kultura (uprawa), ogół stworzonych przez ludzi wartości naukowych, społecznych, artystycznych i technicznych oraz
procesy tworzenia tych wartości. Pojęcie k. nie jest przez wszystkich rozumiane jednakowo.
W przeszłości kojarzyło się z „uprawą roli" bądź z „uprawą umysłu, następnie szczególnie dużo kontrowersji wywołało przeciwstawiacie k. jako całokształtu dorobku ludzkości -
procesowi tworzenia tego dorobku. Niektórzy wreszcie za dobra k. przyjmowali te dobra, które
godne są „kultu", a więc szczególnej czci. XIX w. posługiwano się zamiennie terminem „k." i „cywilizacja", w XX w. zaczęto rozróżniać te pojęcia, kojarząc z pierwszym dobra -Jehowę, a z drugim - materialne. Współcześnie zaczyna się pojmować k. szeroko, a więc
zarówno jako efekty, jak i procesy tworzenia dóbr, zarówno jako normy, wartości i wzory zachowań, jak wytworzone przez ludzi dzieła,
zarówno wartości naukowe i artystyczne, jak społeczne i techniczno-cywilizacyjne.
Przedmiotem swoistych kontrowersji jest sprawa k. elitarnej i k. maso w ej. Według niektórych koncepcji filozoficznych traktowano k. jako wytwór grup lub Jednostek wyjątkowych, o szczególnych predyspozycjach, im też tylko przypisywano zdolność do przeżywania najcenniejszych dóbr kultury, wytworzonych przez ludzkość. Współczesny rozwój środków masowej komunikacji sprzyja demokratyzacji k.
zacierając stopniowo granicę między k. elitarną i k. masową,
kultura pedagogiczna, ta dziedzina kultury, która jest szczególnie związana ze sprawami wychowania i oświaty. Jej elementy składowe to ogół urządzeń wychowawczo-
oświatowych, piśmiennictwo pedagogiczne, -twórczość pedagogiczna oraz dotyczące edukacji przekonania i postawy reprezentowane zarówno przez pedagogów i nauczycieli Jak przez
cale społeczeństwo.
kształcenie, jedno z najmniej jasnych pojęć pedagogicznych; próby nadania mu pewnej
jednoznaczności natrafiają na przeszkody uwarunkowania przez utrwalenie się poglądów różnych autorów. W gruncie rzeczy termin k., jak wszystkie rzeczowniki odsłowne, kończące się
„nie", oznacza czynność (czynność k.) i jej wynik: (cel k.); k. Jako stan, czyli wykształcenie. Największą trudność stanowi ustalenie związku między k. a wychowaniem. Wiąże się to z pojmowaniem człowieka jako niepodzielnej całości, bądź jako tworu złożonego z różnych części. Starogrecki ideał człowieka pięknego i dzielnego był wyrazem
pierwszego stanowiska. Stanowisko podobne zajmowali tacy pedagogowie, jak Pestalozzi,
Kerschensteiner czy Hessen, którzy utożsamiali k. z wychowaniem. Dla Hessena cała pedagogika miała być teorią wychowania: moralnego
i prawnego- naukowego, artystycznego, gospodarczego i religijnego; ich zadaniem było za-
szczepić w wychowanku podstawowe wartości kultury. Podobny pogląd znalazł swoje odbicie również w teorii kształcenia wielostronnego. Nie mniej popularne jest stanowisko
odmienne. Oddziela się w nim k. od wychowania w sposób radykalny. Dla H, Muszyńskiego k., czyli nauczanie, jest działaniem zmierzającym do ukształtowania dyspozycji instrumentalnych (wiedzy, umiejętności, inteligencji etc-),podczas gdy wychowanie ma zmierzać do ukształtowania dyspozycji emocjonalno-wolicjonalnych (czyli kierunkowych) w osobowości jednostki. Sośnicki również przez k. rozumie przekształcanie intelektualnej strony człowieka, czego rezultatem ma być wykształcenie, zakłada tez możliwość szerszego rozumienia
wykształcenia jako pewnego stanu całej psychiki człowieka, a zwłaszcza „związania jego strony emocjonalnej, wolicjonalnej i jego działania ze stroną intelektualną". Szeroko pojmuje wykształcenie i Nawroczyński -jako zespolenie
się wartościowych wytworów ducha ludzkiego (np. języka, moralności, sztuki etc.) z wewnętrznym życiem duchowym rozwijającej się jednostki ludzkiej, nacechowanym jej indywidualnością. Za błąd uważa on „utożsamianie teorii nauczania lub wychowania z samym nauczaniem lub wychowaniem".
Współczesna teoria k. coraz bardziej oddala się od stanowiska, które kojarzy k. z rozwojem intelektualnej strony osobowości, a tym bardziej z „przekazywaniem wiedzy", wiąże je natomiast z rozwojem całej osobowości. Stanowisko takie zajął m.in. -*- W. Klafki, według którego sztuka k. opiera Się na związku trzech podstawowych zdolności: a) do samookreślenia się jednostki co do pojmowania przez nią spraw międzyludzkich, zawodowych, etycznych i religijnych; b) do współdecydowania i c) do
solidarności. Problem wiedzy i to w ujęciu problemowym pojawia, się u Klafkiego dopiero przy charakterystyce k. ogólnego. Traktując k. jako proces prowadzący do wykształcenia i odnoszący się do całej osobowości, można w tym procesie wyróżnić: a) poznawanie świata, jaki stworzyła natura oraz jaki stworzył i stwarza człowiek, włącznie z jego kulturą techniką; b) proces przygotowywania się do udziału w przetwarzaniu świata; c) procesy rozwijania sprawności i kwalifikacji fizycznych i umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań; d) procesy kształtowania indywidualnego) twórczego stosunku do wartości społecznych, moralnych, poznawczych i religijnych. Proces k., w którym uczestniczy Jednostka, może być organizowany przez instytucje, zwłaszcza rodzinę i szkolę, jak i przez pojedyncze osoby, k. może też być podejmowane samorzutnie przez jednostkę (samokształcenie),
Rozróżniamy k. ogólne (podstawowe i średnie), które sprzyja opanowaniu wiadomości i sprawności niezbędnych wszystkim obywatelom kraju, niezależnie od Ich przyszłego zawodu, i k. specjalne, czyli zawodowe, zapewniające zdobycie kwalifikacji w zakresie jakiejś specjalności zawodowej. Tradycyjnie wyodrębnia się trzy poziomy kształcenia: podstawowy, zwany też elementarnym, średni, tj. umożliwiający zdobycie przygotowania do studiów wyższych, i wyższy. Uczelnie wyższe i specjalne kursy dla absolwentów organizują k. podyplomowe, którego celem jest odnawianie i rozszerzanie zakresu kwalifikacji ogólnych bądź zawodowych. Istnieje również podział K. na k. stacjonarne i k. korespondencyjne (zdalne).
W niektórych krajach występuje dualizm k, polega on na istnieniu dwu dróg kształcenia szkolnego: jednej - prowadzącej do ukończeniu studiów wyższych- dla dzieci warstw i klas uprzywilejowanych, drugiej- ograniczającej możliwości kształcenia do szkoły elementarnej
Lub niepełnej średniej-dla dzieci z warstw upośledzonych. W wielu krajach dualizm ten został wzniesiony, zjawiskiem ogólny
staje się dostępność, a zarazem wysoki stopień powszechności kształcenia i wykształcenia na poziomie średnim. Do głównych form k, należy k, stacjonarne i k, korespondencyjne.
kształcenie dorosłych, działalność wychowawczo-dydaktyczna w środowisku ludzi dorosłych, prowadzona przez placówki i instytucje oświatowe, jak wieczorowe i korespondencyjne szkoły dla dorosłych, uniwersytety
powszechne, ludowe i robotnicze, towarzystwu kulturalno-oświatowe, kursy, koła zainteresowań i czytelnie, lub w formie indywidualnego samokształcenia. W zakres k.d, wchodzą także
studia wyższe dla pracujących (wieczorowe, zaoczne i eksternistyczne) oraz studia podyplomowe. Celem k.d. Jest tworzenie warunków umożliwiających dorosłym uzyskanie pożądanego wykształcenia podstawowego, średniego, wyższego, zdobycie kwalifikacji zawodowych
i zawodu lub zmianę specjalności zawodowych przysposobienia do życia społecznego i rodzinnego, rozwijanie zainteresowań i zamiłowań, rozwój twórczości, poglądu na świat i całej osobowości. Teorią k.d. zajmuje się andragogikika.
kształcenie formalne: l) dawniej rodzaj kształcenia opartego przede wszystkim na rozwijaniu umysłu i zdolności poznawczych wychowanków (formalizm dydaktyczny); 2) obecnie system kształcenia oparty na stałych
pod względem czasu i treści nauki formalnym(klasy, stopnie szkoły, programy, podręczniki).prowadzący od szkoły początkowe) do uniwersytetu i włączający - obok kursów wykształcenia ogólnego - wiele programów specjalnych
oraz instytucji stacjonarnego kształcenia technicznego i zawodowego.
