji w rodzinie, przy czym paradoksalnie poza wzmocnieniem pozycji córki następuje wzmocnienie pozycji kobiety. Natomiast w przypadku sprawcy regresywnego mężczyzna poszukuje wsparcia w silnej dominującej kobiecie może mieć problemy z realizacją potrzeb seksualnych. Kobieta zaś pochodzi z rodziny o cechach matriarchalnych i w kontaktach z partnerami realizuje uwewnętrzniony model kobiety opiekunki. Związku z narastaniem w niej przeciążenia rolą opiekunki ma tendencję do reagowania złością i agresją. Seksualność często używana w celach manipulacyjnych. Oboje małżonków są silnie uzależnieni od rodzin pochodzenia a założenie własnej rodziny traktują jako formę ucieczki z nich. Mężczyzna oczekuje tu powielenie w małżeństwie wzorca matka-dziecko. Jest uległy i podporządkowany a kobieta przyjmuje rolę przewodniczki życiowej. Stopniowo pojawiają się konflikty dotyczące uległości seksualnej mężczyzny i separacji z rodziną pochodzenia. Konflikty te mają charakter ukryty stopniowo mężczyzna zaczyna skupiać uwagę na dziecku traktując to jako formę ucieczki od relacji z żoną. Kobieta nie radzi sobie z realizacja opieki nad mężem i dzieckiem i konflikt wchodzi z fazę otwartą. Następuje fizyczne i psychiczne oddanie małżonków koncentracje na własnych problemach. Ojciec tworzy koalicje z dzieckiem a matka zaczyna szukać nagród na zewnątrz rodziny.

Dziecko wykorzystywane seksualnie charakteryzuje się dwoma podstawowymi reakcjami:

  1. Silną sferą obronną sfery osobistej lub, co częstsze naruszaniem - dziecko często postrzegane jest jako złośliwe i nieposłuszne, Boji się stracić kontrolę nad swoim wizerunkiem dlatego pokazuje swoje nieprawdziwe „ja” agresywne. Typowe SA tu tzw. Reakcje nadmiarowe - symboliczna ochrona sfery osobistej.

  1. Sfery osobistej innych osób - dzieci często przekraczają sferę osobista osób trzecich, przy czym zwyczajowe kary z reguły nie odnoszą efektu Źle znoszą odgrywanie ról. Nie potrafią udawać pozytywnych uczuć, ponieważ ich nazwy nie łącza się z emocjami a w przypadku uczuć negatywnych maja się że emocje ich zaleją i strąca nad sobą kontrolę.

Charakterystyczne są tu pewne stereotypowe zabawy (uspokajające, - kiedy dziecko wielokrotnie powtarza to, co dobrze zna)

Kwestie kazirodcze należą do sfery przemocy seksualnej wobec dzieci. Generalnie wszystkie czynniki ryzyka krzywdzenia dzieci można podzielić na 3 obszary:

  1. Rodzinę:

  • Matkę: