Edukacja integracyjna - materiały dla studentów

Rok studiów: Pedagogika, edukacja elementarna i terapia pedagogiczna; wychowanie przedszkolne / nauczanie początkowe

II rok, III semestr, studia drugiego stopnia

Wykłady : Prof. dr hab. H. Krauze - Sikorska; Zakład Teoretycznych Podstaw Edukacji

Ćwiczenia mgr D. Gaul ; Zakład Teoretycznych Podstaw Edukacji

Tematyka wykładów:

Integracja społeczna jako alternatywa dla społecznej segregacji, rywalizacji i agresji (pojęcie integracji, główne cele, zadania i funkcje; opór mentalny i emocjonalny różnych środowisk społecznych prowadzący do antyintegracji ; przygotowywanie kadr inicjujących i prowadzących działania na rzecz integracji społecznej)

Socjologiczne i edukacyjne problemy w procesie integracji społecznej ( uwarunkowania integracji, inicjowanie działań na rzecz integracji szkolnej i pozaszkolnej, integracja społeczna osób naznaczonych)

Diagnoza psychologiczna, pedagogiczna i socjologiczna jako warunek konieczny efektywności działań na rzecz integracji

Integracja w praktyce edukacyjnej - od integracji w szkole do integracji w środowisku społecznym dziecka

Proces konstruowania programów i zajęć edukacyjnych uwzględniający potrzeby i możliwości dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych

Zagadnienia egzaminacyjne Edukacja integracyjna

1. Pojęcie integracji, jej przedmiot, główne cele, zadania i funkcje

2. Płaszczyzny integracji

3. Cele i założenia edukacji integracyjnej ; zmiany systemowe w Polsce

4. Grupy dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych w przedszkolu i szkole

5. Dzieci o specjalnych potrzebach objęte integracją edukacyjną

6. Warunki efektywnej integracji

7. Wady i zalety integracji edukacyjnej

8. Inicjowanie działań na rzecz integracji szkolnej i pozaszkolnej -rola pedagogów, rodziców, instytucji

9. Zadania nauczycieli pracujących w grupach/ klasach integracyjnych

10. Rola osób dorosłych w procesie integracji dzieci pełnosprawnych i niepełnosprawnych

11. System pomocy psychologiczno- pedagogicznej a działania integracyjne

12. Specyfika pracy nauczyciela i pedagoga w grupie integracyjnej

Literatura:

Barłóg K.(2008) Wspomaganie dzieci z niepełnosprawnością intelektualna w stopniu lekkim w różnych formach edukacji wczesnoszkolnej, Rzeszów Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego

Byers R., Rose R. (2002) Jak zaplanować pracę z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Warszawa

Bogucka J., Kościelska M. (1998) Wychowanie i nauczanie integracyjne. Warszawa

Dołęga Z. (red.) (2005) Diagnoza psychologiczna dzieci w wieku przedszkolnym. Katowice

Hulek A. (red.) (1992) Uczeń niepełnosprawny w szkole masowej. Kraków

Kawula S. (1998) Człowiek dla drugiego człowieka. Tryptyk pedagogiczny. Olsztyn

Kościelska M. (1995) Oblicza upośledzenia. Warszawa, PWN

Krause A. (2004) Człowiek niepełnosprawny wobec przeobrażeń społecznych, Kraków, wyd. Impuls

Maciarz A. (1999) Z teorii i badań dzieci niepełnosprawnych. Kraków

Ostrowska A., Sikorska J. (1996) Syndrom niepełnosprawności w Polsce. Bariery integracji. Warszawa

Obuchowska I.(red.) (1999) Dziecko niepełnosprawne w rodzinie. Warszawa

Forma zaliczenia Egzamin

Literatura uzupełniająca

Bogucka J., Kościelska M. (1998) Wychowanie i nauczanie integracyjne. Warszawa, Centrum Pomocy Psychologiczno- Pedagogicznej MEN

Dołęga Z.(red.) (2005) Diagnoza psychologiczna dzieci w wieku przedszkolnym. Katowice, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego

Hulek A. (red) ( 1992) Świat ludziom niepełnosprawnym. Warszawa, PTWK

Hundermarck G. (red.) (1993) Uczymy się żyć razem. Niepełnosprawne dzieci w przedszkolu. Warszawa, WSiP

Maciarz A. (1992) Uczniowie niepełnosprawni w szkole powszechnej. Warszawa

Obuchowska I. ( 1999) Dziecko niepełnosprawne w rodzinie. Warszawa, WsiP

Pilecki J., Olszewski S. (red.) (1999) Wspomaganie rozwoju osób niepełnosprawnych. Kraków

Pisula E., Rola J.(red.) (1995) Wybrane prodlemy psychologicznej diagnozy zaburzeń rozwoju dzieci. Warszawa, WSPS