kształcenie incydentalne, trwający przez całe życie nie zorganizowany i niesystematyczny proces nabywania przez każdego człowieka wiadomości i sprawności, przekonań i postaw na podstawie codziennego doświadczenia oraz wpływów wychowawczych otoczenia: rodziny, rówieśników, sąsiadów, środowiska społecznego, publikacji, dzieł sztuki, i In. Szczególną rolę na proces k.i. spełnia rodzina; tu dziecko opanowuje podstawy języka , nabywa wiele umiejętności i postaw oraz kształtuje swój system wartości; duże znaczenie mają również środki masowego oddziaływania,
kształcenie korespondencyjne, kształcenie zaoczne, organizacja nauczania-uczeni a się polegająca na samodzielnej realizacji przez uczącego się w tempie dla niego stosownym, z dala od uczelni, ustalonego programu nauczania
(studiów). Uczelnia pełni swą funkcję przez dostarczanie uczącym się podręczników, materiałów, tematów prac samodzielnych, a następnie ich ocen, wskazówek metodycznych, odpowiedzi na pytania. Uczący się nadsyła do uczelni wykonane zadania, ćwiczenia i prace kontrolne oraz sprawozdania i ewentualne zapytania. Oprócz więzi korespondencyjnej obie strony łączą również sesje, konferencje i konsultacje… i polska -Politechnika Telewizyjna są dowodem rosnących możliwości k.k. za pośrednictwem radia i telewizji.
kształcenie nieformalne, świadoma oraz zorganizowana
działalność kształcąco-wychowująca, prowadzona poza ustanowionym formalnym systemem szkolnym, umożliwiająca określonej grupie uczestników osiągnięcie założonych celów
kształcenia. Do form k.n. zalicza się m.in. ośrodki przedszkolne, ośrodki uczenia się, szkolne programy ekwiwalentne dla osób, które
nie uczęszczają do szkoły, działalność organizacji młodzieżowych, kursy, kształcenie w zakładach ich pracy, kluby młodych rolników, grupy sportowe oraz rekreacyjne, grupy artystyczne,
różne Formy kształcenia dorosłych (kursy alfabetyzacji, kształcenie zawodowe), kształcenie
korespondencyjne.
kształcenie ogólne, koncepcja k.o. skrystalizowała się w XIX w. Miało ono zapewniać uzyskanie takiego wykształcenia ogólnego, jakie otwierało drogę do studiów wyższych, a po ich ukończeniu do odpowiednich stanowisk. Takie przygotowanie do studiów zapewniała elitarna ogólnokształcąca szkoła średnia o programie ukierunkowanym na rozwijanie osobowości, opartym na odpowiednio wyselekcjonowanych elementach kultury. Ponieważ owo Jednolite k.o nie odpowiadało coraz bardziej różniącym się szkołom wyższym, pojawiła się koncepcja swoistego k.o. jej orędownicy,
G. Kerschcnsteiner i S. hessen, zakładali,że abstrakcyjne pojecie encyklopedycznego k.o.
trzeba zastąpić konkretnym k.o., którego „środek ciężkości" ma stanowić Jakaś dziedzina kultury wybierana przez ucznia, odpowiadająca jego osobistym zainteresowaniom i dążeniom. Konsekwencją tego stanowiska było wyodrębnienie przez Hcsscna czterech kierunków „zróżnicowania zawodowego" na szczeblu
szkoły stopnia licealnego. Miały to być kierunki: matematyczno-fizyczny, biologiczno-przyrodniczym, humanistyczny i ekonomiczno-społeczny. Tę indywidualistyczną koncepcję k.o, usiłowano przezwyciężyć po II wojnie światowej, Szeroka demokratyzacja oświaty wraz z tendencją do upowszechnienia edukacji na poziomic średnim to czynniki, które nadały k.o. nowe
oblicze. Zaczęto w różnych krajach poszukiwać nowej koncepcji k.o., takiej, która by odpowiadała zasadzie jego powszechności, a zarazem jeszcze większemu zróżnicowaniu wyższych uczelni. Przy tym, zgodnie z zasadą powszechności, k.o. miało się stawać nie tylko fundamentem dla kształcenia zawodowego, lecz także obejmować pewne jego zadania, już nawet poczynając od wyższych klas szkoły podstawowej, a jednocześnie zapewniać ogółowi młodzieży
ogólną orientację w życiu społecznym, w świecie przyrody, techniki i w świecie wartości oraz
niezbędny poziom dojrzałości w rozwoju umysłowym, społecznym, moralnym i fizycznym. Przyjęcie zasady zróżnicowania edukacji
ogólnej oraz łączenia w szkole ogólnokształcącej elementów k.o. z elementami kształcenia
specjalistycznego utrudniło sprecyzowanie założeń współczesnego k.o. Pojawiło się wiele różnych stanowisk i w ich konsekwencji wiele różnic w rozwiązaniach ustrojowych szkoły
stopnia licealnego: od podziału tej szkoły im kilka kierunków, Jak np. w Polsce, do daleko idącego zróżnicowania, jak np. w Szwecji, gdzie trzy kierunki gimnazjum (humanistyczno-społeczny, gospodarczy, przyrodniczo-techniczny) dzielą się z kolei na liczne odgałęzienia. Treść k.o. na tych wszystkich kierunkach łączy się z odpowiednio zróżnicowaną treścią przysposobienia zawodowego oraz odpowiednim kierunkiem studiów wyższych.
Na k.o., wspólnie; dla wszystkich kierunków ogólnokształcącej szkoły średniej, składa się opanowanie:
- ogólnej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce, nabytej poprzez własną działalność poznawczą uczniów, poprzez
studiowanie podstaw nauk związanych z tymi dziedzinami, jak również poprzez bezpośrednie
oddziaływanie na nich przyrody, życia społecznego, techniki i sztuki;
- wiedzy o wytworzonych i współcześnie przez ludzi wytwarzanych wartościach: estetycznych, moralnych, społecznych i poznawczych w połączeniu z przeżywaniem tych wartości i tworzenie na ich podstawie własnych dzieł, własnego systemu wartości i własnego
poglądu na świat;
- ogólnego przygotowania do działalności praktycznej, nabywanego poprzez wykonywanie różnych zadań, w tym różnych ćwiczeń oraz zadań związanych z przekształcaniem przyrody,
życia społecznego, techniki i sztuki. Jednocześnie na k.o. składa się rozwijanie sprawności umysłowej i zdolności poznawczych. ze szczególnym uwzględnieniem samodzielności w myśleniu i działaniu, kształtowanie zainteresowań i zamiłowań twórczych oraz przyzwyczajanie do samokształcenia i pracy nad
sobą, jak również do odpowiedzialności za swoje postępowanie w stosunku do innych i do własnego kraju.
kształcenie politechniczne, kształcenie techniczne, składnik wychowania i kształcenia
ogólnego, którego cele formułował K. Marks. Według niego k.p. obejmuje zaznajamianie się uczniów z naukowymi podstawami głównych dziedzin produkcji oraz opanowanie umiejętności posługiwania się elementarnymi narzędziami pracy. Zarówno K. Marks, jak W. I. Lenin i N. K. Krupska traktowali k.p. jako nieodzowny składnik ogólnego wykształcenia, jako warunek wszechstronnego rozwoju człowieka. Realizacji k.p. w szkole miało służyć: nauczanie przedmiotów cyklu matematyczno-przyrodniczego i zajęć technicznych oraz prowadzeni e kół zainteresowań technicznych i prac społecznie użytecznych o charakterze wytwórczym.
kształcenie równolegle, wychowanie równoległe, trzeci - obok systemu szkolnego i systemu kształcenia ustawicznego - człon sytemu oświatowo-wychowawczego. K.r. odbywa
się poprzez stale wzrastający wpływ środków masowego przekazu (radio, telewizja, prasa,
teatr, kino, muzea), oddziaływanie organizacji młodzieżowych, pozaszkolnych placówek oświatowych, sportu, gier towarzyskich i czytelnictwa. Placówki i instytucje k.r. w nie których krajach znajdują się pod opieką resortów kultury, co, mimo trudności w integrowaniu ich wysiłków, zapewnia ich finansowanie, W krajach zachodnich wicie z nich znajduje się w posiadaniu prywatnym, co stwarza potencjalne trudności wychowawcze, zwłaszcza wtedy, gdy względy komercyjne biorą górę nad celami i potrzebami wychowawczo-oświatowy mi.
Z uwagi na atrakcyjność i żywiołowość oddziaływania środków k.r, system szkolny coraz szerzej włącza je do swoich form pracy.
kształcenie specjalne, rodzaj kształcenia, który obejmuje uczniów mających różne i w
różnym nasileniu występujące trudności w nauce, spowodowane czynnikami zewnętrznymi,
zaburzeniami fizycznymi lub psychicznymi. Oprócz funkcji edukacyjnych k.s. pełni w stosunku do uczniów z brakami rozwojowymi funkcje rehabilitacyjne. Organizacja k,s., oparta na postanowieniach Ustawy Sejmu PRL z 15 VII 1961, obejmuje następujące formy kształcenia placówki dla upośledzonych umysłowo,
dla przewlekle chorych i kalekich, dla głuchych i niedosłyszących, dla niewidomych i niedowidzących oraz placówki resocjalizacyjne i pogotowia opiekuńcze.
kształcenie stacjonarne, organizacja kształcenia, która polega na pełnym uczestnictwie uczniów i studentów we wszystkich zajęciach dydaktyczno-wychowawczych, w odróżnieniu od kształcenia w ramach szkół i studiów dla pracujących (wieczorowych, korespondencyjnych lub eksternistycznych).
kształcenie techniczne kształcenie politechniczne.
kształcenie ustawiczne, kształcenie ciągle, proces ciągłego doskonalenia kwalifikacji ogólnych i zawodowych; zasada współczesnego systemu oświaty, zgodnie z którą kształcenie trwa przez całe życie, obejmując
odnawianie, poszerzanie i pogłębianie jego kwalifikacji ogólnych i zawodowych. Wobec
gwałtownych zmian, jakim podlega rzeczywistości a zwłaszcza wobec tempa postępu naukowo-technicznego, wykształcenie zdobyte w systemie szkolnym stopniowo staje się przestarzałe, toteż koniecznością jest kontynuowanie kształcenia przez całe życie w takich formach organizacyjnych i rozmiarach, jakie dla przedstawicieli danego zawodu są optymalne, które umożliwiają im odnawianie i rozszerzanie kwalifikacji ogólnych i zawodowych. Koncepcja k.u., szeroko popularyzowana przez UNESCO, podważa dawny pogląd o podziale życia ludzkiego na okres przygotowywania śle do życia poprzez naukę szkolną, okres
pracy i okres dojrzałego uczestnictwa w życiu społecznym; jednocześnie łączy ona ulegające
przewartościowaniu, ze względu na wytworzenie potrzeby kształcenia się przez całe życie, zadania kształcenia szkolnego (do uzyskania dyplomu) z zadaniami kształcenia poszkolnego (podyplomowego). Z tych powodów koncepcji ta zaczyna wywierać coraz większy wpływ
na współczesny system szkolny, a zwłaszcza na cele, treść, metody i organizację pracy szkolnej,
W kształceniu poszkolnym ważną rolę wyznacza się prowadzonym przez specjalistów kuratorom kilkumiesięcznym, które mają umożliwiać co kitka lat - odnawianie wiedzy i umiejętności oraz rozszerzanie zainteresowań zawodowych, Oprócz kursów zadania k,u. realizują placówki oświaty dorosłych, placówki doskonalenia zawodowego (włączając w to doskonalenie robotników kwalifikowanych), studia dla pracujących, studia podyplomowe, uniwersytety
powszechne różnych typów; ważną rolę grają, różne formy indywidualnego samokształcenia.
kształcenie wczesnoszkolne nauczanie elementarne.
kształcenie wielostronne, kształcenie, które poprzez rozbudzenie i rozwinięcie zdolności poznawczych, motywacji i życia uczuciowego oraz zdolności do twórczej działalności praktycznej wpływa na rozwój harmonijnie
ukształtowanej osobowości wychowanków. W miarę wchodzą tu trzy kategorie aktywności wychowanków, wielorako ze sobą integrowane. Jest to przed wszystkim aktywność intelektualna w procesie kształcenia przejawia się ona w dwojaki sposób, gdyż poznanie i zrozumienie rzeczywistości wymaga wykorzystania dwu dróg. Pierwszą z nich jest przyswajanie wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie i kulturze - zarówno przy pomocy nauczycieli, jak przez samodzielne korzystanie z bogatych źródeł
tej wiedzy, z komputerami włącznie. Ale jednocześnie znaczną część własnej wiedzy uczeń
odkrywa sam, formułując i rozwiązując odpowiednio dobrane problemy i doskonaląc tym samym własne zdolności twórcze w dziedzinie intelektualnej. Są to głównie problemy, których
rozwiązywanie wymaga myślenia konwergencyjnego. W koncepcji k.w. duży nacisk kładzie się również na akty wnoś ć emocjo na l n ą, która opiera się na przeżywaniu wartości oraz ich wytwarzaniu. Dotyczy ona tej strony procesu edukacji, która jest notorycznie zaniedbywana. Chodzi tu o czynnik doniosły w działaniu wychowawczym: o radość, którą wychowanek może czerpać z przeżywania dostępnych mu wartości poznawczych, moralnych i estetycznych. Ale te przeżycia i ich efekty w postaci własnych systemów wartości stają się jeszcze
cenniejsze, gdy sam zaczyna tworzyć nowe dzieła - nowe wartości w szczególnie mu bliskich dziedzinach. Trzecim warunkiem wielostronności jest respektowanie aktywności praktycznej
wychowanków. Ma ona również swoje (-lwic strony. Opiera się mianowicie na poznawaniu
wiedzy o rzeczywistości (realnej i wirtualnej) z którą ktoś ma do czynienia. Wiedza staje nic
tu bezpośrednio użyteczna w twórczości technicznej, opartej na rozwiązywaniu problemów typu „wynaleźć", i w procesach pracy produkcyjnej. Wiedza o rzeczywistości i znajomość
wzorów przekształcania rzeczywistości to czynniki przysposabiające młodzież do samodzielnego rozwiązywania nowych problemów technicznych, inaczej mówiąc, do działania dywergencyjnego w dziedzinie techniki, ekonomiki i w zakresie produkcji. Te trzy kategorie aktywności wychowanków szkoły, każda z jej stroną bardziej pasywną i bardziej twórczą, tworzą harmonijną całość apelującą po wypełnieniu jej wartościowa pod względem wychowawczym treścią- do całej osobowości wychowanków. Pewnym uzupełnieniem byłoby jeszcze respektowanie wielostronności w sferze organizacji procesu kształcenia, to jest udział w tym procesie pracy indywidualnej i zbiorowej oraz różnych form pracy
grupowej. Wszystkie te odmiany aktywności mają służyć poznawaniu rzeczywistości i twór-
czemu oddziaływaniu na nią. Cykl dydaktyczny obejmuje tu więc: praktykę - teorie - praktykę. Taka koncepcja k.w. przeciwstawia ale
zarówno sensualizmowi dydaktycznemu, w którym zasada poglądowości stała się alfą i omegą
wszelkiego nauczania, jak i jednostronnemu
abstrakcjonizmowi, opartemu wyłącznie na wiedzy książkowej, czy wreszcie instrumentalizmowi dydaktycznemu, w którym dominuje jednostronny kult praktyki, pojmowanej pragmatystycznie. Jej szersze rozwinięcie znaleźć można m.in. w mojej pracy Wprowadzeni do
dydaktyki ogólnej (1987, 3 wyd. 1996).
kształcenie zaoczne kształcenie korespondencyjne.
kształcenie zawodowe, przygotowywanie ludzi, odpowiednio wykształconych ogólnie, do wykonywania różnych zawodów, realizowane przez niższe i średnie szkoły zawodowe, szkoły wyższe, kursy i zakłady pracy. Celem k.z. jest: i) opanowanie wiedzy zawodowej z tych dziedzin specjalnych, które są wspólne dla
wszystkich zawodów objętych danym kierunkiem kształcenia zawodowego, 2) opanowanie
typowych metod, środków i form działalności zawodowej, 3) rozwinięcie specjalnych uzdolnień i zainteresowań niezbędnych do wykonywania danego zawodu, 4) przyzwyczajanie do ciągłego podnoszenia kwalifikacji. Przygotowanie do zawodu przechodziło różne stadia, jak
terminatorstwo cechowe, terminatorstwo fabryczne, szkolenie kursowe i wreszcie kształcenie w szkole zawodowej. Obecnie w Polsce k.z. odbywa się na czterech poziomach: l) przygotowania robotników niewykwalifikowanych
do wykonywania czynności zawodowych przez naukę pod okiem majstra w toku pracy i przez
kursy, 2) kształcenia robotników kwalifikowanych w zasadniczych szkołach zawodowych lub w liceach zawodowych, 3) kształcenia techników w średnich szkołach technicznych i szkołach pomaturalnych, 4) kształcenia inżynierów i inżynierów dyplomowanych w szkołach wyższych.
nauczanie, planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości -pod wpływem uczenia się i opanowywania
- wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych. N, jest działalnością, intencjonalną,
znaczy to. że jego intencją jest wywołanie uczenia się Jako czynności podmiotowej samych
uczniów, stąd też niektórzy dydaktycy określają n, jako kierowanie uczeniem się, jest to jednak określenie niepełne, pomija bowiem inne cechy n. Jedną z takich ważnych cech n, stanowi obieg informacji między nauczycielem i innymi źródłami a uczniem, umożliwiający opanowanie wiedzy naukowej czy to przez jej przyswojenie w gotowej postaci, czy poprzez samodzielne rozwiązywanie zagadnień. Nabywając wiedzę o otaczającej go rzeczywistości uczeń staje się zdolny do podejmowania decyzji regulujących Jego stosunek do tej rzeczywistości. Jednocześnie poznając liczne wartości moralne, estetyczne, społeczne i przeżywając je w procesie n. kształtuje swój stosunek do nich i tworzy własny system wartości. Ważnym czynnikiem wytwarzania zmian w
uczniach jest również ich działalność praktyczna, odpowiednio zharmonizowana z opanowywaniem wiedzy o rzeczywistości. Tak szeroko ro-
zumiane n. umożliwia uczniom nie tylko zdobycie wiadomości, umiejętności i nawyków oraz
rozwinięcie zdolności i zainteresowań, lecz tak-że ukształtowanie przekonań i postaw oraz trwałych dyspozycji do uczenia się. Tak więc n. wiąże się z -kształceniem i wychowywaniem.