Popławska J., Sierpińska B. (2001) Zacznijmy razem. Dzieci specjalnej troski w szkole podstawowej. Warszawa, WSiP

Co warto zapamiętać

Integracja - alternatywa dla segregacji, rywalizacji, agresji

Integracja = scalanie , zespalanie, harmonizowanie składników zbiorowości

Stwarzanie warunków do uczestnictwa w motywującym, stymulującym

Środowisku

Cele:

• Stwarzanie warunków i możliwości do uczestnictwa w życiu społecznym

• Kształtowanie pozytywnych więzi i ustosunkowań pełnosprawni- niepełnosprawni

• Uczenie tolerancji

• Umożliwienie bycia sobą wśród innych

Idea integracji oparta jest na

• Potrzebie dokonania zmian w systemie mn. edukacyjnym

• scalania procesów uczenia się - nauczania - wychowania w sytuacji łączenia osób o rożnych potrzebach, możliwościach, oczekiwaniach

Integracja to proces nie stan

Łączy w sobie 4 pojęcia:

• Psychospołeczny proces zbliżania się społecznego i nauki

• Powiększenie społecznych kompetencji integrowanych (zwiększenie akceptacji różnic)

• Dwustronną gotowość

• Bezwarunkowość i warunkowość integracji

Płaszczyzny integracji osób P- N

• Rodzinna

• Lokalna

• Edukacyjna

• Zawodowa

Dla procesów normalizacji istotne są ;

• Mieszkanie w swoim domu, spędzanie czasu poza domem

• Normalny rytm dnia

• Normalny rytm roku ( święta, wyjazdy wakacyjne…)

• Posiadanie normalnego życiorysu (rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza… )

• Samostanowienie o sobie

• Odpowiednie kontakty z płcią przeciwną

• Godne warunki materialne

• Odpowiedni standard i wielość ośrodków wsparcia, przedszkoli, szkół

Integracja instytucjonalna, intrapersonalna, interpersonalna = prawidłowe funkcjonowanie spoleczeństwa

Baza idei integracji w edukacji - nauczanie otwarte (Wielka Brytania 1944) (tzw. 3 „A”)

• Zajęcia w szkole przyczyniają się do tego by dziecko stawało się samodzielne poznawczo, emocjonalnie, społecznie

• Edukacja uznaje wagę potrzeb ( kluczowe pojęcia : potrzeby, możliwości, zainteresowania stanowiące kryterium różnicowania) zaspokaja indywidualne potrzeby każdego dziecka

• Podstawa to: zabawa, dialog, praca grupowa, wolne zajęcia + planowany proces edukacyjny

• Celem wychowania jest współuczestnictwo, wzajemne poszanowanie praw

Nauczyciel to rzecznik dziecka szanuje jego prawa, uczeń respektuje obowiązki

W przedszkolu/ szkole występuje zawsze

• Integracja poznawcza

• Integracja socjalna ( Bachman) realizacja zasady włączania się do zabawy, pracy, wspólne uczenie się zachowań społecznych w sposób przynoszący satysfakcję, uznanie, samoistne dopasowywanie się, realizowanie wymogów socjalizacyjnych

Podstawowe tezy :

• Każde dziecko może mieć trudności

• Trudności wskazują na to co należy zmienić

• Nauczycielowi potrzebne jest wsparcie

Zalety integracji w edukacji

• Skuteczne radzenie sobie z wpływami świata otaczającego

• Harmonijne kontakty z rówieśnikami

• Realistyczna ocena własnych osiągnięć

• Stała konfrontacja dzieci i ich rodziców

• Brak konieczności życia w internacie

Wady:

• Klasy niehomogeniczne

• Znaczny stres dla dzieci i nauczyciela

• Nauczanie wymaga intensywnej współpracy z rodzicami / matka nie zawsze może być czynna zawodowo

• Niektórzy rodzice oczekują zbyt wiele

Zalety placówek specjalnych;

• Można tworzyć klasy homogeniczne

• Nie ma potrzeby tak intensywnej współpracy

• Łatwiejszy dostęp do pomocy specjalistycznej ( rewalidacja, rehabilitacja)

• Tworzy się klimat ochronny

Wady:

• Oddalenie od realnego życia

• Przecenianie osiągnięć, brak porównania

• Brak kontaktu z rówieśnikami prawidłowo funkcjonującymi

• Mieszkanie w internacie

Warunki tworzenia grup integracyjnych

• Zasada pełnej tolerancji pod względem różnorodności zakresu niepełnosprawności

• Środowiskowy charakter grup

• Wczesne rozpoczynanie integracji ( ok. 4 r.ż.)