Ze względu na ogromne społeczne znaczenie n. we wszystkich krajach otacza się je szczególną opieką. Wyraża się ona w instytucjonalizacji n., a wiec w tworzeniu systemów szkolnictwa, budownictwie szkół, tworzeniu instytucji oświatowej, wprowadzaniu obowiązku szkolnego i tworzeniu systemów kształcenia nauczycieli.
nauczanie całościowe nauczanie globalne , nauczanie łączne nauczanie elementarne nauczanie początkowe, kształcenie wczesnoszkolne, dawniej nauczanie dla szerokich mas, z reguły dla dzieci robotników i chłopów, trwające 3-4 lata i dające im skromne wiadomości wraz z umiejętnością czytania, pisania i rachowania. W miarę demokratyzacji życia społecznego n.r rozrastało się ilościowo i jakościowo; dzisiaj stanowi pierwszy stopień szkoły obowiązkowej Nazywane jest częściej n, początkowym, które
go zadaniem jest przygotowanie do pracy w klasach wyższych szkoły ogólnokształcącej oraz zapewnienie możliwie wszechstronnego rozwoju, Okres n.e. jest różny w różnych krajach, lip, w Polsce, Szwecji obejmuje kurs 3-letni, w
Austrii, Danii - kurs 4-letni, we Francji, - kl4 i 5-letni, w Belgii, USA (przeważnie) i Japonii- kurs 6-letni.
nauczanie łączne, kierunek dydaktyczny traktujący treści i metody pracy w klasach początkowych jako określone całości tematycznie,
które obejmują różne treści, zgodnie z tym występują one w życiu, a nie Jako odrębne przedmioty nauczania. Te złożone kompleksy treściowe stanowią roczne, miesięczne, dzienne ośrodki" nauczania. N.ł. bywa nazywane rozmaicie, a więc nosi miano nauki całościowej, nauczania globalnego, nauczania syntetycznego, metody ośrodków zainteresowani, metody projektów
lub metody ośrodków pracy
nauczanie początkowe nauczanie elementarne
nauczanie podające, sposób nauczaniu, który polega na dostarczaniu uczniom pracy
nauczyciela lub źródła drukowane gotowej wiedzy do zapamiętania oraz na przyswajaniu jej
przez uczniów,
nauczanie problemowe metoda problemowa.
nauczanie programowane, sposób nauczania i uczenia się, za którego twórcę uważany jest
- B.F. Skinner, który w 1954 ogłosił pierwszy artykuł np. opiera się na odpowiednio ułożonym programie zawierającym powiazane z soba logiczne dawki na określony temat…
nauczanie przedmiotowe, podział treści na odrębne przedmioty nauczania, np. powierzane nauczycielom specjalistom.
N p. przeciwstawia się -nauczaniu łącznemu(globalnemu), w którym treści kształcenia występują w postaci ośrodków zainteresowań,
Ośrodków życia, ośrodków pracy, projektów czy problemów.
nauczanie wielopoziomowe, forma organizowanie nauczania, przy której nauczyciel dostosowuje zadania, a zwłaszcza stopień ich trudności i czas pracy, do możliwości 2-3 grup uczniów, wyodrębnionych ze względu na osiągnięty przez nich poziom -wyników nauczaniu. W niektórych krajach n.w. stosuje się w luku całego procesu dydaktycznego; w Polsce istnieje zastosowanie niekiedy w czasie opracowania nowych tematów, bądź ich utrwalania,)nk i również w czasie przeznaczonym na wyrównywaniu braków.
pajdocentryzm-dziecko uczeń w centrum zainteresowania
paradygmat-wzór, postępowanie badawcze.
pedagogia- (dziecko prowadzące) „nauka najtrudniejsza bo nauka szukania najłatwiejszego sposobu dla udzielenia krótkim czasie swych wiadomości dziecku” uczyc się tej nauki przez teorię „widok przykładu" i przez własne oświadczenie. Również S. Karpowicz przyjmował, że p.
jest „sztuką wychowania", podczas gdy pedagogika jest umiejętnością teoretyczną. Współcześnie pojawiła się próba powrotu do terminu p. W dziele zatytułowanym Kit pedagogii pogranicza (1990) Z. Kwieciński posługuje się nim dla oznaczenia „całkowitego obszaru refleksji o edukacji i praktyki edukacyjnej zarazem". Odbiega to, co prawda, od dawnego znaczenia, ma jednak szansę przyjęcia się, m.in. dlatego, że brak było dotąd terminu, który obejmowałby myślenie o edukacji,
badania i praktyki edukacyjne.
pedagogiczne kształcenie rodziców, działalność oświatowa, której celem jest zaznajamianie rodziców z problemami wychowania dzieci i młodzieży w rodzinie i w szkole, zwłaszcza ze sposobami zapobiegania różnym trudnościom wychowawczym i przezwyciężania ich, z problemami rozwoju biologicznego i psychicznego dzieci oraz zagadnieniami oświaty sanitarnej. Działalność ta prowadzona jest przez szkoły, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, uniwersytety dla rodziców, Towarzystwo Wiedzy Powszechnej i przez organizacje religijne.
pedagogika , nauka o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność
"wychowawcza, mająca na celu wyposażenie" Jego społeczeństwa - a przede wszystkim młodego pokolenia - w wiedzę, sprawności
.ogólne i zawodowe, zainteresowania, systemy
wartości, postawy i przekonania oraz przysposobienie do, oddziaływania na własny rozwój.
Działalność tę zwaną wychowaniem, dawniej
utożsamiano z celowym, świadomym i zorganizowanym oddziaływaniem jednych ludzi na
drugich, w zasadzie starszego pokolenia na młodsze; do głównych instytucji takiego wychowania zalicza się rodzinę, przedszkole
i szkołę- W XX w. przedmiot pedagogiki -'Wychowanie - pojmowany jest szerzej, obejmuje
również samowychowanie i samokształcenie, a przy tym świadome i zamierzone oddziaływanie takich czynników, jak wszelkie organizacje,
zwłaszcza młodzieżowe, środki masowej komunikacji, zakłady pracy, kluby czy teatry. Złożoność zjawisk wychowania oraz warunki społeczne rozwoju p. to czynniki, które wpłynęły na powstawanie dużych różnic w poglądach pedagogicznych, a tym samym na wytworzenie się częściowo już w X3X w., lecz głównie w XX w., różnych kierunków pedagogicznych. Do najbardziej znanych kierunków w Polsce
okresu międzywojennego należały: p. naturalistyczna (naturalizm), hołdująca wychowaniu „zgodnemu z naturą", socjologizm pedagogiczny, traktujący wychowanie wyłącznie jako
zjawisko społeczne, i p, kultury, wg której uczestniczenie w wartościach kulturowych jest
podstawą wychowania. Najpierw w ZSSR a następnie w innych krajach socjalistycznych
rozwinął się odrębny kierunek pedagogika marksistowska.
P. należy do nauk społecznych. Ze względu na przedmiot, którym się zajmuje, jest ona
ściśle powiązana z naukami współdziałającymi, zwłaszcza z filozofią (m.in. logiką, gnoseologią, etyką, metodologią nauk społecznych),psychologią (m.in. psychologią rozwojową,
pedagogiczną i społeczną), socjologią wychowania, a także z biologią, antropologią, cybernetyką, informatyką i matematyką. Sama p.
rozwinęła się w wiele odrębnych nauk pedagogicznych, do których zalicza się m.in.: p.
ogólną, teorię wychowania, dydaktykę (ogólną i szczegółową), p. pracy, p. specjalną, p. społeczną, andragogikę, pedeutologię, p. szkoły wyższej, p. systemów oświatowych, p. porównawczą, historię wych i oświaty..
Do metod badań, którymi posługuje się p- zalicza się metody eksperymentalne, metody badań terenowych, metody hermeneutyczne, metody porównawcze i metody historyczne. Główne ośrodki badań pedagogicznych to instytuty i katedry nauk o wychowaniu \v uniwersytetach i wyższych szkołach pedagogicznych oraz inst. Badań Edukacyjnych w Warszawie.
pedagogika dorosłych andragogika.
pedagogika ekologiczna, nie jest to nowa dyscyplina pedagogiczna, lecz swoiste ukierunkowanie myślenia pedagogicznego; jego
przedmiotem jest obszar graniczny teoretycznego myślenia i praktycznego działania, na którym
krzyżują, się z sobą problemy korzystnych dla życia warunków środowiskowych i problemy
wychowania. P.e. jest więc jak gdyby sumą celów, wiadomości naukowych i środków sprzyjających wychowaniu środowiskowemu i życiu w naszym zagrożonym świecie. Koncepcje p.e- zdobyły w latach osiemdziesiątych dużą popularność w krajach zachodnich; przeciwstawia się je koncepcjom fazowego rozwoju człowieka, które zajmują się jednostką
ludzką w izolacji od zewnętrznych warunków jej rozwoju-
pedagogika krytyczna, kierunek pedagogiki powiązany z tradycją filozofii krytycznej(krytyczna teoria), z ruchami kontestacyjno-
radykalnymi i z tzw. nową socjologią oświaty w Polsce rozwijany przez Z. Kwiecińskiego, L. Witkowskiego, czy R. Kwaśnicę. Ostatni z nich zwraca uwagę na to, że krytycyzm może iść za daleko w swoim upewnieniu się do własnych haseł i w swoich
roszczeniach, ale może odegrać rolę pozytywną, jeśli obok twierdzeń krytycznych zdobędzie
się na ukazanie własnej wizji rzeczywistości edukacyjnej. Spośród trzech odmian krytyki
(adaptacyjnej, emancypacyjnej, hermeneutycznej) większą wagę zdaje się on przypisywać, lecz zakłada, że każda z nich cos bierze w obronę a na coś się nie zgadza, że każda każe „ufać rzeczywistością a zarazem zachować czujność wobec kryjącego się za nimi fałszu i pozoru",
pedagogika kultury, kierunek pedagogiczny szczególnie popularny w Europie na przełomie XIX i XX w., w Polsce głównie w okresie międzywojennym. Według p.k. człowiek te przede wszystkim istota kulturalna, uczestnicząca w procesie przeżywania i tworzenia
przedmiotowych wartości- Między światem tych wartości, reprezentujących różne dziedziny kultury, a osobowością człowieka zachodzą wzajemne oddziaływania. proces kształcenia polega na przygotowaniu człowieka do uczestnictwa w świecie wartości kulturowych i rozwinięcia na tej podstawie sił duchowych oraz
do tworzenia nowych wartości. W niektórych założeniach p.k. zbliża się do personalizm nie uznaje się w niej jednak osobowości za niezależny i samoistny był duchowy.
pedagogika marksistowska, kierunek pedagogiczny rozwijany początkowo w ZSRR, a następnie w innych krajach socjalistycznych.
popularny również w niektórych krajach zachodnich, zwłaszcza we Francji i Włoszech, oparty na filozofii marksizmu-leninizmu. P.m. głosiła tezę o wielkich możliwościach rozwojowych każdego człowieka, jak również o tym, że pełne wykorzystanie tych możliwości zależy od oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych,
od warunków społecznych, w jakich przebiegają procesy edukacji, oraz od aktywności własnej samej jednostki, która biorąc udział w stwarzaniu zewnętrznych warunków bytu, jednocześnie sama stwarza siebie. Szczególne znaczenie przypisywała roli nauki w wychowaniu
i kształtowaniu tzw. naukowego poglądu na świat oraz roli pracy jako czynnika poznawania i kształtowania „twardego bytu".
pedagogika naturalistyczna -naturalizm pedagogiczny.
pedagogika ogólna, dyscyplina naukowa zajmująca się podstawami wychowania, jego strukturą i celami oraz metodologią badań i filozoficznymi podstawami -edukacji, jak również analizą doktryn pedagogicznych. Niekiedy p.o. utożsamia się z pedagogiką teoretyczną.
pedagogika opiekuńcza, dział pedagogiki powiązany z pedagogiką społeczną i pedagogiką specjalną, zajmujący się problemami opieki nad młodym pokoleniem powierzonym
pieczy osób dorosłych, głównie nauczycieli wychowawców. Przedmiotem badań p.o. jest
działalność opiekuńcza w instytucjach opieki
całkowitej lub częściowej, stowarzyszeniach, związkach i organizacjach skupiających dzieci
młodzieży Wybitnymi przedstawicielami p.o.
czyli w Polsce J.Cz. Babicki, K. Jeżewski i ,1. Korczak,
pedagogika porównawcza, dyscyplina pedagogiczna zajmująca się analiz! porównywaniem systemów wychowania i oświaty
różnych krajach w powiązaniu z ich rozwojem polityczno-ekonomicznymi społecznokulturalnym.
pedagogika pracy, rozwijana w Polsce od 1 980 przez T, Nowackicgo i następnie przez
Z. Wiatrowskiego dyscyplina pedagogiczna, której przedmiotem badań jest praca ludzka, jej
różnorodne uwarunkowania, jej wpływ wychowawczy na jednostkę, a wice wpływ automatyzacji produkcji na człowieka, znaczenie pracy wytwórczej w kształceniu ogólnym, dostosowanie stanowiska pracy do człowieka (ergonomia), przystosowanie pracownika do warunków jego pracy itp,
pedagogika przeżycia, kierunek działalności pedagogicznej przeciwstawiający się nie tyle
szkole, co paradygmatowi „szkolnego uczenia się", tj. takiego uczenia się, które odrywa wychowanie i kształcenie od życia i „uczenia się przez życie", teorię od praktyki, poznanie od doświadczenia, myślenie od działania i życia emocjonalnego. P.p. w szczególnym stopniu
odnosi się do wieku dojrzewania i wieku młodzieńczego, kiedy dochodzi do głosu chęć poszukiwania nowości, odkrywania, gromadzenia nowych doświadczeń i przeżywania
..przygody". Swoistym prototypem p,p- byk) realizowanie przez K. Hahna „terapii przeżyciowej", która polegała na izolowaniu młodzieży szkolnej od „chorej cywilizacji" i stosowaniu treningu cielesnego, organizowaniu pracy rzemieślniczej, służby ratowniczej, ekspedycji odkrywczych czy grupowych wypraw wakacyjnych.
pedagogika reformy ruch pedagogiczny w Niemczech
i w Austrii zmierzający do odnowy szkoły i wychowania; ruch taki w krajach Europy Zach. nosił miano n o we go wychowania, w
USA- progresywizm. P.r. objęła w pierwszej połowie XX w. liczne próby reformowania szkoły, które zmierzały do przezwyciężenia
braków szkoły herbertowskimi stopniami formalnymi, x wyolbrzymioną władzą nalezyciela i nadmierną karnością. reprezentowały ją takie kierunki, jak szkoła pracy, plan jenajski, nauczanie łączne, wolne gminy szkolne czy wiejskie ogniska wychowawcze, w których zaczęto stosować zasadę swobody w
wychowaniu, gdzie nauczyciel stawał się partnerem uczniów,
pedagogika resocjalizacyjna, dział pedagogiki specjalnej zajmujący się zagadnieniami kształcenia i wychowania dzieci, młodzieży i dorosłych niedostosowanych społecznie, a zwłaszcza wykolejonych lub zagrożonych wykoleni.
pedagogika specjalna, pedagogika rewalidacyjna, pedagogika lecznicza, dyscyplina pedagogiczna zajmująca się teorią oraz praktyką kształcenia i wychowania osób z odchyleniami od normy. W zależności od rodzaju badanych braków rozwojowych wyróżnia się kilka działów p.s. logopedię, oligofrenopedagogikę, surdopcdagogikę, tyflopedagogikę, defektologię i pedagogikę resocjalizacyjną. Wybitną przedstawicielką p.s. była w Polsce M- Grzegorzewska.
pedagogika społeczna, dyscyplina pedagogiczna zajmująca się badaniem warunków środowiskowych, w jakich przebiegają procesy wychowawczo-opiekuńcze człowieka od jego urodzenia do końca życia; w badaniach tych uwzględnia się przede wszystkim warunki społeczne, kulturowe, przyrodnicze i biopsychiczne. Ważnym zakresem zainteresowań p.s. są zagadnienia kompensacji wychowawczej i opiekuńczej, niezbędnej zwłaszcza w takich przypadkach losowych, jak sieroctwo lub złe warunki wychowania w rodzinie. Twórczynią szkoły naukowej w dziedzinie p.s. była w Polsce -* H. Radlińska.
pedeutologia-podmiot nauczyciel.
samodzielna praca uczniów, forma pracy oparta na samodzielnym zaplanowaniu, wykonaniu i skontrolowaniu własnej działalności i
przez uczniów - pod ogólną opieką i kontroli nauczyciela. Gdy uczeń sam wykonuje prace lecz jej nie planuje lub nie kontroluje, stopień samodzielności się zmniejsza, zmienia się również dydaktyczno-wychowawcza rola tuku pracy
samodzielność myślenia, właściwość myślenia kształtująca się u ludzi wówczas, gdy swoje doświadczenie i swoją wiedzę wzbogacają przez rozwiązywanie zagadnień praktycznych i teoretycznych. Tak rozumiana s.m. szczególne znaczenie dla wychowania szkolnego. Nauczyciele rozwijają s.m. wówczas, systematycznie wdrażają uczniów do formułowania problemów i poszukiwania pomyślna ich rozwiązania, do rozwiązywania problemów i sprawdzania tych rozwiązań, wreszcie do poszukiwania zastosowań tych rozwiązań w
nowych sytuacjach. Ta praca nauczyciela ma zróżnicowany charakter: zależy od wieku uczniów, od przedmiotu nauczania oraz, od stopnia osiągniętej już samodzielności. W początkowym jej etapie uczniowie rozwiązują problemy prostsze i łatwiejsze, stopniowo przechodzą
do bardziej złożonych i trudniejszych jednocześnie zaczynają od rozwiązywanie i problemów postawionych przez, nauczyciela lub podręcznik, po
czym stopniowo przechodzą, do samodzielnego stawiania problemów i weryfikacji ich rozwiązań.