• Etapowość działań - przedszkole - szkoła podstawowa- gimnazjum- liceum…

• Zapewnienie odpowiednich warunków materialnych (baza)

• Chęć uczestnictwa w procesie integracji dzieci i ich rodzin (Indywidualny wybór bez presji zewnętrznej)

• Określona liczebność grup

• Wysokie kompetencje pedagogów

Kompetencje pedagoga pracującego w grupie integracyjnej

• Wiedza ogólna i specjalistyczna

• Umiejętność wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu

• Kompetencje diagnostyczne

• Inteligencja emocjonalna

• Kompetencje interpersonalne

• Kompetencje intrapersonalne

• Umiejętność indywidualizacji działań w pracy z grupą

• Kreatywność i otwartość na zmiany

• Umiejętności transgresyjne

Hanna Krauze - Sikorska (2011) Praca z dzieckiem o specjalnych potrzebach edukacyjnych i jej implikacje dla ich rozwoju - fragmenty ( w druku)

Kryteria diagnostyczne dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

Trudno mówić o jednorodnej klasyfikacji specyficznych potrzeb edukacyjnych, gdyż są one przyporządkowane konkretnym typom trudności rozwojowych, bądź możliwości wystąpienia takich trudności. Nie ułatwia tej klasyfikacji nawet odwoływanie się do wybranych kategorii zaburzeń proponowanych przez ICD, czy DSM ( podręczników diagnostycznych i statystycznych zawierających poza definicjami zaburzeń także szczegółowy spis aktualnie rozróżnianych zaburzeń i ich podtypów oraz zestawy kryteriów dla każdego z nich), ponieważ dalekie są one od doskonałości , co podkreślają nawet autorzy DSM wskazując, ze trudno jest stworzyć taki system diagnozowania, który gwarantowałby jednocześnie rzetelność i trafność, ludzkie zachowanie determinowane jest bowiem zawsze przez wiele rozmaitych czynników ( Frances i in., 1991).

Niezależnie więc od jakichkolwiek podziałów za jedną z podstawowych potrzeb należy przyjąć uznanie indywidualności każdego dziecka oraz dostrzeganie w niej wartości pozytywnych. Wskazując jednak na te dzieci, które wymagałyby tworzenia w szkole sieci wsparcia edukacyjnego i społecznego można wskazać na:

Dzieci z układu ryzyka zaburzeń - trudności w funkcjonowaniu osób należących do tej grupy determinowane są nie tylko przez czynniki biologiczne, ale i niekorzystne uwarunkowania środowiska edukacyjnego, z jednej strony nie umiejącego dopasować się do indywidualnych potrzeb i możliwości rozwojowych tych dzieci, z drugiej nie uwzględniającego specyfiki środowiska rodzinnego i kulturowego determinującego ich funkcjonowanie (Brzezińska, 2002, 12, s. 46). Znaczącą trudność w ocenie możliwości tych dzieci stanowić może również fakt, że nie są one grupą o jednolitym klinicznie obrazie - dzieci z układu ryzyka to zarówno:

• osoby charakteryzujące się specyficznym zespołem właściwości indywidualnych determinującym poziom ich aktywności,

• z określoną rytmicznością związaną z wykonywaniem czynności,

• cechujące się preferencjami do kontaktu vs wycofywania się z niego,

• określonym poziomem adaptowalności,

• określonym poziomem intensywności i progu reagowania na bodźce, jakości nastroju, rozpraszalności uwagi

• u niektórych z nich można zauważyć opóźnienia lub minimalne dysfunkcje rozwojowe związanych z procesami orientacyjnymi, czy wykonawczymi przy często wysokim poziomie intelektualnym

• niektóre dzieci cechuje aktualnie niższy potencjał intelektualny, mogący być wynikiem deprecjonowania potrzeb dziecka związanych np. z brakiem stymulacji rozwoju w zakresie myślenia, czy realizowaniem potrzeby samodzielności poznawczej

• dzieci pochodzące ze środowisk defaworyzowanych (funkcjonujące w trudnych warunkach społecznych, a więc w środowiskach o niskim statusie społecznym, niskim poziomie wykształcenia rodziców, dużym nasileniu bezrobocia, patologicznych sposobach radzenia sobie z problemami, ale także nie realizujących podstawowych funkcji opiekuńczych i wychowawczych)

• w grupie tej znajdują się również dzieci o wysokim potencjale intelektualnym wydawałoby się z „natury” predestynowane do osiągania sukcesu edukacyjnego, określane często mianem zdolnych, funkcjonujące jednak w otoczeniu niedopasowanym do ich możliwości, doświadczające braku stymulacji rozwojowej, nie mobilizowane do wysiłku, nie zachęcane do doświadczania i eksplorowania świata, współpracy z innymi, albo obciążone takimi wymaganiami, których nie są w stanie zrealizować. W odniesieniu do tej grupy wymagania otoczenia są więc albo poniżej rzeczywistych możliwości dziecka, albo znacznie je przewyższają