samokształcenie, samouctwo, osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treść, warunki i środki ustala sam podmiot. W procesie s. jego cele się dynamizują, osiągnąwszy wyższy stopień świadomości uczeń
dokonuje często ich przewartościowania i doskonalenia. S. osiąga optymalny poziom wtedy, gdy przekształca się w stalą potrzebę życiową człowieka oraz stanowi oparcie dla kształcenia ustawicznego. Proces s. rzadko występuje w postaci czystej, dość często natomiast bywa powiązany z pracą w szkole, x kształceniem ko-
respondencyjnym czy z wychowaniem równoległym. Pojęcie s. jest związane z pojęciem samouctwa, niektórzy pedagogowie utożsamiają te pojęcia, inni wiążą pojęcie s- ze zdobywaniem wykształcenia ogólnego (A.B. Dobrowolski) łub z kształtowaniem własnej osobowości wg jakiegoś ideału (W. Okiński), pojęcie samouctwa zaś ze zdobywaniem wykształcenia zawodowego bądź z samodzielnym zdobywaniem wiedzy,
samorealizacja człowieka, wg K. Obuchowskiego to proces zmian rozwojowych, polegających na doskonaleniu osobowości, w przeciwstawieniu do procesu zmian degeneratywnych. Przejawy s.cz. obejmują: realizowanie własnych nie wykorzystanych dotąd możliwości, tworzenie się nowych właściwości wzbogacających osobowość, stabilność kierunku działań, polegająca na aktywnym przetwarzaniu otoczenia w imię interesów ponadjednostkowych.
samowychowanie, samorzutna praca człowieka nad ukształtowaniem własnego poglądów na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości - stosownie do założonych kryteriów, wzorów oraz ideatów. Rozwijanie w procesie wychowania rodzinnego czy
szkolnego motywacji pobudzającej dzieci i młodzież do pracy nad sobą jest działaniem które zwielokrotnia wpływ wychowawczy rodziny i szkoły.
uczenie się, proces w którego toku na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. U-s. jest jedną, z podstawowych form działalności ludzi - obok pracy, zabawy i działalności społeczno-kulturalnej. Istnieją różne
teorie u.s., jak np. asocjacjonizm, - teoria postaci, pawłowizm, operacjonizm; każda z nich ujmuje jakąś stronę tej bardzo zróżnicowanej formy działalności ludzi i zwierząt. Dla celów pedagogicznych szczególnie przydatna byłaby teoria obejmująca wszystkie rodzaje u.s. (u.s. wiadomości, nabywanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń, rozwijanie zdolności i przekonań), jak i sposoby (u.s. przez próby i błędy, naśladownictwo, u.s- przez odkrywanie, przez działanie) oraz warunki u.s. (wiek, środowisko motywy, bodźce, zdolności) i jego
rezultaty (przyrost wiedzy i sprawności, rozwój uzdolnień i postaw, transfer). U.s. i nauczanie stanowią złocony układ czynności nauczyciela i uczniów, który ulega przekształceniom zależnie od celów i zadań dydaktycznych oraz warunków, w których odbywa się nauczanie.
uczenie się całościowe, pamięciowe opanowywanie całości danego materiału, np. utworu literackiego, przez jego wielokrotne powtarzanie, w przeciwieństwie do uczenia się częściami.
uczenie się częściami, pamięciowe opanowywanie kolejnych fragmentów danego materiału - jednego po drugim, np. roli w sztuce teatralnej łub zwrotek wiersza, w przeciwieństwie do uczenia się całościowego.
uczenie się mimowolne, niezamierzone uczenie się, zachodzące wtedy, gdy jednostka
nastawiona jest na pracę czy zabawę lub na inne zadania, lecz niejako mimochodem dokonuje
obserwacji, poznaje coś i zapamiętuje. Wprawdzie u.s.m. nie zostało dotąd dostatecznie zbadane, to jednak zaczyna być obecnie stosowane praktycznie, np. w reklamie, w metodzie Łozanowa, hipnopedii - i to niekiedy z dobrym skutkiem, jak np- w uczeniu się języków obcych.
uczenie się przez naśladowanie naśladownictwo.
uczenie się przez próby i błędy -metoda prób i błędów. uczeń, jednostka ucząca się pod kierunkiem innej osoby, uważanej za nauczyciela, przy czym tą osobą niekoniecznie musi być zawodowy nauczyciel. Przez długie lata u. był uważany za przedmiot nauczania i wychowania, dopiero po tzw. odkryciu dziecka w okresie
późnego Oświecenia zaczęto go stopniowo traktować jako podmiot i zajmować się jego osobowością. Jednocześnie mniemanie naturalistów, że człowiek z natury jest dobry, przesunęło akcent z obowiązków na prawa u, (T. J-Rousseau, L. Tołstoj, J. Korczaka „prawo dziecka do szacunku"). Wraz z tym procesy demokratyzacji sprzyjały stopniowemu upowszechnianiu zasady wyrównywania szans wszystkich uczniów, a przede wszystkim pochodzących z klas i środowisk kulturalnie zaniedbanych. W najnowszych koncepcjach pedagogicznych duży nacisk kładzie się na procesy interakcji między nauczycielami i uczniami oraz na tworzenie warunków partnerskiej współpracy między nimi - ze szczególnym uwzględnieniem współodpowiedzialności u. za
efekty edukacji.
Wychowanie- świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem, a wychowawcą, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo-instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jaki stronę emocjonalno-motywacyjną która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia. Proces w. uwarunkowany jest wieloma czynnikami. Wiąże się on przede wszystkim ze zrozumieniem przez jednostkę określonych norm społeczno-moralnych oraz nadaniem tym normom-w zależności od jej uprzednich doświadczeń i gry motywów- znaczenia osobistego. Na jakość i głębokość zmiany składa się m.in. jakość norm, klarowność ich przekazu, stopień dokładności odbioru, zgodność lub niezgodność z dotychczasowymi przekonaniami jednostki, siła i trwałość przeżycia osobistego tych norm oraz ich życiowe zastosowanie. Proces i wyniki w- kształtują się pod wpływem: I) świadomego i celowego oddziaływania odpowiedzialnych za w. osób i instytucji(m.in. rodziców, nauczycieli, rodziców, szkoły, organizacji społeczno-politycznych i kulturalnych); 2) systemu w. równoległego, a zwłaszcza odpowiednio zorganizowanej działalności środków masowego oddziaływania; 3) wysiłków jednostki nad kształtowaniem własnej osobowości. W. ma charakter historyczny, poczynając od epoki wspólnoty pierwotnej przechodzi ogromne przeobrażenie: we wspólnocie pierwotnej obejmowało tylko chłopców do lat 7 („szkoła leśna"), w następnych formacjach ekonomiczno-społecznych stopniowo tworzono instytucje wychowania dla coraz starszych roczników dzieci i młodzieży obojga płci; obecnie z działalnością wychowawczą, zorganizowaną celowo, spotyka się człowiek przez całe swoje życie ( kształcenie ustawiczne). W celach wychowania oraz ideałach wychowawczych poszczególnych epok wyraźnie odbijały się interesy warstw rządzących, przejawiające się zarówno w stwarzaniu lepszych dróg kształcenia dla dzieci z klas uprzywilejowanych, jak i w uwzględnianiu ideologii tych klas w procesach instytucjonalnego w. ogółu dzieci i młodzieży. Do podstawowych składników w- tradycyjnie zalicza się: w. umysłowe, w. moralne, w. religijne, w. obywatelskie (społeczne), w. estetyczne i w. fizyczne; pedagogika współczesna zalicza tu ponadto - kształcenie politechniczne. Ze względu na ogromne znaczenie aktywności własnej wychowanka należałoby całość w. pojmować jako w, przez działalność umysłową, społeczną, wytwórczą (pracę), artystyczną, zdrowotną.
wychowanie alternatywne, alternatywne szkoły, popularne w krajach zachodnich, choć wieloznaczne określenie wychowania (szkół), które stanowi alternatywę w stosunku do „zwykłego" wychowania, do „zwykłych szkół". Zazwyczaj chodzi tu o nowe projekty wychowawcze, o nowe modele szkół i nowe rozwiązania światowe, którym przypisuje się cechy nowoczesności, innowacyjności czy postępowości. Za współczesne przykłady edukacji alternatywnej można uważać: system C. Freineta, system mi temps czy mastery learning.
wychowanie chrześcijańskie jako pewna istotna postać -wychowania religijnego to wychowanie, które opiera się na zasadach chrześcijaństwa i przygotowuje do życia według reguł Ewangelii; jego ideałem jest braterska miłość między ludźmi- Zasady w.ch. biorą
swoją treść z naśladowania życia Chrystusa, z podporządkowania się trzem cnotom ewangelicznym: wierze, nadziei i miłości oraz z idei
tworzenia Królestwa Bożego na ziemi. Zasady te spopularyzowano w pierwszym wieku istnienia chrześcijaństwa, ich rozważanie stanowi też treść pierwszych pism ojców Kościoła i rozwijanej w V-IV wieku apologetyki. Najpierw zajął się nimi Św. Klemens z Aleksandrii, który próbował nadać religii chrześcijańskiej charakter wiedzy, następnie Św. Augustyn w piśmie De magistra przyjął, że tylko Bóg jest nauczycielem a człowiek jest nim o tyle, o ile w swoim wnętrzu odkrywa boską prawdę; podobne tezy o w.ch, głosił św, Tomasz z Akwinu; według jego doktryny świat jest zbudowany hierarchicznie i wszystkie sfery życia, przenikając się nawzajem, podlegają porządkowi ustalonemu przez Boga. W średniowieczu zasady w.ch. wycisnęły swoje piętno na całej kulturze europejskiej; swego rodzaju samoobroną przed ich
nadmiernym naciskiem stal się ruch protestancki. W czasach nowszych tendencje maksymalistyczne w w.ch. wyraźnie osłabły, w kolejnych encyklikach papieskich pojawiły się natomiast ustalenia dostosowujące normy tego wychowania do warunków życia społecznego.
wychowanie estetyczne, jeden ze składników - wychowania i wielostronnego kształcenia, rozumiany jako ogól świadomych oddziaływań na wychowanka i jego działań własnych, w których wartości estetyczne i artystyczne
wykorzystuje się do pogłębienia życia uczuciowego, rozwoju aktywności twórczej i samo ekspresji wychowanka oraz do umożliwienia mu kontaktu z różnymi dziedzinami sztuki; niektórzy teoretycy utożsamiają tego wychowania z wychowaniem przez sztukę.
wychowanie fizyczne -wychowanie zdrowotne.
wychowanie intelektualne -wychowanie umysłowe.
wychowanie internacjonalistyczne inter - między, natio — naród)wychowanie
kształtujące uczucia przyjaźni wobec innych narodów oraz solidarności z ludźmi we wszystkich krajach w ich walce o rzeczywisty postęp i sprawiedliwość społeczną, W.i. jako składnik wychowania szkolnego znajduje oparcie w programach, podręcznikach i metodach pracy szkolnej, w rozwoju turystyki oraz innych
form nawiązywania przez dzieci i młodzież kontaktów międzynarodowych.
wychowanie kompensacyjne, popularne najpierw w USA a następnie w Niemczech
starania o wyrównywanie braków rozwojowych u dzieci z
warstw gorzej sytuowanych i to już w wieku przedszkolnym; chodzi w nich przede wszystkim o umożliwienie tym dzieciom możliwie równego z ogółem dzieci startu szkolnego;
w rachubę wchodzą tu dwa względy: społeczno-polityczny, którym Jest neutralizacja
„społecznego dynamitu" poprzez włączenie do kręgu kultury uniwersalnej dzieci ze slumsów,
z obcych ras czy narodowości, z grup z marginesu społecznego, i gospodarczy, który wiąże się z potrzebą wyko rży stania rezerwy możliwych talentów w różnych dziedzinach nauki i techniki. Obecnie podważa się znaczenie obu
tych argumentów: możliwe jest np. nasilenie przeciwieństw, gdy dzieci z warstw gorzej sytuowanych zdobędą lepsze wykształcenie, po
drugie, kwestionuje się same możliwości rzeczywistej-kompensacji.
wychowanie laickie - wychowanie świeckie.
wychowanie moralne, ogól świadomych
oddziaływań wychowawczych i działań własnych wychowanka, których celem jest ukształtowanie dyspozycji psychicznych warunkujących zachowanie moralne jednostki jako członka zbiorowości ludzkiej. Do dyspozycji tych zalicza się wrażliwość na wartości moralne,
związane z nią postawy moralne i motywacje jako czynniki warunkujące zgodność postępowania jednostki z pełnioną przez nią rolą społeczną oraz takie cechy charakteru, jak uspołecznienie, uczciwość, sprawiedliwość, spolegliwość, dzielność; ważną rolę w w.m odgrywała przekonania moralne, oceny oraz ideały.
wychowanie muzyczne, dział wychowania estetycznego polegający na realizacji różnorodnych form działalności muzycznej wychowanków, a przede wszystkim na słuchaniu dzieł muzycznych, ich wykonywaniu i własnej twórczości muzycznej w zakresie właściwym dla pełnego rozwoju osobowości i uczestnictwa w kulturze muzycznej polskiej i obcej.
wychowanie obronne, system działalności szkoły, instytucji paramilitarnych oraz samych
wychowanków, którego celem jest przygotowanie młodzieży szkolnej i akademickiej do obrony własnego kraju oraz do zapewnienia jej odpowiedniego rozwoju fizycznego i moralnego. W.o. sprowadza się do udostępnienia młodemu pokoleniu odpowiednich wiadomości i sprawności niezbędnych do udziału w obronie własnego kraju w przypadku zagrożenia jego niepodległości.
wychowanie obywatelskie, składnik wychowania obejmujący ogół oddziaływań wychowawczych oraz działalność własną wychowanków w celu uświadomienia im mechanizmów funkcjonowania nowoczesnego państwa oraz obowiązków i praw obywateli tego państwa, a zarazem wdrożenia do realizacji czekających ich obowiązków oraz do korzystania z przysługujących im praw. W.o. obejmuje
zarówno oddziaływania o charakterze poznawczo-emocjonalnym - zmierzające do ukształtowania poglądu na świat oraz uczuć i postaw społecznych, obywatelskich i patriotycznych -
jak i przygotowanie do działań praktycznych związanych z funkcjonowaniem obywatela w
państwie, a więc jego udziałem w życiu społecznym, opartym na zasadach demokracji, relacjach z władzami i urzędami państwowymi, z prawem, ekonomiką i administracją kraju.
W wiciu krajach w.o. stanowi odrębny przedmiot nauczania.
wychowanie patriotyczne, wychowanie mające na celu jak najlepsze przygotowanie wychowanków do służby własnemu narodowi i krajowi; polega na kształtowaniu przywiązania do kraju ojczystego, jego przeszłości i teraźniejszości, na kształtowaniu poczucia odpowiedzialności za jego wielostronny rozwój i miejsce wśród innych krajów, na uświadamianiu wychowankom ich obowiązków wobec własnego kraju.
wychowanie plastyczne, ogół działań wychowawców i wychowanków, które mają na
celu ukształtowanie u młodzieży wrażliwości estetycznej i aktywności twórczej w dziedzinie
sztuk plastycznych, zwłaszcza malarstwa, grafiki i rzeźby. W.p. Jest nie tylko składnikiem systemu - wychowania, lecz w wielu krajach
także przedmiotem nauczania, mającym na celu wzbogacenie przeżyć estetycznych uczniów w
kontakcie z naturą i wytworami człowieka, a szczególnie z dziełami sztuki, oraz ukształtowanie umiejętności posługiwania się środkami plastyki i udostępnienie podstawowego zasobu wiedzy o sztuce.
wychowanie przedszkolne, wychowanie dzieci w wieku 3-6 lat, obejmujące okres przed wstąpieniem do szkoły i w zasadzie realizowane przedszkolu. Dawniej w-p. sprowadzono głównie do zorganizowania opieki nad dziećmi i zapewnienia im jakiejkolwiek aktywności, obecnie coraz większy nacisk kładzie się na wszechstronne rozwijanie osobowości dziecka, obejmujące oddziaływanie na jego rozwój somatyczny, umysłowy, społeczno-moralny i estetyczny. Wiąże się to z odpowiednim wzbogaceniem form aktywności dziecięcej, obejmujących poznawanie przez dzieci środowiska przyrodniczego i społecznego, zróżnicowane odmiany zabaw (funkcjonalne, tematyczne, konstrukcyjne), gry rozwijające umysł i kształtujące postawy, zajęcia z zakresu plastyki,
muzykowanie, ćwiczenia fizyczne, spacery i wycieczki. W niektórych systemach w.p. pojawiają się już zajęcia typu szkolnego, gł. nauka czytania, pisania, liczenia, jak również, zajęcia wyrównujące ewentualne braki rozwojowe
niektórych dzieci - w celu przygotowania ich do podjęcia nauki szkolnej.
wychowanie przez pracę, jeden z głównych składników wychowania, którego celem jest ukształtowanie u młodzieży - poprzez odpowiednią jej działalność - rzetelnego stosunku do pracy, opartego na dobrym przygotowaniu do wykonywania pożytecznej pracy, przyzwyczajeniu do pracy, szacunku dla ludzi pracujących i wytworów ich pracy. Ideę w.p.p. głosiło wielu postępowych pedagogów. Formy w.p.p. obejmują m.in.: nauczanie takich przedmiotów, jak np. podstawy produkcji czy zajęcia techniczne, a oprócz nich praktyki produkcyjne, zajęcia społecznie użyteczne i prace samoobsługowe.