Dzieci, w stosunku do których konieczność uwzględniania ich specjalnych potrzeb jest wynikiem tzw. kryterium organicznego. W grupie tej znajdują się dzieci z:

• dysfunkcjami ruchu, a więc z zaburzeniami w rozwoju motoryki dużej (paratonia, hypotonia, synkinezje, stereotypie ruchowe, brak koordynacji ruchowej) oraz grafomotoryki

• dysfunkcjami wzroku - dzieci niedowidzące i niewidome

• dysfunkcjami słuchu - dzieci niedosłyszące i niesłyszące

• dysfunkcjami CUN - dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, epilepsją, afazją dziecięcą

• deficytami rozwojowymi w zakresie poszczególnych funkcji poznawczych - np. dzieci z dysleksją, czy dyskalkulią rozwojową

• z przewlekłymi chorobami

Dzieci, które zaliczane są do grupy osób o specjalnych potrzebach na podstawie tzw. kryterium psychicznego (psychologicznego), a więc te z:

• obniżoną wyuczalnością (o niższym niż przeciętny potencjale intelektualnym, czyli dzieci z tzw. klinicznego pogranicza normy)

• niepełnosprawnością intelektualną

• zaburzeniami rozwoju psychicznego - dzieci z zaburzeniami rozwoju mowy i języka, ze specyficznymi zaburzeniami rozwoju umiejętności szkolnych i funkcji motorycznych

• całościowymi zaburzeniami rozwojowymi - np. dzieci z autyzmem

• zaburzeniami karmienia i odżywiania

• syndromem AD/HD

• zaburzeniami opozycyjno - buntowniczymi, zaburzeniami zachowania i emocji (por. mn. Kendall, 2004; Carson, Butcher, Mineka, 2002 ;Seligman, Walker, Rosenhan, 2003; kryteria zaburzeń wg ICD - 10 i DSM - IV)

Niezależnie jednak od typu definicji, czy klasyfikacji którą przyjmiemy w odniesieniu do dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych należy pamiętać przede wszystkim o tym, że sama specyfika, czy odmienność funkcjonowania dziecka oceniana w odniesieniu do tzw. normy rozwojowej nie tworzy osobowości człowieka, a głębokość zakłócenia nie określa jego możliwości. Dzieci z utrudnieniami w rozwoju różnią się między sobą tak bardzo, jak wszystkie inne dzieci. Są wśród nich dzieci powolne i bardzo szybkie, jedne lubią rywalizację inne jej unikają nawet w zabawach ruchowych, są dzieci wesołe, lubiące konwersować z rówieśnikami i dorosłymi, aktywne w wielu dziedzinach, próbujące pokonywać przeszkody, wytyczające sobie trudne zadania, ale i takie, które szybko wycofują się, gdy napotykają utrudnienia, cechujące się lękliwością, biernością i apatią. Łączy je jedno - potrzeba zrozumienia i akceptacji, wspólna wszystkim ludziom.

Rozpoznawanie i zaspokajanie specjalnych potrzeb edukacyjnych musi zatem dotyczyć wszystkich dzieci - zarówno tych z ryzyka zakłóceń rozwoju, tych z zaburzeniami i dysfunkcjami rozwojowymi, tych, które określamy mianem wybitnie zdolnych, ale wydaje się, że również tych „przeciętnych”, których indywidualne właściwości, niekorzystne z punktu widzenia ich dalszego rozwoju mogą stać się przyczyną nieprawidłowego funkcjonowania, dezorganizując nie tylko konkretne czynności, ale też całokształt procesu adaptacyjnego.

Zwraca tutaj uwagę relatywność pojęcia „specjalne potrzeby edukacyjne” i jego interakcyjny charakter - aspekt ten wydaje się niezmiernie istotny w procesie tworzenia reprezentacji dziecka, czy oceny posiadanych przez nie kompetencji - dotyczy to zarówno protodiagnoz nauczycielskich, jak i diagnoz specjalistycznych oraz tworzenia sieci wsparcia edukacyjnego i społecznego nastawionej na potrzeby dziecka i jego środowiska.

Pojęcie „układ ryzyka” wskazuje tu , że istotnie mogą zakłócać prawidłowy, progresywny rozwój dziecka dwa rodzaje, niekorzystnych, powiązanych z sobą czynników determinujących funkcjonowanie dziecka: indywidualne cechy podmiotu i społeczno - sytuacyjne aspekty występujące w środowisku

Pojęcie normy rozwojowej cechuje się dużym relatywizmem, dlatego jest ono trudne nie tylko do zdefiniowania, ale i ścisłego określenia w jakim przypadku mamy do czynienia z normą, a kiedy z całą pewnością można stwierdzić, że dana osoba znajduje się powyżej, lub poniżej tej normy

---