wychowanie religijne, system - wychowania oparty na podporządkowaniu działalności edukacyjnej założeniom jakiegoś wyznania; w Polsce takim wyznaniem jest przede wszystkim religia rzymskokatolicka, z którą się utożsamia większość społeczeństwa, W.r. ma bogate tradycje: w dawnej Polsce bywało dominującym kierunkiem wszelkiej edukacji, stopniowo wszakże, w miarę nasilania się prób rozdziału Kościoła i państwa, stawało się elementem składowym wychowania szkolnego. Po II wojnie światowej następował u nas stopniowo rozdział Kościoła i państwa; w 1990 rząd R.P ponownie wprowadził w,r. w szkole państwowej. Najważniejszą rolę w w.r. spełnia dom rodzinny. Tu dziecko zdobywa swoje
pierwsze przeżycia religijne. Kontakt z matką czy z obojgiem rodziców sprzyja wdrożeniu się
dziecka do praktyk religijnych: nabożeństw, modlitw, działań charytatywnych, jak również
jego wejściu w społeczność wyznaniową. Stąd Kościół i organizacje innych wyznań tak wielką troską otaczają sprawy wychowania w rodzinie. W szkole różnych krajów w.r. realizuje
się: a) poprzez naukę religii jako przedmiotu nauczania, b) przez udział młodzieży szkolnej w uroczystościach religijnych, c) przez przepojenie treści wychowania ideologią religijną.
Istotną rolę w w.r. spełnia wzór - matki, ojca, nauczyciela czy duchownego oraz dobry przykład i klimat religijny w domu, w szkole i w środowisku przedstawicieli danego wyznania.
wychowanie równolegle, ogól oddziaływań i wpływów wychowawczych skierowany
na dzieci, młodzież i dorosłych przez środki masowego oddziaływania (zwłaszcza prasę,
film, radio i telewizję), instytucje i organizacje społeczne, polityczne i kulturalne, zakłady pracy i środowisko społeczne; nazwa w.r. wywodzi się stąd- że oddziaływanie to jest jak gdyby równoległe do oddziaływania szkoły. System
w-r. nabiera coraz większego znaczenia we współczesnej edukacji, ważnym zadaniem szkoły jest zapewnienie młodzieży odpowiedniej orientacji co do możliwości i sposobów jego
wykorzystania zarówno w czasie pobytu w szkole Jak i po jej ukończeniu.
wychowanie seksualne, ogół oddziaływań i wpływów zmierzających do kształtowania
u dzieci i młodzieży postawy szacunku i zrozumienia wobec przedstawicieli płci odmiennej oraz takich uczuć wzajemnych Jakie są
warunkiem wytwarzania się prawidłowych relacji między dziewczętami i chłopcami. Do głównych instytucji w.s. należy rodzina, tu bowiem dzieci na przykładzie zachowań ojca i matki
kształtują swoje pierwsze, często decydujące, wyobrażenia o miłości między kobietą i mężczyzną, o stosunkach wzajemnych między
przedstawicielami obu pici; instytucją taką jest również szkoła, z reguły obecnie koedukacyjna, a więc stwarzająca odpowiednie warunki do poznania i zrozumienia przedstawicieli innej płci oraz do wytworzenia odpowiedniej kultury
uczuć i prawidłowych stosunków wzajemnych.
wychowanie środowiskowe, działalność sprzyjająca poznawaniu przez wychowanków treści i walorów środowiska, prowadząca do wytworzenia świadomości wzajemnego związku między człowiekiem, jego kulturą i jego
otoczeniom biofizycznym, jak również postawy identyfikacji z własnym środowiskiem. Wychowanie to zmierza do stworzenia warunków, w których wychowankowie świadomi tych związków podejmują decyzje i realizują zadania sprzyjające rozwojowi i doskonaleniu ich środowiska.
wychowanie świeckie, wychowanie laickie, wychowanie oparte na założeniach nauki i etyki świeckiej, nie powiązane ani ideowo, ani instytucjonalnie z żadnym wyznaniem religijnym. Idee w.ś. mają długi rodowód historyczny; już w okresie Odrodzenia głosili je m.in. "> -T. L. Vives, Erazm z Roterdamu i A. Frycz Modrzewski; w Polsce na mocy ustawy o rozwoju oświaty i wychowania z 1961dokonano oddzielenia szkoły od religii i wprowadzono w życie program w.ś. Zasadą tego programu jest traktowanie wierzeń religijnych
jako prywatnej sprawy obywateli oraz stosowanie pełnej tolerancji zarówno wobec wierzących. Jak l niewierzących.
wychowanie umysłowe, wychowanie intelektualne, kształtowanie pozytywnej motywacji i postaw wobec nauki jako wytworu umysłu ludzkiego, wobec pracy umysłowej i zaszczepianie wychowankom potrzeby rozwijania własnego umysłu. Zgodnie z założeniem wielostronnej edukacji w.u. opiera się na oddziaływaniu na stronę poznawczą, emocjonalną t na
aktywność praktyczną. Oddziaływanie na stronę poznawczą polega nie tylko na stwarzaniu warunków do nabywania przez wychowanka
wiedzy polowej oraz samodzielnego dochodzenia do wiedzy, lecz przede wszystkim na kształtowaniu stosunku do wiedzy jako jednej z najcenniejszych wartości, na kształtowaniu przekonań naukowych i poglądu na świat. Rozwijanie strony emocjonalnej sprowadza się do stwarzania wychowankowi częstych okazji do przeżywania wartości intelektualnych i doskonalenia własnych czynności umysłowych. W wysokim
stopniu rozwijaniu motywacji i postaw wobec nauki sprzyja również własna działalność praktyczna wychowanka, w której korzysta on z wiedzy naukowej: w swoich pracach praktycznych, gdzie wiedzę tę się nagromadza lub stosuje, w dyskusjach organizowanych w klubie i kole zainteresowań, w kontaktach z instytucjami naukowymi lub poszczególnymi przedstawicielami nauki- W.u. realizuje się w szkole, czelni wyższej czy w innych ogniwach systemu oświaty przez nauczanie i uczenie się różnych przedmiotów, pracę pozalekcyjną i zajęcia w kołach zainteresowań, kołach naukowych, jak również przez kształcenie równoległe, kształcenie ciągłe i samokształcenie.
wychowanie w rodzinie, wychowanie w kręgu rodzinnym, stanowiącym pierwszą szkołę wychowania dla ogromnej większości ludzi, składają się nań czynności opiekuńczo-pielęgnacyjne rodziców względem dzieci (zapewnienie bezpieczeństwa, wyżywienia,
ubrania i dachu nad głową) oraz czynności wychowawcze z zakresu wychowania fizyczno-
zdrowotnego, umysłowego, moralno-społecznego, religijnego i estetycznego, jak również aktywność i działalność dzieci, najpierw głównie w postaci zabaw, stopniowo obejmująca wykonywanie różnorodnych zadań. Ważną rolę w w r. odgrywają takie czynniki, jak postawy i zachowania rodziców, atmosfera emocjonalna
i kultura życia rodzinnego, udział dzieci i młodzieży w wykonywaniu prac na rzecz domu, współpraca rodziny ze szkołą, w której ważną
rolę spełniają- komitety rodzicielskie, oraz uczestnictwo rodziny w życiu społeczno-kulturalnym kraju.
wychowanie zdrowotne, system działalności wychowawców i wychowanków, której celem jest opanowanie przez wychowanków wiedzy o organizmie ludzkim -jego stronie fizycznej, psychicznej i społecznej, ukształtowanie ich
umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń i postaw warunkujących zachowanie i doskonalenie zdrowia oraz stosowanie wymagań higieny w życiu osobistym i społecznym. W polskim systemie szkolnym obowiązuje od r. 1982 poza przedmiotowy program w.z.. na który składają sic działania całego personelu pedagogicznego i szkolnej służby zdrowia, aktywność
własna dzieci i młodzieży (Polski Czerwony Krzyż, Związek Harcerstwa Polskiego), a także treści takich przedmiotów, jak - biologia i higiena. Opiera się na wykorzystaniu ruchu jako elementu wychowania dzieci i młodzieży; jego podstawowe zadania obejmuj ą nie tylko wszechstronny rozwój fizyczny wychowanków, lecz także przyzwyczajenie ich do uprawiania gimnastyki i sportu przez cale życie.
wychowanie zespołowe, wychowanie, w którym proces oddziaływania wychowawcy na
wychowanka odbywa się za pośrednictwem grupy, jej wzajemnych stosunków i działalności zespołowej; efekty tego oddziaływania są z reguły większe niż przy bezpośrednim oddziaływaniu wychowawcy na jednostkę. Zwiększają się one w miarę wzrostu atrakcyjności zadań
realizowanych przez grupę, udziału grupy w doborze tych zadań oraz powodzenia towarzyszącego ich realizacji.